Giáo trình Kinh tế công cộng

Chương 7 bàn ve Chính phu vã vai trõ cua Chinh phu trong phán phối thu nhập, tập trung vào các vấn đề như quan niệm về công bàng vã bất binh đàng trong phân phôi thu nhập; quan diem về c

TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦY LỌI

Đồng chủ biên: PGS.TS Tràn Vãn Hòe - TS Lê Phương Tháo

Tham gia viết: TS Phạm Thị Thanh Trang,

TS Nguyền Thị Thanh Huýên, TS Nguyền Ánh Tuyết

GIÁO TRÌNH

KINH TÊ CÔNG CỘNG

NHÀ XUẤT BẢN CÔNG THƯƠNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦY LỢI

Đồng chú biên: PGS.TS Trần Vãn Hòe - TS Lê Phuong Tháo

Tham gia viết: TS Phạm Thị Thanh Trang,

TS Nguyễn Thị Thanh Huyền TS Nguyễn Ánh Tuyết

Giáo trình

NHÀ XUẤT BÁN CÔNG THƯƠNG

1.1 Kinh tế thị trường và vai trò cùa chính phủ 13

1.1.2 Quan diêm cua các trường phái kinh tế vé vai trò cua chính phu 18

I 1.3 Vai trò kiên tạo phát then và điêu nét của chính phú đòi với nên kinh lê 18

1.2 Hiệu quả sừ dụng nguồn lire, phúc lọi và sũa chùa những thất hại cùa thị 21 trường

1.3 Chức nàng và những hạn ché cùa chinh phũ khi can thiệp vào thị trường 25

2.2 Hiệu quà trong nền kinh tế giao dịch 46

3

2.2.2 Cân hằng cạnh tranh trong nền kinh tế giao dịch 53

2.3 Nen kinh tế giao dịch dưới dạng dại sổ 59

2.4 Hiệu quả trong nên kinh tê sún xuât 67

2.5 Thặng dư tiêu dùng, thặng dư sán xuất và phúc lợi xã hội 79

3.3 Các giãi pháp can thiệp cùa chính phú khàc phục sự phi hiệu quá cũa 95

ngoại ứng

3-4 Giái pháp cứa tư nhân đê khác phục tính phi hiệu quà cua ngoại ứng 99

4

Chương -í

TRAO DÓI GIÁY PHÉP

4.1 Ở nhiễm mói trường và giám nhẹ ỏ nhiễm 109

Chương 5

HÀNG HÓA CÔNG CỘNG VÀ sụ CAN THIỆP CÚA CHÍNH PHỦ

5.1 Khái niệm và thuộc tinh cơ hãn cùa hàng hóa công cộng 120

Chương 6

DỘC QUYÊN VÀ SỤ CAN THIỆP CÙA CHÍNH PHÚ

5

6.1.3 Quyẻt định sán xuất của doanh nghiệp độc quyên tuyệt đỏi 142

6.2.2 Tính phi hiệu quà cùa độc quyên tụ nhiên khi chua bị dicu tiêl 148

Chương 7

CHÍNH PHỦ VÀ VAI TRÒ PHÂN PHÔI THƯ NHẬP

7.1.4 Can thiệp cùa Chính phũ can thiệp nham đâm bão công bằng xà hội 161

7.2 Các lý thuyết vê phân phôi thu nhập 162

7.3 Quan diêm giữa hiệu quà kinh tê và công bàng xã hội 169

6

Chương 8

CHÍNH SÁCH CỦA CHÍNH PHỦ

8.1 Chính sách kiến tạo phát triển và điền tiết thị trường cùa chinh phũ 2Ơ4

8.3 Chinh sách điều liet thị trường ena chinh phú 211

7

DANH MỤC BẢNG

Trang

Băng 2.1 Các cách phân bỗ gói hàng hóa cho các cá nhân trong nền kinh tế 50Báng 5.1 Phân loại hãng hóa cõng thuần túy hàng hóa công không thuần túy 124hãng hóa cá nhân

DANH MỤC HÌNH

Trang

Hình 2 12 Chi phi phúc lợi cùa việc đánh thúc vào các hãng hóa bô sung 84Hình 2.13 Chi phí phúc lọi cùa việc đánh thuế vào các hàng hóa thay thế 86

Hình 5.1 Chi phí biên sán xuất và tiêu dùng hàng hóa cóng thuần túy 122

8

I lình 5.8a Cung cấp mien phí hàng hóa có độ co giản cầu theo giá thấp 131

I lình 5.8b Cung cấp miễn phí hàng hóa có độ co giãn câu theo giá cao 131

Hình 7.7 Phân phối lại thu nhập lối ưu theo thuyết cực đại thắp nhất 168

9

10

LỜI NÓI ĐÀU

Nên kinh té thị trường luôn gãn liên VỚI sụ dicu tict cùa chính phu dê sưa chữa những thắt bại cùa thị tnrởng về ban chất, cơ chế thi trưởng điều tiết nền kinh tế thông qua những biền sỏ kinh te của thị trường như cung, câu và giá cã thị trưởng Ngược lại cơ chẽ phi thị trường dược (hực hiện thông qua những công cụ điêu tiẽt cùa nhà nước (chính phù) ứ nhũng lĩnh vục, (hời diêm, bộ phận, hay thậm chí là ngành kinh tê nhất dinh khi thi trường không

tự điều chinh được Trên thực tế không một cơ chế thị trướng nào vận hành hoàn háo nên vân de đặt ra là cân phải làm gi trong điêu kiện đó vả giúi quyết vàn đề này trớ thành vấn đê côt lõi cùa kinh tê học công Giáo trình Kinh lé công SC tập trung làm rõ những vân đe điêu tiết và kiến tạo phát triền cứa chính phu trong điểu kiện phát triền một nen kinh te hồn hợp

Giáo trình Kinh tế công VỚI mong muốn phân lích một cách đầy đú nhất vai trô của

chính phú đối vói nển kinh tế thị trường (rong mối quan hệ với các phân tích kinh tế khác như tác dộng cùa thúc, phân tích lợi ích - chi phi và những tác dộng cùa toàn câu hóa và cách mạng cóng nghiệp 4.0 Những vắn đề cốt lõi này sỗ được thề hiện thông qua nội dung cùa giáo trình gồm tâm chương Chương 1 giởi thiệu lòng quan vé kinh tế công gồm các vân đẽ

vé kinh tè thị trường và vai trò của chính phù; hiệu quà sứ dụng nguôn lực, phúc lợi kinh tẽ

và sứa chữa những that bại cùa thị trường; chức nâng và những hụn chê cứa Chinh phu Chương 2 bân về hiệu quá cùa nền kinh tể và phúc lợi xã hội gồm các nội dung nghiên cứu cho các thị trưởng chi có trao đòi, thị trưởng hao gồm cá sán xuất vã trao đôi Các phần sau cua giáo trình tháo luận VC các dạng thãt bại cùa thị trường vã sự can thiệp cua Chính phu nhâm giai quyết các thắt bại cua thị trường Chương 3 bàn về ngoại ứng và thương lượng nhăm làm rỏ ngoại ứng lù gì và những tảc động của ngoại ứng, các giái pháp đẽ thúc dãy tác dộng tích cực và hạn chế tiêu cực cùa ngoại úng Chương 4 bàn ve trao đổi giây phép nhằm tim ra các giai pháp cho vàn de giám nhọ ô nhiễm, giam xá thai trực tiép và dộc biệt là trao đôi giấy phép Chương 5 bàn vê hãng hóa cõng và cung cắp hàng hóa công cũng như vai trò của chính phũ thông qua cung cấp hãng hóa công Chương 6 băn về dộc quyền tuyệt doi và dộc quyên tụ nhiên nhâm làm rõ tác động cua hai câu trúc thị trường này đen nên kinh tẽ thông qua diêu tiết cùa chính phu Chương 7 bàn ve Chính phu vã vai trõ cua Chinh phu trong phán phối thu nhập, tập trung vào các vấn đề như quan niệm về công bàng vã bất binh đàng trong phân phôi thu nhập; quan diem về công bảng và hiệu quã trong nen kinh tè; các lý thuyct vê phân phôi lại thu nhập và hệ thông an sinh xã hội nhâm phân phới lại thu nhép Chương X bàn VC chinh sách cùa chinh phú gồm các vãn đề chính sách kiến tạo phát triên; chinh sách phát triẽn thị trưởng hàng hóa cóng; chính sách phân phoi các hãng hỏa công đến các đối tượng thụ hương và điều tiết mức độ thụ hưởng hàng hóa công với lừng đối tượng và các chính sách thúc đây th) trường hàng hóa công

Giáo trình Kinh tế công do PGS TS Trần Văn Hòe và TS Lê Phương Thào đồng chù

biên, cùng sụ tham gia biên soạn của các giáng viên Bộ môn Kinh tế Khoa Kinh tê và Quân

lý, Trường Đại học Thuy lợi, với các dõng góp cụ thè như sau:

1 PGS TS Trân Vãn Hoc, đóng chú biên và viet chương I và chương 8;

2 TS Lê Phương Tháo, đồng chú hiên và viết chương 2, chương 3;

3 TS Phạm Thị Thanh Trang viết chương 4;

4 TS Nguyen Thị Thanh Huyền viết chương 5 vã chương 7;

5 TS Nguyễn Ánh Tuyết viết chương 6

Tạp thề các giá xin chân thành cám ơn Ban Giám hiệu Trương Đại học Thủy lợi Hôi dông Khoa học Khoa Kinh te và Quan lý, Trường E)ại học Thủy lợi và các dơn vị có liên quan dã tạo diêu kiện và đóng góp ý kiên ve chuyên inôn cho cuõn sách Chúng tôi cùng xin cám ơn các đòng nghiệp, các nhà khoa học dã cung câp lài liệu và đóng góp ý kiên, đòng thời, chúng tôi cùng xin cám ơn các lác già cùa nhùng tài liệu mà tập thể tác giã đà tham kháo Tập thê tác giã cùng xin cám ơn Thư viện Trưởng Đại học Thúy Lợi và Nhà xuãt bàn Công Thương đà hỗ trợ đế giáo trinh được xuất bán

Giáo trinh Kinh tế Công biên soạn lằn đầu mặc dũ đả rất cố găng đe chát lọc nhùng nội dung cốt lõi và phũ hợp dam bao chắt lượng cao nhải nhưng tập the tác giá vần sC không thê tránh khoi những hạn chè nhât định Vì vậy, chúng tôi mong nhặn dược sự đóng góp chân thành cùa bạn đọc đè hoàn thiện hơn trong những lân tái ban sau

Thay mật tập the lác giã PGS.TS Trần Vín Hòe

12

1.1 KINH TÊ THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ

1.1.1 Chính phú và thị trường

Chính phũ

Tất cã các quốc gia trên the giói trong quá trinh phát triền luôn tìm kiếm, thay đổi mô hình tô chức nhã nước, cai cách tò chức bộ máy của minh nhâm hoàn thiện và phù hợp với các giai doạn phát iricn cua nen kinh tề Thực tiền cài cách cua các quốc gia cho thày, khi chính phú yêu kém trong quàn trị nhà nước sc dan đen hậu quà tàl yêu cùa khùng hoang kinh

tê, chính trị - xã hội; côn dàt nước có một chính phu mạnh, quàn trị tôt sẽ dản dât dàt nước đến sự phồn vinh

Khái niệm vẽ chính phú duọc hiêu ràl khác nhau, tùy vảo góc độ xem xét cùa người nghiên cứu Tuy nhiên, trong khuôn khổ cùa môn học kinh tế công, chúng ta chi xem xét vai trỏ điẽu íiẻt kinh tẽ cứa chinh phu Theo quan diêm đó chinh phu là một tô chức được thiết lập đê thực thi những quyền lục nhắt định, điều tiết hành vi cùa các cá nhân song trong xã hội vã hãnh vi cua các tô chức nhăm phục vụ cho lợi ích chung cùa xã hỏi dó và hồ trợ cho việc cung câp những hãng hóa, dịch vụ thief yêu mà xã hội dó có nhu câu

Ngay tứ khi Nhà nước ra đời thì chính phu vói tư cách lã một thè chè điêu hành quòc gia đà có những vai trò không thè phú nhận như xây dựng và bào vệ các khuôn khó pháp lý đánh thuê và chi tiêu cùa chính phũ tạo lập môi trường cho nguôi dàn và doanh nghiệp hoạt động v.v Tuy nhiên, chính phú cỏ nén có một vai trỏ tích cực chú động trong điều tiết kinh

tế quốc dân hay không (hì còn là một vấn đề gây tranh cãi từ nhiều thế kỹ nay Tùy theo quan diêm có châp nhận vai trò kinh te cua chính phú hay không mã các mô hình kinh tê khác nhau

dã ra dời Ó dãy, chúng ta sẽ di sâu xem xẽt ba mó hình kinh te diên hình Đó là nen kinh te thi trường, nên kinh tè ké hoạch hóa tập trung và nên kinh tè hồn họp

Dõi vói tàt cả các nen kinh tẽ, dù ờ trinh độ phát triên nào thì nguòn lực là có hạn Câu hói dặt ra là chúng ta sè phán bồ các nguồn lực đó như the nào? Làm thề nào đề phân bỗ

13

nguồn lục đó một cách hiệu quá nhất? Câu trá lời cho hai vấn đề này vàn có the thông qua một trong ha mô hình kinh tế điên hình.

