Tâm lý học hoạt động - Quan điểm nghiên cứu: Hoạt động là phương thức hình thành, phát triển và thể hiện nhận thức, thái độ, kỹnăng của con người.. o Tiếp cận liên ngành TLH- Xã hội học
Trang 1PHƯƠNG PHÁP LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC
+ Xác định khoảng trống nghiên cứu, mục tiêu, khách thể, đối tượng, giới hạn và phạm vi nghiên cứu, câu hỏi/giả thuyết nghiên cứu.
+ Phương pháp luận/Hướng tiếp cận trong nghiên cứu
+ Thiết kế nghiên cứu
+ Các công cụ và phương pháp nghiên cứu
I/ Phương pháp tiếp cận
1 Tâm lý học hoạt động
- Quan điểm nghiên cứu: Hoạt động là phương thức hình thành, phát triển và thể hiện nhận thức, thái độ, kỹnăng của con người Thông qua hoạt động, con người chiếm lĩnh tri thức và vận dụng tri thức đó có hiệu quảvào cuộc sống
Gồm 3 cơ sở chính:
- Luận điểm về bản chất con người: Con người không chỉ là một tồn tại tự nhiện mà còn là một tồn tại
lịch sử
Trang 2- Tư tưởng về hoạt động của con người: Thế giới khách quan chứa đựng hoạt động của con người và
các sản phẩm do hoạt động ấy tạo ra, nói khác đi, tâm lý con người được hình thành và thể hiện tronghoạt động
- Luận đề về ý thức: Ý thức là sản phẩm cao nhất của hoạt động con người, được tạo nên bởi những
mối quan hệ giữa con người với thế giới xung quanh bởi cuộc sống thực của con người
*Hành vi tự tử trực tuyến (Digital suicide)
- Thực nghiệm, thực nghiệm tình huống
- Nghiên cứu sản sản phẩm hoạt động
Trong đó quan trọng nhất là các nguyên lý có quan hệ trực tiếp với thế giới quan, có tác dụng định hướngviệc xác định phương hướng nghiên cứu, tìm tòi, lựa chọn và vận dụng phương pháp
PHƯƠNG PHÁP (METHOD) VÀ PHƯƠNG PHÁP LUẬN LÀ KHÁC NHAU.
Phương pháp là một hệ thống những nguyên tắc được rút ra từ những tri thức về các quy luật khách quandùng để điều chỉnh hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn nhằm thực hiện mục tiêu đã xác định
Trang 3Phương pháp luận là phạm trù rộng và bao hàm phương pháp Một phương pháp luận có thể có nhiềuphương pháp nghiên cứu Một phương pháp nghiên cứu có thể được triển khai trong nhiều phương pháp luậnkhác nhau.
Vị trí, vai trò của phương pháp luận trong Nghiên cứu khoa học
Phương pháp luận là một bộ phận quan trọng của Khoa học
- Nghiên cứu khoa học luôn là sáng tạo và cách mạng, trong mỗi giai đoạn phát triển của khoa họchiện đại đòi hỏi phải có cách tiếp cận mới đối với khoa học, phải tìm ra PPNC mới, phải phát hiện racác con đường mới để ứng dụng khoa học vào thực tiễn Có thể nói: Hoàn thiện về PPL là sự đòi hỏithường xuyên của sự phát triển khoa học hiện đại
- PPL NCKH là kết quả của quá trình khái quát lý thuyết và thực tiễn NCKH và nó trở thành công cụsắc bén để chỉ dẫn tất cả các nhà khoa học và các quản lý trong công tác tổ chức, quản lý và thựchành sáng tạo khoa học
- Ngày nay trong thế giới hiện đại, để hoàn thành có chất lượng bất cứ một loại công việc nào, nhàchuyên môn cũng phải là người sáng tạo, có ý thức tìm tòi các con đường, các phương pháp tạo độngmới Thiếu tinh thần sáng tạo không có chỗ đứng trong cuộc sống đầy sôi động Cải tiến chuyênmôn thông qua con đường hoạt động thực tiễn của mình đã góp phần làm phát triển khoa học vàcông nghệ Như vậy, nắm vững ppl nckh không chỉ có nghĩa đối với các nhà NCKH chuyên nghiệp,
mà còn đối với các nhà chuyên môn trong các lĩnh vực hoạt động thực tiễn
FRAMEWORKS (Một số tiếp cận ppl trong nc tlh)
PHƯƠNG PHÁP LUẬN NGHIÊN CỨU TLH
- Một số tiếp cận chung trong NCKH (Đời cũ)
o Tiếp cận hệ thống, cấu trúc
o Tiếp cận logic, lịch sử
o Tiếp cận bằng chứng, thực tiễn
o Tiếp cận hoạt động
- Một số tiếp cận nghiên cứu liên ngành (Đời mới – thường quốc tế hay sài)
o Tiếp cận liên ngành TLH – Giáo dục học
Trang 4o Tiếp cận liên ngành TLH- Xã hội học: bạo lực và xâm hại, giới và bình đẳng giới, gia đình,lao động và thất nghiệp, nghiện và cai nghiện,… còn ứng dụng TLH là giúp các vấn đề đượccải thiện hành vi.
