Luận văn thạc sĩ Hán nôm: Nghiên cứu văn bản "Tây Phương hợp luận"

Tây phương hợp luận là bản luận đặc sắc về giáo nghĩa Tịnh độ,được Ngẫu Ích đại sư xếp vào | trong 10 bộ luận trọng yếu của tông Tịnh độ, là trước tác của cư sĩ Phật tử, Tiến sĩ Viên Hoà

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘITRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

TRAN NGUYEN DUAN

(Pháp tự: THÍCH HANH MINH)

LUẬN VĂN THẠC SĨ HÁN NÔM

Hà Nội _2021

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘITRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

TRAN NGUYEN DUAN

(Pháp tự: THÍCH HANH MINH)

Chuyên ngành : Hán Nôm

Mã số : 822010401

LUẬN VĂN THẠC SĨ HÁN NÔM

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

TS ĐINH THANH HIẾU

Hà Nội - 2021

MỤC LỤC

083710115 3

1 Lý do chọn 6 tài -¿- ¿5s s+SxeEEEE2E1211211171271712112112111111 11111 ye 3

2 Lịch sử nghiên cứu vấn đề -+©s+++k+E+ExEEEEEEE2E211211221271 212121 ce, 3

3 Mục tiêu và nhiệm vụ nghiÊn CỨU 25 < + 3E E+vEEeeeeeeeeeeeeere 4

4 Đối tượng - Phạm vi nghiên cứu - 2-2 s2 s+E£E£+EE+EE+Ex+rxerxerxerree 5

5 Phương pháp nghiÊn CỨU - 6 +31 E1 9E 9v 91 9v 191 9v vn rệt 6

6 Dong gop cta WAN VAN rIễ 6

7 Bố cục luận VAI cee eeecsccccsesecsesscsesscsessssesecsvcassvcaesucsesecatsuceesecatsesatsessesassesnsaesees 6

Chương 1 TONG QUAN VE TÁC GIÁ VÀ TÁC PHAM TAY PHƯƠNG

FLOP LUAN 08 09/NNậ Ỏ 7

1.1.Tác giả Viên Hoành Đạo - - G1 S2 v* SH ersrirrrrerrrerree 7

1.1.2 Tư tưởng Phật học của Viên Hoành Đạo - s5 5555 <s+<s++sss2 10

1.2 Tác phẩm Tây phương hợp luận 52-52 5c cecerrerrrrrerree 111.2.1 Bối cảnh ra đời tác phẩm Tây phương hop lan 11

1.2.2 Sự ra đời và các hệ ban Tay phương hop luận ở Trung Hoa 16

Tiểu kết chương 1 2 2 2 %+SE£SE£EE£EE£EEEEEEEE12E127171 7171.212121 xe, 18 Chương 2 CÁC VĂN BẢN TÂY PHƯƠNG HỢP LUẬN ĐƯỢC SAN KHAC Ở VIỆT NAM -¿-©2-S22E22E22E12E122127171211211211211 21111 EExe 19

2.1.Các văn ban Tây phương hợp luận hiện còn lưu trữ - 19 2.1.1 Varn ban AC.446 ằ 19 2.1.2 Varn ban AC.477 oo — 5 22

2.2 D6i chiếu - so sánh văn DAN ccccccccccccecseessesssessesssessesssecsessecssessessseess 27 2.2.1 Đối chiếu — so sánh giữa 02 văn bản san khắc tại Việt Nam 272.2.2 Đối chiếu — so sánh 02 văn bản Việt Nam với bản Hán tạng 302.3.Các bài Tựa, Dẫn, Bạt, Chí 5-5 Ss St tk Ex x cxerrrrrey 33

2.3.1 Bài Tựa chung - - +Ă s3 11H Hư 332.3.2 Bài Dẫn ở bản AC 466 2-©22 2222221 2E10211211211211211 11 cre 402.3.3 Bài Tự bạt ở bản AC 477 +©cs 2k2 E21 2E10211211211211 211112 re 43

2.3.4 Bài Chí ở bản AC.477 -c c2 2221111111111 111115111 vày

2.4.Khái quát về quá trình truyền bản Tây phương hop luận ở Việt Nam 48 Tiểu kết chương 2 2 2 2+SE+SE£EEEEEEEEEEE211211111211717121 11.1 21 xee 53 Chương 3 KHAO SÁT NOI DUNG TAY PHƯƠNG HỢP LUẬN 553.1 Cau trúc của Tây phương hợp luận -©22©5255cccccccreercees 55

3.2.Nội dung của các môn trong Tây phương hợp luận - 58

Tieu ket Chu ong c8 88z0 :1 89TÀI LIEU THAM KHAO 2: 22Ss+SE£+EE£EEE2EEeEEESEEerEkrrkerrerrkd 91

PHỤ LỤC

MỞ DAU

1 Lý do chọn đề tài

Tịnh độ tông là một trong những tông phái của Phật giáo đại thừa, du

nhập vào Việt Nam từ rất sớm, đã ăn sâu bén rễ trong tâm thức của mỗi người.

Đệ tử Phật, khi gặp nhau không phân biệt là Thiền là Tịnh, Hiển hay Mật đềuchắp tay niệm “A Di Đà Phật”.

Tây phương hợp luận là bản luận đặc sắc về giáo nghĩa Tịnh độ,được Ngẫu Ích đại sư xếp vào | trong 10 bộ luận trọng yếu của tông Tịnh

độ, là trước tác của cư sĩ Phật tử, Tiến sĩ Viên Hoành Đạo đời nhà Minh ởTrung Quốc Bộ luận này truyền bá sang Việt Nam từ thời hậu Lê cho đếnđời Nguyễn được chư Tổ sao chép san khắc truyền bá lưu thông, bìnhgiảng trong những lúc đăng đàn thuyết pháp hay những mùa chư Tăng vântập an cư Với sự am hiểu tường tận giáo lý, giải thích một cách một cách

rõ ràng giữa lý và sự, dung hội giữa tanh và tướng, Tay phương hợp luận là

bộ luận quan trọng xién dương giáo nghĩa, nhất là cho những ai đang còn

hồ nghi pháp môn Tịnh độ.

Tác giả luận văn là một học viên cao học, và là một tu sĩ Phật giáo.

Lựa chọn văn ban 7ây phương hợp luận dé làm đề tài nghiên cứu cho luận văn Thạc sĩ của mình, vừa có thê triển khai nghiên cứu chuyên ngành theo

chương trình dao tao, vừa là phương tiện tạo duyên cho việc tu học của bản

thân.

Với những lý do trên, học viên chọn văn ban 74y phương hợp luận đềlàm đề tài nghiên cứu luận văn Thạc sĩ ngành Hán Nôm

2 Lịch sử nghiên cứu vấn đềTây phương hợp luận 10 quyên, do cư sĩ Thạch Đầu Viên Hoành Đạo

soạn vào năm Vạn Lịch 27 (1599) đời Minh.

Tây phương hợp luận D8 Friti, đã được giới thiệu tổng quát ở Phật

Quang đại từ điển, tập 4 tr.5705 (bản dịch của hòa thượng Thích Quảng

DO).[11]

sa

H

Tây phương hợp luận PAF; Frii, được giải thích trong Từ điển Phật

học Huệ Quang, tập 5 tr.16509 (Thich Minh Cảnh chủ bién).[4]

Trong cuốn Mộc bản chùa Bồ Đà - Dé mục tổng quan do Tiên sĩPhạm Thị Huệ chủ biên (xuất bản năm 2015, Nhà xuất bản Văn hóa Dân tộc)

có thống kê tat cả mộc bản còn lưu trữ tại chùa Bồ Đà, trong đó có giới thiệu

mộc bản Tay phương hợp luận.[27]

Năm 2018, Nhà xuất bản Dai học Quốc gia Hà Nội đã xuất bản cuốn Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm, chùa Bồ Bà những định hướng bảo tôn và phát huy giá trị của di sản, Vũ Đức Nghiệu chủ biên, có thống kê số lượng vánkhắc Tay phương hợp luận ở chùa Bỗ Đà.[36]

- Bản Tây phương hiệp luận được thầy Thích Trí Thông dịch ra Việtvăn vào năm 1999 [53] Qua nghiên cứu khảo sát, đối chiếu, chúng tôi chorằng, đây không phải là bản dịch từ những văn bản được sao chép khắc in tại

Việt Nam, mà được dịch từ Đại tạng kinh Hán tạng Mặc dù bản dịch này vẫn

còn nhiều chỗ dịch thoát ý không sát với văn bản, chưa được chú giải can thận, nhưng đây van là một tài liệu tham khảo tốt dé chúng tôi tiến hành minh giải văn ban Tay phương hợp luận san khắc tại Việt Nam.

