Xã hội học của herbert spencer môn lịch sử và lý thuyết xã hội học

Học thuật, lý thuy t ế 1.Tư tưởng chức năng luận đầu tiên Spencer coi xã hội như cơ thể sống, ông định nghĩa : ‘Xã hội học là khoa học về các quy luật và nghuyên lí tổ chức của xã hội’..

HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN KHOA XÃ HỘI HỌC VÀ PHÁT TRIỂN

XÃ HỘI HỌC CỦA HERBERT SPENCER Môn: Lịch sử và lý thuyết xã hội học

Giảng viên hướng dẫn: Vũ Hào Quang

Họ và tên : Nguyễn Hà Thương Lớp : Xã hội học - K40

Mã số sinh viên: 2053010055

Hà Nội - 2021

Mục l c ụ

I Tiểu sử 3

II Học thuật, lý thuyết 4

1.Tư tưởng chức năng luận đầu tiên 4

2.Nguyên lí tiến hóa – thuyết tiến hóa xã hội 5

3.Phân loại các xã hội 6

4.Các thiết chế xã hội 8

5.Phương pháp nghiên cứu của xã hội học 9

III Vận dụng lý thuyết của Herbert Spencer để giải quyết hiện tượng xã hội Việt Nam đương đại: Công cuộc đổi mới, tiến lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam 10 Tài liệu tham khảo 15

I Tiểu sử

Herbert Spencer là nhà triết học, xã hội học người Anh sinh ngày 27 tháng

4 năm 1820 tại Derbyshire, Anh.Bố mẹ là nhà giáo theo đạo Thanh giáo Herbert Spencer không theo học ở trường lớp chính quy mà chủ yếu được học ở nhà dưới

sự chỉ dẫn của cha và người thân trong gia đình Khi 17 tuổi ông đã làm việc với

tư cách kĩ sư đường sắt (1837-1841; 1844-1848) Năm 1848 làm biên tập tại tờ báo ‘Nhà kinh tế’ Luân Đôn Tuy vậy ông có kiến thức vững chắc cả về khoa học tự nhiên và xã hội Năm 1873 ông thực sự chú ý tới xã hội học Các nghiên cứu của Spencer không chỉ nổi tiếng trong giới khoa học hàn lâm mà còn trong đông đảo bạn đọc yêu khoa học Ông qua đời vào ngày 8 tháng 12 năm 1903 tại Brighton, Sussex ở Anh

Về mặt lí luận Herbert Spancer chịu ảnh hưởng mạnh mẽ bởi thuyết tiến hóa của Charles Darwin (1809-1882), Spencer đã đưa ra quan điểm tiến hóa sinh học Ông giải thích rằng, chỉ cá thể nào, hệ thống xã hội nào có khả năng thích nghi nhất với môi trường xung quanh mới có thể tồn tại được trong cuộc đấu tranh sinh tồn

Quan điểm tư tưởng xã hội học của ông chịu ảnh hưởng sâu sắc bởi bối cảnh kinh tế, chính trị, xã hội Anh cuối thế kỉ 18, đầu thế kỉ 19 khi nước Anh không có nhiều biến động gay gắt, là xã hội đầu tiên công nghiệp hóa nên ít nhiều thừa hưởng những yếu tố tích cực của thời kì đầu phát triển công nghiệp Spencer tin tưởng vào "bàn tay vô hình" (cơ chế thị trường) trong việc duy trì trật tự xã hội gồm các cá nhân theo đuổi mục đích, lợi ích riêng (giống Adam

Smith) Từ đó ông tìm thấy một số khía cạnh tích cực của chủ nghĩa tư bản như tính hiệu quả,môi trường tự do cạnh tranh và tự do buôn bán

Herbert Spencer có những đóng góp lớn lao cho Xã hội học Anh nói riêng

và xã hội học thế giới nói chung

Các tác phẩm cơ bản của Herbert Spencer: Tĩnh học xã hội (1851); Nghiên cứu xã hội học (1873); Các nguyên lý của xã hội học (1876-1896); Xã hội học miêu tả (1873-1881)

II Học thuật, lý thuy t ế

1.Tư tưởng chức năng luận đầu tiên

Spencer coi xã hội như cơ thể sống, ông định nghĩa : ‘Xã hội học là khoa học về các quy luật và nghuyên lí tổ chức của xã hội’