o Tiếp cận liên ngành TLH –Y học: Hỗ trợ tâm lý cho thân chủ, Khoa học lâm sàng/ khoa họcthần kinh lầm sàng…
Thầy recommend: movie THIÊN TÀI BẤT HẢO
o Tiếp cận liên ngành TLH – Công nghệ thông tin: Nghiên cứu về AI, hành vi, xung đột trênkhông gian mạng
o Xu hướng nghiên cứu đa ngành và tiếp cận tích hợp trong nghiên cứu TLH VD: bạo lựcmạng
- Một số tiếp cận nghiên cứu chuyên ngành (Đời mới – thường quốc tế hay sài)
o Marxism Psychology: Tiếp cận TLH hoạt động
o Developmental Psychology: Tiếp cận TLH phát triển
o Social Psychology: Tiếp cận TLH xã hội
o Personality Psychology: Tiếp cận TLH nhân cách
o Behavior Psychology: Tiếp cận TLH hành vi
o Clinical Psychology: Tiếp cận TLH lâm sàng
o Educational Psychology: Tiếp cận TLH giáo dục
o Positive Psychology: Tiếp cận TLH tích cực
o Cognitive Psychology: Tiếp cận TLH nhận thức
o Neuro-psychology: tiếp cận TLH thần kinh
Trang 52 Developmental Psychology (Tiếp cận TLH phát triển)
Tâm lý học phát triển là tiếp cận nghiên cứu TLH tập trung vào quá trình lớn lên và thay đổi của con ngườitrong suốt cuộc đời Quan điểm nghiên cứu này không chỉ quan tâm đến sự thay đổi tâm lý trong quá trìnhsinh trưởng mà còn xem xét sự phát triển về mặt xã hội, cảm xúc và nhận thức xuất hiện trong cuộc đời.Một số vấn đề nghiên cứu từ tiếp cận TLH gồm:
- Phát triển kỹ năng vận động
- Sử dụng ngôn ngữ
- Phát triển cảm xúc quan điểm về hình ảnh bản thân
- Phát triển nhận thức trong suốt thời thơ ấy và thời gian còn lạ
- Phát triển nhân cách
- Tư duy về đạo đức
- Sự xuất hiện của tự nhận thức và
- Các thách thức trong quá trình phát triển và khiếm khuyết về học tập
Quan điểm nghiên cứu: Nhiệm vụ của tiếp cận TLH phát triển trong nghiên cứu TLH là thông qua các nguồn
tư liệu để nghiên cứu, dự báo hoặc phục dựng đầy đủ các điều kiện hình thành, quả trình ra đòi, phát triển từthấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp của các sự kiện, hiện tượng, đồng thời đặt quá trình phát triển đótrong mỗi quan hệ tác động qua lại với các nhân tố liên quan khác trong suốt quá trình vận động của chúng,
từ đó có thể dựng lại bức tranh chân thực của sự vật, hiện tượng như đã xảy ra hoặc tiên lượng xu hướngphát triển của sự vật, hiện tượng
Thể hiện nhiều chức năng:
- Dùng các sự kiện lịch sử hoặc quá trình phát triển để minh họa, làm sáng tỏ các luận điển khao học,các nguyên lý tâm lý
- Dùng các tài liệu lịch sử hoặc diễn trình phát triển tâm lý, theo một chuẩn, để đánh giá những kếtluận về hiện tượng tâm lý, đánh giá
-Một số PPNC TLH theo tiếp cận TLH phát triển Khi NC 1 vấn để TLH theo tiếp cận TLH phát triển (cắtngang), có thể sử dụng một số PP sau:
