Luận văn thạc sĩ Lý luận, Lịch sử và phê bình điện ảnh - truyền hình: Nghệ thuật dàn dựng trong phim dành cho tuổi mới lớn: Trường hợp phim "Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh", "Cô gái đến từ hôm qua"

Với những trường hợp tác phẩm văn học đã phô biến, được nhiều độc giaquan tâm thì công cuộc tái sinh nó trong một hình thức khác của nghệ thuật- cụ thểlà một bộ phim- sẽ càng được chú ý

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘITRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

LÊ CƯỜNG

NGHỆ THUAT DAN DỰNG TRONG PHIM DÀNH CHO TUỔI MỚI

LỚN: TRUONG HỢP PHIM TOI THAY HOA VÀNG TREN CO

XANH, CO GAI DEN TU HOM QUA

Hà Nội-2020

LỜI CÁM ƠNTôi xin chân thành cảm ơn TS Nguyễn Phương Liên, giảng viên trực tiếphướng dẫn tôi hoàn thành luận văn này Thầy luôn khuyến khích, động viên, truyềncảm hứng, cung cấp hỗ trợ tài liệu, luôn kiên nhẫn hướng dẫn giúp tôi hoàn thành

luận văn.

Tôi cũng xin cảm ơn quý thầy, cô khoa Văn học, cùng quý thầy cô các phòngchức năng của Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia HàNội, Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh TP.HCM đã tạo điều kiện tốt nhất để tôi

hoàn thành chương trình học.

Kính chúc quý thầy, cô sức khoẻ hạnh phúc và luôn thành công trong sự

nghiệp giáo dục cao quý.

Hà Nội, ngày 15 tháng 3 năm 2022

Học viên

LÊ CƯỜNG(NSUT LÊ CƯỜNG)

MỤC LỤC

MO ĐẦU c2 nn ST Tnhh kết 31 Lý do chọn đề tài ccc c1 1122211111221 ng 32 Lịch sử van đề c0 n 2n HT ng TH TT ng nhện 5

3 Mục đích và nhiệm vụ nghiÊn CỨU - - 5+5 + *++£++eE++eeeeereeerrsers 11

4 Đối tượng va phạm vi của dé tài . -c-c.-c - LÍ

5 Phương pháp nghiên cứu - -ccc nena eee eee si 12

6 Cấu trúc luận văn -‹-.- tt c1 2111211 k SE kk TT snnrưu 12CHUONG 1: KHÁI QUÁT VE LÝ THUYET VÀ HAI BỘ PHIM TOI THAY HOA

VÀNG TREN CO XANH; CO GAI DEN TỪ HOM QUA s52 131.1 Khai niệm "tuổi mới lớn"" -s- + +sz+x+zx+rxerkerxerxerrrrrrerxees 13

1.2 Nghệ thuận dàn cảnh - - - 2 S233 *+tSEEEsrsrererrrrrrrrrrerxee 181.3 Nghệ thuật dựng phim - . (5 5G 2223211321 12EEESEEEserrrsrre 21

1.4 Giới thiệu về hai đạo diễn Victor Vũ và Phan Gia Nhat Linh 251.4.1 Giới thiệu về đạo diễn Victor Vũ 2 252+c2+c+£zEerxereez 251.4.2 Giới thiệu về đạo diễn Phan Gia Nhật Linh 5: 271.5 Điểm tương đồng trong cốt truyện và bôi cảnh phim 28CHƯƠNG 2: NGHỆ THUẬT DAN DỰNG TRONG PHIM TÔI THAY HOA

VÀNG TREN CỔ XANH 55 2252 2221 221 21tr 292.1 Giới thiệu bộ phim 7ôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh - 292.2 Nghệ thuật dàn cảnh trong phim Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh 31

2.2.1 CANN HỢO(Ì ả TH HH HH Hư 322.2.2 CONN HỘI 0 HH HH HH TH TT HH TH Hà HT TH nh chế 33

2.3 Nghệ thuật dựng phim trong Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh 36

2.3.1 Thứ tir CANN (H(J SG HH HH nh tk 37

2.3.2 Cách dựng phim: dựng nỗi tiẾp +55 EeEEEEEgtgrrrrrrrrrreg 40

CHƯƠNG 3: NGHỆ THUẬT DAN DỰNG TRONG PHIM CÔ GÁI DEN TỪ

;/0//8600/ 00000080888 Ầ -a 45

3.1 Giới thiệu về bộ phim Cô gái đến từ NOM qua - 25255255552 453.2 Nghệ thuật dàn cảnh trong phim Cô gái đến từ hôm qua 41

À9 )05 n6 ổ ene -(::-©‹4 492) 707 nh hố ẻ.ẻẦ 52

3.3 Nghệ thuật dựng phim trong Cô gái đến từ hôm qua . 55

SBD Thi tir CANN QH(J Q0 TH HH HH gu 553.3.2 Cách dung phim: dựng song song (dung sáng fq0) «« «<5 59

KET LUẬN c0 111 2n1 2n HH TT ng KT TT T sen susstaees 70TÀI LIEU THAM KHẢO 2 2 2222222222252 re 71

MỞ ĐẦU1 Lý do lựa chọn đề tài và mục đích nghiên cứu:

Văn học và điện ảnh là hai bộ môn nghệ thuật liên quan mật thiết với nhau,đặc biệt là trong giai đoạn đương đại, khi điện ảnh đang ngày càng cần thêm nhữngkịch bản phù hợp với sự phát triển mạnh mẽ của bộ môn nghệ thuật trẻ nhất và cótinh đại chúng nhất Chuyên thé một tác pham văn học thành một bộ phim đã và đangtrở thành một công việc phô biến của những nhà làm phim, song trong công việc này,mỗi khâu để hoàn thành một bộ phim đều là sự kết hợp của nhiều cá nhân và nhiềucông đoạn Với những trường hợp tác phẩm văn học đã phô biến, được nhiều độc giaquan tâm thì công cuộc tái sinh nó trong một hình thức khác của nghệ thuật- cụ thểlà một bộ phim- sẽ càng được chú ý với mức độ cao Vẫn biết rằng một bộ phim làmột tác phâm mới, nó là một sinh thé mang những đặc tính khác han với tác phẩmvăn học ban đầu; nhưng trong những khâu chuyên tiếp và hoàn thiện một bộ phim từnguôn kịch bản ban đầu, những trường hợp có mối liên kết chặt chẽ giữa hai tácphẩm do yếu tố đồng đại và gần gũi về không gian mang lại cho giới nghiên cứunhững mẫu lý tưởng dé hình dung những đặc trưng của công việc làm phim

Điện anh Việt Nam, một nền điện ảnh mới trải qua vài chục năm phát trién,đang có những cơ hội phát triển khi kinh tế, xã hội tăng tiễn với tốc độ khá nhanh sovới những quốc gia xung quanh Nhu cầu phim điện ảnh phục vụ đại chúng ngàycàng lớn cùng với quá trình gia nhập vào văn học khu vực, nhu cầu nâng cao chất

lượng đời sống tinh thần cho mọi độ tuổi cùng với quá trình đa dạng hóa phươngpháp giáo dục dé bắt kịp trình độ chung của thế giới đã khiến văn học và điện ảnhkết hợp mật thiết theo những hình thức mang tính tất yếu Những tác phẩm văn họcphục vụ cho một lứa tuổi nhất định là một nguồn giá trị cho việc tạo nên những bộphim vừa có tính hấp dẫn phục vụ nhu cầu giải trí cho cả cộng đồng, vừa mang nhữngyếu tô giáo dục và hơn thế nữa là quảng bá hình anh đất nước Tuôi "mới lớn" (trên10 tuổi đến khoảng tuổi 25), bộ phận dân cư sẽ là lực lượng lao động chủ đạo trongmột tương lai không xa, trong giai đoạn đầu thé kỷ XXI, có nhu cầu lớn trong việc

học tập và giải trí bằng điện ảnh nói riêng và các hình thức nghệ thuật nghe nhìn nóichung, lứa tuôi này cũng là bộ phận khán giả đông đảo của rạp chiếu phim, một nhântố quan trọng thúc đây sự phát triển của điện ảnh.

Sau những tác phẩm được văn học khu vực đánh giá cao (thông qua các giảithưởng của ASEAN) và trước đó là sự nỗi tiếng khi chuyên sâu vào những câuchuyện dành cho lứa tuổi mới lớn, sự nghiệp của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh bắt đầumột chặng mới khi gan kết với những tác phẩm điện ảnh chuyên thé gây được tiếngvang Là một cái tên quen thuộc với độc giả lứa tuổi học trò từ thập niên 80 của thếkỷ XX đến nay, Nguyễn Nhật Ánh chứng minh sức sáng tạo của ông qua hàng loạtbộ truyện cùng phong cách viết song khá đa dạng về đề tài cũng như sức hấp dẫn lâubền của các tác phâm ông viết dành cho tuổi mới lớn Thành công của các bộ phimchuyền thé từ tác phẩm của ông như Áo trang sân trường (1990), Bong bóng lên trời(1997), Thằng quỷ nhỏ (1997), Chú bé rắc rồi (1998), Kính vạn hoa (2005, 2006,2007), Nữ sinh (2008) đã khiến cho việc lựa chọn những tác phẩm nỗi tiếng của nhàvăn này dé chuyên thé luôn là những dự án giành được sự chú ý của khán giả Bởithế, đến năm 2015, khi phim Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh được quảng bá và đạtđược nhiều giải thưởng quốc tế, sau đó, năm 2017, bộ phim Cô gái đến từ hôm quacông chiếu, không chỉ tên tuổi của nhà văn Nguyễn Nhat Ánh càng được khang địnhmà tên tuôi của hai đạo diễn Victor Vũ và Phan Gia Nhật Linh cũng trở nên nỗi tiếnghơn Lượng khán giả tới rạp, những trào lưu xoay quanh các chỉ tiết trong phim vàhàng chục bài báo xoay quanh hai bộ phim cho thấy không khí sôi động của hoạtđộng phê bình lý luận điện ảnh cũng như tác động của hai tác phẩm đến đông đảo

khán giả.

Như vậy, hai bộ phim này không chi cho thấy mối quan hệ ngày càng chặt chẽgiữa văn học và điện ảnh đương đại mà còn khiến cho một mảng văn hóa quan trọngđối với xã hội ngày nay- những sản phẩm văn hóa dành cho tuổi mới lớn- có thêmnhững thành quả rất đáng chú ý Nghiên cứu hai trường hợp này qua ở hai giai đoạn:

dàn cảnh và dựng phim- hai yếu tố mở đầu và kết thúc tiến trình thực hiện hai sảnphẩm điện ảnh- là nghiên cứu những thời điểm thê hiện rõ nhất mối quan hệ chặt chẽnói trên và cũng thể hiện rõ hơn cả chức năng giáo dục, nhận thức, định hướng thâmmỹ dành cho đối tượng của sản phẩm: tuổi mới lớn Từ đó, đường hướng thực hiện

những sản phẩm điện ảnh nói riêng va văn hóa nói chung theo mục đích phục vu

nhóm khán giả này trong xã hội đương đại sẽ có thêm những tiêu chí, những bài học

để tiếp tục phát triển Chúng tôi cũng kỳ vọng rằng, thông qua đề tài Nghé thuật dandựng trong phim dành cho tuổi mới lớn: Trường hop phim "Tôi thấy hoa vàng trêncỏ xanh", "Cô gái đến từ hôm qua", sự cô vũ đôi với những nỗ lực của các nhà làmphim trẻ tuổi song đầy bản lĩnh khi dan thân vào mang đề tài nhiều thách thức, hướngtới những khán giả còn rất nhiều biến đồi sẽ đóng góp thêm phan nào động lực dé

công việc này ngảy cảng được chú trọng hơn.