- Mô hình kinh tế thị trường thuần túy (tnróng phái cố điền, A Smith): Dó lã một nền kinh tế mà mọi hàng hóa và dịch vụ đều do khu vực tư nhân sân xuất và mọi hoạt động mua bán giao dịch đều diễn ra trên thị tnròng với giá cà là kết quá cùa sự tương tác giữa cung và câu Mọi cá nhân đcu có thè tự do mua bán mọi loại hàng hóa tùy theo sơ thích và năng lực kinh tế của họ Trong một nền kinh te như the vai trò cùa chinh phú là tối thiêu

Tuy nhiên, trường phái nãy không giúp giái thích được rất nhiều trưởng hợp mil thị trường thát bại không thê tự khác phục được Nhiêu trưởng phải đà tò ra hoài nghi vè sức mạnh vạn nàng cùa kinh tế thị trường Thậm chí, nhiều người cho rang nguyên nhân sâu xa cùa những cân bệnh khung hoàng kinh niên trong nền kinh tế là do hoạt động hoàn loàn tụ phát theo các quy luật cùa thi trường, thay vì có diêu tict có ý thức cua chính phu Chính phù

sỗ tham gia xây dựng kẻ hoạch vã thiết lập mọi cân đối trong nen kinh tế quõc dán làm cho nên kinh tể được vận hãnh một cách nhịp nhàng Đó là nên tang tư tương cùa mỏ hình kinh

tế kế hoạch hóa tập trung

- Mó hình kinh tế kế hoạch hóa tập trung: Trong mô hình kinh tế kề hoạch hóa tập trung, mọi quyét định vê sàn xuãt và phân phôi sán phàm đêu do một cơ quan trung ương cùa chính phu quyct định, thay vì các lục lượng thị trường Điêu này dã gãy ra một sụ tùy úộn, chu quan rat lởn trong việc áp dật giá và sán lượng, thu tiêu cọnh tranh vã dan den thu liêu động lực phấn đấu cúa cá nhân vã tố chức gây ra sự lâng phí phi hiệu quà nghiêm trọng các nguồn lực xã hội phân phôi sai lêch kết quá hoạt động cùa cắc chú thê tham gia nên kinh tẽ

và loàn xà hội

Dứng trước nguy cơ đó, nhièu quòc gia trước đây đi theo mò hình kinh lê kê hoạch hóa tập trung, trong đỏ có Việt Nam, dã phai tiên hành cai cách mạnh mẽ nén kinh tê cùa mình theo hướng chãp nhộn sư vận hãnh cua cơ chc th) trường nhưng phái có sư diêu liet có ý Ihức cùa nhà nước Dó là nen táng tư tướng cùa mô hĩnh kinh te hon hợp

•Mô hình kinh tế hỗn họp: Thực tế hầu hết các quốc gia hiện nay đều vận hành nen kinh tẽ theo mô hình hỗn hợp, có sự lương tác vả hỗ trọ lần nhau cũa cá thị trưởng và chính phù Tuy nhiên, mỗi quốc gia khác nhau thì vai trò của chính phú lại là không giống nhau Các quòc gia phát trièn đã chuyên mạnh vai trò và chúc nâng cùa chính phu sang kiên tạo phát triên thông qua xây dưng và ban hành hộ thông chinh sách tợo lặp môi trường phát trién, thúc dãy phúc lợi kinh te vã tạo điẽu kiện de người dân vã tô chức phát huy cao nhât năng lực của bán thân đế tụ phát triển theo qui luật và nguyên lý cùa ihị trường Vai trò điều tiết, nhát là điêu tiết trực tiếp giâm thiêu, lững bước được xóa bó nhàm tự do hóa nên kinh te và thúc đây sự tự tương tác, hỗ trọ xà hội Ngược lại tại các quốc gia đang trong giai đoạn đầu công nghiệp hóa hay những nên kinh té chuyên dõi đang phái triỏn, vai trò và chúc nãng cùa chính phu van thiên VC dicu tiẽt nén kinh te bâng các công cụ chính sách Sư thiên vê diêu liet kinh tê nhát là bâng các công cụ can thiệp trục liêp vào thị trường sẽ có the dan den 14

nhũng sai lệch và làm giám vai (rò cùa chính phú nhưng sè tác động đến khá nàng đạt được những mục liêu kinh tè mà chính phú hướng đen.

Trong kinh tê công, vai (rò cùa chính phu sê thê hiện thõng qua kiên tạo phát triên và điêu ciet đê sưa chữa những that bại cua thi trường Trong đỏ, dicti tiết thi trường đê bao dám

sứ dụng có hiệu quá nguồn lục thúc dấy phúc lợi kinh te và sữa chữa những thất bại cùa thị trương thông qua sứ dụng các công cụ như hàng hóa công, thuê và trự cấp, bào hiem, v.v

sê là trọng tâm nghiên cứu của kinh tế công

Thị tnrờng

Nhiệm vụ cản ban cùa mồi hộ thống kinh te là xác định xem san xuắt hàng hóa nào sán xuất chúng như thè nào và ai sô nhộn dược chúng Các nhà kinh lê lin răng một hẻ thòng các thị trường cạnh tranh có xu hưởng thực hiện tỏt nhiêm vụ nãy với chi phí hợp lý hon Thi trường sẽ góp phàn giái quyêt tôt hon hai vân de co bán:

- Cách phân bô hàng hóa cho mọi người và (trong nền kinh tê sàn xuất» phân hố các nhân tố sân xuất cho các doanh nghiệp nâo đê đạt hiệu quã phân bõ các nguồn lực khan hiếm cao nhắt?

- Các phân bổ nào xây ra đối VÓI mọi người và (trong nền kinh tể sân xuất) các doanh nghiệp tham gia giao dịch trong các thi trưởng cạnh tranh?

Tuy nhiên, thị trường cạnh tranh cũng dần đen nhừng kết cục không thỡa dáng, đỏ là những thất bại thị trưởng Trong điều kiện đó can thiệp chính phu có thẻ dần tói các kết quà tốt hon

Việc các nhà kinh lề lán thành các thị trường cạnh tranh được suy ra lù việc phát hiện

ra các phân hố cạnh tranh là giống hệt như các phân bổ mong muốn Việc các nhà kinh tế chãp nhận can thiệp có chọn lọc cùa chính phu được suy ra từ nhộn thức cùa họ ràng các nen kinh tê thực lê khác biệt với những nên kinh tê mõ hình theo những cách thức rât quan trọng,

và sự tưong đồng giửa các phân bỏ mong muốn và phân bố cạnh tranh dường như không xây

Nên kinh te thị trường

Các thị trường trái rộng theo qui mô và độ phức tợp từ chợ địa phương tới các th) trường khu vục, thi trường toàn câu, nhưng tât cá các thị trương tón tạt vì cũng một nguyên nhân Một số giao dịch hàng hóa vã dịch vụ giữa hai hoặc nhiêu người là đỏi bẽn cùng có lợi, theo nghĩa chúng lãm lủng phúc lợi cùa mồi bẽn tham gia giao dịch Các thị trưởng lù một cư chẽ thòng qua đó mọi ngươi nhận biết các giao dịch này và thục hiện chúng

15

Các giao dịch đôi bên cùng cõ lợi đon giàn nhài chi liên quan tới hai người, ví dụ, một người nỏng dãn chán nuôi bỏ sữa vã một nông dãn chăn nuôi gia cảm trao đòi pho mát và trúng Bán chất cua những giao dịch này là một sự trùng hợp kép về nhu cẩu: mỗi người muốn có thứ hàng hóa mã người kia đang muốn tử bó Trũng hợp kép là tương đối hiem, và một người làm dịch vụ lễ tang hoặc luật sư ly dị dựa vào những trùng hợp kcp này đế lên kế hoạch cho hoạt dỏng cùa anh ta một cách hoàn hao nhai.

Lợi ích lử giao dịch nói chung tâng lên cùng với sô lượng ngưữi tham gia vả người có hên quan liem năng với mỏi giao dịch, vì hai nguyên nhân

Tint nhắt, giao dịch đa phương lã giao dịch liên quan tới nhiều hon hai người, có the xày ra thậm chí khi giao dịch song phương không thê xảy ra Châng hạn, nêu người nông dân chản nuôi gia cằm không muổn có pho mát, có thè không có giao dịch liên quan với người nông dân chản nuôi bò sữa và vì thế, người nông dân chăn nuôi gia cẩm vã người nông dân chăn nuôi bò sừa không có trùng hợp kép về nhu cầu Một giao dịch da phương trong đó người nông dân chăn nuôi bò sừa mang pho mát cùa minh cho người thợ cal lóc, người thọ cãt tóc bán dịch vụ cãt tóc cho người nóng dãn chăn nuôi gia câm, người chãn nuôi gia câm

là người cung cãp nũng cho nguôi nông dãn chân nuôi bô sừa, tat cả nhừng giao dịch này có thê xáy ra Các giao dịch da phương này là do những sự tràng họp kép vê nhu câu cua nhiêu người mua và bán tạo nên vé đẹp cùa thị trường

Thứ hai giao dịch đa phương có thó được ưa thich hon giao dịch song phương thậm chí khi giao dịch song phương lã có thế có Già sứ người nông dân chăn nuôi gia cầm muốn chắp nhận pho mát trong giao dịch, nhưng thích được cắt tóc Nấu người thợ cắt tóc dược chuẩn bị đê giao dịch cải tóc với pho mát, thỏa thuận đa phương đưa ra lợt ích lớn hon so VỚI thỏa thuận song phương, vì cà người thợ cằt lóc lần người nóng dãn chăn nuôi gia cầm đêu dược tốt hơn hãn

Giá trị của hệ thong thị trường nam ờ khả nủng phối hợp các giao dịch cùa nỏ, lã điêu hên quan tới hàng ngàn, hoặc hàng trăm ngàn chu thê tham gia thị trường Các giao dịch được thực hiện trong hệ thõng thị trưởng có các thuộc tính sau

- Mỏi người, khi quan sát thây giá cà thị trường, quyẽt định anh ta sẽ từ bó cái gì và sẽ nhận cái gì Anh ta bị ngăn cán khói linh trạng quá tham lam bỡi yêu câu thanh toán cho cái

mà anh ta nhận, bới vậy giá trị thị trường của những cái mà anh la nhận không the vượt quá giá trị thị trường cua cái mà anh ta từ bó

- Các quyết định cá nhãn được phối hợp bơi giá cà thị trưởng Neu những người tham gia thi trường trong vai trò một nhóm muôn quá nhiêu dơn vị cùa một hãng hỏa não dỏ giá thị trưởng của nó sô tàng, khuyên khích một số người hỏi mua ít hơn vả một sô người khác chào hàng nhiêu hơn Nêu những người tham gia thi trường trong vai trò một nhóm muôn quả ít đơn vị của một hãng hóa não đỏ giã thị trưởng cùa nó hạ xuống, làm cho một số người hôi mua nhiêu hơn và sô người khác chào hãng ít hơn Giá thị tnrừng cuối cùng dạt được có 16

thuộc tinh là, đỗi vói mỗi hàng hóa khối lượng inà một số người tham gia thị trưởng lừ bó vừa băng VỚI khỏi lượng mà những người khác nhận dược.

Nhùng giao dịch này nói chung là có qui mô lớn và phúc lạp lói mức không người nào

có thè chì ra tất cá các bộ phận cùa giao dịch Thát bại cùa chúng ta trong việc nãm băt toàn

bộ giao dịch đỏi khi làm cho chúng ta nghĩ về "mua và bản" như một hoạt động khác VỚI

"giao dịch”, nhưng thực ra trong nền kinh tế thi trưởng, "giao dịch" cùng phái dựa trẽn nhùng nguyên lãc và cơ ché thị trưởng nên nó cùng do thị trường quyêt dịnh

Chương nãy nghiên cứu các thi trường cạnh tranh trong hoàn cánh nèn kinh tê thị trưởng trong đó mọi người tim cách giao dịch hàng hóa tiêu dùng mà họ đà cỏ irong lay Nõ nghiên cửu cách thức mong muon đẽ phân bõ các hàng hóa này và cách thức trong đó cãc thị trường cạnh tranh phân bô chúng, và so sánh hai cách thức này

Nên kinh lè giao dịch, tuy nhiên, lì phức tạp hon nhicu so với bâl kỹ nen kinh lè thực nào Giá trị là ớ cho nó băi chúng ta phái nghĩ VC giao dịch đỏi bẽn cũng cỏ lợi vã trong khi làm như thê, cung cãp cho chúng ta một khuôn khô có thè được mớ rộng cho các nên kinh tẽ phức tạp hon

Quan hệ giũa chính phu và thị trường

Mõi quan hộ giữa chinh phu và thị trường quyct định chât lượng hoạt dộng và hướng

di co ban cua các chú thê kinh te Chức năng cùa chính phu lã kiến tạo phát tnèn và diêu tiết nên kinh lề vĩ mõ thõng qua những quyết định quán lý và phân phôi nguồn tài nguyên cùa thị trương Chức nâng cùa thị trường the hiện bằng sự vận động của hai lực lượng cung - cẩu, hình thành nên giá cá thị trưởng vã cạnh tranh lự do cua các chu thề tham gia th) trưởng Do

đó khi chuyến đối nền kinh tế các chính phú đều có nhùng câu hói đặt ra như: chinh phù có nên can thiệp vào thị trưởng không? Can thiệp nhiều hay ít? Khi nào nên can thiệp? Vì vậy, việc chính phú dinh vị vai trò cua minh thè nào trong mồi quan hệ vói thị tnrờng sẽ anh hương không nhó đẽn tó chức và hoạt động cùa toàn bộ bộ máy chính phu

Trong giai đoạn đau phát triển kinh tế mó hình quan lý cứa chính phú tập trung vào mục tiêu lãng trưởng kinh tê là chú yêu Sự tập trung này khiên cho sự phát tnên cùa các hãng hóa cóng như giáo dục khoa học và công nghệ, văn hóa chảm sóc y tê an sinh xã hội bão vệ môi trường, v.v bị coi nhẹ so với phát triền kinh tế và dần đen sự tụt hậu cùa các linh vực này Việc điêu chinh cảu trúc khu vục, câu trúc dô thị và nông thôn và câu trúc hạ tâng xã hội không theo kịp so với diêu chinh cơ cảu kinh tẽ Đây chính là lý do khiên cho bộ máy chính phu ngày câng phình to vã mọi hoạt dộng phát triên kinh tế - xã hội cùa đãt nước đêu cần có "sự can thiệp" cùa chính phũ

Cùng với sự phát tncn, vai trò cùa chinh phú trong kiêm soát hoạt dộng cùa nên kinh

tế ngây cảng giám do nhà nước kiềm soát nen kinh te không chi làm chậm sự phát triền của

nó mà còn khiển cho con ngưòi mất di sự tự do von có Tữ đó Nhã nước chi nên tập trung vào những dịch vụ không được cung càp hời các doanh nghiệp cạnh tranh, những dịch khó kinh doanh vả sinh lởi thãp như dịch vụ vệ sinh vã dịch vụ sức khóc, dịch vụ giáo dục vã dào tạo dịch vụ an sinh xă hội xây dựng và báo dường đường giao thông, v.v