Theo Spencer, Xã hội được hiểu như là các “cơ thể siêu hữu cơ” Xã hội là một cơ thể có nhiều bộ phận hợp thành, mỗi bộ phận đảm nhiệm những chức năng xã hội nhất định nhằm duy tr sự sống của cơ thế ì đó Giữa chúng luôn luôn tồn tại mối liên hệ, gắn kết qua lại với nhau Với quan điểm nhìn nhận xã hội như vậy , Spencer là nhà xã hội học theo trường phái cơ cấu – chức năng Tương tự như mọi hiện tượng tự nhiên, hữu cơ và vô cơ, xã hội vận động

và phát triển theo quy luật Spencer cho rằng có thể vận dụng các nguyên lý và khái niệm của sinh vật học về cơ cấu và chức năng để nghiên cứu "cơ thể xã hội"

là quan

Đây cũng điểm của Comte Bản thân thuật ngữ "cơ cấu" và "chức năng" mà lúc đầu Comte, sau là Spencer và các nhà xã hội học hiện đại sử dụng chủ yếu là bắt nguồn từ sinh vật học

Xã hội giống như cơ thể sống Xã hội có hàng loạt các nhu cầu tồn tại đòi hỏi phải xuất hiện các cơ quan hoạt động theo nguyên tắc chuyên môn hóa để đáp ứng nhu cầu của cơ thể xã hội Theo Herbert Spencer xã hội chỉ có phát triển

lành mạnh khi các cơ quan chức năng của xã hội đó đảm bảo thoả mãn các nhu cầu của xã hội Đây là tư tưởng chức năng luận đầu tiên trong xã hội học Ông so sánh c ơ thể sống với cơ thể siêu hữu cơ (xã hội), Spencer đã chỉ ra những điểm giống nhau và khác nhau rất quan trọng giữa chúng đó là:

Đặc điểm giống nhau: là cả cơ thể sinh học và cơ thể xã hội đều có khả năng sinh tồn và phát triển Cả hai loại cơ thể này đều tuân theo những quy luật như tăng kích cỡ của cơ thể làm tăng tính chất và trình độ chuyên môn hóa chức năng Các bộ phận của cơ thể tác động lẫn nhau chặt chẽ đến mức thay đổi ở một bộ phận kéo theo thay đổi ở các bộ phận khác Mỗi bộ phận là một

cơ thể vi mô, một cơ quan, một tế bào Xã hội là một hệ thống gồm các tiểu

xã hội Giống như các cơ thể sống, với tư cách là cơ thể siêu hữu cơ, xã hội - liên tục trải qua các giai đoạn tiến hóa, suy thoái kế tiếp nhau, tức là tăng trưởng, phân hóa, liên kết, phân rã v.v nhằm thích nghi với môi trường xung quanh

Đặc điểm khác nhau: là xã hội gồm các bộ phận có khả năng ý thức và tích cực tác động lẫn nhau một cách gián tiếp, thông qua ngôn ngữ, ký hiệu mà cơ thể sinh học không có

2.Nguyên lí ti n hóa thuy t tiế – ế ến hóa xã h i ộ

Một nguyên lý cơ bản nhất của xã hội học là nguyên lý tiến hóa Theo Spencer: Xã hội loài người phát triển tuân theo quy luật tiến hóa từ xã hội có cơ cấu nhỏ, đơn giản, chuyên môn hóa thấp, không ổn định, dễ phân rã đến xã hội

có c ơ cấu lớn, phức tạp, chuyên môn hóa cao, liên kết bền vững và ổn định Ông chỉ ra có 3 loại tác nhân đối với quá trình tiến hoá xã hội

Thứ nhất, là tác nhân chủ quan bên trong của hệ thống xã hội gồm các đặc điểm về trí tuệ, thể lực và các trạng thái xúc cảm;

Thứ hai, là các tác nhân bên ngoài thuộc môi trường khách quan như các đặc điểm khí hậu, đất đai, sông ngòi;

Thứ ba, là loại biến tác nhân "tự sinh", bắt nguồn từ các điều kiện bên trong và bên ngoài nh ư quy mô dân số, mật độ dân số của xã hội và các mối liên hệ giữa các xã hội với nhau