2 Lịch sử vấn đề

Nghiên cứu trường hợp tại Việt Nam, đến nay, đã có rất nhiều công trình áp

dụng và đạt được những thành tựu đáng kê Riêng với điện ảnh, khảo sát sâu một hay

một vài bộ phim chuyên thé từ tác phẩm văn học như những trường hợp tiêu biểucho một trào lưu sáng tác hay một phong cách làm phim cũng không còn là điều mớilạ Có thé kế đến các công trình Vấn dé chuyển hóa liên ký hiệu trong điện ảnh châuÁ hiện đại (trường hợp các phim cải biên từ tác phẩm của Fyodor Dostoevsky) [24]

của Lê Thị Tuân, chuỗi các bài báo trích từ luận án của Phan Bích Thủy: "Thời xa

vang"- bộ phim đã chắp cánh cho tác phẩm văn học thăng hoa” [17]; "Bến khôngchông "- Những ám ảnh khó quên từ trang sách đến màn ảnh" [18];"Phim "Dingdot"- câu chuyện huyền thoại về cuỗn Nhat ky Đặng Thùy Trâm” [19] Khi di sâuvào từng trường hợp, các nhà nghiên cứu có cơ hội soi chiếu vào từng bộ phim cụthé và khảo sát mỗi tác phẩm từ bản thé ban đầu của nó là tác phẩm văn chương chođến sự tái sinh trong sức sống của một bộ phim- tác phẩm nghệ thuật nghe nhìn cótính đại chúng, do đó, cái nhìn sâu sắc và toàn diện về sức sống của những diễn ngôn

trong đó được tái hiện một cách trọn vẹn hơn Từ đó, hoặc là khái quát được một giai

đoạn văn học và điện ảnh của dat nước, hoặc là tìm hiêu sâu vê một tác gia lớn củathê giới, những luận án kê trên đã có được cái nhìn toàn diện vê một hiện tượng nghệ

thuật đang rất có sức hút hiện nay

Riêng với hai bộ phim Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh và Cô gái đến từ hômqua, rất nhiều bài báo đã được công bố như một cách chứng minh sức hút của tácphẩm điện ảnh chuyên thé từ hai câu chuyện quen thuộc với tuổi trẻ Có thé ké đếnmột loạt những bài viết liên tục xuất hiện trên các mặt báo như "Tdi thấy hoa vàngtrên cỏ xanh': Cuộc đỗi thoại với ký ức cảm xúc" [45] của Ngân VI; "Những khoảnhkhắc khiến lòng rung động trong Tôi thay hoa vàng trên cỏ xanh" [43] của Vân Vân& Việt Nữ; "Tai sao Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh lại 'hot thế?" của Hoàng Vy[44]; "Mong thấy “hoa vàng trên cỏ xanh” [40] của Ngô Thu; "Điều làm nên thànhcông cho bộ phim Tôi thấy hoa vàng trên có xanh" [36] của Minh Phương; “Tôi thấyhoa vàng trên cỏ xanh: thành công từ sự phản quy tắc" [36] của Nguyễn thị HuếNinh; “Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh” - Câu chuyện ngập tran cảm xúc" [34] củaMinh Nga; “Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh”- điện ảnh vẫn là giấc mơ cô tích chophim Việt” [33] của Đào Lê Na; "T6i thấy hoa vàng trên có xanh: những xúc cảm không thường" [31] thay của Cát Khuê; "76i thấy hoa vàng trên cỏ xanh - bài ca êmđềm về thời ấu thơ" [46] của Vũ Văn Việt đều là những bài báo khang định sứchút của bộ phim thông qua việc phân tích cả nội dung và nghệ thuật của tác phẩm,

song không quá di sâu vào kỹ thuật làm phim.

Hầu hết các bài viết nói trên tập trung vào khoảng thời gian từ 2015 đến 2017,nghĩa là quãng thời gian dự án phim Cô gái đến từ hôm qua chưa công chiếu Saukhi ra rạp, Cô gái đến từ hôm qua cũng nhận được những lời khen ngợi phù hợp vớidòng phim dành cho tuổi mới lớn như "Phim Có gái đến từ hôm qua: đẹp va dễthương" [30] của Minh Khuê, "Cô gái đến từ hôm qua' vừa quen vừa lạ" của PhanCao Tùng [41]; "Cé gái đến từ hôm qua không là phim hoài niệm' của An Nguyễn Bài viết "Ngỡ ngàng điểm chung của Cô gái đến từ hôm qua, Tôi thấy hoa vàng trên

có xanh" [2] của Quốc Khánh thì nghiêng về hướng so sánh hai tác phâm điện ảnhcùng được chuyên thé từ tác phẩm văn học của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh Nhữngbài viết theo hướng này cũng có thể coi là tiền đề cho việc các nhà làm phim tiếp tụcchuyền thé các tác phâm văn học của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh dé phục vụ cho bộ

phận khán giả "tuôi mới lớn".

Không phải không có những ý kiến phê bình nghiêm khắc, trái chiều về hai bộphim như "Những tiếc nuối khi xem phim 'Hoa vàng trên cỏ xanh" của Phan NhậtPhi [37]; "4 điểm đáng tiếc khiến Cô gái đến từ hôm qua chưa thể tạo kỳ tích" củaEmily [47] song rõ ràng hầu hết các tác giả bài viết đều thống nhất trong việc đánhgid cao những giá trị (cả nội dung và nghệ thuật) phù hợp với đối tượng "tuổi mới

lớn" của hai tác phâm.

Bản thân cái tên Nguyễn Nhật Ánh đã là một đề tài quen thuộc nhiều nghiêncứu văn học- điện ảnh hiện nay Số lượng những công trình xoay quanh sự nghiệpcủa nhà văn khá lớn Có thé kề đến những công trình gần gũi với đề tài của chúng tôinhư luận văn Nhân vật tuổi mới lớn trong truyện Nguyễn Nhật Ánh [16] của Bùi ThịThu Thủy, Đặc sắc truyện dài Nguyễn Nhật Ánh (Qua "Tôi thấy hoa vàng trên cỏxanh", "Cho tôi xin một vé di tuổi thơ", "Con chó nhỏ mang giỏ hoa hồng") [L5] của

Nguyễn Thái Sơn, Phương thức ké truyện trong tác phẩm của Nguyễn Nhật Ánh quamột số tác phẩm tiêu biểu [12] của Phạm Thị Thùy Liên, Chủ dé tình cảm tuổi họctrò trong truyện Nguyễn Nhật Ánh [13] của Nguyễn Thị Hồng Nhung, Hồi ức tuổithơ trong sáng tác cho thiếu nhỉ của Nguyễn Nhật Anh [7] của Mai Thị Mỹ Duyên,Nghệ thuật tự sự trong truyện của Nguyễn Nhật Ánh [20] của Nguyễn Thị Thương,Đặc điểm truyện về loài vật của Nguyễn Nhật Ánh [22] của Vũ Thị Trâm Đây đềulà những luận văn thạc sĩ phân tích sâu những tác phẩm văn học của Nguyễn NhậtÁnh ở nhiều cơ sở đào tạo khác nhau Cũng phải kế đến những công trình nghiêncứu xã hội học nhắc đến các tạp văn của Nguyễn Nhật Ánh như những thành công

đáng kê vê phương diện ngôn ngữ, và khi nói tới các nha văn viét cho thiêu nhi đương

đại, các nhà nghiên cứu cũng không quên đánh giá cao Nguyễn Nhật Ánh, đơn cửnhư bài viết của Lã Thị Bắc Lý Nhận xét "Nguyễn Nhật Ánh đã có những đóng góp

to lớn cho sự phát triển của văn học thiếu nhi và tuổi mới lớn, khẳng định được vi tri

của minh trong văn xuôi đương đại Việt Nam" [1] rất phổ biến trong hầu hết cáccông trình tương tự ké trên

Đặc biệt phải ké đến luận văn Phim truyện chuyển thể từ tác phẩm của nhà

văn Nguyễn Nhật Ánh, thành công và hạn chế [25] của Lê Anh Tuấn ở trường Đại

học Sân khấu Điện ảnh năm 2016 Cách nhìn của một người làm phim nghiên cứungay sau khi hiện tượng Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh ra rạp và được chào đónnhiệt liệt khiến cho người viết đạt được những kết luận rất đáng chú ý, có tính kháchquan Đến nay, khi bộ phim Mat biếc, bộ phim thứ hai Victor Vũ chuyền thé từ tácphẩm cùng tên của Nguyễn Nhật Ánh ra mắt và lại tiếp tục gây được những tiếngvang, kéo một lượng đông đảo khán giả trẻ tới rạp thì không thé phủ nhận dòng phimnày đang góp phần khá quan trọng vào việc phục hưng phim Việt

Nhìn chung, với những bộ phim sẽ tiếp tục được sản xuất từ những câu chuyệncủa nhà văn Nguyễn Nhật Ánh, trường hợp của hai bộ phim công bố năm 2015 và

2017 chúng tôi khảo sát ở đây, do thời gian công chiếu chưa quá lâu, vẫn còn nhiềuý kiến bàn bạc chưa hoàn toàn đồng thuận Tuy vậy, khang định sự phù hợp với độtuổi mới lớn, đối tượng hai tác phẩm điện ảnh nhăm đến ngay từ khi bat đầu dự án,là điểm chung mà các nhà nghiên cứu, phê bình và ké cả những khán giả "sành điệu"(rasika), những nhà báo đạt tới độ nhất trí cao Do đó, trong xu thế sử dụng điệnảnh và sân khấu như những phương thức giáo dục hiệu quả, trong trào lưu đa phươngtiện, đa dang hóa phương tiện trong nhà trường trên thế giới hiện nay, những sảnphẩm điện anh- sân khấu như hai bộ phim nói trên sẽ đóng vai trò ngày càng quantrọng, thành công và hạn chế của hai bộ phim trong những kỹ thuật dàn cảnh và dựngphim (montage) chắc chắn sẽ là bài học kinh nghiệm quý báu đối với dòng phim hứa

hẹn còn nhiêu "mảnh dat màu m6" đê khai thác này.

3 Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

Chi ra sự khác biệt giữa hai tác phâm chuyên thể được làm bởi hai nhà làm phimcó phong cách khác nhau, lý giải nguyên nhân sự khác biệt ấy trong nỗ lực tìm kiếmmẫu số chung và quy luật dé khái quát hóa những đặc điểm của phim dành cho tuôimới lớn là mục đích của đề tài Từ sự tương đồng cũng như khác biệt trong nghệthuật và nội dung của hai bộ phim được chuyền thé từ sáng tác của cùng một tác giả,cùng thé loại và kiểu nhân vật, trong đương về thời gian của bối cảnh, nhiệm vụ củaluận văn là so sánh hai bộ phim ở hai khâu cho thấy rõ nét vai trò của đạo diễn: dàncảnh và dựng phim Dựa trên những kết quả khảo sát được, chúng tôi mong đợi sẽcó được những nhận xét xác đáng về phong cách của mỗi nhà làm phim như cơ sởtạo nên sự độc đáo cần thiết của mỗi tác phẩm nghệ thuật nói chung và mỗi bộ phimnói riêng Bên cạnh đó, những đánh gia va phân loại, xác định kiểu dàn dựng cũngsẽ thực hiện nhiệm vụ chứng minh sự phong phú, khác biệt khi chuyên thể và dàndựng những tác phẩm điện ảnh từ những tác phẩm tự sự văn học vốn đã có tiếngvang trong nhiều thế hệ kế tiếp nhau của độc giả, khán giả Việt giai đoạn sau đôi

mới.

4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Dé chỉ ra những yếu tô làm nên thành công của hai bộ phim trong chủ trươngtạo nên những sản phâm văn hóa phù hợp cho tuổi mới lớn, chúng tôi tập trung vàohai bộ phim Tôi thấy hoa vàng trên co xanh của đạo diễn Victor Vũ, được công chiếutháng 10/2015 và Cô gái đến từ hôm qua của đạo diễn Phan Gia Nhật Linh, đượccông chiếu năm 2017

Cơ sở lý thuyết soi chiếu cho đề tài được chúng tôi lựa chọn là một số côngtrình cơ bản về nghiên cứu trường hợp; các lý thuyết, quan điểm về nghệ thuật dàncảnh và dựng phim được lựa chọn dạy trong các cơ sở đào tạo về ngành sân khấu

điện ảnh tại Việt Nam.