17

1.1.2 Quan (licm cùa các trường phái kinh tế về vai trò cùa chính phủ

Trong bôi cánh (oàn cầu hóa vã hội nhập ngày càng sâu rộng hiện nay, sự co gãng can thiệp cùa chính phu trong nhiêu trường hợp nhận được kẽt quá ngược lại và càng phái trã giá cao hơn trong dãi hạn Do đó, sự can thiệp cũa chính phù cần được sử dụng ờ mức

độ toi thiêu và khi thật sụ cân thiết, bới “các chinh phũ hoạt động ít hon ở những khu vục

mà thị trường hoại động tốt hon hoặc có thê làm cho hoạt động này hiệu quà" Như vậy khi chinh phú chi làm nhiệm vụ điêu liet thị trưởng, phát huy tác dụng cùa thị trường, định

vị lại chức năng quan lý cùa mình sỗ ưu hóa kêt câu tò chức cùa chinh phu thúc đây vai trỏ

và chức trách báo dam ỏn định nen kinh te vĩ mõ, bao đàm sự cạnh tranh công băng, duy tri trật tự thị trường, bào dám hài hòa các lợi ích vá bù đãp tôn thát cùa thị trường Nói cách khác, chính phu càn phái lãm rõ “bicn giới quyên lực cua minh", chinh phú không thê làm (hay thị tnrởng mà cẩn phái tạo lập được môi trưởng, che độ tốt lum cho hoạt dộng phát triên cùa thị trường, hình thành một mỏi quan hệ mõi giừa chính phũ và thị trường: chính phú có hạn vã thị trưởng mạnh

Tữ những luận giái trén có the nhận thấy, chính phú muốn phục vụ tốt đe phát triền xã hội cằn căn cứ vào tinh hình phát triển kinh tẽ - xã hội cùa quóc gia đẽ thục thi vai trô cùa minh Tiép den cần học hoi kinh nghiệm cua các quỏc gia khác trên the giới dê vận dụng sao cho phù hựp (vê thè chê chính tri, kinh te và dặc sãc vãn hóa cua moi quốc gia) các công cụ điêu tièt thị trường của chính phù Quan diêm chung mà các quôc gia đêu cùng hướng đên,

đó là định vị lại chức nâng cùa chính phù, tránh việc chính phu làm thay thị trưởng và xả hội quá nhiều sê dẫn đèn chuyên quyền, bộ máy phình to, tạo áp lục lén thu - chi ngân sách, hệ lụy lã phương thức phục vụ người dân không tốt và không tạo ra được mỏi trưởng đe người dãn vã xã hội tham gia đóng góp vào quá trình phát triển đắt nước Thậm chi lãm giam vai trô cua chinh phu trong việc điểu liet thi trường nhàm hướng dên hiệu quá sứ dụng nguồn lực, too ra phúc lợi kinh tê vã sưa chữa những thát bại cùa thị trường

1.1.3 Vai trò kiên tạo phát triên và điều tiết cùa chinh phù đôi vói nên kinh tê

Từ phân tích môi quan hộ giữa chính phu và thj trưởng, hâu hèt các quan diêm đều dè cập dên vai trò cùa chính phu dưới hai góc dộ - vai trò kicn tạo phát then và diêu t let thị trường

1.1.3.1 Vai trà kiên tạo phát triền cua chính phu

- Chính phú nuôi dường cạnh tranh (Fosters competition): Chính phu nuôi dưỡng

một mõi trưởng kinh te cạnh tranh công băng và trung thục thông qua chỏng độc quyên bâng cách ban hành các chính sách chống độc quyền ( Antitrust legislation ) hay nhừng qui định vẽ mua mua bán và sát nhập doanh nghiệp (Mergers and Acquisitions - M&A) Nhùng chính sách này sỗ làm cho hệ thống doanh nghiệp phát triển ổn định và dóng góp vào sự phát triền bẽn vững cùa nên kinh te

- Chính phú dé ra và thực thi những qui định diều tìêt và tự do hóa các ngành kinh

te (Regulates and Deregulate industries): Dê lạo điêu kiện cho các ngành kinh té phát trièn

18

bền vững, hình thành một hệ thống thị trường hoàn chinh, các chính phú đề ra và thực thi các chinh sách điều tiết đồi với các ngành kinh tế có vai trò quan trọng đòi với sự phát triển bên vừng cúa đất nước, trong đó có có các ngành kinh te công và tự do hóa các ngành ngành kinh

lể mà chính phú không cằn điều tiết

- Chính phu tạo môi trường cạnh tranh công hãng và trung thực (Fair competition):

Vai trò này nhãm hiện thực hóa vai trỏ thứ nhât, tức là chính phú nuôi dưỡng cạnh tranh Cạnh tranh cõng băng tức là cạnh tranh trên cơ sớ các quan hệ thị trường nhăm đem lại giá trị lớn nhàt cho khách hàng và từ đỏ báo đám sừ dụng các nguôn lục hữu hình và vô hình có hiệu quá nhất Cạnh tranh trung thực de báo dám lợi ích cho tất cả nhùng chủ thè cùa nền kinh tẽ, từ người sán xuất đen hộ gia đinh Môi tnrờng cạnh tranh công bâng và trung thực

sồ tạo nên dòng chu chuyên kinh tê vận động lõi ưu vả cùng tãc động ngược lại trong thục thi vai trò của chính phú

- Chính phu định hưởng và giám sát kinh doanh có đạo dức (Business Ethics): Kinh

doanh có dạo đức là một yêu cảu cùa nen kinh tẽ hiện đại nhưng trên thực te cân phai có sự dinh hướng cua chinh phù vê các hành vi dpo dửc và thực hiện quyên giám sát cua các cơ quan chính phù về các hành vi kinh doanh có đạo đức Đê định hướng và giám sát hành vi kinh doanh có dạo đức, ngoài việc sử dụng công cụ chính sách, các chính phù cẩn phát huy vai trù cùa kiêm toán xỉ hội (Social auditing), tức là kiêm tra và giám sát các hành vi kinh doanh đê không xáy ra nhưng hãnh VI phi đạo đức

- Chinh phú phát triển điều kiện làm việc cho người dân (Working Conditions):

Mỏi trưởng làm việc an toàn và tư do, tạo diều kiện dê mọi người phát huy cao nhât giá trị cua ban thân trong cuộc sông phai dược thực hiện thông qua những tác dộng chính sách cùa chính phu

- Chính phu báo dám an ninh cộng đồng (Public Safety): An toàn là một nhu càu cùa con người nhưng nhu câu đó không thè dược tự thân thỏa mãn mà chi dạt dược khi dược sổng

và làm việc trong một môi trưởng an toàn Dám bao an loàn cho lất cá mọi nguôi trong xã hội là một vai trò của chính phũ và thực hiện vai trỏ nảy cùng chinh là cung cấp nhùng dịch

vụ xã hội cho người dân mà người thực hiện là chính phu Những dịch vụ an ninh xã hội là những hãng hóa công phục vụ cộng đòng, tác động đen phúc lợi xã hội mã người phục vụ không ai khác là các chinh phú với bộ máy cùa nó

- Chính phú bào vệ quyến cùa các bên liên quan (Protecting stakeholder's rights):

Chính phù bão vệ quyền cùa các bên có liên thông qua ban hãnh các vàn băn pháp lý và thúc đây kiểm soát việc thực thi các chinh sách thõng qua các cơ quan cúa chính phú lã các bộ và các tổ chức ngang bộ

• Chính phu dóng góp vào sự ổn định kinh tc (Contributes to Economic Stability):

Chính phú dóng góp vào sự ôn dinh kinh tê thông qua những giái pháp can thiệp dè làm giam nhẹ tác động cùa các chu kỳ kinh doanh, thục hiện các giái pháp chinh sách đê kích thích kinh tè và đóng vai trò là những chu thê đẻ ký kẽt các hợp đông kinh té với các chu thê cùa

19

khu vực tư nhân thục hiện những dự án hồ trợ phát triển, thúc đây tảng trưởng và ồn định kinh tế Cuối cùng, chính phú sè góp phẩn ôn định nen kinh tế thông qua ban hành và thực thi các chính sách kinh tế gồm chính sách lài khóa, chính sách liền tệ kế hoạch thu và chi tiêu của chính phũ chính sách lãi suất v.v

I.I.3.2 ỉ ai trà điều tiét thị trường cùa chinh phũ

Vai trò điều tiêt thị trường cua chinh phu nhảm sưa chừa những sai lệch của thị trường

và sãp xép I31 những công cụ có thè sử dụng đê tác dộng đen thị trường Nhiêu nhà kinh tẽ cho rãng chinh phú chi càn tập trung điêu chinh hành vi cùa khu vục tư nhãn nhưng thực tiền cho thấy, ngoài tập trung điều chinh khu vực tư nhân, chinh phủ cùng phái điều tiết thị trường bằng chinh sách, trong đó, chinh sách cạnh tranh và chinh sách môi trưởng là hai công cụ CỎI lữi

Thực tiễn điều liet thị trường của chinh phú các quốc gia trẽn thế giói còn chơ thấy chinh phu tự thân đà liên quan tới sán xuat và phân phoi hàng hóa vã dịch vụ cõng Có nhiêu loại hãng hóa còng thuần túy vã hàng hóa công hồn hợp được cung câp bơi các cãp chính quyền

Chính phú cùng cung câp một sô loại hãng hóa tư dụng, tức là các hàng hóa cợnh tranh hoàn hao trong tiêu dùng hoặc tương tự như vậy Các hàng hóa tư dụng thường dược cung cấp bơi các cắp chinh quyền cùa chính phu gồm dịch vụ chăm sóc sức khoe, dịch vụ giáo dục

và nhã ở Chính phú có thể cung cấp những hãng hóa nãy đe điều chinh và sứa chừa cho nhùng thất bại cùa thị trưởng Điên hình là cung cáp dịch vụ chàm sóc sức khỏe và bão hiềm sức khoe bị tác động một cách sâu sắc bởi thông tin, và chính phú tin rằng chính phù có thề đạt tỏi một cách phân phối tốt hơn các hàng hóa này nếu chính phú tồ chức hoạt động cung cãp chúng Tuy nhiên, nêu chính phu giữ toàn quyên cung cáp các hàng hóa tư dụng sẽ dan đen tính thiêu hiệu qua kinh tê tức là hiẻu quá sứ dụng nguồn lực thấp hơn thị trường, anh hương đẽn phúc lợi kinh tế và đặc biệt là thiếu tinh cạnh tranh và có thê mát cóng bủng xã hội Các nhà kinh lề học hiện đại lý luận ràng, trong những điều kiện nhất định, có lhe đạt được sự phân phối các hàng hỏa tư dụng này công bằng hơn mã không phái gánh chịu sự mất mát hiệu quá kinh tế Tuy nhiên, trên thực te, các chính sách tái phân phối hàng hóa tư dụng thường đòi hoi sự dánh dô) VỚI hiệu quá kinh té

Từ các chinh sách vã công cụ điều tiết thị trường cùa chinh phu có the khảng đinh vai trò diêu liet thi trường cùa chính phu có thè sứa chữa những thát bại cùa thị trường thông qua hai công cụ chính sách là thuê và trợ câp và can thiệp vào thị nường thông qua kiêm soát giá

cá một số loại hàng hóa và dịch vụ Do có thế gây ra những chi phí (mặc dù có the ỡ mức tối thiêu) do SŨ dụng hai cồng cụ này nên chính phũ thương sử dụng các hàng hóa công và một

số hãng hóa tư dụng thiết yếu để tác động vào thị trưởng thay cho sự can thiệp trực tiếp.Chinh phú có thế giam thiều các Ihiệi hại về hiệu qua cùa nền kinh tế nhưng không the hoãn toàn loại bo chúng Tính kém hiệu quá cùa việc sứ dụng các cỗng cụ can thiệp trực tiẽp vào thj trường xuảt phát từ những van dê sau đây:

20

- Chính phú phải huy động ngân sách đè bù đãp chi phí cùa các chinh sách làm lãng hiệu qua kinh tè Tuy nhiên, hành động huy động ngân sách bóp méo hệ thõng giá, tiẽp tục tạo ra những mất mát hiệu qua và nhừng mắt mát hiệu quá này nói chung tâng lên cúng với khối luợng ngân sách được huy động Lợi ích xà hội của một chính sách của chính phú tăng thêm tại một diêm nào đó, SC được đánh đòi bói chi phí xã hội cùa việc huy động ngân sách cân thièt dê áp dụng chính sách dó Nêu chính phu mờ rộng pham VI cua các chính sách ra ngoài điẽm này phúc lợi xã hội sê giám xuồng chứ không phai tăng lên.