- PP nghiên cứu thực nghiệm, bán thực nghiệm, thực nghiệm tinh huống
- PP điều tra bằng bảng hỏi
Trang 6- PP phòng văn (phòng vấn sâu, cấu trúc, bán cấu trúc, phi cấu trúc, nhóm)
- PP tọa đàm - hội thảo
- PP nghiên cứu trường hợp
Khi NC 1 vấn đề TLH theo tiếp cận TLH phát triển (chiều dọc), có thể sử dụng một số phương pháp sau:
- Oral history (Lịch sử truyền miệng)
- Case history (Lịch sử trường hợp)
- Life history (Lịch sử cuộc đời)
- Personal experience (Kinh nghiệm cá nhân)
- Case study (Nghiên cứu trường hợp)
Note:
- Mối liên hệ A B
3 Social Psychology (TLH Xã hội)
Tiếp cận TLH xã hội tập trung vào quá trình các hiện tượng xã hội ảnh hưởng lên con người và cách thức conngừoi tương tác với nhau Cách ta nhìn nhận về bản thân trong mối tương tác với thế giới đóng một vai tròquan trọng trong từng lựa chọn, từng hành vi và niềm tin của mỗi người Ngược lại, ý kiến của người kháccũng ảnh hưởng đến hành vi và cách ta nhìn nhận bản thân
Con người luôn được sống trong một môi xã hội nhất định bao gồm gia đình, trường học, công ti, xí nghiệp,trung tâm vui chơi, giải trí… Những yếu tố này luôn có sự tác động lẫn nhau để điều chỉnh hành vi, thái độ
Trang 7của từng cá nhân Từ đó, xã hội sẽ hình thành nên những nhóm người với các hiện tượng tâm lý đặc trưng.Đây chính là hiện tượng tâm lý xã hội.
Đối tượng nghiên cứu của tâm lý học xã hội là những đặc trưng trong tâm lý của các nhóm xã hội, quy luậthình thành và phát triển của các nhóm tâm lý bao gồm nhu cầu và lợi ích của tập thể, tình cảm trong cộngđồng, ý chí quần chúng, tính cách trong các nhóm xã hội
Tiếp cận nghiên cứu định tính trong TLH xã hội
LeCompte và Preissle (1993) gợi ý rằng tiếp cận nghiên cứu dân tộc học (thiết kế NC định tính) là mộtquá trình bao gồm các phương pháp điều tra, tìm kiếm kết quả và lập hồ sơ kết quả của cuộc điều tra điền dã.Mục đích của tiếp cận này là tạo ra sự tái hiện sống động nhất có thể về nền văn hóa hoặc trải nghiệm tâm lýcủa các nhóm người đang được nghiên cứu Có một số mục đích của tiếp cận NC này, ví dụ, mô tả và báocáo, tạo ra các khái niệm chính, tạo và thử nghiệm lý thuyết LeCompte và Preissle (1993) chỉ ra một số yếu
tố chính của tiếp cận này là:
Quan điểm nghiên cứu
- Dữ liệu hiện tượng học của vấn đề được gợi ra
- Thế giới quan của những người thẩm gia được điều tra và thể hiện - 'định nghĩa về tình huống' củahọ
Trang 8- Ý nghĩa của các hiện tượng được cả nhà nghiên cứu và người tham gia chấp nhận; do đó, quá trìnhnghiên cứu mang tính thông diễn, khám phá ý nghĩa.