5 Phương pháp nghiên cứu

Dé khảo sát hai trường hợp phim Tôi thdy hoa vàng trên cỏ xanh và Cô gáiđến từ hôm qua, chúng tôi áp dụng lý thuyết về nghệ thuật dàn cảnh và dựng phimtrong điện ảnh băng phương pháp so sánh, nghiên cứu trường hợp và xã hội học.Ngoài ra chúng tôi còn sử dụng thao tác thống kê, khảo sát và một số thao tác khác

6 Bồ cục

Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn của chúng tôi bao 3 chương:Chương 1: Khái quát về lý thuyết và hai bộ phim Tôi thấy hoa vàng trên cỏxanh và Cô gái đến từ hôm qua

Chương 2: Nghệ thuật dàn dựng trong phim Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanhChương 3: Nghệ thuật dàn dựng trong phim Cô gái đến từ hôm qua

CHUONG 1

KHAI QUAT VE LY THUYET VA HAI BO PHIMTOI THAY HOA VANG TREN CO XANH; CO GAI DEN TU HOM QUANghiên cứu thông qua các trường hợp, nhất là những trường hop tiêu biểunhư hai bộ phim gây được tiếng vang lớn sau khi ra rạp như Tôi thấy hoa vàng trêncỏ xanh và Cô gái đến từ hôm qua là cách dé tiệm cận với những đặc trưng của mộtbộ phim được chuyền thé từ tác phâm văn học thành công Bản chất việc nghiên cứutrường hợp (một vài cá thể riêng biệt) không thể đảm bảo chỉ ra toàn bộ những đặcđiểm của một đối tượng, song chọn được những trường hợp tiêu biểu là cách nhanhnhất dé có thé thay được bí quyết thành công (hoặc bài học dé tránh thất bại) Nhữngưu điểm trong cách làm phim, trong các khâu cụ thể của quá trình làm phim khôngchỉ thể hiện phong cách riêng của từng đạo diễn mà còn thực sự là những kinh nghiệmcụ thể cho người làm nghề Phương pháp đã trở nên quen thuộc này đã tỏ ra hiệu quảtrong tất cả các lĩnh vực nghiên cứu và càng phù hợp với điện ảnh đương đại, khi đềuđặn một vài năm lại xuất hiện những bộ phim gặt hái được thành công theo tiêu chí,kỳ vọng đã được đặt ra ban đầu từ thời điểm tiền kỳ của quá trình làm phim Khikhảo sát hai bộ phim chuyên thé từ tác phẩm của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh gần đây,cũng là những phim đầu tiên Victor Vũ và Phan Gia Nhật Linh chuyên thể từ tácphẩm của Nguyễn Nhật Ánh, lý thuyết nghiên cứu trường hợp, nhìn một cách kháiquát, chúng tôi áp dụng những nguyên tắc căn bản của nghiên cứu trường hợp là liênkết với so sánh Bởi lẽ "Nội hàm của nghiên cứu trường hợp được áp dụng phô biếntrong nghiên cứu khoa học xã hội xuất phát (từ) và gần như tương ứng với nghiêncứu cách điều trị trong y học và tâm lý Những nghiên cứu này gần như trái ngượcmột cách hoàn toàn (nêu không phải là hai đối tượng chống đối nhau) về những trảinghiệm thực tiễn, những thứ được sử dụng phổ biến trong nội dung của nghiên cứu

so sánh." [27, tr.120]

1.1 Khái niệm "tuổi mới lớn"

Trong xã hội hiện đại, khi văn hóa đã có nhiều thành tựu dé phân cấp đối

tượng phục vụ theo nhiều tiêu chí khác nhau, trong đó có tiêu chí độ tuôi, thì lứa tuôichuẩn bị bước vào ngưỡng cửa trưởng thành bao giờ cũng dành được mối quan tâmcủa toàn xã hội Theo cách hiểu thông thường, độ tudi nay dao động từ quãng 12, 13đến khi gần chạm ngưỡng 20, ngưỡng vẫn được coi là thực sự đầy đủ đề coi là ngườitrưởng thành (ngoại trừ những trường hợp đặc biệt) So với tuổi quan niệm cô gọi là

"tam thập nhi lập" thì chỉ còn vào năm chuyền tiếp dé dịch chuyền, hoàn thiện nhữngnhân tố sau cùng Khi thực tế là tuổi dậy thì ngày càng sớm thì nhu cầu giáo dục cholứa tuổi này càng trở nên cấp bách, trong đó, văn chương và điện ảnh có ưu thé honcả trong việc trực tiếp chuyên tải những câu chuyện (kèm theo đó là những địnhhướng thầm mỹ qua âm nhạc và thời trang trong các bộ phim) từ đó, gián tiếp đưa ranhững mẫu hình tính cách hoặc các kiểu quan hệ xã hội cơ bản hoặc đặc thù.

Trong nghệ thuật, khi nghiên cứu thể loại thì "tuổi mới lớn" (coming-of-agestory) la tén mot thé loại văn học, điện ảnh và video ma trong đó tập trung vào sựtrưởng thành của nhân vật chính từ lúc còn trẻ cho đến khi trở thành người lớn (giaiđoạn "tuôi thành niên") Các câu chuyện tuổi mới lớn có xu hướng nhân mạnh hộithoại hoặc độc thoại nội tâm hơn là hành động, và thường lây bối cảnh trong quákhứ Đối tượng của thê loại tuổi mới lớn điền hình là lứa tuổi thanh thiếu niên" [47,tr.45] Với văn học Việt Nam, những tác phẩm viết cho lứa tuổi thanh thiếu niên đãxuất hiện ngay từ thời kỳ đầu tiên của văn học hiện đại, ban đầu là những tác phamdành cho cả thiếu nhi và thanh thiếu niên, thé hiện rõ chức năng giáo dục Sau đó,cùng với quá trình tiến hành kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, những bộ phimdành cho lứa tuổi thiếu niên đã xuất hiện bên cạnh kịch va truyện, thơ như một sựmanh nha cho dòng phim "tuổi mới lớn" bắt đầu bùng nồ vào thập niên 90 Cùng vớicác tập truyện ngắn, truyện vừa dành cho lứa tuổi nay, trong đó Nguyễn Nhật Anhquả thực là tên tuôi nồi bật nhất, công chúng đã được chứng kiến sự thành công rực

rỡ của những bộ phim "thị trường" như Nước mắt học trò, Vị đắng tình yêu có lẽ

đó cũng là lý do dòng phim này ngày càng được quan tâm chú trọng Bên cạnh

nguyên nhân quan trọng hơn cả là sự chú ý đúng mức hơn của xã hội và gia đình đốivới tiễn trình giáo dục thanh thiếu niên trong một xã hội hiện địa ngày càng nhiều

cám dỗ thì hiện trạng nói trên cũng là một động lực quan trọng thúc đây càng nhà

làm phim đầu tư cho dòng phim "tuổi mới lớn"

Chính nhà văn Nguyễn Nhật Ánh cũng đã đưa ra ý kiến định nghĩa về tuổi mớilớn để tổng kết về cách viết của mình: “Tuổi mới lớn, như tên gọi của nó, là lứa tuôi

đã không còn là trẻ con nhưng lại chưa thực sự trở thành người lớn Chính vì vậy mà

tâm lý và tính cách của lứa tuổi này rất đặc biệt, nói rõ hơn là chưa định hình, nênrất khó nắm bắt Bên cạnh những thao tác văn chương thuần kỹ thuật, nhà văn viếttruyện cho tuổi mới lớn có lẽ cần nhiều hon sự đồng cảm về mặt tâm hồn với đốitượng đặc biệt này mới có thé tạo ra trước hết là sự tin cậy và kéo theo nó là sự chấpnhận của ban đọc Những tác phẩm viết cho tuổi mới lớn thành công xưa nay lànhững tác pham trong đó chúng ta thấy rõ tác giả thực sự tắm mình trong dong sôngtuôi thơ chứ không phải là kẻ đứng trên bờ dé nhìn ngắm và miêu tả Hơn nữa, tôi lại

là một người Quảng Nam, từ xưa đây đã là một trong những địa phương có con dân

đi lưu lạc nhiều nhất nước Vì vậy nỗi hoài nhớ quê hương trong lòng ngườiQuang Nam xa xứ dang dặc và rất sâu đậm Vào Sai Gòn, đa số người Quảng thahương sống quan tụ tại làng dệt Bảy Hiền Dé gần gũi nương tựa và giúp đỡ nhau làmột lẽ Lẽ khác, dé thỏa mãn cái nhu cầu sâu xa về mặt tinh thần: được sinh hoạt,chung đụng giữa một cộng đồng thân thuộc Lạc vào khu Bảy Hiền, có cảm giác

người Quảng xa xứ đã tìm cách bê nguyên cái làng ruột thịt của mình theo Tôi là

nhà văn nên tôi thỏa nỗi nhớ quê của mình theo cách của người hành nghề bang conchữ Những kỷ niệm, những vùng đất, những gương mặt bạn bè ấu thơ thi nhau hiệnlên trong hết cuốn sách này đến cuốn sách khác Có thể đó là nguyên nhân sâu xakhiến tôi trở thành nhà văn chuyên viết cho tuổi thơ, tuổi thiếu thời — một thé giới

lung linh mà một kẻ tha hương không nguôi nhớ đến và tìm mọi cách tái tạo trongnhững trang viết của mình! ” [4]

Có lẽ chính tìm được mối dây đồng cảm với nhà văn thông qua những tácphẩm ông đã viết mà các nhà phê bình có chung những cách nhìn về thế giới của tuổimới lớn trong trang văn của Nguyễn Nhật Ánh và trong cả những không gian nghệthuật của khoảng trời riêng biệt ấy trong các bộ phim chuyền thé từ tác phâm củaông: "Bước vào khoảng trời của tuổi biết buồn, Nguyễn Nhật Ánh đã ghi lại nhữngbâng khuâng rung cảm đầu đời Trong tâm tưởng của các em, bây giờ không chỉ lànghĩ về cái gì mà còn nghĩ về ai, về một người khác giới cụ thể nào và về cả bản

thân Thê giới ay tràn ngập những câu hỏi xôn xao vê cái — gọi — là — tình —yéu.