- Nếu các hộ gia đinh và các doanh nghiệp tự nguyện luân thù các điều chinh cúa chính phũ các điêu chinh thích hợp sê tạo ra một mức phúc lựi xả hội cao Tuy nhiên, họ thưởng không muốn làm như vậy nên các lài nguyên khan hiem phái được sứ dụng đế giám sát hành

vi cua họ vã trũng phụt nhùng ai không tuân thu Vi các tài nguyên nãy có thê được sứ dụng theo các cách khác có giá trị vẻ mặt xã hội, phúc lợi xã hội sỗ thấp hơn so với phúc lọi xã hỏi

có thè có

- Tinh phi đòi xứng cua thông tin tạo ra nhũng van de trong một só giao dịch trong khu vục tư nhân khiên cho chính phú không thê sữa chùa thông qua chính sách công Một trong nhùng vấn đề cùa thông tin phi đôi xúng là bài toán chú sở hừu - người đại diện Van đề này

có thê làm cho các chính phũ hãnh động theo các cách thức không cãi thiện phúc lợi xà hội

mã tập trung báo vệ quyên cùa các chu sở hữu Vãn đẽ nãy phát sinh khi một chu sớ hừu sú dụng một đại diện hành động nhân danh chú sớ hừu Neu chu sơ hữu và người đại diện có những mục đích khác nhau, và neu chú sớ hữu không thè quan sát một cách hoàn hao các hoạt dộng cua người dại diện, người dại diện dôi khi sẽ lụa chọn các hành dộng cài thiện các lợi ích riêng cùa anh ta chữ không cái thiện các lợi ích cùa chu sơ hữu Nhũng tình huông như vậy thường dàn tới nhùng kết cục phi hiệu quá kinh te không thê phục hổi được Mồi quan hệ giừa chính phù và xà hội là một trong nhùng lình huống đõ Các câp chính quyên phái cố gàng tỏi đa phúc lợi xả hội nhưng những ngươi tạo thành chinh phu (các quan chức được bầu ra các co quan hành chính cua chính phú, và các nhà quán tri hành chính của các doanh nghiệp sở hừu chính phu) có các mục đích riêng cùa minh như quyền lực, cùa cái và

uy tín Trong phạm vi mã họ có the theo đuôi những mục dích nãy chứ không phai các mục dích cùa xã hội, mà không bị bãt buộc phai tính tới diet! dó họ sẽ theo đuôi

Những nghiên cứu vé vai trò dicti liet thị trường cùa chính phu cho thây các hành dộng cua chính phù sè không tạo ra một nền kinh tế một xà hội hoàn háo tuyệt dối nhưng chúng

có thê cãi thiện vù sữa chừa nhùng sai lệch cùa thị trưởng chông qua bàn tay hừu hình cùa chính phú

1.2 HIỆU QUÁ SỨ DỤNG NGUÒN Lực, PHÚC LỢ1 VÀ SỬA CHỬA NHỮNG THÁT BẠI CÙA THỊ TRƯỜNG

Chính phù sè thực hiện tốt nhất vai trò cùa mình về kiến tạo phát triền và diều tiết thị trương nếu thực thi cảc chính sách và hãnh động Ilham tin hiệu quã sử dụng các nguồn lục tạo ra phúc lợi kinh te cao hơn và sữa chừa được những thãi bại của thị trương

21

1.2.1 Hiệu quã sứ (lụng nguồn lục

Hiệu qua sir dụng nguồn lực là một irong những lý do cho thây sự cân thièt cùa chính phù trong vai trò điều liet thị trưởng I liệu quá SŨ dụng nguồn lực được thê hiện dưới ba góc

độ là hiệu quà Pareto vã hoãn thiện Pareto, điều kiện đạt hiệu qua Parcto vã điều kiện biên

về hiệu quã

- Hiệu quá Pareto: Một sự phân bổ nguồn lục được gọi lã đạt hiệu quả Pareto nếu nhu không có cách nào phân bò lại các nguồn lực đề làm cho ít nhất một người được lợi him mà không làm thiệt hại đến bắt kỳ ai khác

- Hoàn thiện Pareto: Nêu còn tôn tại một cách phân bõ lại nguồn lục làm cho ít nhât tnộl người được lọi hơn mả không lãm thiệt hại đèn bât kỹ ai khác thì cách phân bô lại các nguồn lực dó dược gọi là hoãn thiện Parcto so VỜI cách phân bõ ban đâu

- Điều kiện đạt hiệu quá Pareto: Hiệu quá sir dụng nguồn lực thỏa màn ba diều kiện, bao gồm: i) điều kiện hiệu quá sàn xuất, ii) điều kiện hiệu qua phân phối, và iii) điều kiện hiệu qua hỗn hợp

• Điều kiện hiệu quá san xuất: T1 suất thay thế kỳ thuật biên giừa hai loại đầu vào bất

kỳ cua tầt cà các hãng sán xuất phái như nhau: MRỈSĨx = MRTS^

- Điêu kiện hiệu quà phàn phôi: Ti suât (hay the biên giữa hai loại hàng hóa bát kỳ cua lầt cà các cá nhân tiêu dùng phái như nhau: W?Sỵỵ - MRSỵy

♦ Diều kiện hiệu quá hỗn họp: Ti suất chuyên đôi biên giừa hai hàng hóa bất kỳ phủi băng ti suất thay the biên giữa chúng cùa tắt ca các nhãn: MRTỵy = MRSỵy = MRSỵy

- Điều kiên biên về hiệu quá thẻ hiện khá năng thay thế có hiệu quã một loại hãng hóa công này bin một loại hàng hóa công có chất lượng tốt him với chi phí it him cho người dân

và các lố chức trong nền kinh tế

1.2.2 Dịnh lý cơ bàn cua kinh té học phúc lọi

Mỗi nền kinh tế đều phái đặt ra ba vần đề: cản phai sàn xuất hãng hóa nào9 Chúng được sân xuất ra như thê nào? Ai sè nhận được hàng hóa khi chúng dà được sàn xuất? Một cách để giai quyết ba vắn đề này là cho phép mọi người giao dịch trên các thi trường cạnh tranh Hai định lý cản bán cùa kinh tế học phúc lợi sè là lời giãi rất tốt về mặt liem nàng.Dinh lý thứ nhắt giài thích ràng, dưới cãc điều kiện xác định đưọe chi ra một cách rõ ràng (chúng ta sè quay vẽ nhùng điều kiện này một cách van tat), không có lởi giâi nào tot hon so VỚI lời giãi tạo ra bời các thị trường cạnh tranh Dặc biệt, bât kỳ lởi giài khác nào làm cho một người trong nen kinh te tốt hon hăn cũng phái lãm cho một ai đó xâu đi hãn Lý lẽ đăng sau lý luận nãy lã đơn gián Một hệ thong thị trướng cạnh tranh báo đám tải cá các giao 22

dịch cùng có lợi đều sè được thực hiện, bởi vây mỗi giao dịch làm lựi cho một người chi có thê với sự tra giá cùa một ai dó khác

Neu một lởi giái có thuộc tính lã bãt kỳ lởi giái khác nào chi có thê làm cho một ai đõ tốt hon hân với inột sự trá giá cúa một ai đó khảc, thi nỏ được gọi là tối ưu Pareto Cữ cho là, chúng ta sè không muốn chấp nhập một lòi giải không tối ưu Parcto, vi khi đó sẽ có một phương án làm cho một ai dó tòt hơn hãn mã không lãm hại một ai khác, và chúng ta SC chãc chăn ưa thích phương ãn nãy hon lởi giái ban đâu Tuy nhiên, quan sát thây một lởi giái cụ thè là lối ưu Pareto không có nghía chúng ta không cần xem xét những phương án thay thê lan nhau

Có nhiều lời giái tốt ưu Parcto và theo định nghĩa, việc dịch chuyên tử lời giái này sang lởi giai khác làm thay dôi phân phoi phúc lợi kinh te Neu A và B là các lời giái toi ưu Parcto, và một dịch chuyên từ A tới B liên quan tới việc tước đoạt cua Peter de thanh toán cho Paul, thì một dịch chuyên từ B tới A liên quan tới việc tước đoạt cùa Paul đê thanh toán cho Peter Các ý tương cùa chúng ta về công bàng hoặc tốt đẹp có thề lâm cho chúng ta ưa thích lởi giãi nãy hơn lời giãi khác

Các thị trường cạnh tranh tạo ra lời giãi toi ưu Pareto, nhưng lởi giãi đó không nhất thiết lã một lởi giái công băng Liệu điêu này có suy ra răng các thị trường cạnh tranh phai bị loại bó nêu một két cục công băng hon có thè có được? Câu trá lởi năm ở đinh lý thứ haiĐịnh lý thử hai hàm ý là không nhât thiêt phai như vậy Định lý này chi ra răng, nêu các diêu kiện xác dinh dược chi ra một cách rõ ràng dược dáp ứng, chính phu có thê dịch chuyên nên kinh tẽ (ừ một lời giãi lòi ưu Pareto này sang lõi giãi tòi ưu Pareto khác bảng cách lái phân phoi sức mua vả sau đó chơ phép mọi người giao dịch trên các thị trường cạnh tranh Tồn tại một lái phán phối để dẫn nền kinh tể lới bất kỳ lòi giái tối ưu Pareto mong muốn não

Một nên kinh tẽ đạt được lời giái tối ưu Pareto thưởng được nói lã hiệu quá Định lý thử nhất lý luận răng các thị trưởng cựnh tranh có thê lã phương tiện dan nên kinh tê tới mót kêt cục hiệu qua í)ịnh lý thứ hai lý luận răng, trong một nên kinh tè cạnh tranh, không có xung đột giữa việc dạt được một kẽt cục hiệu quá và đạt được một kèl cục công bảng

Cà hai định lý sè gân VÓI nên kinh tẽ theo thời gia và góp phân giãi quyèt những vân

đề cua nen kinh tế thị trướng (Hộp 1.1)

//{>/> 1.1 Hui ilịnlt lý Iheo thời gian

Mậc dũ các mô hình kinh tế thưởng được hình dung là mọi ngưõi thực hiện các lựa chọn tại một thởi điểm đơn, nhiều vắn đề kinh tế quan trọng hên quan tớ) các lựa chọn theo thòi gian Bợn sê bãt dâu làm việc bây giở, hoặc nhập học vào trưởng tại một năm khác? Bọn sẽ mua một ngôi nhà bây giờ, hoặc dợi tới khi bạn tiên hãnh trá góp? Bjn bo

ra bao nhicu thu nhập cùa mình cho nghi hưu, và lụa chọn đó sẽ tác động như thê nào tới

23

việc sử dụng thời gian nghi hưu của bạn? Bỡi vậy sê là quan trọng để biết dược liệu hai định lý cản bân có tiếp tục được báo toàn trong một môi trường liên quan tói các khoáng thời gian hay không? Phần lởn, chúng báo loàn vói một ngoại lệ quan trọng Hai định lý được báo toàn cho các nên kinh tế nãy là:

Nền kinh tế bao gồm một sổ lượng người cố định sống trong giai đoạn hiện thòi và

sẽ tiếp tục sống trong T giai doạn (trong đó T có the là vô hạn) Những người này giao dịch trong các thị trường hãng hóa trong mồi giai đoạn cua đời mình

Nền kinh tế sê kéo dài T giai đoạn, trong đõ T là một con số hữu hạn nào đó Một

sô người sóng trong giai đoạn hiện thời Trong giai đoạn này và trong moi giai đoạn tương lai, một so người sê đuợc sinh ra và một sỏ sê chét đi bới vây nhân dạng của những người sông trong nên kinh tê là thay dõi thường xuyên Ty lệ chct và ty lộ sinh không nhàt thief bang nhau, bởi vậy dân số có thê thay đôi theo thời gian Nên kinh tẻ này được gọi là nền kinh tê các the hệ gói nhau trong-khoảng-thời-gian-hữu hạn

Một nên kinh tè các thê hệ gói nhau trong-khoãng-thởi gian-vô hạn có cùng một càu trúc như đòi tác trong-khoảng-thời gian-hữu hạn cua nó, ngoại trừ nó không bao giờ kết thúc (lức là Tlà vô hạn) Hai định lý không bao toàn trong nen kinh tế nãy Bời vậy, các dinh lý chi đũng trong một nèn kinh tè có khoáng thòi gian kéo dài vô hạn, hoặc trong một nền kinh tế mà các thế hệ kế tiếp gối nhau, nhưng không đũng trong một nền kinh tể với cả hai đặc tính này

Nguồn Roadway Robin, và Neil Bruce f1984) Kinh lể Phúc lụi Blackwell.

1.2.3 That hại cùa thị truờng và sụ can thiệp chính phủ

That bụi cùa thi trường chi ra những vân dê (rong sữ dụng các nguôn lực, tạo ra phúc lợi kinh tế và một xã hội tổt nhất mã không một nền kinh tế thị trường nào có thế có được Nói cách khác, bàn tay vô hình cùa thị trường sè không tụ diêu chinh được những sai lệch cua nó vẻ sứ dụng nguồn lực vã phúc lợi kinh tẽ Nguyên nhân cùa vãn đẻ có thè là do những già thiêt dưới dây:

- Phúc lợi cứa mỗi cá nhãn chi phụ thuộc vào hàng hóa mã anh ta tiêu dùng, vã lợi nhuận cùa moi doanh nghiệp chi phụ thuộc vào việc sữ dụng các nhân tò sàn xuât cùa riêng doanh nghiệp

- Có một hệ thống quyển sớ hữu được thiết lập vã cưỡng chế cho tất cà các hàng hóa

- Có thj trường cho mỗi hàng hóa

- Các doanh nghiệp hành dộng một cách cạnh tranh, vả nói riêng, tin tưởng rằng các hoạt dỏng riêng cua chúng không có tác động dâng kẽ lên giá cà thị trưởng

- Gia nhập thị trưởng không lốn kém

- Tất cả các thành viên thị trường cổ thông tin giống nhau về bán chát cùa hàng hóa và các tình huống trong đó háng hóa được giao dịch

24

Neu một hoặc nhiều giả thiết này không được hào đàm, hệ thống thị trường không tạo

cơ hội cho kêt cục hiệu quá (tức lã định lý thứ nhât không còn đúng nữa) Những két cục phi hiệu quá nãy được gọi là thãi bại thị trường Các kiêu chính cùa thãi bại thị trưởng sè được thào luận dưới đây

Có hai cách chính phú có thè nổ lực cái thiện phán phói tài nguyên: chính phú có thè cung cấp hàng hóa vã dịch vụ một cách trực tiếp, vã chinh phú có thẻ ban hành luật làm thay dôi các kểl cục thị trường Các cái thiện này phái được định hướng một cách cân thận, lât nhiên, vì can thiệp ở quy mô lớn có the làm giám phúc lợi chứ không phai làm tùng phúc lọi.Nen kinh té thi tnrờng không cung cảp dây du các khôi lượng hàng hóa công Chính phù có thè có khã nàng hiệu chinh thất bại này bang cách lự thân cung cấp các hàng hóa này Năng lực cùa chính phu đê tài trợ cho việc cung cap những hàng hóa nãy thõng qua ngân sách chung hàm ý chính phú không bị cản trờ bởi "những ké àn không", mặc dù chính phú vẫn phái đối phó với vắn đề bộc lộ ưa thích Các vi dụ hàng hóa cung cắp được cung cấp bởi một mức độ nào dó cua chính phu bao gôm quôc phòng, hộ thông pháp lý, (hu thập sò liệu thống kê, công viên và cãc phương tiện giái tri câu vã đường, cánh sát và phông cháy Hàng hóa tư nhân với các ngoại ứng lớn cùng lã những hàng hóa ứng viên cho cung câp công, vì các cá nhân ích kỹ sê mua chúng với khói lượng không đũ Các hàng hóa trong phân loại này bao gỏm giáo dục các biện pháp y te công (như tiêm chúng cho trò em) Cuỏi cùng, chinh phú cùng cỏ thê chọn việc cung cấp các hàng hóa được sán xuất với hiệu quá gia tàng theo quy mô như dịch vụ thư Ún nước vã vệ sinh mỗi trường

Chính phú cùng có thê ban hành và cưỡng chẽ thi hành luật Các luật dược chính phú thông qua thưởng cho phép chính phú điều chinh ngành cõng nghiệp, tức lã, đạt ra các tiêu chuản vận hành mới từ lân này qua lân khác Hai lình vực trong dó các quyên lực này là đặc biệt quan trọng là kiêm soát ngoại ứng (đặc biệt là ô nhiễm mỏi trường) vã điều chinh hàng hóa dược sán xuât trong diet! kiện hiệu quá tãng theo quy mô

13 CHỨC NĂNG VÀ NHỮNG HẠN CHÉ CỬA CHÍNH PHỦ KHI CAN THIF.P VÀO THỊ TRƯỜNG

Chính phu có những chức năng vã hạn chê khi can thiệp vào thị trường Khi can thiệp vào thị trưởng, chính phú cũng phai tuân theo nhừng nguyên tăc nhất định và khăc phục nhừng hạn chẽ của chính phũ

1.3.1 Chức năng cùa chính phù

Thị trường cạnh tranh có dõng góp lớn cho phúc lợi kinh te cùa tât ca những chú the tham gia nền kinh tế nhưng chúng không phái không có nhùng thiếu sót cùa minh Phúc lợi vật chat vẫn có thè đạt được ở mức cao nếu vận hành một cách phù họp với hệ thõng thị trường, sứa chữa những thiêu sót cùa thị trường và làm giám nhẹ những khuynh hướng khãc nghiệt cùa nó Chinh phú có hai chức năng rỗ rệt trong sự phôi hợp nãy

25

Chức năng thử nhài cua chính phú suy ra tìr quan sát rãng các nên kinh tê thục tê không thỏa màn các yêu cầu cùa hiệu quá tối thiểu của nền kinh tế trong điều kiện cạnh tranh đề phân bô có hiệu quà nguồn lực Do phân bô nguôn lực trong nén kinh tê thi trường là không hoàn hão nên chính phú sẽ can thiệp đỏ phân bõ nguỏn lực sao cho có hiệu quá hon.