Ba loại tác nhân ( biến này rất quan trọng đối với quá trình tiến hóa của xã hội.) Đóng góp lớn nhất đối với xã hội học của Spencer đó là quan điểm về thuyết tiến hóa loài mà ông đã sử dụng để giải thích sự biến đổi xã hội So với Auguste Comte thì Spencer được thừa nhận hơn về tính duy vật và tính dễ hiểu của lý thuyết tiến hóa Khi Auguste Comte tập trung giải thích sự tiến hóa của tri thức , của tư ưởng của con người và xã hội thì Spencer lại tập trung vào giải t thích tiến hóa của các chức năng và của các cơ cấu xã hội Theo Spencer , khi xã hội được gia tăng về mặt quy mô thì cũng sẽ xuất hiện sự gia tăng về mặt chức năng

Ví dụ : Khi xã hội gia tăng về mặt dân số ( các cá thể ) thì sẽ dẫn đến sự gia tăng mối liên hệ giữa các nhóm Và vì thế cũng làm cho cấu trúc xã hội thay đổi Cấu trúc xã hội biến đổi cũng dẫn đến những biến đổi về mặt chức năng Do vậy , xã hội ngày càng phức tạp hơn Do sự gia tăng về kích cở xã hội , do đó các nhóm xã hội ngày càng có xu hướng hợp nhất hơn về mặt chức năng Vì thế ngày càng xuất hiện nhiều hơn các quan hệ xã hội của các nhóm lân cận Đó chính là quy luật của sự tiến hóa từ xã hội đơn giản đến xã hội phức tạp hơn

3.Phân lo i các xã hạ ội

Căn cứ vào các đặc điểm của quá trình điều chỉnh, vận hành và phân phối, tức là quá trình tiến hóa, Spencer chia các xã hội thành hai loại:

Xã hội quân sự (militant): có đặc trưng là c ơ chế tổ chức, điều chỉnh mang tính tập trung, độc đoán cao độ để phục vụ các mục tiêu quốc phòng và chiến tranh; Hoạt động của các cơ cấu xã hội (các tổ chức xã hội) và các cá nhân bị nhà nước kiểm soát chặt chẽ; Chế độ phân phối diễn ra theo chiều dọc và mang tính tập trung cao vì bị nhà nước quản lý, kiểm soát

Xã hội công nghiệp (industrial): có đặc trưng là cơ chế tổ chức ít tập trung

và ít độc đoán để phục vụ các mục tiêu xã hội là sản xuất hàng hóa và dịch vụ; Mức độ kiểm soát của nhà nước đối với các cá nhân và các cơ cấu xã hội (các tổ chức xã hội) thấp Điều này tạo ra khả năng mở rộng và phát huy tính năng động của các bộ phận cấu thành nên xã hội; Chế độ phân phối diễn ra hai chiều, chiều ngang giữa các tổ chức xã hội với nhau và giữa các cá nhân với nhau, chiều dọc giữa các tổ chức và cá nhân

Cách phân loại xã hội quân sự công nghiệp chủ yếu liên quan tới các quá - trình tiến hóa tuần hoàn Ví dụ, tổ chức của xã hội có thể chuyển đổi từ tập trung, độc đoán (kiểu quân sự) sang phi tập trung, dân chủ (kiểu công nghiệp) rồi lại trở

về tập trung, độc đoán (kiểu quân sự) rồi lại sang kiểu công nghiệp, cứ thế lòng vòng

Spencer còn đưa ra cách phân loại khác, rất quan trọng về sự tiến hóa của các loại hình xã hội Đó là cách phân loại vừa chỉ ra các giai đoạn tiến hóa xã hội vừa nêu ra các đặc điểm cơ cấu và dân số của mỗi loại xã hội Theo cách phân loại này, xã hội tiến hóa từ xã hội đơn giản đến xã hội hỗn hợp bậc một, đến xã hội hỗn hợp bậc hai, xã hội hỗn hợp bậc ba Tương ứng với mỗi loại xã hội là tập hợp các đặc trưng của hệ thống điều chỉnh, hệ thống vận hành (gồm các cơ cấu kinh tế, tôn giáo, gia đình, văn hóa, phong tục, luật pháp, cộng đồng) và hệ thống phân phối Ví dụ, cơ cấu kinh tế xã hội đơn giản là săn bắn, hái lượm, ở xã hội

hỗn hợp bậc một là nông nghiệp, ở xã hội hỗn hợp bậc hai cũng là nông nghiệp nhưng có sự phân công lao động phức tạp hơn trước, và ở xã hội hỗn hợp bậc ba

là công nghiệp Xã hội hỗn hợp thường có quy mô dân số lớn, mức độ phân hóa, chuyên môn hóa cao hơn hẳn so với xã hội đơn giản Như vậy, các xã hội hiện đại thuộc loại xã hội hỗn hợp bậc ba theo cách phân loại của Spencer