Truyện của Nguyễn Nhật Ánh đã đưa vào những câu hỏi lớn, muôn thuở và quenthuộc, những câu hỏi mà dường như trong đời ai cũng từng đối diện ít nhất một lần.Vì thế, trong khi độc giả thiếu nhi phục lăn vì nhà văn đi guốc vào bụng họ, thì độc

giả người lớn mỉm cười mơ mang nhớ lại một thời thơ dai " [47]

1.2 Nghệ thuận dàn cảnh

Dàn cảnh trong điện ảnh là việc sử dụng các chuyển động và tỷ lệ người vàcác đối tượng trong không gian của khung hình Thuật ngữ này xuất phát từ sân khẩu,nhưng trong phim ảnh, máy quay có thể đi qua không gian điện ảnh, thì dàn cảnh làmột công cụ mạnh mẽ và ngày càng chứng minh hiệu quả của nó trong việc tiền hành

công tác quay phim Phân tích các cảnh phim (cảnh phim Vertigo của Alfred

Hitchcock chang hạn), đã giúp cho các nhà điện ảnh chứng minh được việc dàn cảnhđịnh hình cảnh quay một cách đáng kẻ

Dàn cảnh rất quan trọng bởi cách sử dụng nó dé thé hiện câu chuyện một cáchtrực quan là yếu tố then chốt đầu tiên tạo nên một bộ phim thành công Như Puschakchứng minh trong việc phân tích phim của Hitchcock, việc dan cảnh mang lại ân ýcho một cảnh có vẻ như vô hại Đầu phim, đạo diễn dé cho nhân vật Jimmy Stewart

tới thăm một người bạn cũ; có thê dễ dàng nhận thấy, "trong khi cuộc gặp gỡ của họ

bắt đầu với việc Stewart kiểm soát không gian khi anh đi bộ xung quanh một cách tựdo và hỏi những câu hỏi, quyền lực từ từ bắt đầu thay đổi va Stewart trở thành mộttrong những người được kiểm soát Cũng cần chú ý: trong phim, máy quay là mộtloại nhân vật ủy nhiệm; chuyền động của nó trong không gian điện ảnh cũng quantrọng như một nhân vật, đôi khi thậm chí còn nhiều hơn như vậy" [39]

Dàn cảnh các nhân vật, kết hợp với dựng phim khéo léo, khiến cho một cảnhquay diễn tiến trên nhiều cấp độ cùng một lúc, đánh lừa chúng ta trong khi cũng nhửchúng ta vào các sự kiện sau đó Một khán giả xem phim lần đầu tiên khá bận xemxét những thứ phô bày ngang tam mắt, nhưng tat cả những lần các đạo diễn tài năngdàn cảnh một cách tinh tế thì việc giao tiếp cũng chuyển quyền lực cho nhân vật.Mặc dù nó không bao giờ được nói một cách rõ ràng, vi thế đã được thay đổi: Stewarttrở thành người ngồi, giảm tầm quan trọng, và "người bạn" hòa nhã của anh đột nhiênchiếm ưu thế trong khung hình Dàn cảnh các nhân vật, kết hợp với dựng phim khéoléo, khiến cho một cảnh được thé hiện trên nhiều cấp độ cùng một lúc, đánh lừachúng ta trong khi cũng nhử chúng ta đến các sự kiện sau đó

Nhà phê bình Roland Barthes, khi đề cập đến việc dàn cảnh và tiềm lực củanó đã viết: "Nếu tôi đặt các cảnh tượng ở đây, khán giả sẽ thấy điều này, nếu tôiđặt nó ở những nơi khác, họ sẽ không nhìn thấy nó và tôi có thé tận dụng lợi thế củaviệc che giấu dé hưởng lợi từ các ảo tưởng." [4, tr 97] Cách làm này không chỉ vậndụng trên các sàn diễn của các loại hình nghệ thuật sân khấu mà thực tế đã được ápdụng hiệu quả vào các cảnh phim Theo luật viễn cận của hội họa và nhiếp ảnh, khigóc máy dịch chuyền theo đường ray hoặc theo cần câu, chúng ta có thé nhận thaysự dịch chuyên của tiền cảnh dé làm rõ dần nhân vật trong khung hình Cho đến khimáy ngừng di chuyên hoặc đã được fix lại thì ý đồ nghệ thuật của đạo diễn trong việcdựng cảnh sẽ bộc lộ trọn vẹn Lúc này, sự hỗ trợ của ánh sáng, màu sắc và âm thanhcũng như bố cục, cỡ cảnh mới thực sự phát huy tác dụng Chính vì thế, việc bồ trí

các cảnh quay trước đã quan trọng đôi với từng phân đoạn, sự điêu chỉnh sau khi

quay thử hay đổi cỡ cảnh (trong trường hợp đạo diễn chưa thấy ý đồ nghệ thuật củamình được nỗi bật) càng cho thấy rõ tầm quan trong của công tác chuẩn bị này.

Yêu cầu gần như bắt buộc đối với những bộ phim trọn vẹn là sự xuất hiện đanxen, nối tiếp của các cỡ cảnh toàn, trung, cận Tuy không nhất thiết phải theo mộttrật tự có định vì ban chất của điện anh là khám phá cái mới bang những sáng tạođộc đáo, giống như bất cứ nghệ thuật nào khác, song những nguyên tắc cơ bản khichuyền cảnh vẫn cần được đảm bảo Do đó, khi tiến hành quay các đại cảnh trongmột bộ phim, sự chuẩn bị kỹ lưỡng của toàn bộ ê-kip, tam bao quát của đạo diễn vô cùng quan trọng Sự hưởng thụ về mặt thị giác là yếu tô tiên quyết cho một bộphim đạt tới thành công, nên sắp xếp cho mỗi đồ vật/sinh vật xuất hiện trong cảnhquay ra sao, bố cục cảnh quay như thế nào là thành tựu thực sự của sự kết hợp giữađạo diễn và nhà quay phim dựa trên những nỗ lực của diễn viên và các thành viên

khác trong doan.

Với ưu thé về công nghệ của thời đại nghe nhìn, bản thân việc dan cảnh cóthêm rất nhiều điểm thuận loi."Ké chuyện trực quan rất độc đáo và mạnh mẽ bởi vìnó sử dụng thực tế dé thay đổi thực tại Giống như một bức ảnh, phim được làm từcuộc sống, nhưng đó là một thực tế được giải phóng khỏi xiềng xích của nó; mộtthực tế diễn ra trong thời gian, sự quen thuộc và người ngoài hành tinh cùng một lúc.(Đó là một lý do vì sao phim ảnh thường được so sánh như những giấc mơ.) Nhà hát,âm nhạc, hội họa, nhiếp ảnh, trải nghiệm sống - tat cả đều là thức ăn của điện ảnh"

[39] Đó chính là lý do vì sao hiện nay, trong khung chương trình đạo tạo các đạo

diễn điện ảnh, không thé không có những giáo trình cho những học phần chuyên sâuvề nghệ thuật nhiếp ảnh, bên cạnh những học phần liên quan đến âm nhạc và kịchbản/ văn bản nghệ thuật Vẫn biết rằng một đạo diễn thành công và tài năng khôngchỉ thu nhận được toàn bộ kỹ năng của mình trong quá trình đao ftaoj mà phần lớn

trưởng thành qua chính các công trình/dự án của mình Song, rõ ràng, với một bộ

môn nghệ thuật mang tính tổng hợp cao, dung nạp cả những yếu tố của công nghệ

và kỹ thuật như điện ảnh thì việc trang bị những kiến thức nền nư vậy sẽ đóng góptrực tiếp vào năng lực dàn cảnh của các đạo diễn "Tại các nước phát triển cao, khôngai ngạc nhiên khi thay một nghệ si đột ngột chuyền sang lĩnh vực sáng tác "khôngphải của mình": từ hội họa sang nhiếp ảnh, điện ảnh, từ kiến trúc sang điêu khắc, từca sĩ hay nhạc công bỗng "nổi máu" nhạc trưởng, từ quay phim thành đạo diễn "

[9, tr.188]

Bằng cách làm chủ các kỹ thuật vốn là sản phâm của nhiều bộ môn nghệ thuậtvà kỹ thuật, các nhà làm phim trở thành nghệ sĩ Thực tế cho thấy là, một cảnh quayđược dàn dựng trong sự hài hòa với các yếu tố khác của thì sẽ đạt hiệu ứng bất ngờ:không chi di chuyển người và các đối tượng trong không gian mà còn di chuyền cảcác khán giả, từ đó quyết định cảm nhận và dẫn đường cho nhận thức của họ, từnhững cảm xúc đơn lẻ như những đợt sóng dé dẫn tới sự liên kết chặt chẽ, trở thànhmột luồng xúc động mạnh mẽ sau khi xem xong một bộ phim Trong cách dàn cảnh,tuy không thé nói đến sự ôn định của một tác giả/ nhà làm phim bởi sẽ dé sa vào lốimòn đơn điệu, song chắc chắn không thể phủ nhận sở thích cá nhân và sở trường.Ham thích dan thân, trải nghiệm cái mới là bản chất và cũng là t6 chất của ngườinghệ sĩ, song dấu ấn cá nhân với những niềm say mê, yêu thích riêng, những ký ứcvà thẩm mỹ riêng han sẽ để lại dấu ấn trong cách dàn cảnh của người làm phim,đặc biệt là các đạo diễn.

Đối với những tác phâm được chuyền thé từ các tác pham văn học, nhất là đãphô biến và đồng đại với bộ phim, áp lực của chuyền thể từ trí tưởng tượng và hiểubiết của một độc giả (khi đọc cuốn sách) sang việc tiếp nhận một thực tại dựng bằngcách ké truyện trực quan là không thể phủ nhận (khi xem bộ phim) Vẫn biết rằngtác phẩm điện ảnh là một sinh thé nghệ thuật khác, là sản pham của đoàn làm phimdưới sự thống lĩnh của đạo diễn và có một đời sống vượt tầm kiểm soát của nhà văn,song, sự hiểu kỳ về những cảnh phim và sự so sánh một cách vô thức chắc chắn sẽnảy sinh ở những khán giả đã từng đọc sách, mà điều đáng nói là họ cũng thường

chính là những khán giả có tầm đón đợi cao hơn Tat nhiên, độ cao của tri thức sẽgiúp cho nhà văn của tác phẩm/câu chuyện nguồn cũng như những khán giả hiểu biết

phân biệt rõ ràng đặc thù của hai phương thức tự sự, như trường hợp nhà văn Nguyễn

Nhật Ánh đã khăng định: "một bên là nghệ thuật của ngôn từ, cho phép độc giả nới

rộng bờ cõi tưởng tượng đến vô biên, một bên nỗ lực chinh phục khán giả băng hìnhảnh trực quan, nói cách khác đạo diễn phải tìm cách thuyết phục khán giả chấp nhậnnhìn thế giới qua lăng kính của mình Ngay cách thưởng thức cũng có sự khác biệtrất lớn Độc giả văn chương có thê hoàn tất cuốn sách trong một giờ, trong một ngàyhay trong một tuần Họ có thể gấp cuốn sách trên tay lại để nghĩ ngợi lan man hằnggiờ trước khi đọc tiếp mà không ảnh hưởng gì đến tâm thế thưởng ngoạn Khán giảđiện ảnh không có được sự nhân nha đó Xem phim chi cần mat tập trung vài phút làtuột cảm xúc và rơi ra khỏi câu chuyện ngay Đạo diễn phải chon cách kể câu chuyệnlàm sao dé lôi kéo khán gia, dé thao túng họ trong suốt 90 phút hay 120 phút, buộchọ dán mắt vào màn ảnh không một giây lơi lỏng Đề đạt điều đó, điện ảnh phải cócách kể chuyện đặc thu so với văn chương” [phụ lục 1] (Sự phân biệt rach roi nàycó lẽ chính là lý do những tác phẩm của Nguyễn Nhật Ánh tăng thêm tiềm năngchuyền thể so với vô số những tác phẩm tự sự khác trong nền văn học Việt Nam).Bởi thế, khi xem một bộ phim chuyên thé từ tác pham văn học, không chỉ theo dõimột câu chuyện đã biết được thay đổi ra sao, khán giả còn được cung cấp những sựthú vị nho nhỏ, những trải nghiệm mới mẻ về phương diện cảm xúc nhờ năng lựcdàn cảnh của nhà làm phim Nếu khéo léo, nhà làm phim không chỉ khiến cho khángiả chấp nhận một thực tại mới, không chỉ khác (đôi khi rất xa) với cảnh trong trítưởng tượng của họ, mà còn trở thành một người đồng sáng tạo khi hình dung mạch

truyện cùng lúc với trải nghiệm xem phim.