Chức năng thứ hai suy ra từ quan sát răng, các thị trường cạnh tranh có the dan tới các phân phối phúc lợi vật chất rất không binh đảng Có một sự nhất trí rộng rãi trong nhiều xà hội là các phân phối bát công cực đoan không đãng mong muốn Nhừng phân phôi cực đoan như vậy có the giam nhẹ một phàn bơi các hành động lữ thiộn từ một bộ phận cùa những người giàu, nhưng từ thiện có nhùng thuộc tính cùa hàng hóa cóng, vã do vậy sê không được cung cáp đầy du Nêu sự đổng thuận ung hộ tái phân phôi lỏn tại, lái phân phối đây du chi có thê xảy ra thông qua hành động cùa chính phũ

Ngoài chức năng thứ nhắt cơ bán trên, chính phú cũng thực hiện các chức nâng ổn định kinh lè vĩ mỏ vã là người dại diện cho quốc gia trên trường quôc tê

1.3.2 Nguyên tăc cơ han cho sự can thiệp cùa chính phu vào nen kinh te thị trưòngNhắc lại quan diêm cùa Adam Smith răng, cạnh tranh có thê dẫn dủt con người theo đuôi lợi ích công trong khi đang theo đuôi lợi ích cá nhân (tôi da hóa lợi nhuận) Lập luận đứng đãng sau quan diêm này cùa A Smith rât đơn gian: Nêu có một hàng hóa hay dịch vụ não mà các cá nhân ưa chuộng nhưng hiện tại chưa được sàn xuất ra, thì họ sần sàng trà giá cho việc có hàng hóa và dịch vụ dó Những người có dầu óc kinh doanh thì luôn tìm mọi cơ hội đẽ tạo ra thêm lọi nhuận cho mình Neu giá trị cùa hàng hóa não dó đoi với người tiêu dùng cao hơn chi phi sân xuất chúng thì sân xuất hãng hóa này sè mang lại lợi nhuận cho doanh nghiệp Vi the, các doanh nghiệp sỗ không bo qua cơ hội dó lương tụ như vây, neu

có phương pháp sán xuất nào ré hơn phương pháp hiện cô thi người kinh doanh não phát hiên

ra phương pháp dó sẽ đánh gục các doanh nghiệp cạnh tranh khác Kẽt quá, quá trình tìm kiêm lợi nhuận cùa các doanh nghiệp đã giúp cung cấp cho người liêu dùng những hàng hóa

có nhu cầu bằng một phương thức sán xuất hiệu quả nhất Theo cách lập luận này, rò ràng không cần có một cơ quan hay tố chức cùa chính phũ đứng ra quyết định xem có nên sân xuât một loại hảng hỏa não đó hay không

Nôi chung, tất ca các nhà kinh tế đều nhất trí ràng cạnh tranh sê dần đến hiệu quá cao

vã dó là một động lực kích thích sự dõi inới và sáng lạo Tuy vậy không phái lúc nào ihị trường cạnh tranh cùng dưa lại những ket qua đợt hiệu qua như thè Vậy nhũng trường hợp

dó là trường hựp nào? Đây lã vãn dè irọng tâm cùa nhiêu nghiên cứu lý luận vẽ kinh te học trong vài thập ký qua trong một nhánh lý thuyết kinh te gọi lã kinh te học phúc lọi

Kinh tẽ học phúc lợi là một nhánh cùa lý thuyết kinh té quan tâm đèn sự mong muôn cua xã hội đối với các trạng thái kinh tế khác nhau Lý thuyết về kinh tế học phúc lợi được

sứ dụng đè phân biệt các trường hợp Irong dó thị trường dược coi là hoạt động có hiệu quà với các trưởng hợp mà thị trường thất bại không thê dưa ra được kết quá mong muốn nên cân có sự can thiệp cùa chinh phú vào thi trường

26

1.3.2.1 Nguyên lăc tái phân phôi thu nhập

Dịnh lý thử hai lý luận rằng, trong nhùng điểu kiện nhất định, chính phu có thè dịch chuyên nen kinh tẽ từ một phân phôi hiệu quà này sang một phân phôi hiệu quà khác bãng cách tái phân phôi sức mua Tức lã tái phân phôi có the được hoàn thành mã không mất mát hiệu qua kinh tẽ Nhưng ngay cá định lý này cũng lả không phù họp so với thực tế Điêu đõ chi háo toàn nếu (ái phân phối là trọn gói Tái phân phối trọn gói yêu cầu thuế hoặc (rợ cấp cua mồi cá nhân phai dược dựa trên các đặc tính băm sinh cùa cá nhân ngirời dó chú không phái dựa vào hãnh vi till trường cùa Tuy nhiên, các đặc tinh này được các cá nhân bice rõ hon là chinh phủ và tính phi đối xứng cùa thông tin lãm cho (ái phân phối trọn-gói không the thục hiện được Một khoán mất không sè được tạo ra tù bất kỳ nỗ lục tái phân phối thu nhập nào

Thất bại cùa định lý thử hai không có nghĩa lã thu nhập không nên được lãi phân phối Điều nãy đon gian có nghĩa là việc tái phân phối miếng bánh cũng làm thu nho miếng bánh lại, do vậy, xã hội sẽ phai cân bãng lợi ích nhận dược từ tái phân phôi VÓI chi phí cùa việc tái phân phôi này Điêu này cũng cho thày thict ké các chính sách tái phân phôi là cục kỳ quan trọng Nêu khoán màt đi không gân hên với Irọcãp, thu nhập giữa người giàu và người nghèo

có thẻ dược làm giâm xuống, tái phán phối gắn liền với một khoán mất không đà cho sè lớn hon hoặc khoán mat không gàn liền với inột khối lượng tái phân phôi đà cho sê nhó hon.Một khía cạnh cũa chinh sách đánh thuê và uọ cấp tôi thiêu chi phí là có một giới hạn cho mức lũy tiên cùa nó Mục đích cua chính sách lái phân phôi là đánh thúc những người rắt có kha nâng sao cho những người ít có kha năng được tài trợ Nhưng vì năng lực không thê quan sát dược một cách trực tiêp bơi chính phu, cho nên không thê dánh thúc dược Chinh phú thay vào đó phái dựa vào thuê và trợ cáp cùa chinh phu đê điêu liêl thị trường Đánh thuê nhùng người kiếm được thu nhập cao và trọ cấp những người kiếm được thu nhập thấp Mọi người sè phán ứng với kiêu chính sách này bảng cách thay đổi hành vi cùa họ để làm giám thuế mà họ phái trà và tăng trọ cấp mà họ được nhận Neu thuê là quá lũy liên, thì một sô ngưởi có núng lực cao sê được khích lệ đê có hành vi giỏng như những người có nảng lực tháp, và do vậy, thúc thu đưọc tử họ sỗ là thuế được dự định dành cho người cỏ năng lục thắp Tức là chính phu sê thắt bại trong nỗ lực cua minh đe đánh thuế những người này một cách nặng hon so với các dôi tác ít năng lục hon

Hai chính sách có thè dược chính phu sứ dụng trong những nố lục cùa mình đê tái phân phôi thu nhập lã gản nhàn và hướng dích Găn nhân là phương pháp tái phàn phôi thu nhập theo hướng nhừng người có cãc đặc tính riêng (nhu tuồi tác hoặc yểu the) sè đưọc đáp ứng cao nhất nhu cầu các hàng hóa công Hướng đích hạn chế một số khía cạnh cùa hành vi thị trường dê nhận bict một cách chinh xác hơn những người có nhu câu VC các hàng hóa công

Ví dụ chính phú có thể hạn chế thu nhập kiềm được bơi nhừng người nhận trọ cắp hoặc yêu câu họ tiêu dùng một khối lượng hãng hóa dặc biệt nhắt định (như dịch vụ chân) sóc y tẽ hoặc nhà ở công) Ọuyêt định cùa chính phủ cung càp các hãng hóa tư dụng nhàt định có thê dược xem như việc áp dung hướng dich

27

1.3.2.2 Thông tin phi dôi xúng

Thông tin phi dôi xứng giới hạn nâng lục cùa chính phú trong việc sửa chữa các that bạt cùa thị trưởng và tái phán phỏi thu nhập theo một sỏ giá thiết sau đây:

- Giá thiết T Chính phu chi có the cung cấp một khối lượng lối im các hãng hỏa công

nếu chính phú có thòng tin đầy đu về sự ưa thích cá nhân đối với hãng hóa cõng đó nhưng vãn đẽ lã chinh phú không thê cỏ được một cách trực tiẽp nhùng thòng tin này Neu chính phú hỏi mọi người về sự ưa thích cùa họ dường như họ sê tră lởi một cách khôn khéo chứ không phái trung thực Do vậy khỏi lượng hàng hóa cóng được cung cấp sè khác đỏi chút VỚI khỏi lượng lòi ưu theo nhu câu cùa thj trường về hãng hóa công

- Gia thief 2: Một loại thúc trọn gót hoặc là thuê vô điêu kiộn, hoặc phụ thuộc chi vào

các đặc tính vồn có cùa hàng hóa công Nguồn thu nhất định có the được huy động bảng cách đặt một loại thuê võ điêu kiện lén mỏi công dân nhưng nguôn thu này không phái lả lượng ngân sách cần thiết đế tài trự chi» một chính phu hiện đại Từ đó cho thấy thuế cần phái lỏn đèn mức mà một sỏ người sê có khá nàng trã (huế và nhìrng người khác sè bị ban cùng hóa neu họ phái chịu mức thuế này Phương ãn thay thế khi đó sồ là thúc đánh vào mỗi người phai dựa trẽn các đặc tinh von có phũ hợp VÓI kha nảng tra thuê cùa người đó Tuy nhiên, chính phú không có kha năng quan sát những đặc tính vỏn có này vã do vậy không có kha năng dặt ra các loại thuê trọn gói Chinh phu phai sir dụng các loại thúc khác nhau với người nộp thúc khác nhau và chịu những tác dộng sai khác cúa công cụ thuê Hậu quá là, lựi ích xã hội của các chính sách chính phũ thực hiện de sứa chữa các thất bại thị trường ớ một mức độ não dó dược bủ đắp bới chi phí xà hội của việc tài trọ cho chúng

- Già thiết 3: Các nhà quán trị cùa một doanh nghiệp bị điều chinh bởi chính phủ sẻ hãnh động vi những lợi ích riêng cùa các doanh nghiệp đó Các lọi ích này sỗ thưởng khác với những lợi ích cua xã hội nói chung Vi các nhã quán tri biêt nhiều hơn vẽ vận hãnh cùa doanh nghiộp so với chính phu sẽ có những co hội cho những nhã quán tri gia tâng lợi ích riêng cùa họ (mà xã hội phai tra giá) mà không bj phát hiện bói chính phu Chính phu sẽ cỏ gàng loại bo những cơ hội này nhưng các lợi ích xã hội cùa vận hành doanh nghiệp, tuy nhiên, sè là nhó hơn trong điều kiện thông tin phi đối xứng so với trong diều kiện thông tin đẩy đũ Chính phú cùng phái đôi inật vói cùng một van dê trong việc xử lý các doanh nghiệp

do chính phủ sờ hừu và với dịch vụ dân sự, do vây cùng sê có nhừng điều không hiệu quã trong vận hành các tô chức

■ Gia thièt 4: Đói khi chinh phú sê phát hiện ra phúc lợi xã hội có thẽ được gia tăng bảng cách phê chuân các đạo luật hạn chè hành VI cá nhân Tuy nhiên, những dạo luật này sè không nhất thiết được luân thú do vậy một số tài nguyên sê được chi tiêu vào việc cường chê thực hiện những dạo luật này vã truy tó nhũng ai vi phạm chúng Sứ dụng tài nguycn khan hiếm sê không là can thiết nếu chính phủ có thê quan sát được hành vi cùa mồi cả nhân

- Già thiết 5: Những lý luận mõ tá các ràng buộc dược dặt vào các nỗ lực cùa chinh phu

đẽ cài thiện phúc lợi xả hội khi chính phù được gia dịnh là một tô chức cồng bãng, minh hạch 28

và cống hiến cho lợi ích công Nhưng bán thân gia thiết nãy được cho là có vấn đề bin lê chính phủ cùng lã một chủ thê tham gia thị trưởng và cùng có nhùng lựi ích kinh lê phái theo đuôi nên hành vi cùa chính phũ cũng bị sai lệch do nhừng mục đích này.