Có thể nói rằng, cho đến nay theo như chúng tôi khảo sát những công trình

đã được công bố, hiện tại chưa có một công trình đề tài, luận văn nao nghiêncứu chuyên biệt về văn bản Tay phương hợp luận được san khắc tại Việt Nam.Đây là lý do mà người viết muốn chọn tác phẩm này đề tìm hiểu chuyên sâu

3 Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu

- Mục tiêu:

Trên cơ sở khảo sát trực tiếp tư liệu Hán Nôm và các tư liệu có liênquan, luận văn giới thiệu tong quan về tác giả và tác pham, làm rõ tình hìnhvăn bản Téy phương hợp luận được san khắc ở Việt Nam, dé làm rõ quá trìnhtruyền bản, qua đó đối chiếu các điểm sai khác trong các văn bản, đặt trongtương quan với bản của Trung Quốc; đánh giá những ưu nhược điểm của từng văn bản, lựa chọn bản nền để phục vụ nghiên cứu; bước đầu phân tích khai thác giá trị nội dung của Tây phương hợp luận đối với việc xién dương giáo

nghĩa Tinh độ.

- Nhiệm vụ:

+ Giới thiệu tổng quan về tác giả và tác pham Tay phương hợp luận

+ Khảo sát tất cả các văn bản Tây phương hợp luận được san khắc

ở Việt Nam, đối chiếu khảo dị giữa các văn bản ở Việt Nam, và bản Tây

phương hop luận được thu vào Dai tạng kinh Hán Tang.

+ Khảo sát nội dung Tay phương hợp luận.

+ Đánh giá giá trị nội dung Tây phương hợp luận.

+ Dịch và chú văn bản Tay phương hợp luận.

4 Đối tượng - Phạm vi nghiên cứuĐối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của luận văn là các văn bản 7áy phương hopluận được san khắc ở Việt Nam hiện còn lưu trữ mà chúng tôi khảo sát được

Pham vi nghiên cứu

Trong phạm vi nghiên cứu của luận văn này, chúng tôi giới hạn lĩnh vực nghiên cứu như sau:

+ Khảo sát tổng quan về văn bản Tây phương hợp luận được san khắc ở Việt Nam hiện còn lưu trữ.

+ Bước đầu khảo sát nội dung tác phâm, phân tích hai van đề lớn

là bố cục trình bay và phương thức khai triển giáo lý Tịnh độ trong tác phẩm

5 Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng những phương pháp nghiên cứu sau:

- Phương pháp Văn bản học để giải quyết các vấn đề văn bản (đốichiếu các văn bản, xác định niên đại các thế hệ truyền bản, xác định bản nên)

của Tay phương hop luận.

- Phương pháp Ngữ văn học Hán Nôm để minh giải nội dung văn bản

Tay phương hợp luán.

- Phương pháp phiên dich học, dé phiên dich văn bản

- Các phương pháp mô tả, phân tích, phân loại, so sánh, đối chiếu,được sử dụng xuyên suốt trong quá trình nghiên cứu

- Bên cạnh đó, luận văn còn kết hợp sử dụng phương pháp nghiên cứuliên ngành dé nghiên cứu đối tượng đặt trong tương quan tác phẩm với nhữngvấn đề về lịch sử, tư tưởng, văn hóa, v.v

6 Đóng góp của luận văn

- Giới thiệu tong quan về tác giả và tác phâm Tay phương hợp luận.

- Giới thiệu các văn ban 74y phương hợp luận được san khắc ở Việt Nam; tiễn hành khảo sát văn bản, làm rõ tình trạng văn bản, xác định bản nền

Phụ lục, luận văn được chia thành 3 chương.

Chương 1: Tổng quan về tác giả và tác phẩm Tây phương hợp luậnChương 2: Các văn bản Tây phương hợp luận san khắc ở Việt Nam

Chương 3: Khảo sát nội dung Tây phương hợp luận

Chương 1 TONG QUAN VE TÁC GIA VÀ TÁC PHẨM

TÂY PHUƠNG HỌP LUẬN

1.1 Tác giả Viên Hoành Dao

1.1.1 Sơ lược tiểu sử Viên Hoành Đạo #¢ % iH sinh ngày 23 tháng 12 năm 1568, mat ngày 20

tháng 10 năm 1610, tự là Trung Lang

HPS, hiệu Thạch Công 412, lại có

hiệu Lục Thé 7\ #8, người đời Minh, ở

làng Trường An, huyện Công An, tỉnh

Hồ Bắc Ông là con thứ 2 trong gia

đình có 3 anh em Người đời xưng là

“Công An tam Viên” Anh ông là Viên

Tông Dao Basi (1560-1600), tự là

Bá Tu {HÍZ, hiệu Ngọc Ban 4,

Thạch Phố #ilï, thi đỗ Tiến sĩ vào

nam Van Lich 14 (1586), từng giữ

chức quan Hàn lâm viện Tu soạn, ngoài ra còn kinh qua những chức vụ như:

Thái tử Hữu Thứ tử, sau khi mất được truy tặng Lễ bộ Hữu Thị lang Tác

Ny

phẩm dé lại là có Bạch Tô Trai tập Í1#Ê7#'% Day cũng chính là tên gọi căn

nhà nơi ông ở, lây cảm hứng từ tên một văn sĩ nôi tiêng Tô Đông Pha.

Em ông là Viên Trung Đạo #$rH3Ă (1570-1623), tự là Tiêu Tu JME,thi đỗ Cử nhân vào năm Vạn Lịch thứ 21 (1593), đến năm Vạn Lịch 44 (1616)

* http://www.hubei.gov.cn/mlhb/whmj/wxmj/201207/t20120703_383053.shtml?from=wap

thi đỗ Tiến sĩ, từng giữ các chức quan như: Trực Lệ Huy Châu Giáo thọ,Quốc tử giám Bác sĩ, Nam Kinh Lễ bộ Chủ sự.

Thuở thiếu thời, Viên Hoành Đạo đã nổi tiếng là người thông minhxuất chúng, học nhiều hiểu rộng, ham thích văn chương sách vở Ở tuổi lênbốn, ông đã có thé đặt làm câu đối thi phú, năm mười sáu tuổi thi đỗ Tú tài.Năm 34 tuổi nhăm niên hiệu Vạn Lịch 20 (1592), ông thi đỗ Tiến sĩ Đến nămVan Lịch 23 (1595) ông được bổ làm Tri huyện ở huyện Ngô (nay là Giang

Tô, Tô Châu) Trong khoảng thời gian làm Tri huyện, với tư chất thông minh,bam tính hồn hậu, một lòng vì dân vì nước, ông xử lý công việc, quyết đoánhợp lẽ, bởi vậy dân chúng được bình yên ấm no, không còn các tệ nạn xảy ra,được Tế tướng đương thời khen ngợi là việc trước đây chưa từng có NămVạn Lịch 26 (1598), Viên Hoành Đạo lên đường đến Bắc Kinh Ở đây, ông

nhậm chức Giáo thọ ở phủ Thuận Thiên.

Trong cuộc đời quan trường của mình, ông từng trải qua các chức vụ

như Lễ bộ Chủ sự, Lại bộ Chủ sự, Lang trung

Năm Vạn Lịch thứ 28 (1600), vào tháng 3, ông được bé nhiệm làm Lễ

bộ Chủ sự Vào tháng 7, ông được phái đến Kim vương phủ ở Hà Nam dé chủ

sự việc tang lễ cho Chu Định Vuong (tức Chu Thu ZR 4k, con thứ 5 của Thái

Tổ Chu Nguyên Chương.)

Mùa thu năm đó, anh trai ông là Viên Tông Đạo vì bạo bệnh qua đời.

Viên Hoành Đạo xin cáo quan lui về an dưỡng, dựng nên Liễu Lãng Quán Hii

ff ở phía nam thành Công An, dành thời gian dé trao đôi văn chương thi phú với tao nhân mặc khách, và ngoạn sơn du thủy, thăm viếng những danh thắng nỗi tiếng ở nơi đây Viên Hoành Đạo ở Liễu Lãng Quán được 6 năm.

Năm Vạn Lịch 35 (1607), vào tháng chạp, ông trở về kinh đô nhậm

chức Lại bộ nghiệm phong Chủ sự.