1.3 Nghệ thuật dựng phim

Hình thức biéu hiện của nghệ thuật điện ảnh, do tính tổng hợp cao độ của nó,

khác biệt hoàn toàn với các nghệ thuật khác Trong đó, dựng phim (montage) đóng

vai trò chủ chốt tạo nên sự khác biệt ấy khi bản chất của hoạt động này liên quan mậtthiết đến kỹ thuật và công nghệ vốn có những bước tiến rất nhanh ké từ lúc điện ảnhra đời Nó chiếm vị trí hàng đầu trong các biện pháp thể hiện hình tượng điện ảnhcũng như bộc lộ phong cách làm phim của đạo diễn Dựng phim (montage) còn tạo

nên đặc tính cơ bản nhất trong phạm trù sáng tác điện ảnh, bởi lẽ dựng phim(monfage) mở ra con đường biéu hiện độc đáo, đầy năng động đối với việc tô chức-sắp xếp các chuỗi hình ảnh và âm thanh trong phim sau khi đã hoàn thành các khâu

dựng cảnh, quay phim

Một khuôn hình đơn lẻ, dù có ý nghĩa đặc biệt, vẫn chưa thé biéu hiện day đủý nghĩa của nó trong bộ phim Ý nghĩa đầy đủ của hình ảnh trong một khuôn hìnhchỉ được xác định bởi vi trí, sự tương quan của khuôn hình ay với các khuôn hình

khác thông qua thao tác dựng phim (montage) Sau khi trải qua thao tác dựng phim

thì khuôn hình ấy mới tham gia tích cực và hiệu quả vào câu chuyện của bộ phim vàphát huy những thế mạnh của riêng nó, đáp ứng những kỳ vọng của đạo diễn trongquá trình dựng cảnh, chọn cỡ cảnh và chỉ đọa diễn viên Dựng phim, vì vậy, là thaotac sáng tao tinh tế, hết sức da dang trong quá trình chế tác tác phẩm điện anh, đòihỏi sự tham gia tích cực của những người có vai trò bao quát toàn bộ tiến trình tự sựcủa bộ phim: đạo diễn, quay phim chính, biên kịch, nhà sản xuất

Trên thực tế, nghệ thuật sắp xếp các hình ảnh nhằm tạo ra những hiệu quả vànội dung cụ thể, phụ thuộc vào ý đồ sáng tạo của đạo diễn Chính ý đồ sang tạo cũngnhư trình độ của đạo diễn là nguồn gốc sức mạnh tồn tại một cách khách quan củaviệc dựng phim Bởi thế, trong các công việc liên quan đến hậu kỳ của một bộ phim,vai trò và sự có mặt của đạo diễn mang tính quyết định

Nếu dựng phim chỉ đơn giản nhằm diễn đạt câu chuyện theo một trật tự nàođó với mục đích để người xem nắm bắt và hiểu được câu chuyện mà thôi, thì cáchdựng ay chi mang tinh may moc don thuần, thiếu đi tính sang tao cần thiết của mộttác phẩm nghệ thuật, khó có thể khai thác được hết sức mạnh to lớn và ý nghĩa sâu

xa của quá trình liên kết, trật tự sắp xếp vị trí các khuôn hình trong tác phẩm Do đó,

các nghệ sĩ luôn gắng đi theo con đường đựng sáng tao dé người xem có kha nănghoặc chí ít là được khơi gợi con đường để cảm nhận những điều mà bản thân cáchình ảnh đó không trực tiếp biểu hiện trên bề mặt của nó Chăng hạn, trong cảnh mộtngười đàn ông bước nhanh ra khỏi căn phòng, dé lại dang sau cảnh bừa bộn: nhữngdấu vết của một cuộc âu đả quyết liệt, với những vết máu trên sàn nhà trong mộtbộ phim trinh thám hay phim hành động Khán giả không hề chứng kiến cuộc vậtlộn, không thấy nạn nhân, song vẫn có thể đoán biết một cách chắc chắn cái gì đãxảy ra trong căn phòng đó Cách dựng gợi phán đoán như vậy đem lại hiệu quả tốthơn nhiều so với việc quay những cảnh trực tiếp, trừ trường hợp thé loại phim đòihỏi đạo diễn và các nhà làm phim đầu tư cho những cảnh hành động với một ý đồ rõrệt phục vụ cho sự trông đợi (tầm đón doi) của khán giả khi lựa chon xem bộ phim.Ở đây, cách dựng sẽ đòi hỏi đạo diễn và nhà thiết kế mỹ thuật phải biết cách gắn kếtvà phối hợp các dấu hiệu dù nhỏ nhất, nhằm tạo cơ sở cho người xem phán đoánchính xác, tránh gây ra những hiểu lầm làm ảnh hưởng đến tiến trình cốt truyện của

toàn bộ phim.

Phim là nghệ thuật của hình ảnh, sự hỗ trợ của âm nhạc và ngôn từ đứng hàng

thứ yếu Do đó, nghệ thuật dựng phim không những có khả năng gợi lên những liêntưởng mà còn có khả năng trinh diễn những liên tưởng ấy thông qua việc xâu chuỗicác hình anh Nghĩa là, bộ phim cần có khả năng biểu đạt những hình ảnh thể hiệntư duy, nội tâm, nhất là khi những liên tưởng đó khó có thé được thé hiện một cáchrành mach cụ thé bằng từ ngữ

Nghệ thuật dựng phim đòi hỏi đạo diễn phải tuân thủ những nguyên tắc nhấtđịnh của kỹ thuật ghép dựng hình ảnh, nhằm giúp người xem đoán ra những hànhđộng và sự kiện đã bi lược bỏ, đồng thời cảm nhận đầy đủ ý nghĩa của chủ đề tácphẩm một cách chính xác và ngăn gon

"Ở nghĩa rộng, montage còn được coi là một loại cấu trúc, cấu trúc giữa cáckhuôn hình cũng như cấu trúc giữa các đoạn và trường đoạn trong phim Montage

còn là yếu tố quyết định tính chất đồng thời là nghệ thuật của cả không gian lẫn thời

gian của điện anh." [6 ,tr.234]

Montage đã trai qua ba giai đoạn phát triên trong tiến trình phát triển của lịchsử điện ảnh Đầu tiên là giai đoạn tạo điểm nhìn đơn nhất với máy quay cô định, lâykết cấu tạo hình làm tiêu chí mô tả, đó là giai đoạn khởi thủy của điện ảnh Kế tiếplà giai đoạn tạo điểm nhìn đa cực với máy quay đi động, lấy kết câu montage làmtiêu chí, đây là một giai đoạn không dài khi điện ảnh đang ở thời Và cuối cùng làgiai đoạn điện anh có âm thanh, lay kết cấu âm thanh làm tiêu chí đây là đặc trưngcủa điện ảnh hiện đại đến nay trong cách dựng phim cơ bản Một số đạo diễn thíchsử dụng phương pháp đựng liên tuc dé đảm bảo tính chân thực của đường dây liênkết các tình tiết trong chuyện, đồng thời đảm bảo dòng chảy liên tục của cảm xúckhán giả khi xem phim Ngược lại, số đạo diễn khác lại thường sử dụng lối dựng “đối

lập” để tạo ấn tượng mạnh và có thể gợi nên nhiều suy ngẫm

Trên thực tế, ở nhiều bộ phim, ta thấy kỹ thuật dựng liên tục thực ra cũng baohàm cả nguyên tắc dựng đối lập, và kỹ thuật dựng đối lập tuyệt nhiên không coi nhẹphương pháp dựng liên tục Hai phương pháp dựng phô biến này bổ sung, hỗ trợ chonhau trong khi các đạo diễn dựng phim và quyết định lựa chọn các cảnh quay là hiệntượng phố quát Nghệ thuật dựng phim (montage) đã trải qua những giai đoạn phattriển phong phú, có kha năng tạo dựng kich tinh thông qua cách sắp xếp thứ tự cáccảnh quay, thay đồ các điểm nhấn từ cảnh này qua cảnh khác Cũng có kha năng quacâu chuyện đơn thuần, thể hiện các "ý nghĩa ngầm băng an dụ và biểu tượng”, dé từđó rút ra những bài học mang tính triết lý mà người làm phim muốn gửi tới khán giả

trong các thông điệp cua minh.

Có thê nói, dựng phim (montage) là một trong những thành phần cơ sở hìnhthành bản chất của nghệ thuật điện ảnh Cùng với khuôn hình, dựng phim (montage)

tạo nên ngôn ngữ điện ảnh, làm công cụ biểu đạt hình tượng điện ảnh và được coi là

hình thức đặc trưng cũng như phương pháp cụ thể đẻ cấu thành tác phẩm điện ảnh.Trên phương diện ý thức, dựng phim (montage) mang một đặc điểm quan trọng là

có tính cưỡng chế đối với người xem, buộc người xem tiếp nhận tiến trình phát triểncủa hình tượng mà nó diễn đạt Dựng phim (montage) còn chịu chi phối sâu sắc bởitư duy biểu hiện mang đặc trưng dân tộc Vì vậy sắc thái dân tộc bộc lộ rõ nét trongcác nền điện ảnh khác nhau, đôi khi có thể nhận thay những đặc điểm mang tính khuvực (địa lý) trong cách dựng phim của những đạo diễn thu nhận cùng nền tảng giáo

dục.

Tạo hình thông qua nghệ thuật cắt dựng phim (montage) là khâu cuối trongquá trình làm một bộ phim (chúng tôi không tính đếm khâu cắt cảnh sau khi qua phêduyệt và quảng bá cho bộ phim vì đây là vẫn đề ngoài kỹ thuật làm phim, cho dù đâylà khâu có sự tham gia của nhiều bộ phận của thành viên đoàn làm phim hơn cả vàkhông nằm ngoài hậu kỳ) Dựng phim (montage) vẫn được đánh giá là bộ phận chiếmvị tri hàng đầu trong các biện pháp thé hiện hình tượng điện ảnh, mở ra con đườngbiểu hiện độc đáo, đầy năng động đối với việc sắp xếp các chuỗi hình ảnh và âm

thanh trong phim.

Tắt nhiên, để đạt hiệu quả cao nhất, dựng phải tuân thủ một số nguyên tắc nhất

định Nguyên tắc quan trọng trong kỹ thuật montage là tuân thủ mối quan hệ nội tạitrong quá trình ghép nối khuôn hình này với khuôn hình khác, sao cho thuận với tiếntrình hình thành và phát triển hình tượng mà tác phẩm điện ảnh tập trung biểu hiện

Ghi hình lên phim là hình thức đặc trưng cơ bản của điện anh, do đó sức mạnh của

nghệ thuật điện ảnh chỉ có thé có được từ sự cấu thành phức tạp và năng lực thể hiệntrong nội dung mỗi khuôn hình Một khuôn hình đơn lẻ, dù có ý nghĩa đặc biệt, vẫnchưa thé biểu hiện day đủ ý nghĩa của nó trong bộ phim Nó chi được xác định bởivị trí của khuôn hình ấy với các khuôn hình khác thông qua thao tác dựng phim Vìvậy montage là thao tác sáng tạo tinh tế, hết sức đa dạng trong quá trình chế tác tácphẩm điện ảnh

Có thé khang định, mọi hình ảnh đều có sẵn xu hướng nêu bật lên những ýnghĩa nào đó, đặc biệt khi được gắn kết với các hình ảnh khác Nghệ thuật dựng phimkhông những có khả năng gợi liên tưởng mà còn trình diễn những liên tưởng ấy —

nghĩa là biéu đạt những hình anh thé hiện tư duy, nội tâm khó thé hiện một cách rànhmạch bằng từ ngữ Cùng với khuôn hình, montage tạo nên ngôn ngữ điện ảnh, làmcông cụ biểu đạt hình tượng điện ảnh va được coi là hình thức và phương pháp cấuthành tác phâm điện anh Montage còn tạo nên tiết tau, một trong những yếu tô quantrọng hình thành phong cách Tiết tấu không chỉ thể hiện kết cấu thời gian, nó còn làmột trong những nhân tô quan trọng nhất đem đến sự sống động cho tác phâm điệnảnh Giống như hội hoa, âm nhạc, văn học hạt nhân tiết tau tồn tai ngay trong kếtcau của các đơn nguyên khác nhau cấu thành tác phẩm điện ảnh Với điện ảnh, vềbản chất, không gian trong phim là không gian vật lý đã được montage, được tô hợplại Thông qua việc kết nối các khuôn hình đề hoàn thành sự điều chỉnh khuôn hìnhtrong đoạn phim được montage có định là phương pháp xử lý thường thay trong cácbộ phim Việc cắt nối còn tạo nên mối quan hệ ảnh hưởng lẫn nhau giữa montage

song song với montage đan chéo khi kết nối đoạn này với đoạn khác, từ đó làm nảysinh sự so sánh tiết tấu giữa đoạn này với đoạn kia, theo các phương thức tạo hìnhqua: montage thuật kể, montage trữ tinh, montage tư tưởng, montage lý tính Hiệu

quả dựng phim tạo ra nhịp điệu — từ đó không chỉ tạo nên phong cách riêng của mỗi

tác giả của các bộ phim điện anh va cả phong cách của tác phẩm với tư cách là mộtthử nghiệm đơn lẻ, độc lập trong chuỗi tác phẩm của người làm phim Phong cách làyếu tô quan trọng xác lập phương thức thé hiện; trong khi đó, mối quan hệ hai chiều

lại khiến chính phương thức là một trong những yếu tố hình thành phong cách.1.4 Giới thiệu về hai đạo diễn: Victor Vũ và Phan Gia Nhật Linh:

1.4.1 Đạo diễn Victor Vii:

Victor Vũ tên thật là Vũ Quốc Việt, sinh ngày 25 thang 11 năm 1975, hoạt

động trong nganh điện ảnh với tư cách một đạo diễn phim, nhà biên kịch phim, nhàsản xuất phim và người dựng phim người Mỹ gốc Việt Bắt đầu làm phim từ năm1997, đến 2021, sự nghiệp đọa diễn của anh đã bao gồm 17 bộ phim cùng với 3 giảithưởng: Đạo diễn điện ảnh xuất sắc nhất" tại Cánh Diều Vàng 2012"Đạo diễn xuất

sắc phim truyện điện ảnh" tại Giải thưởng Liên hoan phim Việt Nam 2013"; "Đạodiễn xuất sắc phim truyện điện anh" tại Giải thưởng Liên hoan phim Việt Nam 2015.