Phái thừa nhận răng, bất kế thiếu sỏt não cùa chính phũ xuất hiện, phúc lợi xã hội sê kém đi so VỚI không có nó Một chinh phú được bâu ra là một phương tiện thông qua đó các công dân thục hiện các dự án cai thiện phúc lợi xã hội cùa họ một Cíkh rõ ràng Ví dụ ờ mức quốc gia, chính phu hình thành luật pháp và tồ chức thực thi Ở mức địa phương, chính phu bao dám luật pháp dược thực thi, bào đàm có dược nước sạch, rác được dọn dẹp và giáo dục công được cung cấp

Các chính phủ được bâu ra có xu hướng thành công trong loại hoạt động này vì hai lý

do Thứ nhất, việc bầu ra cảc đại diện địa phương cùa một chinh phú cho phóp một cách thống nhắt tất cá các ý kiến phai được láng nghe Khi đỏ vấn đề đủ thống nhắt có khá năng phát triền vã thực hiện do các thoa hiệp được cháp nhãn Thứ hai chinh phu có quyền lực đẽ đánh thuê, loại bò vân dé kc ăn không là diêu có thê lãm lê liệt các dự án làm lợi cho cộng dóng như một tỏng thê

Các nhà kinh tế nhìn vào hệ (hống thị trường và tự hỏi, không phãi là liệu nó có làm việc hay không mã là liệu nó có thê lâm việc tốt hon hay không Các nhã kinh te cũng tụ hoi một cách chính xác câu hói đó khi họ nhìn vào chính phú và rỗ ràng, họ cỏ xu hưởng không được yên lòng bin những cái mà họ thấy Cá người dân, doanh nghiệp và chính phú đều hướng vào những lợi ích cua mình trước hêt, rói sau đó mới xcm xct đèn những lợi ích chung

và cuối cũng, là lợi ích cua người khác Cơ che nào neu có báo dam những người tham gia thị trưởng và là chú thê của nên kinh tế thoát khói tư tướng ích ký trong hoạt động cung cắp hàng hóa công? Neu không có cơ chế nào như vậy, thì cơ chế nào có khả năng hạn chế thiệt hại mà họ gây ra?

Sè là đáng ngạc nhiên neu các cơ che nãy có kha nảng báo đám răng chính phu luôn hành dỏng vi cái tôt hơn cỏ những giới hạn dối VỠI những vân dê mà thậm chí một chính phú tõt nhât có thè dạt dược và các chính phu thực tê có thê không vượt qua dược các giới hụn này

Nhiệm vụ sừa chữa các thát hại thị trưởng nói chung là công việc cùa chính phu Trong một sò trường hợp, chính phú chi cân điêu chinh hành vi của khu vực tư nhàn là cố thê sữa chừa nhừng thãi bại của thị trường Chính sách cạnh Irani) vả chinh sách mõi trưởng lã nhùng công cụ đế thực hiện chức năng điều tiết cùa chính phu nhăm bố sung cho việc điều chính hãnh VI của khu vực tư nhãn Trong nhừng trưởng hợp khác, chính phú tự bán thăn liên quan tới sàn xuất và phàn phoi hàng hóa và dịch vụ còng Có nhiều loại hàng hóa còng thuần túy hàng hóa công quá tai và khá nhiêu (rong sô những hàng hóa này dược cung cap bời chính phu thông qua hoạt dộng cùa các cãp chính quyên

Các cáp chính quyên cùng liên quan tới cung càp một sô loại hàng hóa ttr dụng, lức là các hàng hóa cạnh tranh hoàn háo trong liêu dùng hoặc gàn như vậy Trong sỏ các hãng hóa

29

tư dụng thưởng dược cung câp bởi các câp chính quyên có châm sóc sức khóc, giáo dục và nhà ơ công Chinh phú có chẽ cung cấp những hàng hóa này đê sứa chữa những thất bại cùa thị tnrờng Chấng hạn, chăm sóc sức khỏe và hão hiem sức khóc bị tác động một cách sâu săc bới thõng tin vã chinh phu có thẽ thực hiện phân phổi tót hơn các hàng hóa cõng này neu chính phú lự cung cấp chúng Tuy nhiên, một cách thưởng xuycn lum, chinh phú cung cấp hàng hóa tư dụng phan img với một thât bại cùa dinh lý thứ hai chứ không phái thứ nhât Định lý thứ hai lý luận răng, trong nhừng điều kiện xãc định, một phán phỏi (hu nhập công băng hơn cỏ the dạt dược mà không phai gánh chịu sự mảt mát hiệu quá kinh te Tuy nhiên, điều kiện cần thiết thưởng không được thoa mân Trên thực tế các chinh sách (ái phân phối thường đòi hói mât mát hiệu qua kinh te Các chính sách lái phân phôi tôi thiêu mãt mát hiệu quá này thưởng liên quan tới trợ cấp các háng hóa tư dụng cũng như tiền mặt.

Chính phu có thê giám thiêu các mât mát hiệu quá nhưng không thê hoàn loàn loại bó chúng Tinh hiệu quá cùa nó dược họn chề bới một vài nhân lô:

- Chính phủ phải huy động ngân sách đẽ bù dấp chi phí cùa các chinh sách làm tàng hiệu quá kinh tè Thật không may, hành dộng huy dộng ngân sách bóp méo hệ thông giá ticp tục lạo ra những mài mát hiệu quá và nhùng mât mát hiệu quá nãy nỏi chung tâng lên cùng VỚI khối lượng ngân sách được huy động Lợi ích xã hội của một chinh sách (ủng thêm của chính phú, tại một điếm nào đó, sè được đánh đôi bời chi phí xà hội cùa việc huy động ngân sách dược ycu cảu de áp dụng chính sách Nêu chinh phu mơ rộng phạm VI cua các chinh sách ra ngoài diêm nãy phúc lợi xã hội sè giám xuống chú không phái tăng lẻn

- Neu người dân và các doanh nghiệp tụ nguyện tuân thú cãc diêu chinh cùa chính phũ các điều chinh thích hợp sè tạo ra một mức phúc lọi xà hội cao Tuy nhiên, họ thường không muốn lảm như vây, do vậy các tãi nguyên khan hiem phai được sư dụng đẽ giâm sát hành vi cùa họ và trừng phạt những ai không tuân thu Vì các tài nguyên này có thê dược sử dụng theo các cách khác có giá tri vê mặt xã hội, phúc lợi xã hội sẽ thâp hơn so với phúc lợi xã hội

tế không thê phục hồi được Mối quan hệ giữa chính phú và xà hội là một trong những tình huóng đõ Các câp chính quyên phái cô găng tôi đa phúc lợi xà hội, nhưng những người tạo thành chính phu (các quan chức dược bâu ra các cơ quan hành chính cùa chinh phú, và các 30

nhà quán trị hành chính của các doanh nghiệp nhà nước sở hữu > có các mục đích riêng của mình như quyên lực, cùa cài, và uy tín Trong phạm vi mà họ có thê theo đuôi những mục dich này chứ không phái các mục dich cua xã hội, mà không bj bãt buộc phái tính tới diêu

đó họ sê theo đuôi

Nhừng nghiên cứu nãy đề xuất ràng các hành động cùa chinh phú sỏ không tạo ra the giới tot nhắt trong tãt cá những the giới có thê nhưng chúng có thẻ cái thiện cái mã chúng ta

sẽ gặp phái khi không có chinh phu

1.3.2.3 Hàng hóa công

Hàng hóa công là một loại hàng hóa mà việc tiêu dùng nó làm lọi cho nhiêu người hon một người hoặc doanh nghiệp Một số trong những hàng hóa này là không cạnh tranh, theo nghía việc cung cap hàng hóa cho một nguởi nhất thiết cho phẻp hàng hóa dược cung cáp cho mọi người khác mù không tôn thêm chi phí Ngọn hái đáng lã một trong những hàng hóa như vậy Neu một chiếc thuyền có thẻ nhìn thấy đen hiệu cánh báo cùa hái đúng thi tất cả các chiếc thuyền khác cũng có the nhìn thấy nó Sau hai đăng, hệ thống đinh vị toàn cầu (Global Possition System - GPS), cùng có thuộc tính này Tín hiệu cùa các vệ tinh GPS dược phát xuồng trái dãt, và nêu một người có dược những tín hiệu nãy thì tât ca mọi người khác cùng

có thê cỏ dược chúng mà không tôn kém gì Các hàng hóa khác chi là không cạnh tranh một phần, theo nghía chất lượng cùa lọi ích dược cung cấp cho mồi người giám đi khi số người được cung cấp hãng hóa láng lẽn Nhùng hảng hóa nãy được nói là có tính quá tái (Congestible) và là phô biên hơn nhiêu so vời hàng hóa không-cạnh tranh Các ví dụ vè các hàng hóa quá tái bao gồm công viên và các tiện nghi giai trí, cánh sát và phỏng cháy chừa cháy, và dường xá và cầu cống

Một sô hàng hóa công cũng có thuộc tính là nêu chúng được cung câp cho một người, thì tât cá những ngưởi khác cùng có thê lự dộng được hưởng chúng Các hãng hỏa nhu vậy được gọi là hãng hóa công không loại trừ Hat đăng lủ một ví dụ cua hàng hóa công không loại trừ Ngược lại, GPS, về nguyên tằc không phái là hàng hóa không loại trừ Các tín hiệu

có thế được gửi bàng mã vã những người cung cấp hệ thống có thể bán các ihiéi bị giãi mã cho các nhà chẽ tạo các ihiẽl bị nhận GPS Người cung cãp khi đó cỏ kha nãng giới hạn sô người sứ dụng bang cách hạn chế số bộ giai mà được băn Người cung cấp GPS (lực lượng quôc phòng Hoa kỳ) không lựa chọn làm như vậy, do vậy GPS trên thực té là không loại trừ

I làng hóa công (huân túy là những hàng hóa còng không cạnh tranh và những hàng hóa công không loại trừ Các doanh nghiệp cạnh tranh không có kha năng cung câp đú khỏi lượng cùa nhùng hàng hóa công thuãn túy Tính khùng loại trữ có nghía lủ các doanh nghiệp không

có kha năng đặt phí cho việc sử dung hàng hóa công mã họ cung cap, và do vậy chi có thê thu hổi chi phí cùa mình nếu những người sử dụng thực hiện các thanh toán tự nguyện Tinh huông nãy lãm phát sinh bãi toán người ăn không Moi người sú dụng đứng trước lựa chọn sau đây: anh ta có thê đỏng góp cho việc cung câp hàng hóa công và hướng lợi ích cua nó, hoặc anh ta có thề giù tiền bạc cùa anh ta trong túi và vần hường lọi ích của hàng hóa này

31

Không ngạc nhiên khi thày rủng, mọi người đói mặt với lựa chọn này lò ra miến cưỡng chia tay với tiên cùa họ Tỏng đỏng gỏp lá lương đỏi nhỏ bói vậy chi có một khôi lượng nhữ hàng hóa công cuôi củng được cung cáp Mọi người SC được lỏt hơn hàn nêu mỏi người có thề bị bát buộc bỏ thêm một chút Các cáp chính quyền, khi tài trợ cho cung cắp hùng hỏa công thông qua thuê, bơi vậy thiêt lập một dạng cường bách tợo ra lợi ích xã hội.

Trong khi cung cấp không đù hang hóa công, đặc biệt là nhũng hàng hóa công thuần túy gây rd nhiều hệ lụy đối với việc sứa chừa nhừng thát bại của thị trưởng thi việc cung cãp những hãng hóa công chưa tới mức thuần túy cũng dẫn đền hàng loạt vắn đề Nếu một hàng hóa lã không cạnh tranh nhtmg có thê loại trử được, người cung cãp tư nhân cùa hãng hóa này chi có thê duy tri hoụt dộng cung cấp (kinh doanh) băng cách đưa ra một mức giá lởn hơn không (0) cho người sư dụng hàng hóa công dõ Đicu này dan dên loại bó một sô người

sư dụng liêm nãng hàng hóa công và khi dó lợi ích cùa người cung câp tư nhàn xung đột vói lợi ích của xà hội vì phúc lợi xã hội chi dạt được tồi da khi không loại trử bất kỳ một ai trong

xã hội

Ngược lại nêu hàng hóa là quá tài và loại trừ được, phúc lợi xả hội được toi đa bủng cách loại trữ một số người sứ dụng khoi một số loại hãng hóa cồng hay một phần cua hàng hóa công Các quyct định về loại trữ vã quy mô lợi ích khi đó phái được thực hiện một cách dóng thời

1.3.2.4 Ngoại úng

Ngoại ứng có thê xay ra khi lợi ích cùa một người bị tác dộng bơi tiêu dùng cua một người khác hoặc bằng các hoạt động sàn xuất cùa một doanh nghiệp khác Nói cách khác, ngoại úng có thè xảy rd khi lọi ích cùa một doanh nghiệp bị tác động bói các hoạt động sân xuất cùa một doanh nghiệp khác hoặc bới tiêu dùng cùa một cá nhãn khác Tuy nhiên, không phái tãt cá các tương tác như vậy đẽu tạo thành ngoại ứng Một ngoại ứng chi xây ra khi đền

bù thóa đáng băng tiền không được thực hiện Đen bù thích họp khiên cho người gây ra ngoại ứng phai tinh tói tác dộng cua các hành dộng cua anh ta lẽn những người khác, do vậy, anh

ta phái cãt giám những hoạt dộng có hại và mơ rộng những hoạt dộng sinh lợi dôi với người khác Một sô trường hợp ngoại ứng dược thê hiện ờ hộp 1.2

tổng hợp thường không trà tiền thuê, và các cửa hàng nhó trá tiền thúc cao hơn so vởi mức mà chúng nhè ra phái trá khi không có cửa hàng bách hóa lỏng hợp Sap đặt này

đà dịch chuyên gánh nặng lien thuê (ừ cưa hàng bách hóa tỏng hợp sang các cứa hãng nhó, cho nên cứa hàng bách hóa lỏng hợp nhận được đẽn bú đây đu Không có ngoại ứng não xảy ra