Năm Vạn Lịch 38 (1610), ông xin cáo quan Cũng chính năm ấy, vàongày mong 6 tháng 9 ông mat, hưởng thọ 43 tuổi [70]

Viên Hoành Đạo cùng với anh Viên Tông Đạo và em là Viên Trung

Đạo sáng lập ra phái “Công An” Có vị trí trọng yếu và sức ảnh hưởng trênvăn đàn Trong quan niệm về văn học, ông chủ trương:

1/ Phản đối việc lay chuẩn mực người xưa dé làm phép tac mà noi theo.Ông chủ trương văn học tùy thời mà thay đổi, người nay hà tất phải noi theongười xưa “HE BES, MIKA OZR TH et” (thời thé đã thay đổi,văn chương cũng vì vậy mà thay đổi Ngày nay bat tất phải mô phỏng theongười xưa) Vì thế ông nhấn mạnh văn chương cũng thay đổi theo thời đại,bác bỏ khuynh hướng noi theo lối mòn.

2/ Lây thuyết ““Tánh linh” làm mục tiêu, nghĩa là phá bỏ những thứ vănchương hư ngụy giả dối, mà thay vào đó là thứ văn chương chân thật, xuấtphát từ tâm can Văn chương phải được viết ra bằng chính cảm nhận chân thật

của bản thân chứ không phải từ kẻ khác.

3/ Chủ trương văn chương là sự kết hợp giữa âm điệu và cảm hứng, để được như vậy cần phải giữ tam lòng ngay thang trong sạch, không vướng bận, không vị cầu, đó gọi là “ vô tâm” (##£:Ù›); hoặc giữ tam lòng như trẻ thơ “đồng

tử chỉ tâm” (SïƒZ 1ù).

4/ Cho rằng những thói quen ngày thường dân gian, của tầng lớp bìnhdan mới là tiếng nói chân thật [72,tr.147]

Là một người ham thích thi phú văn chương, có chí du sơn ngạo thủy, là

nhà tư tưởng có sức ảnh hưởng lớn, nên trước tác của ông dé lại tương đối nhiêu Tác phẩm của ông hiện còn được tập hợp vào các sách sau: Viên Trung Lang toàn tập 34'1Bll4#B, Từ Văn Trường truyện fC, Sơ Chí Tây hồ ký 3]

28 ptïlšU, Tự Tran Chính Phi Hội tâm tập #LBÄ 1E Hï ®2b#š, Hồ Khâu ký KE

frat, Mãn tinh du ký ïj3†fẫủ, Tây hô du ký nhị tắc PUFA — All, Hy đề trai bích #7? HŠ, Du Hồ Bão tuyên iii Ket, Đông A đạo trung van vọng

RAS GER, Hy dé Phi Lai phong lŠRŒ7§2RÙ, Viên Trung Lang tập tiên

hiệu FP ELSES RE, Bình Hoa trai đóa lục ÄÑÌÈÖ2š>K, Phá Nghiên trai tập

1W.ĐE7%, Tiêu Bich Đường tập (dK #22252) gồm 20 quyên, Tiêu Bích Đườngtục tập W723 A442 gồm 10 tập, Bình Hoa trai tập HAAEFE4 gồm 10 quyên, Cẩm phàm tập #8J#š có 4 quyên, Giải thoát tập fA có 4 quyên, Bình sử

lí sh, Viên Trung Lang tiên sinh toàn tập %& PERSE gồm 23 quyên, Lê

Vân Quán Loại Định Viên Trung Lang toàn tập 54287 341! B2 #š gồm

24 quyên, Viên Trung Lang toàn tập 5š'RBl2>*®š có 4 quyền, Quảng Lăngtập lầ§£š, Viên Trung Lang văn sao 3šr† BS SC#> có 1 quyền [72]

1.1.2 Tư tưởng Phật học của Viên Hoành Đạo

Viên Hoành Đạo là đại biểu xuất sắc trong hàng cư sĩ Phật tử thời nhàMinh Tư tưởng về Phật học của ông có nhiều thay đồi

Năm 21 tuổi, khi con đường tiến thân bằng khoa cử không được như ý, ông rơi vào trạng thái sầu muộn Chính lúc này, nhờ sự chỉ bảo của huynh trưởng Viên Tông Đạo, ông bắt đầu đến với giáo lý đạo Phật, làm quen với tưtưởng thiền học, lấy việc tu tập thiền để nuôi dưỡng tinh thần Từ đây, ôngdùng sở đắc của thiền dé giải thích kinh điển Nho gia.

Lúc ban sơ, Viên Hoành Đạo nghe danh Lý Chí 42% thâm giải nghĩa

lý sâu xa của đạo thiền, nên đến dé tham van, hai người đàm luận rất tâm đắc Với sở học vốn có, lại thêm bản tính thông minh linh lợi, chăng bao lâu, ông

có kiến giải sâu rộng, lại được biện tài vô ngại Sau khi tham bái Lý Chí, ônglại càng thâm tín với thiền học, chú trọng vào sự ngộ đắc của Tâm, chú trọngminh tâm kiến tanh, xét tự tâm này là Phật dé đạt đến cảnh giới viên dung vôngại Nhưng đó thật chỉ là cái thấy bên ngoài, chú tâm vào đa văn mà không mấy lưu ý đến hành, lấy cái việc nghe làm trọng, để sự tu làm khinh ViênHoành Đạo lưu lại được hơn 3 tháng, sau xin đến tham vấn với Bàn Uan được

hơn 11 năm [71]

10

Một thời gian, khi những sở học về thiền không đưa đến sự xả ly, giảithoát đích thật mà chỉ là những hiểu biết hời hợt bên ngoài, xét thấy dù đàmthiên thuyết địa, bàn luận sâu xa, lời văn hoa mỹ đến đâu cũng chỉ là nhữnglời đầu môi chót lưỡi không có lợi ích thiết thực, tự thấy những luận đàm kim

cô như vậy rồi cũng chỉ trôi lăn trong sáu cõi ba đường, ông bắt đầu chuyênsang nghiên cứu Tịnh độ Đến năm Vạn Lịch 27 (1599), Viên Hoành Đạo dốcchí hồi đầu quy hướng Tịnh độ, chuyên tâm ngày đêm lễ Phật tụng kinh, cầunguyện bái sám, giữ gìn giới cam tinh nghiêm Ông truy tầm kinh điển,nghiên cứu tinh cần, viết ra quyền Tây phương hợp luận PEAT & fi nhằm mụcđích xién dương giáo nghĩa Tịnh độ Lúc này ông đang ở tại Bắc Kinh, lập ra

Bồ Dao xã tập hop băng hữu khắp nơi đến đây dé cùng nghiên cứu Phật học

và thiết tha niệm Phật

Tư tưởng Phật học chủ yếu lúc này của ông chính là niềm tin tự tánhthành Phật ở nơi mỗi người, tin vào thế giới Cực Lạc ở phương Tây là chânthật chăng hề hư vọng, nên không chỉ một mình niệm Phật, mà ông khuyếnkhích mọi người đều cùng niệm Phật.

Càng về sau, khi sự học đã chín, cùng với sự từng trải hoạn lộ, qua những biến cố của cuộc đời, nhất là sau khi huynh trưởng mất, ông lại càngthắm thía sự biến diệt vô thường, nên càng chú trọng hơn trong việc thựchành Lúc này không còn đặt nặng về đa văn mà đã chú trọng về tu hành, tư

tưởng lúc này chính là tự tại tùy duyên.

Có thể nói, tư tưởng Phật học của Viên Hoành Đạo cũng như chínhcuộc đời của ông, qua nhiều thay đổi, có thăng tram, nhưng cuối đời ông đã đitrên con đường của sự tỉnh thức, an lạc và giải thoat[71] Điều đó sẽ đượcnhận thấy rõ trong những luận giải của ông về giáo lý Tịnh độ trong Tay

Nhà Minh tồn tại khoảng gần 300 năm (1368 — 1644), từ khai sáng niênhiệu Hồng Vũ (1368) cho đến lúc diệt vong vào niên hiệu Sùng Trinh (1644).

Phật giáo dưới thời nhà Minh nhìn chung được sự ủng hộ của nhà

vua Cũng cần nói thêm răng, sở dĩ Phật giáo ở thời kỳ này được ủng hộ như vậy,một trong những lý do là vì vị vua đầu tiên sáng lập ra triều đại nhà Minh là Thái

tô Chu Nguyên Chương vốn từng xuất gia ở chùa Hoàng Giác, Hào Châu.