Anh là một đạo diễn duy mĩ , phim của anh có thể hay đở từng lúc khác nhau,nhưng chắc chắn không có phim nào câu thả , đặc biệt về công tác dàn cảnh Hìnhảnh luôn phải đẹp, chỉn chu, trau chuốt đến từng khuôn hình Điều này cũng là ưudiém được đánh giá cao trong phong cách làm phim của Victor Vũ ngay từ nhữngbộ phim đầu tiên, đến nay thì ưu điểm ấy ngày càng rõ rệt

Mang vào điện ảnh Việt Nam phong cách làm phim của Hollywood, Victor

Vũ không chỉ liên tục cho ra mắt các bộ phim với mật độ ngày càng dày hơn mà cònchứng tỏ ban thân bằng cách thử sức ở nhiều thé loai/kiéu phim khác nhau: từ tâm lýđến hành động, trinh thám đến kinh dị từ phim điện ảnh đến phim truyền hình,phim dành cho người lớn là chủ lực song cũng dau tư cho những phim dành cho tuổithiếu nhi và tuôi "teen", ở đây chúng tôi gọi chung bằng cum từ "tuổi mới lớn" Tudiđang ở độ chín, trải nghiệm và kiến thức đã thu nhập được ở cả hai thị trường phimcũng như bản tính ham khám phá, thử nghiệm hứa hẹn đây sẽ là một đạo diễn còntrường sức dé tiếp tục đi xa

Cho đến 2021, số lượng phim đã được công chiếu của đạo diễn này là khoảng17 phim, việc thử sức ở nhiều thể loại khác nhau cũng là cách để khán giả chứngkiến được tài năng của nhà làm phim được đào tạo bài bản ở nước ngoài và có nhữngký ức mang tính cá nhân về quê hương bản quán Tính thâm mỹ cao và phong cáchriêng của Victor Vũ khi làm phim tại Việt Nam khiến cho những bộ phim của đạodiễn này thường gây được ấn tượng mạnh mẽ với người xem cũng như người cùngnghề về sự "chắc tay" và chiều sâu mỹ cảm khi xử lý khâu đầu và khâu cuối của quátrình quay phim Cho nên, dàn cảnh hay dựng phim đều là những yếu tố giúp VictorVũ bộc lộ phong cách và định hình cho mình một chỗ đứng riêng trong nền điện ảnhViệt Nam ngày càng sôi động Ở phương diện này, xuất thân và những yếu tố cánhân trong tiêu sử của đạo diễn cũng giúp người làm nghề lý giải được nhiều bài họctừ các tác phâm đã công bố của Victor Vũ

1.4.2 Đạo diễn Phan Gia Nhật Linh

"Phan Gia Nhật Linh sinh năm 1979 tại thành phó Hồ Chí Minh, anh có đammê với điện ảnh từ lúc còn trẻ Tuy vậy, sau khi tốt nghiệp cấp trung học phô thông,anh lại theo học Trường Đại học Kiến trúcvì "mê hai đạo diễn JamesCameron và Luc Besson" và "hai ông đạo diễn này đều xuất thân từ một trường kiến

trúc” [47].

Năm 1997, anh bắt đầu viết bình luận điện ảnh dưới bút danh Phan Xi

Né, cộng tác với các tờ bao va tạp chí điện anh trong nước Năm 2002, anh làm thu

ký của tòa soạn Tạp chí Điện ảnh Kịch trường Cuối năm 2006, anh nhận được họcbồng của quỹ Ford tại Việt Nam về đào tạo ngành làm phim và theo hoc tai Khoa

Dién anh, truong Dai hoc Nam California, Hoa Ky.

Tốt nghiệp năm 2011, anh trở về Việt Nam và tham gia nhiều du án điện ảnhkhác nhau để tích lũy thêm những trải nghiệm thực tiễn: đạo diễn hậu trường cho bộ

phim Cưới ngay kẻo lỡ của đạo diễn Charlie Nguyễn; phó đạo diễn bộ phim Mỹ nhân

kế của đạo diễn Nguyễn Quang Dũng

Năm 2014, Phan Gia Nhật Linh là đồng đạo diễn bộ phim truyền hình Bép hái.Năm 2015, Phan Gia Nhật Linh ra mắt bộ phim đầu tay do chính anh làm đạo diễnmột mình với cái tên ấn tượng Em là bà nội cua anh, được đánh gia là bộ phim điệnảnh Việt Nam ăn khách nhất vào thời điểm đó Sự trẻ trung, tươi mới trong phongcách làm phim của Phan Gia Nhật Linh đồng thời cũng phản ánh năng lực và sởtrường của một đạo diễn trẻ (vào nghề với tư cách là thành viên của tô đạo diễn được10 năm), và với sức trẻ ay, những bộ phim của đạo diễn ngoài 40 tuổi này mang đậmhơi thở của cuộc sống đương đại Cả hai bộ phim đã công chiếu do Phan Gia NhậtLinh làm đạo diễn đều khai thác sâu yếu tố hài hước dé thu hút sự chú ý của khángiả, tạo nên những sản phẩm tươi sáng và dễ lan tỏa niềm vui.

Phim của anh kế chuyện mạch lạc , dé xem và rất đáng xem Cách kê chuyệnthông minh sáng tạo, chỉ đạo diễn xuất tinh tế, tao cảm xúc bằng hình ảnh rất hiệu

quả của phim.

1.5 Điểm tương đồng trong cốt truyện và bối cảnh phim:

Việc dàn cảnh chắc chắn không thé nằm ngoài sự ảnh hưởng của kịch bản vănhọc Một tác phẩm được dựng vào bối cảnh nào, bao gồm cả thời gian và không gian,

sẽ quyết định những lựa chọn của đạo diễn để mỗi một cụm bối cảnh sẽ đóng nhữngvai trò hiệu quả nhất Tuy mục đích quảng bá cho một vùng đất với sự tài trợ củaNhà nước theo định hướng du lịch là một nhân tố chi phối khâu chọn cảnh quay/ địađiểm quay của bộ phim như Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh xong nếu nhu cầu đókhông tương thích với yêu cầu của kịch bản văn học thì chắc chắn bộ phim sẽ khôngthé thành công Ngay cả với Cô gái đến từ hôm qua, néu như không có một cốt truyệngan chặt với mái trường từ bậc tiểu học sang phô thông trung học như vậy thì dựngmột chuỗi cảnh phim liên thông với nhiều thủ pháp hiện đại đan xen đề vẻ đẹp thiênnhiên có cơ hội phát lộ trong những cảnh quay sẽ khó thực hiện, nhất là với bối cảnhđất nước chúng ta chưa có chưa có những trường quay chuyên biệt như nhiều quốcgia có nền điện ảnh phát triển mạnh mẽ

Trên thực tế, để khắc phục sự thiếu hụt đó, các nhà làm phim đã có ý thức tìmkiếm từ khung cảnh vốn có ưu thế đa dạng và thơ một trong vẻ đẹp thiên nhiên đấtnước đề tạo nên những bộ phim phù hợp với khán giả Việt Nam hiện đại Phú Yênvà Huế trong Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh hay khung cảnh hồ Hòa Trung ở ĐàNẵng trong Cô gái đến từ hôm qua đều không phải là khung cảnh gốc trong câuchuyện của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh, sự lựa chon va thành công đến từ sự lựa chọnxác đáng của đạo diễn hai bộ phim hoàn toàn đến từ năng lực thẩm mỹ và dàn cảnhcủa họ Nói một cách khác, mỗi bộ phim là một cơ hội quảng bá cho vùng đất đượclựa chọn làm bối cảnh (và thực tế là đến nay, cả hai bộ phim đều tạo hiệu ứng là cónhững tour du lịch dựa trên bối cảnh của bộ phim để phát triển du lịch địa phương)và từ đó, yếu tố thực dụng của nghệ thuật được tăng cao, là một nhân tố kích thích

sự gắn kết của nghệ thuật và đời sống đương đại, cũng như đặc biệt phù hợp với tâmlý của người trẻ tuôi nói riêng và khán giả xem phim nói chung.

Bản thân những nhân vật trong bộ phim đều là những nhân vật ở tuôi mới lớn,những câu chuyện của họ là câu chuyện vừa liên quan đến việc học hành, vừa liênquan đến tình cảm đầu đời, và chắc hắn giọng điệu kế truyện hom hinh rat riêng củaNguyễn Nhật Ánh có sức hút nhất định đề cốt truyện trở thành kịch bản của các bộ

phim một cách linh hoạt, trơn tru mà vẫn tạo những vùng đất cho khả năng sáng tạocủa đạo diễn Gửi gam những ân ý hoặc kiến tạo những biéu tượng văn hóa vốn làưu thé của những bộ phim có được một đạo diễn "duy mi" hay chi it là giàu sức sángtạo Với ca hai tác phẩm chuyên thé từ truyện của Nguyễn Nhật Ánh, việc dàn cảnhkhông chỉ liên quan đến không gian của câu chuyện mà còn là một hình thức tự sựbồ trợ cho việc tạo nên những hình tượng bước từ trang sách lên thế giới của hìnhảnh và âm thanh Kiểu nhân vật trong cốt truyện phim cũng đã là một thông số mởcho sức sáng tạo của đạo diễn, song nếu mặc định những câu chuyện về độ tuôi mớilớn và dành cho tuổi mới lớn thường gắn với tông mau tươi sáng, cảnh trí nên thơ và

những vẻ đẹp của sự non trẻ thì cả hai bộ phim đã dat được mục đích kép Giao dục

vốn là một trong những chức năng của nghệ thuật, những bộ phim được chuyền thểtừ những tác phẩm văn học được sáng tác do một nha văn chuyên viết cho tuổi mớilớn càng không thé coi nhẹ ý nghĩa giáo dục Và tô đậm sự tự hào về vẻ đẹp quêhương hoàn toàn có thé hiểu là cách các nhà làm phim truyền lửa cho thé hệ sau cũngnhư khơi dậy lần nữa tình yêu đối với xứ sở mình của những khán giả đã trưởngthành thông qua việc dan cảnh trong tác phâm

