Căn cứ quy định tại khoản 1, khoản 3 Điều 2 Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân 2015 quy định như sau: - Giám sát là việc chủ thể giám sát theo dõi, xem xét, đánh g
Trang 1TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ HÀ NỘI
KHOA LUẬT
TIỂU LUẬN MÔN Luật Hiến pháp Việt Nam
Đề tài Chức năng giám sát tối cao của Quốc hội - Những vấn đề lý luận và thực
tiễn.
Họ và tên: VŨ THỊ MAI HƯƠNG Ngày sinh: 19/ 09/ 2005
MSSV: 23A5201D0059 Lớp: 2352A01
Ngành: Luật quốc tế
Hà Nội, 20/ 02/ 2024
Trang 2Đề tài: Chức năng giám sát tối cao của Quốc hội - Những vấn đề lý luận và thực tiễn.
Phần A: Mở đầu
1 Giới thiệu đề tài
Chức năng giám sát tối cao của Quốc hội là một khía cạnh quan trọng trong hệ thống chính trị của một quốc gia Nó đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo sự cân bằng và kiểm soát giữa các cơ quan chính quyền và bảo vệ quyền lợi của người dân
Tuy nhiên, chức năng giám sát tối cao của Quốc hội có rất nhiều vấn đề lý luận
và thực tiễn Trong mặt lý luận, các vấn đề như quyền lực và trách nhiệm của Quốc hội, quyền hạn và tầm ảnh hưởng của các thành viên Quốc hội, và quyền lợi của người dân trong quá trình giám sát đều cần được xem xét và đánh giá Trên thực tế, việc thực hiện chức năng giám sát tối cao cũng đặt ra những thách thức đáng kể Các vấn đề về sự trung thành chính trị, phân quyền và sự độc lập của các thành viên Quốc hội, cũng như sự hiệu quả và minh bạch của quy trình giám sát là những yếu tố cần được xem xét một cách cẩn thận
2 Lý do chọn đề tài
Bài tiểu luận về chủ đề này sẽ giúp chúng ta khám phá và phân tích những vấn
đề lý luận và thực tiễn liên quan đến chức năng quan trọng này Bằng cách nghiên cứu các quyền lực, trách nhiệm và quyền lợi, cũng như tìm hiểu các thách thức và giải pháp, chúng ta có thể đóng góp vào việc nâng cao sự hiệu quả
và tầm quan trọng của chức năng giám sát tối cao của Quốc hội
Trang 3Phần B: Nội dung
1 Các khái niệm
Quốc hội là cơ quan đại biểu cao nhất của Nhân dân, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
Quốc hội thực hiện quyền lập hiến, quyền lập pháp, quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước và giám sát tối cao đối với hoạt động của Nhà nước
Giám sát tối cao là gì? Căn cứ quy định tại khoản 1, khoản 3 Điều 2 Luật Hoạt
động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân 2015 quy định như sau:
- Giám sát là việc chủ thể giám sát theo dõi, xem xét, đánh giá hoạt động
của cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự giám sát trong việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật về việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình, xử lý theo thẩm quyền hoặc yêu cầu, kiến nghị cơ quan có thẩm quyền xử lý.
- Giám sát tối cao là việc Quốc hội theo dõi, xem xét, đánh giá hoạt động của cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự giám sát trong việc tuân theo Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội và xử lý theo thẩm quyền hoặc yêu cầu cơ quan có thẩm quyền xử lý Giám sát tối cao được thực hiện tại kỳ họp Quốc hội.