Mặc dũ các ngoại img có the chi xảy ra nêu gia thict I bj vi phạm, các vi phụm cua một

sò già thiẽt khác cùng có the là quan trọng

Coasc (I960)' đà nhãn mạnh tầm quan trọng cùa quyền sớ hữu được qui định rõ ràng trong xác định đen bù thích hợp Ví dụ giã sử hai nguởi nông dân lay nước lữ cùng một con sông Neu người nóng dãn ở thượng nguồn tủng liêu dùng nước cua anh ta đến mức người nông dãn dưới hạ nguồn không có đú nước cho các nhu cầu cùa anh ta ai sê phái thanh toán cho ai? Neu người nông dàn thượng nguỏn có quyền lây bao nhiêu nước mà anh ta muốn, người nông dân hạ nguòn phái mua chuộc người nông dãn thượng nguồn đẽ anh ta lây ít nước hon Nêu người nông dân hạ nguôn có quycn có đu nước, người nòng dãn thượng nguồn phai den bù cho thiệt hại cùa anh ta Nhưng nếu quyền sờ hửu không được thiết lập một cách rô ràng (lúc là nếu nhùng người nông dàn không thê thỏa thuận ve các quyên đà bị ai vi phạm), đên bủ dưỡng như không được (hực hiện và ngoại úng dường như sẻ xây ra

Đen bù sỡ không nhất thiết được thực hiện ngay cá khi quyền sỡ hừu dược thiết lập một cách rõ ràng Giá sứ một doanh nghiệp gây ô nhiễm không khi lãm phương hại tới mọi người sòng cuối nguôn giô Cũng giá sứ ràng doanh nghiệp này có quyên sở hữu Một ngoại ứng chi bi ngãn chặn nêu như mọi người cùng liên kêt với nhau dê mua chuộc doanh nghiệp dè làm giám khí thài cùa nó; nhưng neu thiệt hại gây ra cho mỏi người là tương dối nhò so với chi phí cá nhân cho việc thương lượng, sẽ không có ai quan lâm lởi thương lượng Den hù sè không được thục hiện và ngoại úng sè xảy ra Bới vậy vi phạm các giã thiẽl 2 vã 5 cùng cỏ thê đóng một vai trỏ trong ngoại ứng

Một giái (hích khác vẽ các ngoại ứng là chúng xây ra vì sự phát triển không đỏng bộ cua hộ thong thị trường, một so thị trường bị thiếu hay chưa phát triền đú múc can thiềt Doanh nghiệp sán xuât thép biêt giá thị trường cùa thép, bới vậy nó có the đánh giã phần lợi ích cho sán lượng tàng thêm Nó cùng hiet giá thị tnròng cùa lao dộng, quặng sãt, và nhiên liệu (tức là giá các yêu tô đâu vào), bới vậy nó biẽt một sò chi phí cùa sân lượng tàng thèm

Nó táng sàn lượng nêu phan lợi ích vưọt quá tòng các chi phí này Tuy nhiên, một trong những chi phí của săn lượng tàng thêm là sự giâm độ trong lành của không khí Vì không có thị trường cho độ trong lành không khí doanh nghiệp không bị bát buộc phái gánh chịu chi phí cùa việc lãm suy thoái bàu khi quyẽn và không đưa chi phí nãy vào tính toán lợi nhuận cùa nó Theo lời giái thích nãy của các sự kiện, ngoại ứng xay ra một phân là vi già thict 3 bị

vi phạm Trong khi da sò các nhà phi kinh te sẽ coi quan diêm ô nhiễm này là lô bịch thái

1 Cease Ronald (I960), ván để lề chi phi lã hột, Tap chí Luật và Kinh té 3 trang 1-14

33

quá, một số nhà kinh tc tin rang dó là cách thúc hữu ích đé phân tích vấn đề Họ lý luận rang các ngoại ứng có the bị loại bó bằng cách xây dụng các thị tnrờng nhàn tạo trong dó giấy phép xã thãi - quyền được gây ô nhiễm được giao dịch.

Một số ngoại ứng chăng hạn như tiếng on cứa cuộc liên hoan và ô nhiễm của các doanh nghiệp, là dề dàng nhận biết Các ngoại ứng khác khó nhận biết hơn Hai vi dụ quan trọng cùa sự che đậy một cách tinh vi các ngoại ứng lã khai thác các tài nguyền sơ hừu chung và thất bại phoi hợp

Khai thác các tài nguyền sở hữu chung

Tài nguyên sơ hữu chung là một hàng hóa không đưực sở hữu bơi bát kỳ ai Các cá nhàn có được quyền sơ hữu một tài nguyên sơ hữu chung đon giàn bảng cách chiếm hữu nó Cốc cá nhân tu lọi dương như sê lấy nhiều bao nhiêu nhu họ muốn và nhanh tôi mức họ có the Các bức ánh trước dây tại cãc vũng đắt có dầu cùa vùng Oklahoma cho thấy hầu như cá một rừng các giàn khoan dãu mọc lên bơi các nhã cạnh tranh dang nồ lực dụt được thị phản dâu lơn hơn Sự kiện "Land Rush"1 dược mõ ta trong quá nhiều phim miên tây cùa Hollywood

lá một ví dụ khác cùa loại hãnh vi này Trong trường hợp cài nguyên sơ hữu chung có the tái tạo, sụ vội và đè trơ thành người dầu tiên khai thác chúng có thé dần tới vét cạn tài nguyên Nhiêu ngu trương dà cạn kiệt về mật thương mại, các ngư trưởng khác bị de dọa cạn kiệt Các giá trị thương mại của cá voi tè giác, voi và rũa biên là đú cao dẫn đến đe dọa tiệt chùng các giống loài này

Thất bại phối hụp

Các that bại phôi hợp là một dạng riêng của ngoại ứng vã bơi vậy liên quan tới vi phạm già thief I Chúng dược xứ lý ơ dày như một hiện tượng lách biệt chi vi chúng có một sỏ dặc diêm phân biệt và thú vị

Trong một nền kinh tế hiệu quã, giá cà thị trường chuyến tái mọi thứ mà mồi tác nhân kinh te biết về mỗi lác nhân kinh lè khác Mỗi người liêu dùng tin rang anh ta có thè mua lại mức giá hiện hành bao nhiêu hàng hóa mà anh ta muốn Mỗi doanh nghiệp tin rủng nó cỏ thê bán tại mức giá hiện hãnh bao nhiêu đon vị hàng hóa mà nó muốn, và trên thực tế nó có khá năng làm điêu đó Các giao dịch mã nhừng người tiêu dùng và các doanh nghiệp muôn làm chi phụ thuộc vào giá cà, và họ có khá năng tiên hãnh các giao dịch dó

Kinh tẽ học Keynes lý luận ràng bức tranh vận hành này cùa nên kinh te thị inrờng là

có khiếm khuyết Khối lượng hàng hóa mà những người tiêu dùng muốn mua dược xác định bin thu nhập của họ và điều nây, den lượt mình, lại dược xác định bơi khối lượng lao động

mà họ có thê bán Tương tự khôi lượng lao động mà các doanh nghiệp mua dược xác dinh bơi khối lượng hàng hóa mã họ có thê bán Suy thoái, những người theo Keynes lý luận, là

1 Land Rush là sự kiện vào nàm 1889, chinh phú Hoa kỳ đá cho phép til cà mọi ngưôị được tự do chiếm hữu nhũng manh dắt tnrớc dây thuộc quyền sớ hữu cùa người da do vào đúng buổi trua ngảy 22/Ơ4/I889 tai Oklahoma Hoa Kỳ

34

một tình huống trong đỏ nhũng người tiêu dùng không mua hàng hóa vì họ không thê bán lao động, và các doanh nghiệp không mua lao động vì họ không thê bán hàng hóa Neu viễn cánh đó lã đúng, hành vi cùa mỗi doanh nghiệp bị ãnh hưởng bời khối lượng cũng như giã

1.3.2.5 Cạnh tranh không hoàn háo

Một doanh nghiệp cạnh tranh hoãn háo mó rộng sán lượng cùa nó cho tới khi giá cùa đơn vị đau ra cuối cùng vừa bang với giá thị trưởng cùa các tài nguyên cân thiết đè sân xuất

ra đơn vị săn lượng đỏ Nêu các doanh nghiệp khác trong nên kinh tế cùng lả cạnh tranh hoàn háo, giá thị trường cùa nhũng tài nguyên này vừa bảng giá trị thị trường của các hàng hóa khác có thê dược sàn xuât với cùng những tài nguyên này Trong những tinh huông này, những người tiêu dũng bict dược các tùy chọn cua họ băng cách kiêm tra giá cá Nêu giá của một hàng hóa lã cao, họ được cánh báo ràng tiêu dũng hàng hóa đó đỏi hói họ phái từ bó những hàng hóa khác mà tự họ tin lã có giá trị Neu giá cá cùa một hãng hóa là tháp, họ nhận được tín hiệu cho bièt là việc tiêu dùng hàng hóa này đòi hỏi họ phải lừ bõ cái gì đó nhung không phái cái có giá trị lớn nhât định Nhũng ngirời tiêu dùng sir dụng các tín hiệu này đê quyẽt định họ nên tiêu dùng những hàng hóa nào; đặc biệt, hợ tiêu dùng các hàng hóa đãt đó một cách dê xén vã các hãng hóa re mạt một cách tụ do Cơ chê "bàn tay vô hĩnh" cùa Adam Smith làm cho các tãi nguyên hạn chế cua nền kinh tể được phân bổ cho sán xuất các hàng hóa mà những nguôi tiêu dùng có nhu câu cao nhát

Co chế này có xu hướng đô vở nếu một số doanh nghiệp là đú lởn đế tác động một cách đáng kề lới giá cá tại dó hàng hóa được mua vã bán Trường họp cực đoan nhất lã độc quyền tuyệt dõi, trong đó chi có một người bán một hãng hóa đặc biệt Giá do nhả độc quyên đặt là lờn hon chi phi sán xuất cận biên cùa hàng hóa (tức là, lớn hơn giã tri cùa hàng hóa phai dược

từ bó dè có the sán xuất nó) Những người tiêu dũng phán ứng băng cách mua it đon vị hãng hóa hơn so vói lượng hàng hóa mù họ đáng ra sè mua neu giá cùa nó phàn ánh chi phí sán xuất cận biên cúa nó

Cạnh tranh hoàn háo là dạng lò chức thị tnrởng duy nhất trong đó giá hàng hỏa chắc chán bang vôi chi phí cận biên cùa nó Do vậy, bãt kỳ sự vi phạm nào lới giá thiết 4 đêu dưỡng như lãm cho kết cục thị trưởng tự do phân kỳ khôi kết cục cạnh tranh

Có thê cho ràng, cạnh tranh không hoàn háo lã hiện tương chứ không phái nguyên nhản

Sụ hiện hữu cùa cạnh tranh không hoàn háo cho thây một cái gi đó đã ngàn chặn cạnh tranh bẽn vùng giừa các doanh nghiệp Một khã nàng có the là sán xuãt được đặc trung bởi giao

35

hoãn gia lãng theo quy mô, có nghía là đáu ra sẽ lớn hern gàp đòi khi sú dụng gàp đôi tât cà các nhãn lố sán xuất Doanh nghiệp lớn nhất khi đó có khá nủng sân xuất và bán hàng hóa rè hơn so với các doi thu cạnh tranh cùa nó, và cuối cùng se dây chúng ra khoi ngành kinh doanh Một khi nó trờ nên duy nhất trong thị trưởng, nó SỄ hoạt động như tãt cà các nhà dộc quyền vần lãm hạn chể đầu ra cùa nó vã tăng giá bán cua nó Một kha nảng thứ hai là việc gia nhập ngành công nghiệp lién quan tỡi các chi phí khới động (set-up) cao tới mức các đôi thu cạnh tranh tiềm năng không có kha nảng huy động vốn lãi chinh cằn thiết Cuối cùng, có the là một bảng sáng chè cân thief dược chiêm giũ bới một doanh nghiệp duy nhât, báo đám

vị che cùa nó như một nhã độc quyền

1.3.3 Hạn chề cua chinh phú khi can thiệp vào thị trưởng

Mặc dù thải bại của thị trường và cóng búng xả hội là nhừng lý do tốt đe chính phú can thiệp vào nen kinh tê nhưng diêu dó không có nghĩa lã sự can thiệp cùa chính phu luôn có hiệu qua Chinh phu không phai lã liêu thuốc vạn năng cho tàt cá khó khăn cùa thi trường, bới lẽ, chính phu sẽ phái đương đầu vói những hạn chế dưới hai góc độ - bàn thân chính phu cùng có nhùng hạn chế riêng và chính phú cùng gập nhùng hạn chế khi thực hiện các hoạt động cùa mình

1.3.2.1 Những hạn chếcũa bán thân chinh phú

Bãt cứ chinh phú cũa một quõc gia não cùng có nhừng hạn chẽ tự thân có thê dần đen cán trớ việc thục hiên vai trò điều tiết thị trưởng Điển hĩnh là nhùng hụn chế do thiểu thông tin hạn chê do thiêu khá năng kiêm soát các phan ứng cá nhãn, hạn chê do thiêu kha năng kiêm soát bộ máy quàn lý hành chính và hạn chê do quá trinh ra các quyct dịnh công

Hạn chè do thiêu khá năng kiêm soát các phản ừng cá nhân

Chính phu nhiêu khi không the lường hết được cá nhân sè phân ứng như thế nào trước những thay dôi vè chinh sách do chính phu dê ra Châng hạn, việc câm nhập khâu thuôc lá ngoại cùa chính phu là một chính sách nhâm h,in chẽ việc tièu dùng một loại hàng hóa phi khuyến dụng, báo hộ san xuất trong nước Tuy nhiên, việc kiêm soát buôn lậu thuốc lá ngoại dưỡng như lã không khá thi với Việt Nam Kết quá thuốc lá ngoại tràn ngập thị trưởng, còn chính phú thì mât đi một khoán thuê nhập khâu đáng lè thu được nêu cho phép nhập khâu chính thức nhưng dánh thuế

36

Hạn chê do thiêu khá nàng kiẻm soát bộ máy hành chính

Chính phủ với hộ máy hành chính, mặc dù luôn luôn dược cài tổ vả đối mới nhằm thục hiện những chức nảng cùa minh nhưng vần luôn tổn tại những vắn đe dần đen mắt kha năng kiểm suất ớ những hộ phận và hoạt động nhất dịnh cùa nó