Bởi thế, với năng lực của hai đạo diễn, khâu dựng phim tuân thủ chặt chẽnhững quy tắc kinh điển dé làm nền tang cho những ý đồ nghệ thuật đã được sắp xếptừ khi dự án bat đầu cũng là cơ hội dé theo đuổi những dòng ý tưởng but phá xuấthiện trong quá trình tiễn hành làm phim Sự chuẩn bị chu đáo trong khâu dàn cảnhkhông chỉ tạo thuận lợi cho mạch theo dõi của khán giả kết nối dễ dàng dù lựa chọnphương án dựng không hoàn toàn tuân thủ dòng tuyến tính mà còn là cơ hội cho

nhiều biểu tượng mang thông điệp xuất hiện chính là ưu thế chung có thê bắt gặp dễdàng ở cả hai tác phẩm điện ảnh Lựa chọn diễn viên có nét đẹp trong trẻo, tươi sángvà cách sắp xếp cảnh vật trong từng cảnh phim kết hợp nhịp nhàng với phục trangvà ánh sáng là cơ sở tăng tính hiện thực cũng như tính thâm mỹ cho kết quả ở từngcảnh quay Song trình độ và cá tính của hai đạo diễn lại là nhân tố quyết định ở khâudựng phim đề những độc giả trung thành của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh hài lòng vớitầm đón đợi của mình được thỏa mãn Cùng chuyên thê từ tác tác phẩm văn học củamột nhà văn lay bối cảnh đã cách thời điểm hiện tại số năm tinh theo hàng chục;cùng phối hợp bối cảnh nhà trường với những căn nhà mà mối quan hệ láng giềngđóng vai trò then chốt cho tình cảm đầu đời, hai đạo diễn có những cơ hội giải quyếtnhững tình huống thường gặp dé bộc lộ những cá tính độc đáo theo một cách giàuchất hiện thực nhất Cả hai bộ phim đều có cảnh đánh lộn của hai cậu bé; sự giận dỗihiểu lầm của đôi bạn nhỏ khác giới; sự thấu hiểu trong im lặng và vị tha của ngườilớn đối với trẻ con và một kết thúc tràn đầy hy vọng vào tương lai Cốt truyện lạcquan và cái kết có hậu chính là chất liệu chủ yếu dé tư tưởng của đạo diễn có trụcchính làm giá đỡ, từ đó những suy ngẫm về thế cuộc và những bài học mà càng lớntudi càng ngẫm ngợi được rõ ràng hơn có nơi chốn dé gửi gam Dé giải quyết nhữngtình huống thông thường, đạo diễn vẫn có thé đưa ra những phản ứng bất thường,

song nhìn chung, khi đối sánh với văn bản gốc của Nguyễn Nhật Ánh, không có sựsai chệch quá mức về phương diện tình tiết câu chuyện ở cả hai bộ phim Chúng tôi

cho rằng, đây không chỉ do tính hợp lý của cốt truyện nguồn mà còn do sự đồng cảm

của hai đạo diễn với ý tưởng của tác giả thiên truyện.

Sự đồng cảm ay cũng sẽ chi phối đến việc lựa chọn cách dựng sao cho nôi bậtchủ đề tư tưởng của bộ phim mà vẫn độc đáo theo phong cách riêng của người nghệsĩ Thành công của hai bộ phim, dù có nhiều yếu tổ tích hợp nên, cũng không thékhông thể kể tới phần quan trọng là bản lĩnh của hai vị đạo diễn Là tác phẩm đượcđánh giá cao khi công chiếu, thậm chí có thé coi là một hiện tượng trong dòng phim

về tuôi mới lớn khi công chiêu tại các rạp,

Tiểu kết:

Dàn cảnh và dựng phim là hai khâu cách biệt nhau bởi quá trình quay phim

trong cả một dự án phim khi đã khởi công Nhưng sự liên đới giữa hai khâu đầu vàcuối của tiến trình này vô cùng quan trọng khi hai khâu này thê hiện vai trò cá nhâncủa đạo diễn rõ hơn cả Cho dù công tác dàn cảnh hay dựng phim khi làm hậu kỳ đềucó sự bàn bạc, trao đổi giữa tổ đạo diễn và nhà quay phim cũng như sự tham gia ýkiến của bên đạo cụ, ánh sáng (dàn cảnh); tổ kỹ thuật, âm thanh (dựng phim) đôikhi là cả nhà sản xuất; song trách nhiệm và vai trò mặc nhiên của đạo diễn một bộphim sẽ mang tính quyết định trong hai khâu này Sự khác biệt, yếu tô làm nên cáiđộc đáo trong nghệ thuật nói chung, cũng là yếu tố mang tính sống còn đối với sựton tại của một tác phẩm nghệ thuật, sẽ được chỉ rõ trong trạng thái tách biệt hơn Do

vậy, khảo sát và nghiên cứu hai khâu này trong nghệ thuật dàn dựng là cách chúng

tôi trực tiếp hướng đến tai năng của đạo diễn trong hai trường hợp được khảo sát ở

các chương sau.

CHƯƠNG 2

NGHỆ THUẬT DÀN DỰNG TRONG PHIM

TÔI THAY HOA VÀNG TREN CO XANH2.1 Giới thiệu về bộ phim 76i thấy hoa vàng trên cỏ xanh

Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh của Victor Vũ đã khai thác tối đa hình ảnhthiên nhiên tươi đẹp của Phú Yên Từng khuôn hình , nhân vật nào đặt trong bối cảnhđều được tính toán tỉ mi, kỹ lưỡng Điều này đã tạo nên những thước phim tuyệt đẹpbay bồng và nên thơ

"Kịch bản bộ phim được Hãng phim Phương Nam đặt hàng đạo diễn Việt Linhviết và đã được hoan thành trong năm 2013Ì Kịch bản của bộ phim do Việt Linh,Victor Vũ và Đoàn Nhật Nam chuyên thé từ tiêu thuyết cùng tên của nhà văn NguyễnNhật Ánh Bộ phim đã được dự kiến bam máy vào cuối năm 2014, với các cảnh quaychủ yếu ở Phú Yên, với một số phân đoạn ở huyện Van Ninh, tỉnh KhánhHòa va Thành phố Hồ Chí Minh Ban đầu có tên "Hoa vàng trên cỏ xanh", đây là bộphim đầu tiên của Victor Vũ không do chính anh viết kịch bản Kinh phí của bộ phimkhoảng gần 20 tỷ đồng Đây là bộ phim đầu tiên được sản xuất theo mô hình hợp tác

giữa nhà nước và tư nhân, phải 3 năm sau đó mới có bộ phim thứ hai là Thạch

Thảo tiếp tục mô hình này" [47]

Là một bộ phim đạt doanh thu phòng vé cao ngay từ khi mới ra mắt, đượccông chiếu tai Nhật và Liên hoan phim Silk Road ở Quang Châu và đạt giải phimhay nhất Tại Việt Nam, bộ phim đạt giải Bông sen vàng cùng với giải cho Đạo diễnxuất sắc nhất, Quay phim xuất sắc nhất trong Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 19

Cũng trong lần này, bộ phim đoạt giải Phim hay nhất do khán giả bình chọn.2.2 Nghệ thuật dàn cảnh trong phim Tôi thấy hoa vàng trên có xanh

Trong bộ phim của đạo diễn Victor Vũ, có thể thấy cảnh quay chia làm haimảng không đều nhau Chiếm ưu thế trong phim là các cảnh quay ngoại mà bối cảnh

đề nhân vật xuất hiện chủ yếu gồm cánh đồng, một con suối có nhiều đoạn ghénh da

đẹp mắt và một mang rừng thưa, nơi ông Tam Tang dựng căn nha cho cô bé Nhi sau

khi bị chấn động tâm lý Bên cảnh đó là những cảnh ngoại ở sân trường, ngoài cănnhà của hai anh em Thiệu, Tường, ngoài nhà Mận, nơi có chỗ bán tạp hóa và căn nhàkho giấu kín người cha và ngoài sân của nhà ông giáo Các cảnh quay nội chủ yếutập trung trong nhà hai anh em Thiệu, Tường, nhà Mận và lớp học Tỷ lệ không đồngđều này có thé lý giải bang ý đồ xây dựng một thế giới ký ức của trẻ thơ tươi đẹp,vừa là ưu điểm đầy tính lãng mạn vừa là nhược điểm thiếu tính hiện thực của bộ

phim.2.2.1 Canh ngoai:

Với cảnh cánh đồng, nơi diễn ra hau hết những biến có trong tinh anh em củaThiệu và Tường, việc lựa chọn nhấn sâu vào chi tiết cái cây chết khô gan liền vớicâu chuyện rùng rợn về nàng công chúa và con cop trắng hóa hồn ma (dé hu dọa,

tránh lũ trẻ đi vào vạt rừng phía sau) không chỉ làm trục chính cho câu chuyện trong

phim mà còn mang giá trị tạo hình Thân cây tro trụi với bố cục đẹp vươn thang lênnên trời xanh, bên đưới là thảm cây bụi xanh tươi và cánh đồng lúa bát ngát thực sự

làm nên những thước phim đẹp mắt, kích thích ham muốn du lịch khám phá quêhương đất nước của lứa tuổi mới lớn và ké cả những người trưởng thành trẻ tuổi.Thêm vào đó là hiệu ứng của flycam khi quay từ góc trên cao, cảnh toàn cánh đồnglúa; con suối với khúc cong và những đoạn đá tạo hình đẹp mắt

Cũng vậy, cây cầu và con đường cong mềm mại ở phía sau và kết tiếp là cảnhhai anh em đi qua ruộng mía xanh ngắt, đàn bò đi qua con suối, hai đứa trẻ thả diềutrên ghénh đá cao sát biển xanh khiến cho khung cảnh của bộ phim mang dáng vẻ

bình yên của vùng nông thôn.

Có thé thấy là trong bộ phim, rất nhiều phân cảnh xuất hiện tiền cảnh là đốngrơm hay thân tre xanh mướt hoặc hậu cảnh là cảnh đồng mía mướt mát hoặc vạt rừngthưa Phân cảnh Thiều khóc trong mưa, thả con cóc mới bắt, định đưa cho Tường déthay thé con "cu cậu" lấy tiền cảnh là những thân tre xanh ngắt với những chiếc lálăn tăn hai bên là một phân cảnh gây ấn tượng về phương diện hội họa Tương tự,cảnh chú Dan dẫn người yêu đi qua tầm quan sát của hai đứa chau lay tiền cảnh làhai đống rơm nam gần nhau và hàng rào thô mộc băng những thân cây đều mang lạihiệu ứng về cuộc sống nông thôn quen thuộc Những sự vật được chọn làm tiền cảnhnảy rõ ràng là hiệu ứng được tạo nên bằng việc dàn cảnh.