Như vậy việc giám sát tối cao là quá trình mà Quốc hội theo dõi, xem xét và đánh giá hoạt động của các cơ quan, tổ chức và cá nhân dưới sự giám sát, nhằm đảm bảo tuân thủ Hiến pháp, luật pháp và nghị quyết của Quốc hội, và có thể tiến hành xử lý theo thẩm quyền hoặc yêu cầu cơ quan có thẩm quyền xử lý Quá trình giám sát tối cao này được tiến hành trong kỳ họp của Quốc hội
2 Chức năng giám sát tối cao của Quốc hội
2.1 Chủ thể thực hiện quyền giám sát
Quốc hội là chủ thể duy nhất có trách nhiệm thực hiện quyền giám sát tối cao
Có thể hiểu Quốc hội trong trường hợp này là tất cả các Đại biểu Quốc hội tham
dự các phiên họp của Quốc hội
Trang 42.2 Đối tượng giám sát
Đối tượng chịu sự giám sát tối cao của Quốc hội là các cơ quan và cá nhân do Quốc hội thành lập, bầu hoặc phê chuẩn, bao gồm: Chủ tịch nước, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng và các thành viên khác của Chính phủ, Tòa án Nhân dân tối cao, Viện kiểm sát Nhân dân tối cao, Hội đồng Bầu cử quốc gia, Kiểm toán nhà nước và cơ quan khác do Quốc hội thành lập
2.3 Nội dung giám sát
Nội dung chức năng giám sát tối cao của Quốc hội bao gồm một số các hoạt động như sau:
- Kiểm soát hành động của chính phủ: Quốc hội có quyền theo dõi và đánh giá công tác của chính phủ, bao gồm việc xem xét và phê chuẩn chính phủ mới, giám sát việc thực thi chính sách và luật pháp, đánh giá hiệu quả
và tác động của các biện pháp chính phủ
- Thẩm tra và phê chuẩn ngân sách: Quốc hội có nhiệm vụ xem xét, thẩm tra và phê chuẩn ngân sách quốc gia Điều này bao gồm việc đánh giá kế hoạch Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam sử dụng nhiều phương pháp khác nhau để thực hiện quyền giám sát của mình Các phương pháp này bao gồm nghe báo cáo từ các cơ quan trong các cuộc họp, tiến hành chất vấn trong và ngoài kỳ họp, cũng như thực hiện giám sát thông qua các đoàn kiểm tra, thường là các đoàn kiểm tra do Ủy ban
và Hội đồng Dân tộc của Quốc hội thành lập.tài chính của chính phủ, quyết định về việc phân bổ nguồn lực và kiểm soát việc sử dụng ngân sách công
- Đặt câu hỏi và yêu cầu thông tin: Quốc hội có quyền yêu cầu các quan chức chính phủ cung cấp thông tin liên quan đến việc thực thi chính sách
và luật pháp Điều này cho phép Quốc hội thu thập thông tin cần thiết để thực hiện chức năng giám sát và đưa ra quyết định
Trang 5- Tiếp nhận kiến nghị và tố cáo: Quốc hội có nhiệm vụ tiếp nhận và xem xét các kiến nghị, tố cáo và đề xuất từ công dân hoặc các tổ chức xã hội
Từ đó mà Quốc hội định hình chính sách và luật pháp phù hợp với quyền lợi và ý kiến của người dân
- Thực hiện giám sát với các cơ quan chính phủ khác: Quốc hội có quyền tiến hành các cuộc điều tra và kiểm tra đối với các cơ quan chính phủ khác nhằm đảm bảo tính công bằng, hiệu quả và trung thực trong hoạt động của chúng
- Đánh giá và giám sát thực hiện chính sách: Quốc hội đánh giá và giám sát việc thực hiện chính sách và luật pháp để đảm bảo tính hợp lý, hiệu quả
và tuân thủ đúng quy định
- Đề xuất và thẩm tra các dự luật: Quốc hội có quyền đề xuất và thẩm tra các dự luật, đảm bảo rằng chúng phù hợp với quyền lợi và ý kiến của người dân và đúng quy trình pháp lý
2.4 Các hình thức giám sát
Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam sử dụng nhiều phương pháp khác nhau để thực hiện chức năng giám sát tối cao của mình Các phương pháp này bao gồm nghe báo cáo từ các cơ quan trong các cuộc họp, tiến hành chất vấn trong và ngoài kỳ họp, cũng như thực hiện giám sát thông qua các đoàn kiểm tra, thường là các đoàn kiểm tra do Ủy ban và Hội đồng Dân tộc của Quốc hội thành lập Cụ thể về các hình thức như sau:
- Về xem xét báo cáo: Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội và các cơ quan khác của Quốc hội thực hiện chức năng giám sát tối cao bằng cách xem xét và thẩm tra báo cáo công tác hàng năm, 6 tháng một lần và báo cáo chuyên đề từ Chính phủ, Chánh án Tòa án Nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao và Tổng Kiểm toán Nhà nước Thêm vào đó, Quốc hội và các cơ quan liên quan có quyền yêu cầu các thành viên của Chính phủ, Tòa án Nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát nhân
Trang 6dân tối cao và Kiểm toán Nhà nước đến trình báo cáo trực tiếp hoặc báo cáo bằng văn bản, cung cấp các tài liệu mà Quốc hội và các cơ quan liên quan quan tâm đến
Hàng năm, vào cuối mỗi nhiệm kỳ, Quốc hội xem xét báo cáo về hoạt động công tác của Chính phủ Hội đồng dân tộc và các ủy ban của Quốc hội chịu trách nhiệm thẩm tra các báo cáo trước khi đưa lên Quốc hội
- Giám sát việc ban hành các văn bản quy phạm pháp luật: Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội và các đại biểu Quốc hội thực hiện việc giám sát quy trình ban hành văn bản pháp luật một cách đều đặn, nhằm đảm bảo rằng các văn bản này được ban hành đúng thời hạn và tuân thủ Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội, pháp lệnh
và nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội Quá trình này cũng nhằm đảm bảo tính toàn diện của các văn bản pháp luật, nhằm tránh xung đột với các văn bản khác Nếu phát hiện sai sót trong nội dung của văn bản,
sẽ được yêu cầu sửa đổi hoặc hủy bỏ kịp thời, nhằm đảm bảo tính hợp hiến, tính hợp pháp và tính thống nhất của hệ thống văn bản pháp luật
- Giám sát thông qua hoạt động chất vấn giải trình: Hình thức giám sát này đóng vai trò quan trọng trong hoạt động của Quốc hội, tạo điều kiện để Quốc hội thực hiện chức năng giám sát tối cao của mình và khẳng định sự dân chủ Có hai hình thức chất vấn mà đại biểu Quốc hội có thể sử dụng,
đó là chất vấn trong kỳ họp Quốc hội và giữa các kỳ họp Quốc hội Qua việc trả lời chất vấn, Quốc hội có thể giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước thuộc phạm vi giám sát của mình Từ năm 2013 đến nay, Quốc hội và Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã tổ chức một số phiên chất vấn đối với các thành viên Chính phủ, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao và Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Hội đồng Dân tộc và các ủy ban của Quốc hội cũng tổ chức các phiên giải trình về các lĩnh vực được giao phụ trách Thông qua các phiên giải trình, các cơ quan của Quốc hội
Trang 7đã đóng góp trong việc làm rõ khó khăn và vướng mắc, đồng thời đưa ra giải pháp để xử lý hiệu quả hành vi vi phạm
- Thực hiện hoạt động giám sát ở địa phương: Quốc hội, Ủy ban Thường
vụ Quốc hội, Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội đều tuân thủ chương trình giám sát hàng năm và dựa trên tình hình thực tế để thành lập các đoàn giám sát Các đoàn giám sát này được hình thành tùy theo mức
độ và tính chất của hoạt động mà cần được giám sát