- Cấu trúc tâm lý của những người tham gia được sử dụng để cấu trúc cuộc điều tra
- Dữ liệu thực nghiệm được thu thập trong bối cảnh tự nhiên của chúng (không giống như các phòngthí nghiệm hoặc trong các bối cảnh được kiểm soát như trong các hình thức nghiên cứu khác, nơi cácbiến số bị thao túng)
- Kỹ thuật quan sát được sử dụng rộng rãi (cả người tham gia và không tham gia) để thu thập dữ liệu
- Các PPNC là 'đa phương thức' và nhà nghiên cứu dân tộc học là 'kẻ đa năng' về PPNC
Một số PPNC TLH theo tiếp cận TLH xã hội
Khi NC 1 vấn đề TLH theo tiếp cận TLH xã hội, có thể sử dụng một số PP sau:
- PP nghiên cứu thực nghiệm, bán thực nghiệm, thực nghiệm tình huống
- PP điều tra bằng bảng hỏi
- PP phỏng vấn (phỏng vấn sâu, cấu trúc, bán cấu trúc, phi cấu trúc, nhóm)
- PP lịch sử cuộc đời
- PP chuyên gia
- PP quan sát
- PP trắc nghiệm
- PP thực nghiệm/thực nghiệm tâm lý xã hội
- PP nghiên cứu sản phẩm hoạt động
- PP đàm thoại, kể chuyện
- PP nghiên cứu trường hợp
4 Personality Psychology – TLH Nhân cách (Nền của hướng tham vấn – trị liệu)
Những vấn đề tâm lý cơ bản tiếp cận nghiên cứu theo TLH Nhân cách:
1 Bản chất và cấu trúc nhân cách
2 Động cơ hệ
Trang 9Quan điểm nghiên cứu
TLH hành vi, hay chủ nghĩa hành vi, là một lý thuyết cho rằng môi trường định hình hành vi của con người.Theo nghĩa cơ bản nhất, tiếp cận TLH hành vi
6 Clinical Psychology – TLH lâm sàng
TLH lâm sàng liên quan đến hướng nghiên cứu giúp đỡ các cá nhân, thân chủ bằng cách tiếp xúc và quan sátQuan điểm nghiên cứu:
Xác định rõ khung lý luận; thức nghiệm và đạo đức nghiên cứu về các vấn đề SKTT, cảm xúc hoặc hành vi
cụ thể Những vấn đề này bao gồm từ vấn đề ngắn hạn, chẳng hạn như khó khăn xung đột mối quan hệ hoặccăng thẳng trong học tập hoặc căng thẳng trong công việc cho đến các tình trạng mãn tính và nghiêm trọnghơn, chẳng hạn như PTSD hay nghiện
Vấn đề về hành vi SKTT:
- Điều chỉnh, phản ứng với căng thẳng với phản ứng với sang chấn
- Các vấn đề về cảm xúc và tâm lý, can thiệp khủng hoảng và
7 Tâm lý học giáo dục
**8 Posive Psychology (Tâm lý học tích cực)
TLH tích cực nhấn mạnh vào ý nghĩa và sự tự thỏa mãn sâu sắc, không chỉ là hạnh phúc thoáng qua Tiếp cậnnghiên cứu theo TLH tích cực khám phá một loạt một loạt các trải nghiệm và hạnh phúc liên quan đến cácphiên bản khác nhau của cuộc sống tích cực, bao gồm những cảm xúc tích cực cụ thể, trạng thái “dòng chảy”
và ý nghĩa mục đích
Việc áp dụng các ý tưởng tâm lý, nghiên cứu và chiến lược can thiệp để hiểu các yếu tố tích cực, thích nghi,giàu trí tưởng tượng và thỏa mãn về mặt cảm xúc của hành vi con người được gọi là TLH tích cực (Seligman
Trang 10và Csikszentmihalyi, 2000) Nó chuyển trọng tâm nghiên cứu sang “ những người bình thường” (Sheldon vàKing, 2001) Các nhà TLH tích cực, giống các nhà khoa học tự nhiên hoặc xã hội khác, tìm cách tìm hiểu cấutrúc, hiện tượng và chức năng tâm lý liên quan đến sự khỏa mạnh tinh thần của con người.