Những chỉ tiết tiền cảnh hay hậu cảnh vừa nói trên có thể không phải do đoànlàm phim dựng nên mà tận dụng trong bối cảnh sẵn có, song chắc chắn góc may dé

tạo nên phân cảnh là sự dàn dựng có chủ ý của đạo diễn và nhà quay phim Còn với

đại cảnh lũ về và đại cảnh trung thu, kế tiếp là nhà kho của mẹ con Man cháy, thi bàntay dựng cảnh của đạo diễn Victor Vũ thé hiện rõ rảng chất tài hoa hơn Đặc tả chỉngọn cây dừa nhô lên cùng với các mái nhà trên mặt nước lũ, con thuyền cứu hộ đơnđộc lướt qua những căn lều tơ tướp tan hoang và sau đó khi nước rút đi là vài contrâu mộng, lợn năm chết trên mặt bùn chăc chắn là cảnh được dan sẵn va chăm

chút cân thận dé làm bật lên những nét khó khăn của cuộc sống người dân Nam TrungBộ vùng duyên hải Những cảnh quay như thế không quá xa lạ với người Việt Nam,kế cả tuổi mới lớn, bởi không quá khác biệt về nội dung so với những thước phimquay cảnh lũ lụt miền trung trên chương trình thời sự hiện nay Bởi thế, nó vừa đánh

thức được sự thương cảm, lòng nhân hậu trong lòng khán giả trẻ, vừa có tác dụng

nhắc nhở họ về những thiên tai vẫn đang thường trực chờ đợi trong cuộc sống ngàynay trên mảnh đất quê hương

Còn với đại cảnh trung thu, không khó dé nhận thấy sự bổ trợ của các chỉ tiếtnhư đèn lồng, đèn cù tự chế, mảnh sân ríu rít đông vui quanh những chiếc mẹt bàynhững thức bánh kẹo đơn giản khiến cho đại cảnh này mang cùng tác dụng vớinhững phân đoạn mô tả việc chơi bi, chơi nhảy dây trên sân trường Việc chuẩn bịmột loạt những trò chơi trẻ con quen thuộc ở các vùng quê và ngay cả thành phốtrong hai thập niên trước cùng với các đạo cụ phù hợp khiến đặc thù của phim dànhcho thanh thiếu niên càng nồi bật Từ dàn diễn viên nhỏ tuổi chiếm vị trí chủ lực chotới những trò chơi thé hiện tính sáng tao của trẻ thơ như những con giống tết bằng ládừa, cỏ gà dùng dé chọi, thuyền làm băng lá khô và thanh tre/ gỗ nhỏ, đồ hàng bangvỏ sò và lá cây đều là những chi tiết đủ sức gợi lại cả vùng trời tuôi thơ của các théhệ 6x, 7x, 8x, 9x Chất lãng mạn tạo bởi vẻ đẹp nên thơ trong những cảnh quayngoại (bao gồm cả cảnh thiên nhiên và những trò chơi tuôi nhỏ) đã mang đến mộtkhông khí vui tươi, nhẹ nhàng hơn cho câu chuyện trong bộ phim, giảm đi chat bi vàdẫn khán giả về vùng trời hồi ức Đó là cách làm phù hợp với chất tươi trẻ, hồn nhiêncủa độ tuổi mới lớn và cũng là một cách tạo cơ hội dé đạo diễn Việt kiều tự mình bộlộ tình yêu quê hương xứ sở theo một cách thật sâu sac, tinh tế

2.2.2 Cảnh nội

Su đơn sơ, giản di của cuộc sống nông thôn còn nhiều khó khăn trong bối cảnhcủa bộ phim có thé là một lợi thé cho việc dan cảnh, song tìm kiếm những vật dụngthường được dùng trong gia đình cách đây vài thập niên, vắng bóng những đồ vậtđiện tử hiện đại một cách triệt đề lại là yêu cầu buộc đoàn làm phim phải tạo dựng

bối cảnh quay nội Những chiếc màn băng chất vải xô, những chiếc bát sứ trắng cóđường viền xanh nước biển đậm được bán ngoài thị trường từ hai chục năm trước sovới hôm nay, những chiếc đèn măng sông treo ngoài sân, những thanh củi xếp dướimái che tạm liêu xiêu, nồi chậu bằng nhôm đã cũ dùng dé đun nau, hứng nước mưadột là những đạo cụ được lựa chọn cần thận dé bối cảnh tạo nên sự chân thực rõ

⁄

nét.

Tương tự, ở trường học, những chiếc bàn dải cho 5 học sinh ngồi cùng nhau,dé mộc, xếp thành hai dãy trong lớp và chiếc trống trường treo cao ngoài hàng hiênvới dãy cột kế tiếp nhau đỡ mái ngói khiến cho cảnh nội ở trường học đánh thức kýức của thế hệ trước, cũng là cách dùng các chi tiết đặc trưng chỉ có ở trường học détạo nên bối cảnh chân thực mà không rườm tà, nhiều chỉ tiết Vì thực tế, sử dụngnhững đồ vật như vậy dé dàn cảnh, chuẩn bị phần nền cho cảnh quay của các diễnviên "nhí" là để làm nỗi bật thế giới học trò giản di mà nhiều những trò tinh nghịch

và tiêng Cười.

Thiéu- Tường, nhà Man (nhà nghèo); nhà Sơn, nha thầy Nhãn (khá giả hơn) sẽ kháchan với căn nhà ông Tám dựng cho con gái bi chan động tâm lý Căn nhà của hai anh

em được bố trí bàn thờ đơn sơ gần ké chỗ ngồi học, ngồi ăn com chung của gia đình,đó là một chiếc bàn gỗ mộc chắc chắn Đến khi Tường bị thương ở xương sống, phảinằm một chỗ thì chiếc giường em nằm không cách xa chiếc bàn sinh hoạt chung củagia đình và kê sát cửa số mở ra hướng cánh đồng Cách sắp đặt ấy khiến cho căn nhàmang đúng dáng vẻ của những căn nhà cách đây vài thập niên và cũng thuận lợi déthấy được sự ấm áp, quây quần bên nhau của gia đình trong những lúc khó khăn, sau

những phút giây nóng giận, vội vàng Căn nhà của Mận, kiêm thêm cửa hàng tạp hóa

nhỏ nuôi sống hai mẹ con thì có cánh cửa chống liếp để mở rộng, từ đó phù hợp vớichỉ tiết cô bé "phơi mặt" mỗi khi bị mẹ đánh mắng và cũng phù hợp với công việcmưu sinh của gia đình nhỏ bé Căn nhà của Sơn và thầy Nhãn thì khang trang, nhiều

ánh sáng; song chi tiết chiếc tủ ly đựng bát đĩa và đặt tivi, chiếc phản kê cao mà Sơnmột mình chiếm cứ trong khi bè bạn đồng trang lứa bu đầy cửa số hai góc xem nhờti-vi lại đóng vai trò đặc tả tính cach ich ky, hỗn hào của thằng bé được nuông chiều

vô lỗi Một cách gián tiếp, việc dan cảnh trong những căn nha đã bộc lộ sự phân hóagiàu nghèo giữa các giai tầng trong xã hội.

Hơn thế, thủ pháp dàn cảnh còn giúp khán giả phân cách thế giới thực tại vàthế giới tưởng tượng mà ông Tám tạo ra cho cô bé Nhi "Hoàng cung" của cha conông Tám cũng chỉ là căn nhà lá song có bậc cao lên xuống, lá lợp mới và nhiều hơn,cửa số chắc chăn và sạch sẽ hơn, thêm vào đó là cái xích đu bằng gỗ và dây thừngtreo bên ngoài Khi bối cảnh này vừa xuất hiện trong phân đoạn Thiều chạy vào rừngdé xác thực có hay không "công chúa" của Tường, cảnh quay được bồ trí thêm chút

sương khói mờ ảo và hiệu ứng ánh sáng tăng một tông khiến cho khán giả khôngkhỏi kinh ngạc vì sự khác biệt đầy chất cô tích của căn nhà đặc biệt này

So với việc căn nhà chứa củi của gia đình Thiều sụp mái trong cơn mưa bãovà mái dột khắp nơi thì rõ ràng nội thất tươm tat và vẻ ngoài được đầu tư của căn nhà

cha con ông Tám trong rừng mang lại cảm xúc mạnh mẽ cho người xem, và khi bí

an được hé lộ qua sự tỉnh táo của Thiéu thì khán giả trẻ tuổi lai rung rung trước tinh

phụ tử mà ông Tám Tàng dành cho con Như vậy, sự tỉ mỉ trong dàn cảnh đã góp

phần nhắn mạnh thông điệp được chuyền tải tới khán giả đang ở lứa tuôi cần nhất sựgiáo dục về tình thân gia đình

2.3 Nghệ thuật dựng phim trong Tôi thấy hoa vàng trên có xanh

2.3.1 Thứ tự cảnh quay

Theo tiến trình của bộ phim, có thể phân thành các cảnh theo nguyên tắcchuyên dịch không gian là kết thúc một cảnh (xem phụ lục 2) Theo đó, bộ phim cóthé chia làm 70 cảnh nối tiếp nhau theo tiến trình kế chuyện của đạo diễn, trong đócó một số không gian sẽ được quay nhiều hơn với dụng ý nghệ thuật rõ ràng khi dàncảnh Tuy nhiên, vấn đề chúng tôi muốn nhân mạnh ở đây là trong trật tự hầu nhưtuyến tính của các cảnh quay, việc dựng phim đã cắt toàn bộ mạch truyện thành hainửa Cảnh mở đầu phim mô tả thời điểm Tường đã bị thương và phải nằm trên cáng,đặt trên cỗ xe bố và anh kéo dé đi xuyên qua khu chợ quen thuộc mà lên bệnh việntỉnh chữa trị Với tư cách là cảnh số 1, khán giả sẽ biết trước Tường sẽ bị thiệt thòi

và chan động ra sao Ngay tại cảnh số 2 lại là lúc hai anh em chơi ném đá vào nhauở ngoài cánh đồng, và do sự man trá của anh trai mà cậu bé chảy máu đầu Cảnh kếcận này khắc sâu sự thương cảm đối với cậu bé Tường của khán giả và phần nào hé

lộ việc Thiều "bắt nạt" cậu em trai vốn thương anh vô điều kiện

Tưởng như đã chạm đến gần lý do Tường phải năm trên cánh với khuôn mặtdam dia nước mắt ngay sau đó, nhưng mạch của câu chuyện được kể trong bộ phimlại được dựng trong một chuỗi bao gồm 44 lần chuyền cảnh Sự lặp lại nội dung cảnh

1 (trước khi chạy trên màn hình những dòng chữ giới thiệu bộ phim) và cảnh 45 đã

biến cảnh 1 trở thành dự đoán tương lai, hay nói một cách khác, từ cảnh số 2 cho đếncảnh 44 là hồi cô quá khứ

Và trong nửa đầu câu chuyện bao gồm 44 cảnh quay, trật tự tuyến tính theođúng mạch chảy của thời gian được đảm bảo gần như nghiêm ngặt, trừ lúc Mận ngănThiéu chạy đi gọi mọi người bắt trộm khi nghe tiếng động ở khu nhà kho và đànhphải nói cho Thiéu biết cha mình đang bí mật sông trong đó vì mắc bệnh cùi Như sự

đảo lộn chỉ là một nhịp ngắn, phân cảnh số 1 và 2 đổi chỗ cho nhau trong cảnh số 7,

do đó ở đây cũng vận dụng thủ pháp hồi cố trong dung phim, như thé tạo một cú vấpnhẹ gây sự chú ý cho mạch chảy Đây hoàn toàn có thé là cách để khán giả chú ý tớichỉ tiết quan trọng sẽ tạo nên bước ngoặt của câu chuyện trong bộ phim ở các cảnh

sau.

Cũng từ cảnh quay này, tiết tau của bộ phim chậm dan lại, dựng phim đãchuyền sang montage trữ tinh ở một số cảnh/ phân cảnh được kéo dai hon, dan xennhiều cỡ máy Với đại cảnh đêm trung thu, quay chậm và lướt máy theo ray rộng,đôi khi lia máy theo cung tròn đã giúp đạo diễn dựng được một đại cảnh đẹp mắt vớinhững khuôn mặt tươi cười, tiếng nô đùa của trẻ thơ và sự sảng khoái của người lớntrong ánh sáng rực rỡ của những chiếc đèn lồng và mâm cỗ đơn sơ nhưng rực rỡ sắcmàu tạo nên hiệu ứng rõ rệt của niềm vui lan tỏa Khán giả vô thức mỉm cười theocảnh trung thu quen thuộc mà bản thân đã chứng kiến bao lần trong tuôi thơ Cáithanh sạch, địu dàng của tình làng nghĩa xóm được kéo đủ dài (3 phút) để khi máyquay lại cánh cổng treo đèn lồng, chú bé chạy vào báo tin nhà kho của mẹ con Mancháy thành phân đoạn đóng vai trò chuyên cảnh.

Chon phân cảnh Đàn đặn dò Vinh đưa lũ trẻ về dé kết thúc đại cảnh hội đêmram, song ngay ở đại cảnh tiếp theo, xung quanh đám cháy vẫn tê tựu đầy đủ đám trẻcon, đưa mắt lo lắng nhìn cảnh người lớn lao vào dập lửa và nhìn mẹ con Mận ômnhau khóc Bởi thế, có thể coi phân cảnh số 5 của cảnh 24 chính là thủ pháp gài cắm