Trong khoảng thời gian đầu của triều đại này, Lạt Ma giáo” có sứcảnh hưởng rat lớn Nguyên do có sự ảnh hưởng này là vì người Mông Cé vớisức mạnh của mình từ thảo nguyên xa xôi đã tiễn xuống thống trị Trung Hoa,người Mông Cổ lại tiếp thu Phật giáo theo truyền thống Tây Tạng, nên trongsuốt triều đại họ thống trị ở trên lãnh thổ này, Lạt Ma giáo cũng nhờ đó màđược tôn sùng và ảnh hưởng sâu rộng, có thể nói là Quốc giáo Chúng ta cóthé thay rõ điều này qua đoạn trích sau: “Năm 1259, Dai Hin Mông -Kha chết, Hốt —Tat — Liệt lên ngôi Dai han Ngay trong năm đó, phong Bát — Tư —

Ba làm Quốc sư với tôn hiệu “Tam giới Pháp Vương” (khams gsum chos kyi

rgayl po), trao cho ngọc ấn, làm chủ trung nguyên, thống lãnh thiên hạ giáo môn, tổng lý sự vụ tôn giáo trong toàn dé quốc Nguyên Mông.” [44,tr.95].

Sau khi nhà Nguyên diệt vong, Lạt Ma giáo cũng mất đi vị trí độctôn, nhờ vậy mà Thiền tông và Tịnh độ tông dan lấy lại sự ảnh hưởng Các tríthức đương thời cả tăng lẫn tục đều đề xướng khởi hưng Thiền — Tịnh song tu,nhưng vẫn lây Tịnh độ làm chỗ y cứ

Vì vậy, Phật giáo thời kỳ này không có sự phân chia các tông các phái

rõ nét về giáo nghĩa như ở các triều đại Tùy, Đường Đặc điểm nỗi bật ở thời kỳ

này là sự dung hòa giáo nghĩa giữa các tông phái, với các tư tưởng như Giáo Thiên nhát tri, tạo nên một sự hòa dong giữa các tông phái với nhau.

? Là một hệ phái Phật giáo kết hợp giữa đại thừa và Kim cang thừa, ra đời ở Tây Tạng.

3 Với ý nghĩa là vị Tăng có uy đức đứng đầu.

12

Không những dung hòa giáo nghĩa giữa các tông phái, giai đoạn này

Phật giáo còn chủ trương dung hòa Tam giáo Phật — Nho — Đạo Điều nàyđược thé hiện rất rõ nét qua các tác phẩm: Tử bách lão nhân tập của ngài

Chân Khả; Trung dung trực giải, Lão Tw giải của ngài Duc Thanh; Tứ thư

Ngẫu Ích giải, Chu Dịch thiển giải của ngài Ngẫu Ích Các tác phẩm ấy trước tác với mục dich đem Phật học dé giải thích Nho học, Đạo học Có lẽ vì

vậy mà thời kỳ này, sự xung đột giữa Phật giáo và hai học phái còn lại là

không nhiều Còn trong Phật giáo thì trên phương diện hành trì vẫn chú trọngThiên và Tịnh

- Bối cảnh Tịnh độ tông thời Minh

Giáo nghĩa Tịnh độ được thịnh hành từ thời Đường, đến giai đoạn

này thì sự phát triên lại càng mạnh hơn, với sự xuât hiện của các vị cao tăng

noi tiếng, đặc biệt có 4 vị được người đời tôn xưng cao tăng EAH kifết, gồm Liên Trì Châu Hoang, Tử Bách Chân Khả, Toàn Tiêu Ham Sơn,Ngau Ích Tri Húc.

Vân Thê Châu Hoành 2 hitkE

Ngài là người ở Nhân Hòa, Triết Giang nay thuộc Hang Châu, hoTram Yt tự là Phật Tuệ Í# 5Ÿ, hiệu Liên Tri ïŸ}, pháp danh Châu Hoành 3£

2, người đương thời thường gọi ngài là Liên Trì Dai sư, hay là Vân Thê LiênTrì Ngai sinh năm 1535, mất vào năm 1615, xuất gia lúc 31 tuổi Vào niên

hiệu Long Khánh thứ 5 (1571), ngài dựng đạo tràng ở núi Vân Thê, mục đích

nhằm hướng cho mọi người quy hướng về giáo nghĩa Tinh độ, chuyên tâm trìniệm hồng danh của đức Phật A Di Đà

Những trước tác dé lại gồm: Tự tri lục A #ll#Š, Trúc song tùy bút Tĩ

fa ba, Truy môn sing hạnh luc ẤÃ']25?1 GR Đặc biệt ngài còn soạn ra bộ A

Di Đà kinh sở sao và sưu tập Thiên quan sách tán Đức hạnh của ngài có sức

13

ảnh hưởng sâu rộng, trên từ triều đình đưới đến muôn dân, ai cũng cảm phục

xưng tán.[26, tr.280]

- Tử Bách Chân Khả AHH

Ngài là người ở huyện Cú Dung #)% phủ Ứng Thiên J#šZ tỉnh NamTrực PHL, nay thuộc huyện Cú Dung tỉnh Giang Tô, ho Trần ðš, pháp danhĐạt Quán 2%, về sau đôi thành Chân Khả ##TT, hiệu là Tử Bách lão nhân

eM A Ngài xuất gia năm 17 tuổi, đến năm 20 tuổi thì thọ cụ túc giới Sau

khi thọ giới, ngài ở chùa Cảnh Đức bế quan 3 năm chuyên tâm nghiên cứu

kinh sách Năm Vạn Lịch thứ 7 (1579), ngài cùng với Tri phủ Gia Hưng phát

nguyện san khắc Đại tạng kinh Niên hiệu Vạn Lịch 31 (1603), vào giờ Thìn

ngày mồng 7 tháng 12, ngài tăm rửa sạch sẽ, kiết già phu tọa thầm niệm Nam

mô Tỳ Lô Giá Na Phật, an nhiên thị tịch Ngài được hậu thế tôn xưng là Tử

Bách tôn giả RMX.

Trước tác của ngài để lại không nhiều, tựu trung có: Trường tùng

nhự thoái X}A #HìB, Tử Bách tôn giả toàn tập RIAA AR, Tử Bách tôn

giả biệt tập MESA JIJ£E.[26, tr.281]

- Hám Sơn Đức Thanh #% 1) 349

Ngài sinh vào ngày mồng 5 tháng 11 năm 1546, mat ngay 15 thang

giêng năm 1623 Ngài ho Thái #š, tự là Trừng An #HI, hiệu Ham Son Ẩ&1ÏI,pháp hiệu Đức Thanh ƒ8Š, thụy là Hoằng Giác thiền sư 35###lll, là người

ở Kim Tiêu, Nam Trực, nay thuộc tỉnh An Huy Năm 19 tuổi, ngài thọ cụ túc

giới Sau khi thọ lãnh giới pháp, ngài thường tỉnh tiễn tham bái các vị caotăng Năm Vạn Lịch thứ 45 (1617), ngài đến Lô sơn lập ra chùa Pháp Vân, ở

tại nơi đây theo tông chỉ của ngài Tuệ Viễn, ngày đêm 6 thời tịnh niệm,

chuyên tâm tu tập pháp môn Tinh độ.