Các cơ quan và tổ chức tại cấp Trung ương và địa phương có trách nhiệm chặt chẽ hợp tác với cơ quan của Quốc hội, Đoàn đại biểu Quốc hội và đại biểu Quốc hội trong quá trình giám sát Họ phải báo cáo và cung cấp đầy đủ, kịp thời và chính xác thông tin, tài liệu liên quan đến nội dung giám sát theo yêu cầu của cơ quan giám sát Các cơ quan chịu sự giám sát cần thực hiện đầy đủ, kịp thời và nghiêm túc những kiến nghị sau khi được giám sát và báo cáo kết quả thực hiện cho Ủy ban Thường vụ Quốc hộiQuốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Hội đồng dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội thực hiện việc giám sát hàng năm dựa trên chương trình
đã được lập, và căn cứ vào tình hình thực tế để thành lập các đoàn giám sát Việc thành lập các đoàn giám sát phụ thuộc vào cấp độ và tính chất của hoạt động cần được giám sát
Các cơ quan và tổ chức ở cấp Trung ương và địa phương có trách nhiệm hợp tác chặt chẽ với các cơ quan của Quốc hội, Đoàn đại biểu Quốc hội
và đại biểu Quốc hội trong hoạt động giám sát Đồng thời, họ cần cung cấp đầy đủ, kịp thời và chính xác các thông tin và tài liệu liên quan đến nội dung giám sát theo yêu cầu của cơ quan giám sát Các cơ quan chịu
sự giám sát phải tuân thủ đầy đủ, kịp thời và nghiêm túc các kiến nghị sau khi được giám sát và báo cáo kết quả thực hiện cho Ủy ban Thường vụ Quốc hội
Trang 8Tóm lại, các hình thức giám sát tối cao của Quốc hội bao gồm chất vấn, đoàn giám sát và phiên giải trình Qua việc thực hiện những hình thức này, Quốc hội
có khả năng giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước và cơ quan chính quyền địa phương, đảm bảo tính dân chủ và trực tiếp thể hiện quyền giám sát tối cao của mình
Tất cả các hình thức giám sát này đều đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ và thông tin chính xác giữa Quốc hội, Đoàn đại biểu Quốc hội và các cơ quan, tổ chức liên quan Qua đó, Quốc hội có khả năng thực hiện quyền giám sát một cách toàn diện, đảm bảo sự minh bạch, trách nhiệm và hiệu quả trong hoạt động của các
cơ quan nhà nước
2.5 Hậu quả pháp lí của chức năng giám sát tối cao
Hậu quả pháp lý của giám sát tối cao có sự khác biệt về nội dung và hình thức
so với các hoạt động giám sát khác Hậu quả pháp lý của giám sát tối cao thường được thể hiện dưới dạng các văn bản được Quốc hội thông qua trong kỳ họp Nội dung của hậu quả pháp lý này được phản ánh trong các Nghị quyết của Quốc hội
Thứ nhất, dựa trên kết quả của giám sát, Quốc hội có thể ban hành một Nghị
quyết về kết quả bỏ phiếu tín nhiệm, miễn nhiệm, hoặc bãi nhiệm đối với một hoặc một số chức danh liên quan đến đối tượng giám sát tối cao của Quốc hội
Thứ hai, dựa trên kết quả trả lời chất vấn, hậu quả pháp lý của giám sát tối cao
có thể là một Nghị quyết thể hiện sự đánh giá của Quốc hội về trách nhiệm và năng lực của người chất vấn
Thứ ba, dựa trên kết quả của giám sát tối cao đối với hoạt động của các đối
tượng được giám sát tối cao, hậu quả pháp lý có thể là một Nghị quyết về việc
bổ sung, sửa đổi một hoặc một số điều luật nhằm khắc phục các vấn đề pháp lý
và giải quyết những sai sót do hoạt động của Nhà nước gây ra Trong trường hợp cần thiết, Quốc hội có thể yêu cầu Chủ tịch nước, Ủy ban Thường vụ Quốc
Trang 9hội, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao ban hành các văn bản hướng dẫn để thực hiện Hiến pháp, luật, và nghị quyết của Quốc hội trong việc giải quyết một vụ việc