4.Các thiết ch xã hế ội

Thiết chế xã hội là khuôn mẫu, kiểu tổ chức xã hội đảm bảo p ứng các đá nhu cầu, yêu cầu chức năng cơ bản của hệ thống xã hội, đồng thời kiểm soát các hoạt động của các cá nhân và các nhóm trong xã hội Theo nguyên lý tiến hóa xã hội, cụ thể là "chọn lọc xã hội", Spencer cho rằng thiết chế xã hội nào giúp xã hội thích nghi, tồn tại và phát triển được thì thiết chế đó được duy trì và củng cố Trong số các thiết chế xã hội, Spencer đặc biệt chú ý tới thiết chế gia đình và dòng họ, thiết chế nghi lễ, thiết chế chính trị, thiết chế tôn giáo và thiết chế kinh

tế

Thiết chế gia nh và dòng họ xuất hiện để thỏa mãn nhu cầu cơ bản của đì mọi loài: nhu cầu tái sản xuất, tức là duy trì nòi giống Ngoài ra xã hội nào cũng cần phải có thiết chế gia đình để kiểm soát hoạt động sinh đẻ - tình dục, quan hệ phụ nữ và nam giới, và nuôi dạy con cái

Thiết chế nghi lễ cần thiết để đáp ứng nhu cầu liên kết và kiểm soát các quan hệ xã hội của con người thông qua các thủ tục, biểu tượng, ký hiệu, nghi thức Không có nghi lễ thì khó duy trì được những cơ cấu, những tổ chức quy

mô lớn Mức độ tập trung quyền lực trong xã hội càng cao thì mức độ bất bình đẳng về nghi lễ càng lớn

Thiết chế chính trị xuất hiện chủ yếu để giải quyết các xung đột bên trong

và bên ngoài xã hội Sự tập trung quyền lực càng lớn thì càng bộc lộ rõ sự phân chia c ơ cấu giai cấp

Thiết chế tôn giáo có yếu tố cơ bản là niềm tin vào lực lượng siêu tự nhiên, siêu nhân Biểu hiện của thiết chế tôn giáo là việc tập hợp các cá nhân cùng chia sẻ niềm tin và cùng nhau tham gia các hoạt động nghi lễ đặc thù của tôn giáo Thiết chế tôn giáo có chức năng củng cố hệ thống chuẩn mực giá trị, niềm tin, tinh thần để duy trì trật tự xã hội

Thiết chế kinh tế nhằm p ứng yêu cầu thích nghi của tổ chức xã hội đđá ối với môi trường và thỏa mãn nhu cầu ngày càng cao của con người về các sản phẩm và dịch vụ Sự tiến hóa của các thiết chế kinh tế thể hiện ở việc nâng cao trình độ công nghệ và tri thức, ở mở rộng sản xuất và phân phối hàng hóa, dịch

vụ, ở mức độ tích lũy tư bản và tư liệu sản xuất, và ở những thay đổi về tổ chức lao động Như vậy cả xã hội nói chung và các thiết chế xã hội nói riêng đều tuân theo quy luật tiến hóa

5.Phương pháp nghiên c u c a xã hứ ủ ội h c ọ

Qua quá trình nghiên cứu và làm việc của mình, Spencer nhận thấy trong nghiên cứu xã hội học gặp phải rất nhiều khó khăn về mặt phương pháp luận Ông cho rằng việc vận dụng các tri thức và phương pháp nghiên cứu của bộ môn sinh vật học và tâm lí học trong việc nghiên cứu xã hội học là rất quan trọng và cần thiết Từ đặc thù nghiên cứu của xã hội học là nghiên cứu về các cấu trúc xã hội, trật tự xã hội, cơ cấu xã hội, các biến đổi và hành động xã hội…Các khó khăn của xã hội học bắt nguồn từ đặc thù của đối tượng nghiên cứu Điều đó làm cho xã hội học không phải là khoa học chính xác mặc dù đối tượng nghiên cứu của xã hội học là lịch sử tự nhiên và sự tiến hóa của các xã hội