10 Phát hiện quan trọng trong nghiên cứu TLH theo hướng TLH tích cực
1 Hầu hết mọi người đều hạnh phúc
2 Hạnh phúc là nguyên nhân của những điều tốt đẹp trong cuộc sống chứ không chỉ đơn giản là kếtquả thành công hay kết quả tốt đẹp Những người hạnh phúc sẽ làm điều tốt đẹp xảy ra
3 Những người bảo thủ chính trị hạnh phúc hơn những người theo chủ nghĩ tự do chính trị (Thế giớiquan)
4 Hầu hết mọi người đều kiên cường Họ phục hồi sau nghịch cảnh, cả lớn lẫn nhỏ
5 Hạnh phúc, tính cách mạnh mẽ và các mối quan hệ xã hội tốt đẹp là những tấm đệm chống lại tác hạicủa sự thất vọng và thất bại
6 Vấn đề niềm tin tôn giáo, những người coi trọng tôn giáo sẽ hạnh phúc hơn và đối phó với căngthẳng tốt hơn so với những người không có niềm tin vào tôn giáo
7 Tiền đóng góp ngày càng ít cho hạnh phúc, nhưng tiền có thể mua được hạnh phúc nếu có đượcdùng cho người khác
8 Hạnh phúc là con đường dẫn đến một cuộc sống thỏa mãn (tức là cuộc sống có ý nghĩa) vượt trộihơn chủ nghĩa khoái lạc (tức là một cuộc sống lạc thú)
9 Những ngày tốt lành có những đặc điểm chung: cảm thấy tự chủ, có năng lực cảm xúc – xã hội vềkhả năng kết nối với người khác
10 Cuộc sống tốt đẹp có thể được dạy và đào tạo
Một số PPNC TLH theo tiếp cận TLH tích cực
- PP điều tra bằng bảng hỏi
- PP trắc nghiệm
- PP quan sát
- PP phỏng vấn (phỏng vấn sâu, cấu trúc, bán cấu trúc, phi cấu trúc, nhóm)
- PP chuyên gia, tọa đàm/ hội thảo
- PP xây dựng/mở rộng lý thuyết nền
- PP thực nghiệm/ thực nghiệm lâm sàng
Trang 11- PP nghiên cứu sản phẩm hoạt động
- PP hiện tượng học
- PP nghiên cứu trường hợp
9 Cognitive Psychology (Tâm lý học Nhận thức)
- Quan điểm nghiên cứu:
Tiếp cận TLH nhận thức được hiểu là quá trình nghiên cứu các lĩnh vực giao thoa tri thức, học tập và tưduy, nghiên cứu việc con người thu thập, biến đổi, tích lũy và tái hiện tri thức
Tiếp cận này phục vụ cho việc nghiên cứu trí thông minh của con người và quan hệ của nó với việc chú ý
và thu thập thông tin như thế nào; việc thông tin đó được lưu trữ trong trí nhớ và bộ não ra sao; việc sửdụng các hiểu biết đó như thế nào? Để giải quyết các vấn đề về tư duy và diễn đạt ngôn ngữ, chỉ rõ đốitượng nghiên cứu là trí thông minh, quan hệ giữa trí thông minh với việc tư duy và diễn đạt ngôn ngữ, tất
cả đã góp phần chỉ ra bản chất của hoạt động nhận thức
Từ đó có thể hiểu, tiếp cận TLH nhận thực liên quan đến một loạt những lĩnh vực của quá trình tâm lý, từcảm giác đến tri thức, thần kinh học, nhận biết các hình mẫu, chú ý, ý thức, học tập và các quá trình pháttriển
Đối tượng nghiên cứu của tâm lý học nhận thức bao gồm:
Trang 12(1) Tiếp cận TLH nhận thức thực nghiệm coi TLH nhận thức là một trong những khoa học tự nhiên và
áp dụng các phương pháp thực nghiệm để khảo sát nhận thức của con người Các phản ứng tâm sinh lý,thời gian phản hồi và theo dõi mắt thường được đo lường trong TLH nhận thức thực nghiệm (fMRI,MRI)
(2) Tiếp cận TLH nhận thức tính toán phát triển các mô hình toán học và tính toán về nhận thức của
con người dựa trên các biểu diễn ký hiệu và ký hiệu con, các hệ thống động lực học
(3) Tiếp cận TLH thần kinh nhận thức sử dụng hình ảnh não bộ (ví dụ: EEG, MEG, PET, SPECT, hình
ảnh quang học, sóng não) và các phương pháp sinh học thần kinh (ví dụ, bệnh nhân tổn thương) để hiểu
cơ sở thần kinh của nhận thức con người
24/9
VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU TRONG TÂM LÝ HỌC
CHỌN ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU
Vấn đề: Vấn đề nghiên cứu TLH là câu hỏi đặt ra khi người NC về TLH đứng trước mâu thuận giữayêu cầu của sự phát hiện về trí thức, phương pháp với tri thức và phương pháp hiện có còn hạn chế
CÁC PHƯƠNG PHÁP LÀM NẢY SINH VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU TÂM LÝ HỌC
- Phân tích các công trình đã có
- Nhận dạng trong khi tranh luận
- Suy nghĩ ngược với tư duy thông thường
- Nhận ra vướng mắc trong thực tế
- Ngẫm về phàn nàn của người không am hiểu