14

Những trước tác của ngài gồm có: Hám Sơn lão nhân mộng du tập

BEE N333⁄f# gồm 55 quyên, Lăng Nghiêm thông nghĩa lì 3Š 10

quyền, Pháp Hoa thông nghĩa 353Š1J3Š 7 quyền, Quán Lăng già ký UES (il

AL 4 quyền, Triệu luận lược chú 5#ñ/qÊ*: 3 quyền, Ham Son tự luận 128

am 1 quyên, Lăng Già bồ di Py (hii 2 quyên, Hoa Nghiêm kinh cương yếu

HE [gc AX fil] §0 quyền, Đại thừa Khởi tín luận sớ lược KIER HER 4

y

quyên, Tào Khê thông chí YAIR 4 quyền, Đại Phật đảnh Thủ Lang

Nghiêm kinh thông nghị 2B 4 BG RAC FE [26, tr.282]

hướng Tịnh độ pháp môn tu tập không một phút sao lãng Ngài thị tịch vào niên hiệu Thuận Trị thứ 11 (1654), đương thời ngài được tôn xưng là Linh

Phong Ngẫu Ich 2 l£3# 21

Trước tác của ngài gồm: A Di Đà kinh yếu giải bi] BERS EAH, Phạm Vong kinh huyền nghĩa FRANK X3, B tát giới bồn tiên yếu ??š1 2351,Pháp Hoa kinh huyền nghĩa tiết yeu Ì53š#$ XK ANB, Pháp Hoa kinh hộinghĩa YER’ @ 38, Lăng Già kinh huyén nghĩa BERR X3, Lăng Già kinh

văn cú J jieESCA), Duyệt tạng tri tân [li RE, Pháp hải quan lan 35t

i], Chu Dịch Thiên giải Fil Ath, Giáo quán cương tông #23, Tinh độ

15

thập yếu + +, Cau sanh Tịnh độ kệ 3R*:3#'-†-{, Tác nguyện văn VERB

%.|26, tr.282]

Bên cạnh tứ đại cao tăng với những trước tác đóng góp cho sự phát

triển của Phật giáo đương thời, còn có Dai su Dao Huu trước tác Tinh độ chỉquy tập, Ngài Thuyền Đăng soạn bộ Tinh độ pháp ngữ Ngoài những vi caotăng kể trên, nhắc đến Phật giáo thời Minh cũng cần phải ké đến vai trò củacác cư sĩ cư Nho mộ Thích với những tên tuổi như Vương Dương Minh vớihọc thuyết tri — hành hợp nhất, Tham Sĩ Vinh soạn ra bộ Tuc nguyên giáoluận, cư sĩ Chu Khắc Phục soạn ra bộ Tinh độ than chung, Vô Tận soạn bộ

Tay phương trực chi, Trương Tây Dan tập giải Tây phương mỹ nhân truyện,

và đặc biệt là Tiến sĩ Viên Hoành Đạo với tác phẩm Tay phương hợp luận déxién dương giáo nghĩa Tinh độ [26]

1.2.2 Sự ra đời và các hệ bản Tây phương hợp luận ở Trung Hoa

Đương thời có hai tông phái hiện đang thịnh hành là Thiền tông vàTịnh độ tông Những người tu tập thiền cho rằng tịnh độ chỉ là phép tu chonhững hạng căn cơ thấp kém, trí tuệ hạ liệt, nghiệp lực sâu dầy không tự mình

liễu đạt thâm ý nơi tự thân mà phải nương vào tha lực của Phật, còn những

người có trình độ man tuệ, căn tanh thông lợi thì tự đã thay ro nguồn chơn,biết tâm tức Phật, biết rằng Phật ở ngay nơi tự tánh, lại còn đi tìm kiếm Phật ởđâu Chính tâm này là Tịnh độ, há lại còn kiếm tìm Tịnh độ ở đâu xa? Sao lại

bỏ Phật ở ngay nơi tự tánh mà tìm cầu Phật ở nơi gỗ đá vô tri! Nói đến thamthiền thì tôn kính ca ngợi nhắc đến Tịnh độ niệm Phật thì lại hủy báng Ngườiđương thời coi trọng sự luận bàn, chú trọng vào những công án thiền, thích sự

phóng túng, cho đó là những sự tu tập thích đáng.

Lúc đầu Viên Hoành Đạo cũng ưa thích tham thiền, căn tánh lạithông minh linh lợi, bình thường bàn luận đến thiền có thê hạ bút viết ngàn lờikhông ngăn ngại Ông thường du sơn ngoạn thủy, vẫn còn say giấc ở cuộc

16

rượu câu thơ, đắm trong nghiệp tao nhân mặc khách Về sau, ông thấy nhữngkiến giải đó chưa thé giải quyết được việc sinh tử Vì vậy, ngoài các thời khóa

lễ lay, Viên Hoanh Đạo thường dem các bộ luận của các ngài Long Thọ,

Thiên Thai, Trưởng Giả, Vĩnh Minh đem hết tâm tư suy tầm nghĩa lý, nhờvậy những nghi ngờ trước đây phút chốc đều tiêu tán, lúc ấy mới dốc lòng

thâm tín Tịnh độ Nhân có Hòa thượng Ngu Am cùng với cư sĩ Bình Sảnh

ngõ lời muốn sưu tập các bộ luận nói về Tây phương, Viên Hoành Đạo vốn đãthâm tín Tịnh độ hợp với nguyên do như vậy, ông đem những lời tâm yếutrong kinh luận, lời dạy của cô đức, cộng thêm kiến giải của bản thân viết ra

bộ Tay phương hợp luận này.[63, tr.12a — tr.15b]

Tây phương hợp luận được Viên Hoành Đạo hiệu Thạch Đầu đạonhân viết vào ngày 23 tháng 10 năm Kỷ hợi (1599), đến ngày 22 tháng 12cùng năm thì hoàn tat, (ãâ-2%-EH—:=HJT#†—H—+—-H).

Căn cứ theo Lý Tuyên Z#fš trong bài nghiên cứu Những trước tác

duoc an hành cua Viên Hòanh Đạo cùng với sự ảnh hưởng của nó trên văn

đàn REE (EW AT RECIFE MA in trong Tạp chí Đại học Bắc Kinh 1k

wt AS S498 xuất bản tháng 3 năm 2016, trong đó cho biết tại Trung Hoa có 2lần san khắc;

- Lần khắc thứ nhất vào ngày 23 mùa xuân năm Canh Tý (1600), bảnkhắc này do Viên Tông Đạo sao chép Khoảng cuối mùa xuân hoặc đầu mùa

hạ niên hiệu Vạn Lịch 28 (1600), công việc san khắc hoàn thành (##£ — -ƑJ\

£E#£ Z RBÈL!3|BÈ) Vậy là từ lúc sao chép cho đến việc san khắc chỉ

trong vòng nữa năm.

- Lần khắc thứ hai này là vào niên hiệu Vạn Lịch thứ 31 tức năm Quý

Mão (1603).

17

Bản khắc lần thứ 2 này có sự đóng góp công sức của danh gia TrìnhTrung Tố #22 3# trong việc biên chép toàn bộ từ bài Tựa của Viên Tông Daocho đến hết bộ luận, thành một chỉnh thể bút pháp thống nhất Người khắc gồm có 3 anh em Hoàng Ứng Thụy ?#J#ïïi, Hoàng Ung Thái #šJšZE, Hoàng

Ung Đài ¢/@@ Lan san khắc này còn có sự đóng góp trong việc hiệu đính

của trú trì chùa Từ Tuệ ở Bắc Kinh là sa môn Chân Quy HS, Lãnh Vân cư sĩ

Viên Tông Dao 422 fe £36518, Thượng Sanh cư sĩ Viên Trung Đạo LE

Ji -:z¿Htil, Hoán Phù Độ sơn cu sĩ Ngô Dụng Tiên Se HIE BEE,

Thạch Dương cư sĩ Vuong Xing #i}#¡-LE-#K, Vô Tịnh cư sĩ Hoàng Huy

Tiểu kết chương 1Viên Hoành Đạo một nhà nhà văn, tác gia xuất sắc của thời đại nhàMinh Tư tưởng văn học của ông đã góp phan thúc day sự sáng tạo, phát tiếttinh hoa ở nơi mỗi người chứ không đi theo dấu chân cũ của người xưa Ôngcòn dé lại một số lượng tác pham tác phẩm đồ sộ

Mặc dù xuất thân là một nhà Nho, thi đỗ Tiến sĩ, nhưng lại thâm tingiáo lý Phật đà, uyên thâm kinh điển, tín tâm với pháp môn Tịnh độ Dẫucho hành trình hoạn lộ vẫn còn nhiều hứa hẹn, nhưng ông đã khước từ dédan thân vào con đường thé nhập kinh tạng, hướng vãng Tây phương.

Tây phương hợp luận là một trong những tác phẩm được trước tác déxién duong va xay dung lai niềm tin về Tinh độ Từ khi ra đời, tác phẩm đã

18

được đón nhận và khăng định giá trị của mình qua những lần khắc in ở TrungQuốc cũng như được truyền bá ra ngoài lãnh thé.

Tây phương hợp luận là tác pham, đóng góp làm đồ s6 thêm khối luận

tạng nói chung và luận giải vê Tinh độ nói riêng.