Hạn chế do quá trình rư quyết định công

Quá trình ra quyết định công rắt phức tạp và có thẽ có những lệch pha dẫn đển mất kha nâng đáp ứng vai trì) điêu tiêt cùa chính phú, đặc hiệt là những quyẻt định liên quan đèn những thắt bại cùa thi trưởng

Neu các chính phu tập trung quyên ra quyết dinh liên quan den chức nâng cua mình trong điều liet thị trường thì các quyèt dinh có thê chậm, không bám sát thực tiễn và mức độ tác động đến thị trường thấp nên không tác động nhiều đến lợi ích cùa người dân và doanh nghiệp Ngược lại, nêu chính phũ điêu hành phi lập trung thì việc đưa ra những quyết định công sẻ chi đáp ứng nhu cầu cùa một bộ phận và sè lảc động xâu đến các bộ phận khác, có the dẫn đốn sú dụng không hiệu quá nguồn lực không lạo ra phục lọi kinh tế và khá nùng sứa chữa những thát bại cùa thị trường thấp nhìn từ góc độ tông thê nen kinh te

1.3.2.2 Những hựn chỉ trong hành dộng cùa chính phu

Bât kỳ chính phu quốc gia nào cũng gập phai nhũng giới hạn trong hành dộng cua mình nhăm điêu tièt thị trưởng Có nhiêu nguyên nhân dân đèn những hạn chẽ trong hành động cua chính phú nhưng thông tin phi đối xứng lã nguyên nhân cơ bán dần đến giói hạn nàng lực cùa chính phủ trong các hoạt động nhám sửa chửa các that bại thị tnròng và lái phán phôi thu nhập Nhừng hạn chẽ trong hành động của chính phú nhàm sứa chừa những thất bại của thị trường gồm

Hạn chẽ do những hành dộng tìm kiếm lợi nhuận lừ sứ hữu tời nguyên cùa chính phu

Một mồi quan tâm khác lã một chính phu có quyên hạn dánh thuê và chi tiêu, có kha nàng tạo ra nhùng lợi nhuận rất lỏn cho bán thân mình và cho nhùng người úng hộ nó Một chính phu ích ký có thê tập tntng vào thu thập những lọi nhuận nãy chứ không phai vào việc cài thiện hàng hóa công Hon nữa, lý lè tìm kiếm trục lợi áp dụng ờ đày: neu một chính phủ

có thê kiêm được lọi nhuận, các chính phú có thê sè chi tiêu các tài nguyên khan hiem cho

no lực tôn tại cua chính chính phu

Hạn chè vé cừu trúc và phương thức hình thành cũư chính phũ

Ba co chẽ ràng buộc các hãnh động cùa các chinh phủ lã câu trúc của chính phú cách thức hình thành chính phú và sự tồn tại của các phương án thay thế trong khu vực công Sè khãc phục dược các van de này nhâm giam thiêu những hạn chê dõi VỚI hoụl dộng cùa chinh phú thông qua thực thi nhùng giái pháp sau đây:

Thừ nhất, một hệ thống “kiếm tra và cân đổi’’ dặt ra các hạn chế nào đó vảo câi mã chính phú có thê đạt được Ví dụ, tỏa án độc lập, có thê ngàn cán chính phu bước qua các

37

hiên giới được thiết lập bởi luật pháp Trong một hệ thống nghị viện, một đang đối lập sẽ phoi bày bảt kỳ hành động nào cua chinh phu cho khu vực công xcm xét Hộ thòng cùa Hoa

Kỹ yêu cầu sự ứng thuận của Hạ viện Thượng viện và Tồng thống cho đa số nhừng biện pliáp được ban hành

Thừ hai, cách chức hình thành chính phu cho phép người dân dánh giá hành vi cùa chính phu Nêu chính phu quá quan lieu, chương trình cua chính phú là quá chia rẽ, nó sè bị loại bo qua cơ chế hình thành chính phu và tạo ra lộ trình cho chính phũ kế tiếp Cụ the, chính phũ số đề nghị tư nhãn hóa cảc doanh nghiệp thuộc sờ hùu nliã nước nếu mọi người tin tưởng một cách rộng răi ràng các doanh nghiệp náy đang vận hành một cách không hiệu qua Người dãn sè thế hiện tiếng nói cùa mình thông qua những ý kiến đổi với hoạt động cua chính phú

Hợ có khá nủng làm như vậy chi vi thường cỏ các phương án thay thê khác nhau cùa khu vục

tư nhãn cho các hoạt dộng cùa chính phu Hệ thông chãm sóc súc khoe cua quốc gia có the thay thế toàn hộ hoặc một phàn bới hệ thống chãm sóc súc khóc tư nhân nếu hệ thống này được tin là khống có hiệu quà Mặc dù ván có một múc độ hiệu quá theo quy mò nào đõ trong việc các tỏ chức công cung cấp các dịch vụ thu gom rác, nhưng hệ thông thu gom rác tư nhân không phái là không phô biên vã hoạt động có hiệu quá hon hệ thông doanh nghiệp nhà nước Các bậc cha mẹ có thế lựa chọn gửi tre em cùa họ cho trưởng công hoặc trường tư và quyết đinh cua họ sẽ xoay quanh chi phí và chất lượng cùa mỏi trưởng Các chinh phú cung cắp hồ trợ cho nhu cầu dược giúp dờ nhưng nhiêu tô chức tư nhàn hoặc phi chính phu sỗ cung cấp tốt hơn các dịch vụ này

77ư? ba, thay thè hệ thòng cung câp hàng hóa công cùa chính phu băng hộ thông tư nhãn hay hệ thong họp tảc cõng tư Neu các chính phú hoạt động không hiệu quã và hệ thông các tô chức cung câp các hàng hóa cõng hoạt dộng kém hiệu quá thi hộ (hỏng cung cấp các hàng hóa công sẻ dằn dãn được thay thế bời các tô chúc tư nhãn hoặc theo hình thức hợp tác công tư

Trong nên kinh te có sự điêu liêt cùa nhà nước thông qua hoạt dộng cùa chính phù, rò ràng thị trưởng sử tự điêu chinh đê tạo ra kha năng báo đám chinh phu luôn hành động nhâm khãc phục những khiêm khuyẽt cua thi trường Tuy nhiên có nhũng giới h,in tác dộng lên hãnh động cũa chính phú mã một chính phú được tò chức hoàn thiện nhất, có mục tiêu hành dộng rõ ràng nhát nhưng van không vượt lên dược những hạn chè cua (ự thân chinh phu và trong hoạt động của chính phu

TÓM TÁT

Dưởi góc độ kinh tê công, nhùng van đề thị tnrởng đoi mật bon dạng thãi bại cứa thị trường là ngoại úng, hàng hóa công, cạnh tranh không hoàn háo và thông tin phi đối xúng Trên cơ so dõ tat yêu dẩn tới sự can thiệp cùa chinh phu vào nen kinh tê

Chinh phú là một chú thê tham gia thị trưởng vữa đóng vai trô điêu tiểt thị trường đê sữa chữa những thất bại cùa thị trường Chính phú là một lố chức được thiết lập đê thực thi những quyền lực nhất định, điều tiết hành vi cùa các cá nhân sống ưong xã hội nhâm phục 38

vụ cho lợi ích chung cua xà hội đó và tài trợ cho việc cung cắp nhùng hàng hóa, dịch vụ thiết yêu mà xã hội đỏ có nhu cảu.

Thị trường sẽ góp phân giai quyct vãn dê san xuàt hàng hóa nào, sán xuất chúng như thê nào, và ai sẽ nhận được chúng Thị trưởng cạnh tranh có xu hướng thục hiện tòt nhiệm

vụ này với chi phí họp lý hơn

Đẽ giãi quyết những thai bại cùa thị trường, sự can thiệp của chính phũ là can thiết nhưng đến mức độ nào sẽ mang lại hiệu quá Hiệu quá sẽ cao hơn nếu chính phú thông qua những chính sách và hoạt động cua minh để thúc đây sứ dụng có hiệu quá các nguồn lực thúc dây phúc lợi kinh te vã sứa chữa nhùng sai lâm cua thi trướng vã kiên tọo phát iriên thông qua tạo lập môi trường và dicti tict có chọn lọc

Hâu het các nhà kinh tè đèu cho ràng sự can thiệp cùa chính phu cân được sứ dụng ờ mức độ tôi thiêu và khi thật sự can thiết, bởi "các chinh phũ hoạt động it hơn ỡ nhừng khu vực mã thị trường hoạt dộng tốt hơn hoặc có thê làm cho hoạt dộng này hiệu qua hon".Chính phú có vai trò kiến tạo phát triển và điều tiết thị trường Vai trò kiến tạo phát triền cua chính phu dược thè hiện thông qua việc chính phu tạo môi trướng cạnh tranh công băng và trung thực, chinh phu đinh hướng và giâm sát kinh doanh có dạo đức, chính phú phát triền điều kiện làn» việc cho người dân chính phú báơ đám an ninh cộng đồng, chinh phu bão

vệ quyền cùa các bên hên quan và chính phu dóng góp vào sự ôn định kinh tè Vai trò điêu tiết thị trường cùa chinh phù nhâm sưa chữa những khiem khuyét cùa thi trường và sãp xcp lại những công cụ có thế sứ dụng để lác đọng đến thị nường Ihẽ hiện ớ chỗ chính phú cần tập trung điêu chinh hành vi cùa khu vực tư nhãn, ban hành vã thực thi nhừng chính sách, trong

đó chinh sách cạnh tranh và chinh sách môi trường là hai công cụ côi lõi, chính phú tự thân

dâ liên quan tới san xuât và phân phôi hàng hóa và dịch vụ công nén phái sir dụng công cụ nãy đế tác động đến ihị trưởng, chính phú cùng cung cắp một số loại háng hóa 1Ư dụng, lức

là các hàng hóa cạnh tranh hoàn hão trong tiêu dùng hoặc tương tự như dịch vụ chàm sóc sức khóe, dịch vụ giáo dục và nhà ỡ

Chính phú sỗ thực hiện tốt nhất vai trò cùa niinh ve kiến tạo phát men và điều tiẽt thị trường nêu thực thi các chinh sách và hành dộng nhãm tới hiệu quà sứ dụng các nguòn lực tạo ra phúc lợi kinh tê cao hơn và sưa chữa được những thât bại cua thi trường Hiệu quá sư dụng nguồn lực được the hiện dưới ba góc độ là hiệu quả Pareto, điều kiện đạt hiệu quà Pareto

vã điều kiện hiên về hiệu quà Đe giãi quyết những vấn đề cùa kinh te thị trường các nhà kinh

te thưởng đề cặp đen "hai định lý càn bán cùa kinh te học phúc lợi” vã xem đày lã lởi giãi rât tốt về mặt liem nang đe sửa chừa nhừng khiếm khuyết của thị trưởng Thất bại cứa thị nường chi ra những vấn đe trong sứ dụng các nguồn lục tạo ra phúc lợi kinh tế và một xã hội tổt nhất mã không một nen kinh tê thị trường nào có the cỏ được, lừ đó cho thây vai trò cùa chinh phu trong các nen kinh tê hon hợp

Chính phu có những chức năng và hạn chê khi can thiệp vào thị trường Bât cứ chính phú cùa một quôc gia nào cũng có những hạn chề tự thân có the dan dên cán trơ việc thực

39

hiện vai trò điểu tiết thị trường Đicn hình là những hạn chế do thiếu thông tin, hạn chế do thiêu kha năng kiêm soát các phán ứng cá nhân, hạn chê do thiểu kha năng kiêm soát bộ máy quân lý hành chính và hạn chế do quá trinh ra các quyết định cóng.

Hạn chế trong hành động của chính phu nhảm sửa chừa nhùng thất bại của thị trường gồm hạn chẽ dưới góc độ chính phú tìm kiếm lợi nhuận với tư cách là chú sở hừu một sô tài sán và hạn chẽ trong cấu trúc vã phương thức hĩnh thành chính phu

CÂU HÒI THỤC HÀNH

A Cáu hòi lý thuyết

1 Trình bày tính tất yếu khách quan VC sự can thiệp cùa chính phũ vào nền kinh tế? Vai trò cùa chính phu khi can thiệp vào nén kinh tê?

2 Chính phú thục hiện những vai trò nào trong việc sứ dụng có hiệu quá các nguôn lực của nền kinh tề, nâng cao phúc lợi kinh tê và sứa chừa nhùng that bại cua thị trường'’

3 Các dạng that bại chú yêu cua thị trường? Đẽ sứa chữa nhùng thãt bại cua thị trưởng chính phu sc can thiệp như thê nào?

4 Giãi thích vai trò kicn tạo phát tnèn cùa chính phu và phân tích tác động cua việc thực hiện vai trò kiến tạo phát triên của chính phu đên thúc đây hiệu qua sư dung các nguồn lực tạo lập phúc lọi xả hội và sứa chừa nhừng thãi bại của thị trưởng?

5 Giãi thích vai trỏ điều tiết thị trưởng của chính phũ vã phân tích tác động cùa việc thực hiện vai trò điều tiết thị trướng cùa chính phũ đén thúc đày hiệu quá sữ dụng các nguồn lực, tạo lập phúc lợi xả hội và sứa chữa những thất bại cùa thị trường?

6 Giái thích nguyên tăc tái phân phôi thu nhập và phương phãp sử dụng nguyên tăc tái phân phôi thu nhập dê thục hiện chức nâng cua chính phú?

7 Giãi thích vắn đề thông tin bất đối xứng vã nhừng tác động cùa vấn đề thõng tin bất đỏi xứng đoi vôi thực hiện chức nủng sửa chừa những that bại của thị trưởng cùa chính phú?

8 Giãi thích về nhùng hàng hóa công và cách thức chính phu sứ dụng hàng hóa công

đẻ (hực hiện chức nâng điều tiết thị trường?

9 Giai (hích về những ngoại ứng và những tác dộng cua các ngoại ứng dên thực hiện vai (rò và chức nâng diêu tict thi trưởng cùa chính phu'*

10 Giái thích về tác động cùa câu trúc thị trường cạnh tranh không hoãn hao đến thị trưởng và đề xuất nhừng giãi pháp đe khác phục nhừng thất bại của cấu trúc thị trường cạnh tranh không hoàn háo?

I I Bãt kỷ chính phú một quỏc gia nào cùng gập phải những hạn chè khi can thiệp vào thị trường hãy giãi thích về nhùng hạn chế đỏ? Lấy một thí dụ thực té đế phân tích minh họa.40