Spencer phân biệt hai loại vấn đề khó khăn khách quan và chủ quan

• Khó khăn khách quan: liên quan tới vấn đề số liệu; rất khó đo lường các trạng thái chủ quan của đối tượng nghiên cứu, tức là các đặc điểm cá nhân, các nhóm xã hội, trong khi các hiện tượng xã hội không ngừng vận động, biến đổi Bản thân quá trình nghiên cứu cũng rất dễ bị ảnh hưởng bởi trạng thái tình cảm

và tâm trạng xã hội; một số vấn đề nghiên cứu này gây chú ý nhiều hơn một số vấn đề kia Nhà xã hội học lựa chọn một số vấn đề này mà bỏ qua, không nghiên cứu một số vấn đề quan trọng khác Để khắc phục khó khăn này các nhà nghiên cứu phải sử dụng nhiều loại số liệu, thu thập số liệu vào nhiều thời điểm và địa điểm khác nhau

• Khó khăn chủ quan: loại khó khăn này thường liên quan đến người nghiên cứu Khó khăn về mặt trí tuệ chủ yếu là vấn đề trình độ tri thức, kỹ năng và tay nghề nghiên cứu của nhà xã hội học; Làm thế nào để xác định trúng vấn đề mà mình nghiên cứu?, Làm thế nào kiểm tra được mức độ khách quan, chính xác và chân thực của phân tích xã hội học? Những vấn đề như vậy chủ yếu thuộc về - năng lực của người nghiên cứu

Việc phân biệt vấn đề khách quan và chủ quan của phương pháp luận nghiên cứu chỉ mang tính ước lệ và tương đối Điều quan trọng là, Spencer đã nhấn mạnh tính cấp bách và cần thiết của việc nghiên cứu các phương pháp làm khoa học Các nhà khoa học cần nghiên cứu và tuân thủ các quy tắc, thủ tục, tiêu chuẩn và các kỹ thuật nghiên cứu của xã hội học khi tiến hành nghiên cứu

III Vận dụng lý thuyết của Herbert Spencer để giải quyết hiện

tượng xã hội Việt Nam đương đại: Công cuộc đổi mới, tiến lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam

Theo Spencer, xã hội loài người phát triển tuân theo quy luật tiến hóa từ

xã hội có cơ cấu nhỏ, đơn giản, chuyên môn hóa thấp, không ổn định, dễ phân rã đến xã hội có cơ cấu lớn, phức tạp, chuyên môn hóa cao, liên kết bền vững và ổn định Xã hội có hàng loạt các nhu cầu tồn tại i hỏi phải xuất hiện các cơđò quan hoạt động theo nguyên tắc chuyên môn hóa để đáp ứng các nhu cầu cơ thể xã hội Spencer cho rằng, xã hội chỉ có thể phát triển lành mạnh khi các cơ quan chức năng của xã hội đó đảm bảo thỏa mãn các nhu cầu của xã hội

Trong tiến trình phát triển của nhân loại nói chung và Việt Nam nói riêng, trong từng giai đoạn lịch sử khác nhau cần có những chính sách, chủ trương mới

đề ra phù hợp với tình hình đất nước lúc bấy giờ sao cho đất nước có thể phát triển phồn thịnh

Hoàn cảnh Việt Nam

Từ cuối những năm 70, khi nước ta lâm vào khủng hoảng kinh tế xã hội, - Đảng ta, trên cơ sở tổng kết thực tiễn và những kinh nghiệm sáng tạo của nhân dân, đã đề ra nhiều chủ trương đổi mới từng phần Tuy vậy, những nhược điểm của mô hình xây dựng chủ nghĩa xã hội lúc đó về căn bản chưa được khắc phục Đất nước bị bao vây, cấm vận Trong quá trình thực hiện những biện pháp cải cách, chúng ta lại phạm một số sai lầm mới nên khủng hoảng kinh tế xã hội - diễn ra ngày càng gay gắt, tỉ lệ lạm pháp lên đến 774,7% vào năm 1986 Yêu cầu phải đổi mới để khắc phục sai lầm, khuyết điểm, đưa đất nước vượt qua khủng hoảng và đầy mạnh công cuộc xây dựng CNXH tiến lên

Từ quy luật tiến hóa của Spencer cần phải đổi mới để có thể đáp ứng được yêu cầu xã hội và hoàn cảnh xã hội Việt Nam tại thời điểm đó yêu cầu phải đổi mới để khắc phục sai lầm, khuyết điểm, đưa đất nước vượt qua khủng hoảng và đầy mạnh công cuộc đổi mới, tiến lên chủ nghĩa xã hội