Chương 2 CÁC VĂN BẢN TAY PHƯƠNG HOP LUẬN ĐƯỢC SAN

KHÁC Ở VIỆT NAM

2.1 Các văn bản Tây phương hợp luận hiện còn lưu trữ

Qua quá trình khảo sát, chúng tôi nhận thấy văn bản Tay phương hợp

luận hiện còn lưu trữ ở hai nơi: Viện Nghiên cứu Hán Nôm và kho sách chùa

Bồ Đà, dưới hình thức mộc bản và văn bản in giấy

- Về mộc bản: Có đến 02 mộc ban Tự Đức 21(1868) và Thành Thái 18 (1906) số lượng không còn day đủ, số ván hiện còn là 155 ván, tình trạng mỗi ván khá tốt, chữ khắc vẫn rất rõ ràng, sắc nét Chỉ có ở kho lưu trữ chùa Bồ

Đà.

- Về văn bản in giấy: Có 02 văn bản in giấy ở chùa Bồ Đà (chưa đượcđánh số ký hiệu để dễ nhận định, chúng tôi tạm ký hiệu 02 văn bản lưu ởchùa Bồ Đà là BD.O1 và BD.02), 02 văn bản đang được lưu trữ tại Viện Nghiên cứu Hán Nôm, đã được đánh số ký hiệu là: AC.446 và AC.477.

- Sau khi tiến hành so sánh đối chiếu chúng tôi nhận thấy; văn ban

AC.446 và văn bản BD.01 cùng được in trên một mộc bản, có niên đại Tự Đức 21(1868); văn ban AC.477 và văn bản BD.02 cùng được in trên một

mộc bản có niên đại Thành Thái 18 (1906) Do vậy, mặc dù tồn tại đến 04 vănbản, nhưng 2 văn bản lưu tại chùa Bồ Đà là hoàn toàn tương đồng với 2 văn

bản được lưu trữ tại Viện Nghiên cứu Hán Nôm.

Ké từ đây, chúng tôi lay 02 văn bản mang ký hiệu AC.446 và AC.477được lưu trữ tại Viện Nghiên cứu Hán Nôm đề khảo sát, đối chiếu

2.1.1 Văn bản AC.446

19

Tên văn bản: Tay phương hợp luận J A itt

Sách hiện vân còn tôn ở chùa Bô Đà và Viện Nghiên cứu Hán Nôm.

Van khắc van còn (mộc ban ở chùa Bô Đà)

Ký hiệu/ kho lưu trữ: AC.446, Viện Nghiên cứu Hán Nôm

Niên dai: Tự Đức thứ 21* (1868)Xuất xứ: Không rõ Bài Tựa do tỳ kheo Thanh Lịch ji Sf viết.

- Mô tả: Toàn quyền có 141 tờ, 282 trang, mỗi trang trung bình có 09 cột,

không chia hàng, mỗi cột trung bình có 20 chữ, có song cước chú âm, chú nghĩa

- Phương thức trình bay:

Phan Tổng mục: Đề tên các môn, từ Sat độ môn #lJ-†-ƒ*] thứ 01 đếnThich di môn F£52F'] thứ 10: Viết sát mép trên văn bản, theo thứ tự tên

các môn.

Phan tổng dé các quyền, lưu không một chữ (có hình tam giác), sau

tông đê của quyên là tông đê của môn, sau phân tông đê của môn là tên của các hữu.

Tổng dé mỗi quyền, từ quyền 01 đến quyền 10: Viết riêng một hàng, cạnh lề phải, sát mép trên của văn bản.

FF, toàn bộ lời trong bài Tự được viết chữ lớn, lưu không khoảng

cách một chữ, nét chữ dày hơn (so với nội dung văn bản), những chữ đài được viét sát mép trên văn bản.

- Lời trong Bồ Đà nhất khắc Tây phương hợp luận tân tự WầRÈ—- 3|

2ñ IFƑ, việt sát mép trên văn bản, chữ nhỏ, nét chữ mảnh hon so với

toàn bộ văn bản.

- Phan chú âm, chú nghĩa được viết song hàng, chữ nhỏ (so với nội dung

chính văn), sát ngay phía dưới chữ cần chú.

* Theo bài Tựa.

20

- Cấu trúc văn ban:

Dựa vào bản AC.466 tr.18a; 18b;19a; 19b; 20a;20b; có thé tóm lược về cấu trúc văn bản như sau: Tây phương hợp luận toàn bộ gồm 10 môn “thập môn” Từ

đệ nhất Sát độ môn ?ð—-I|-†-Ƒ] đến đệ thập Thich di môn ?B-†-Ê##4Ƒ'].

- Dưới đây là từng bộ phận ứng với số trang trong văn ban:

STT | Tên mục Trang văn bản

' Bồ Đà nhất khắc Tây phương hợp luận tân tu ấBÈ lạ — 4b

Al 7 cia Hf

Tự Đức nhị thập nhất niên, Mậu Thìn tuế, Tay

2 phương hợp luận bỗ khuyết dẫn 5a—5b

fie) 4a Ae FD Je Boe D7 A 2|

3 Tây phương hợp luận tự D87 Ầ%ñU

4 Hợp luận tông mục 18a — 20b

Ân HTây phương hợp luận quyên chi nhất

Tây phương hợp luận quyên chi nhị

Tây phương hợp luận quyên chỉ tam

Tay phuong hop luan quyén chi tứ

py Fit A its J 57a — 68b

Tây phương hợp luận quyền chi ngũ

PHÙ A ams << -H. 69a — 80b

10. Tây phương hợp luận quyền chi lục

11. Tây phương hợp luận quyên chi thất

2.1.2 Van ban AC.477

Tên văn ban: Tay phương hop luận VET Ait

Sách hiện van còn tôn ở chùa Bô Da va Viện Nghiên cứu Han Nom

Ván khắc không còn đủ (mộc bản chùa Bồ Đà)

Ký hiệu/ kho lưu trữ: AC.477, Viện Nghiên cứu Hán Nôm

Niên dai: Thành Thái thứ 18° (1906).

° Theo bài Chí.

22

- Xuất xứ: không rõ Bản khắc năy do Hòa thượng Thiín Sơn hiệuđính, tỷ khưu Quảng Ích sao chĩp, ngăi viện chủ Vô Năng lă Minh Đức chủtrì việc san khắc Ngoăi ra, tr.la có dòng đề: Đông Lĩnh xê Diín Phúc tự NiĐăm Chan phụng cúng Phâp bảo, phục nguyện: Thập phương Tăng giă tâc

đại chứng minh SấÊ#tÍfii SFE ee Hs PES Ee TAT fIIIÍE XêØ HH

(Ty kheo ni tín Dam Chan ở chùa Diín Phúc, xê Đông Lĩnh, kính cúng Phâpbâu, cúi nguyện chư tăng mười phương chứng minh) Đđy lă dòng viết tay, văkhông đề niín hiệu hay câc thông tin khâc

- Mô tả: Toăn quyền có 132 tờ, 264 trang, mỗi trang trung bình có 10

cột, không chia hăng, mỗi cột trung bình có 20 chữ, có dòng chú song cước.

- Phương thức trình băy: Dựa văo phần Tđy phương hợp luận toăn bộ,kim hiệu thư phâp câch thức tổng ký U Fi 42 BBA RE BIE RABE Cóthí khâi quât về phương thức trình băy của bản năy qua câc thông tin sau đđy:

- Tổng đề mỗi quyền từ quyín 01 đến 10: viết chữ lớn, riíng 01 hang

sât với mĩp trín văn bản.

- Tổng dĩ thập môn từ Sat độ môn ÔI|-†-Ì”] thứ 01 đến Thich di môn #Š

##$["| thứ 10: viết chữ lớn, riíng một hăng, khoảng trín lưu không (có dấu

khuyín tròn), sât với mĩp trín văn bản.

- Câc tông đề của Tđy phương hợp luận thông tự đại ý tổng mục D7

2i RA RAK A vă 02 băi Tựa: Viết riíng một hang, chữ lớn, viết sât mĩp

trín văn bản.

- Lời trong Thông tự đại ý: Viết chữ to liín tiếp đều nhau, viết sât mĩp

trín văn bản.

- Phần chú đm, chú nghĩa được đưa ra trang sau mỗi cuốn

- Phần Mục lục: Viết liín tiếp chữ to sât mĩp văn bản, mỗi quyín đều

xuông dòng đí lăm giới hạn.

23

- Phương danh tác giả, hiệu đính, đến san khắc: tên được khắc hàngchữ to liên tiếp, phía trên lưu không 01 chữ, đến phan cuối tên các vị đều cách

nhau 01 chữ (khuyên tròn).