cụ thể
3 Một số hạn chế về chức năng giám sát tối cao của Quốc hội Qua quá trình đổi mới hệ thống chính trị, Quốc hội đã tiến hành nhiều cải cách
và đạt được những thành tựu quan trọng Sự quan tâm và tăng cường hoạt động giám sát của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, các cơ quan Quốc hội, các Đoàn đại biểu Quốc hội và đại biểu Quốc hội đã mang lại hiệu quả đáng kể Quốc hội đã chủ động xây dựng chương trình giám sát, tiến hành giám sát theo
kế hoạch và đảm bảo đúng tiến độ, từ đó đem lại hiệu quả tốt nhất Đại biểu Quốc hội đã phối hợp tốt trong các chuyên đề và cơ quan chịu trách nhiệm phối hợp đã nghiêm túc giải quyết các vấn đề được đề cập trong quá trình giám sát Nội dung giám sát đã tập trung vào nhiều vấn đề quan trọng trong cuộc sống, góp phần vào sự phát triển kinh tế-xã hội và giữ gìn trật tự kỷ cương của đất nước Tuy nhiên, việc giám sát của Quốc hội vẫn còn một số hạn chế như sau:
Thứ nhất, mục tiêu giám sát của Quốc hội chưa được rõ ràng và tập trung Đối
tượng giám sát quá rộng, không đảm bảo hiệu quả cao và không đáp ứng đúng mức độ yêu cầu từ nguyện vọng của nhân dân và quy định của Hiến pháp và pháp luật về quyền giám sát tối cao của Quốc hội
Thứ hai, một số nội dung giám sát chưa được tập trung cao, chẳng hạn như công
tác cải cách thủ tục hành chính và quản lý vốn và tài sản nhà nước Nội dung giám sát còn mơ hồ, chưa rõ ràng và phạm vi giám sát còn khái quát Sự ôm đồm trong hoạt động giám sát của Quốc hội đã ảnh hưởng tiêu cực đến việc thực hiện các chức năng quan trọng khác của Quốc hội, đặc biệt là chức năng lập pháp
Trang 10Thứ ba, cơ quan tổ chức chưa thực hiện tốt việc phối hợp với đoàn giám sát.
Cung cấp thông tin tư liệu cho Quốc hội chưa đầy đủ, không chính xác và không kịp thời Một số báo cáo chưa khách quan và không đáp ứng đúng yêu cầu của Quốc hội Một số cá nhân đứng đầu cơ quan chưa có trách nhiệm thực hiện công việc, đã ủy thác trách nhiệm cho cấp dưới và không quan tâm đến những vấn đề mà cấp trên đã đưa ra
Thứ tư, hoạt động giám sát đối với các cơ quan hành chính nhà nước chưa rõ
ràng và chưa có sự giám sát của Quốc hội đối với những người vi phạm pháp luật, lạm dụng quyền hạn Quyền giám sát của Quốc hội chưa được thực hiện một cách đầy đủ và hiệu quả Một số quy định pháp luật liên quan đến việc giám sát cũng cần được hoàn thiện để tăng cường quyền và trách nhiệm giám sát của Quốc hội
Tóm lại, mặc dù Quốc hội đã tiến hành nhiều cải cách và đạt được những thành tựu trong việc giám sát, nhưng vẫn còn nhiều hạn chế cần được khắc phục để đảm bảo quyền và trách nhiệm giám sát của Quốc hội được thực hiện một cách hiệu quả và đáng tin cậy
4 Các biện pháp khắc phục
Vai trò giám sát của Quốc hội có ý nghĩa quan trọng và đã đạt được một số thành tựu đáng kể trong thời gian gần đây Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại một số hạn chế trong hoạt động giám sát của Quốc hội Để nâng cao hiệu quả giám sát của Quốc hội cần:
1 Xác định rõ mục tiêu giám sát của Quốc hội và tập trung vào việc giám sát các vấn đề đã được Quốc hội đề ra Điều này bao gồm việc xác định các biện pháp cụ thể và thời gian thực hiện giám sát Chương trình giám sát cần có kế hoạch cụ thể, rõ ràng và đảm bảo tiến độ và chất lượng Hoạt động giám sát cần được quan tâm và tránh sự chồng chéo