- Có các bài Tựa: Tay phương hợp luận Bồ Đà nhất khắc tân Tự U8 }ƒ

i —4l BFF, Tây phương hop luận thông tự đại ý tổng mục VITA it

cước việt liên tiép nôi liên nhau, sát mép trên của van bản.

- Bài Tay phương hợp luận trùng tân thư khắc tự bạt GAA it BB

AI PUK: Viết chữ to liên tiếp, lưu không một chữ ở mỗi hàng, những chữ tônđược viết đài

- Bài Chí của Tỷ khuu Minh Duc.

- Cấu trúc văn ban: dựa vào AC.477 tr.la có thé tóm lược về cấu trúc

văn bản như sau:

o Tây phương hợp luận toàn bộ gồm 10 môn chia thành 10 quyền Mở đầu từ Tay phương hợp luận quyển chỉ nhất Wñ } %3 * — đến Tây phương hợp luận quyển chỉ thập D7) Gitte ZF, sau mỗi quyên đều có đặttong dé Tổng dé ở đây nghĩa là tong dé chung cho mỗi quyền

o Tổng dé thứ nhất: Sat độ môn FEF} đến thứ 10 Thích di môn ÊŠ#$

FY là tổng dé của mỗi một môn

o Trong Thập môn: Sdt độ môn Ä|-]-Ÿ] thứ 01 có 10 môn, Duyên Khởi

môn ###öÌÏ' ] thứ 02 có 10 nghĩa, Bộ loại môn FBRAPY thứ 3 có 04 nghĩa, Giáo

24

tướng môn #URÏÌ] thứ 04 có 06 giáo, Lý dé môn TRHaw |] thứ 05 có 04 môn,

Xứng tánh môn #ŠÈƑl thứ 06 có 05 môn, Vang sanh môn 4E7E 5) thir 07 có

06 chủng, Kiến võng môn FLAP) thứ 8 có 10 tắc, Tu tri môn {#†‡Ï thứ 9 có

10 môn, Thích di môn #252") thứ 10 có 10 thích, ngoài ra còn có 75 biệt (biệt

là các sai biệt trong môi môn).

o Đại ý tổng đề Tây phương hợp luận gồm 02 bài Tựa: Tây phươnghợp luận tự và Tây phương hợp luận Bo Đà nhất khắc tân tự

Dưới đây là từng bộ phận ứng với số trang trong văn bản:

STT | Tên mục Trang văn bản

Đông Lĩnh xã, Diên Phúc tự, ni Dam Chấn phụng

cúng Pháp bảo, phục nguyện thập phương Tăng

7 gia tac đại chứng minh lạ

1 ẩm £L SE 4h se JE SH 4t} AT 77 fỀ lJI

fF Xã

Tay phương hợp luận toàn bộ kim hiệu thư pháp

2 cách thức tông ký PEAT Aime REIL AR TK | 2a — 2b

AC

Tây phương hợp luận Bô Đà nhất khắc tân Tự

M “ee

4 Tây phương hợp luận Va J %ñfWÑ⁄U 6a — 15b

Tây phương hợp luận thông tự đại ý tông mục

11 Tương tự Tr.la 73a — 73b

Tây phương hợp luận quyên chỉ lục

Bài Chí của Ty khuu Minh Duc (Tay phương

18 | hợp luận lai nguyên như thử) POAT Ait: 31H | 131a

He,

Tay phương hợp luận thập phương chu Tan

19 yP § HỢP luẹ ap p g g I3Ib

26

2.2 Đối chiếu - so sánh văn ban

Do đây là văn ban “Bắc thư Nam an” và trải qua nhiều lần hiệu đính délưu hành, nên cả 02 văn bản đều có những sai khác nhất định Dưới đây là bảng so sánh sự tương đồng và khác biệt về cấu trúc trình bày giữa hai vănbản này Chúng tôi tiễn hành đối chiếu trên hai phương diện:

1)Phương diện thứ nhất: đối chiếu giữa 02 văn bản được san khắc và

truyền bá tại Việt Nam.

2)Phương diện thứ hai: đem 02 văn bản lưu hành tại Việt Nam đốichiếu với bản Hán tạng (sử dụng bản điện tử CBETA).

2.2.1 Đối chiếu — so sánh giữa 02 văn ban san khắc tại Việt Nam

Mặc dù cả hai bản này được san khắc lưu truyền ở Việt Nam và đều

cho thấy thông tin là bắt nguồn từ bản chép tay của Hòa thượng Du Tràng,dùng ván khắc ở chùa Bồ Đà, nhưng bởi do trai qua những biến cố lịch sử vớinhững lần khắc in khác nhau, cũng như những thăng tram của thời gian, danđến có những điểm đồng dị nhất định.

27

AC.446, tr.2la AC.477, tr.19a

ee: da Bea laa ||By ty AR 7a Top : WH ZAK ai YZ Fe E |

Những điểm tương đồng trong 02 văn bản

- Nội dung chính văn hai văn bản đều day đủ 10 quyền.

- Cả hai bản đều có bài tựa Bổ Đà nhất khắc Tây phương hợp luậntân tự (AC.466), Tây phương hợp luận Bồ Đà nhất khắc tân tự (AC.477),(mặc dù tên bài tựa có khác, nhưngvề mặt nội dung giống nhau), Tay

phương hợp luận tự.

- _ Chính văn có phan viết song cước

- Đều bắt nguồn từ bản chép tay của Hòa thượng Du Tràng

- Cả hai bản đều có dùng những chữ tương đồng (khác tự dạng nhưngkhông thay đổi nghĩa)

- C6 những lỗi về văn bản học (những lỗi chép nhằm, chép sai )

28

Những điểm dị biệt trong 02 văn bản

Trang dau tiên là bai: Bo Đànhất khắc Tây phương hợp luận

tân tự

Trang đâu tiên ghi: Cúng dường

của ni Dam Chân

- Không có phan tong ký Có phần tổng ký trước bài Tựa

nhát niên, Mậu Thìn tué, Tay

-phương họp luận bô khuyết dân

lễ HÀ | FF ing oe 7} atHER S|

Trước mỗi môn không có

khuyên tròn nhưng lùi một chữ.

Trước môi môn có dâu khuyên tròn.

Có phân song cước chú âm, chú

nghĩa.

Không có phân song cước chú

âm, chú nghĩa.

Không kiêng húy Có kiêng húy

Phan chính văn có nhiêu chỗ lưu

không.

Phân chính văn không có phân

lưu không.

Văn tả không dong dạng Văn tả đồng dạng

Không có phân “Phụ thích âm” ở

sau môi quyên.

Có phân “Phụ thích âm” sau mỗi

quyên.

Không có bài Tay phương hop

luận trùng tân thư khắc tự bat DH

Có bài Tay phương họp luận

trùng tân thư khắc tự bạt HAA2Ñ HUồI A BUR, nữ LT EA BUR,

Không có bài Chí Có bài Chí

Không có trang dé, Tay phương

hợp luận thập phương chư Tăng

Có trang đề Tay phương hợp

29

pháp cúng phương danh tông

Không có trang đề, Tay phương

hợp luận thập phương chu Ni

pháp cúng phương danh tổng

mục PED Er aie PAT ñã IE BG

#58

Có trang dé Tay phương hop

luận thập phương chư Ni pháp

cúng phương danh tổng mục PH

Pritt PTT wet WIE ES #44 H

Không có trang đề, Tây phương

hợp luận thập phương đàn việt

Có bai Tay phương hop luận thập phương đàn việt pháp cúng pháp cúng phương danh tông

mục Ru đã PTT ñã IE 077

phương danh tông mục P77

Phần trên đây là những điểm tương đồng và khác biệt cơ bản vềphương thức trình bày của 02 văn bản Qua những điểm đối chiếu cho thấy,

bản AC.477 có thé là bản kế thừa và hoàn thiện của bản AC.446

2.2.2 Đối chiếu — so sánh 02 văn bản Việt Nam với bản Hán tạng

Đối chiếu giữa 02 ban Tay phương hợp luận mang ký hiệu AC.466

và AC.477 với bản Tây phương hợp luận Hán tạng ở Trung Quốc (đã được số

hóa trên bản thư viện điện tử, đại tạng kinh Hán tạng CBETA), chúng tôi

nhận thấy một số hiện tượng sai khác thường xuyên xuất hiện Trong đó

những lỗi như chép sai chữ chiếm tỷ lệ cao nhất, tiếp đó là lỗi chép thừa thiếu

chữ và thứ nữa là lỗi xuất nhập văn tự, còn những lỗi như chép nhằm, dùng

các chữ khác nhau hay chữ tương đương chiếm tỷ lệ khá ít Theo Trịnh Khắc

Mạnh trong sách Văn bản học Hán Nom có viết, dé phân loại những xuất nhập

giữa các dị bản, thường chia ra hai loại chính:

30

“1/ Sai biệt vô ý thức, đó là những sai biệt nay sinh trong quá trình sao

chép mà không bi chi phối bởi ý thức của người sao chép, như do mệt mỏinên chép thiếu, lỗi do chữ đồng âm, lỗi do đọc nhằm chữ, hoặc lỗi tạo ra tir

việc mỗi người đọc cho một người chép lại, v.v

2/ Sai biệt có ý thức, đó là những sai biệt được người sao chép sữa chữa

có ý thức làm thay đôi nội dung văn bản” [30,tr.33]

Trên phương diện đó, chúng tôi đã thống kê được toàn bộ hai văn bảntong cộng có 281 lỗi Sau đây là phân tổng kết đối chiếu những lỗi cụ thể, vàmột số ví dụ (phần đối chiếu chỉ tiết chúng tôi đưa vào Phụ lục 1)

Sai biệt vô ý

- Lỗi chép sai chữ

Ở lỗi này cả hai văn bản có tổng là 85 lỗi, trong đó AC.446 có 31

chữ và AC.477 có 54 chữ, ví dụ:

Ban AC.446 chép Bổ äñ 7E ff; bản AC.477 chép BẼ†Jfñi/Ef# Bản

AC.477 chép fiat là sai.

Bản AC.446 Wf 3ã 40 rị BU; bản AC.477 chép #ƑZ #II hị SfÑI Ban AC.

446 #ƒ 1ã HU = BAB là sai.

- Lỗi chép thiếu chữLỗi này cả hai văn bản có tổng là 34 lỗi, trong đó bản AC.446 có 13 lỗi

và bản AC.477 có 21 lỗi

Bản AC.446 chép thiếu chữ khởi #ö trong câu (i ie BERRIES

Có khi cả hai văn bản đều thiếu như bản AC.446 và bản AC.477 đềuchép thiếu chữ ý trong câu @ A 7 Fil 4 BE fe

- Lỗi chép thừa chữ

Lỗi này tổng có 30 cho cả hai văn bản, trong đó bản AC.446 có 14

lỗi và bản AC.477 có 26 lỗi

Ban AC.477 chép thừa chữ nhược ¥ trong câu []*[?- 'Ƒ!.

31

Bản AC.446 chép thừa chữ sanh 4 trong câu ƒ#$[] £3477.

Có trường hợp cả hai bản đều chép thừa chữ như nhau, bản AC.446 và

Ban AC.477 chép nhằm chữ kính diện $1 trong câu HOS.

Bản AC.446 chép nhằm chữ Sift trong câu “thuyết văn viết: chức hữu

kinh vĩ, tập ty vi chỉ iitSC El:Ál 2i 448 4Á.

Sai biệt hữu ý

- Dùng chữ/ cầu khác nhau

Trong những lỗi được thống kê thì việc sử dụng câu/ chữ khác chiếm

tỷ lệ rất thấp, cả 02 văn ban chỉ có 09 lỗi; 03 lỗi thuộc về AC.446; 06 lỗithuộc về AC.477

Bản AC.466 và bản AC.477 WIRE 3⁄22 REVAMP FE RT ORI BE f,trong khi ban thư viện điện tử CBETA chép WF f&4 APE ITE, TEE

DRI ba 1

Ban AC.446 [al CRIA, ban AC.477 fal L1 ##|E], ban thư viện điện tử

CBETA chép lãi FAIA.

Ban AC.446 chép Bil ASW AH, trong khi bản AC.477 lại chép Bil

Ban AC.446 # FA] EYE ed By SE HR; bản AC.477 chép (2-72 A

fed Se] SIRE ƒÈ:

- Dùng các chữ tương đương

Đây là hiện tượng xảy ra khá thường xuyên trong các văn bản Các

chữ tương đương được dùng thường giống nhau về mặt ý nghĩa, ngữ pháp Dù khác chữ nhưng vẫn không thay đổi nội dung của văn bản Tổng lỗi này xuất

hiện trong 02 văn bản là 33 lỗi; trong đó AC.446 là 15 lỗi, AC.477 là 18 lỗi

Ban AC.446 chép LH7# 2E MW ,bản chép AC.477 HỊ7R?E1B

Bản AC.446 chép fff) P24 EA, bản AC.477 chép R-b BEBE RE Et,

Bản AC.446 chép Qi lạ=EJ, bản AC.477 chép Wis 7ÿ

Bản AC.446 và AC.477 đều chép ®#ƒlš—— Í#, bản CBETA chép #20 (38.

- Lỗi lưu không

Ngoài các lỗi ở trên chúng tôi phát hiện ở văn bản AC.446 có đến 25chỗ lưu không, có chỗ lưu không 1 chữ, 2 chữ cho đến có chỗ 1,5 cột.

Lỗi này như ở bản AC.466, tr.6a có chua rằng, do khi hiệu đính, thấy

những chỗ không đúng, hư ngụy nên đã lược bỏ [62.tr.6a].

2.3 Các bài Tự, Dẫn, Bat, Chí

2.3.1 Bài Tựa chung

Sau khi đã mô tả khảo cứu từng văn bản, chúng tôi tiến hành phiêndịch bài Tựa: Bổ Đà nhất khắc Tây phương hợp luận tân tự (AC.466), Tâyphương hop luận Bồ Đà nhất khắc tân tự (AC.477) Đây là bài Tựa có trên cả

hai văn bản.

Nguyên văn:

FRIAR EAE RAL, BEB BEIT; APR RASC #4, 5 NE R

Hi, Wa SR HERS HE, 22 BIO; BUCA, aah AE ? SRE Sh, NS ee —-†HftEE; BAIR D2 EG, HAE BT; AS

33

PERRO, SAT Sb TERE; REAL ATA A Ta]; PJ#(5Š NA Bil —OSHA, RR RED TED, Reb re Hh, ELT CU, HH #1 i Mi ee BA, {RH2; BED RET, XiffHù pH) crim AIR, 75-6 Ee - đỗABA TAS MES, TAB BT BE IAL, nữ ELL, 2) I£TF NI,SEEE23WiA; HN —JBÄ2K, atin AM, lấ H 4h, HPT Ae: A NHI

#14, SOP AA he 2 OR, H n8 ean IE DJ KH, 5Ï], a

ĐI, CAR RRAR P[[E}ÉXR⁄Z Tím, WERE: AAT TAIT,

1 ATA TS) Big Pl ak ER, HUM: RU IAP, f6?8š77 TE dE RAK ar, fe AR ie AT SR, ER aie, PAA tk, Sa ts

HE EH, Ae! IAC RR, BIR FEA, EY TPMT MS, MÀ BE Ma, ng bE ARR CR, ea

Z FE, DIS!) Ba ea: RIE IAT, ZZ AR te

fel FSU aE AE, bb AN BE UT ih, REE! fin Be BoC 7P, SE ae; RARE, MRA te Ha IE, PRA AEA IA]

TRE AEC, 46? Xi (ABT aC BAAR A, EíHMjuïH WSEASE IAI Ly, EVE RR, AKA ZR

(RR: PAS, AL, KÑWý3h, ECR VIAL, IE AGI, 3ˆ

BEET 2% Rll2|7E, ae BUT, DR PT — FU ee Bo i,

Tt AGH; — ROBT) 15 FE EE, TEES RATA lại BER DAC AE, 0:

“lỗ STA), 7/11, Ub A ï Si? Độ 2š: VOR, = AP, ïŠ7l, II“, BỊ ấu 8 TRY Tí BH In] ố Hi TY ;#J7.

TILNI4 ACA, ER 5% EAT BE, [AEE TA] AC, ele) ae I

cl

34

FAH i = AF, BRE BERR VY A W/V A.

ABE LL DU Sỹ 0 Pa Oe.

Phiên âm

Tây phương hợp luận B6 Đà nhất khắc tân tự.

Nguyên phù: Vô thượng Năng Nhân thuyết giáo, quảng khai vô lượng pháp môn; chí tôn từ phụ độ sanh, hoang thé bat di thứ loại Lương do từ bi nguyện đại, hỷ xả tâm tăng Ban ban phương tiện, hóa độ quần sanh; xứ xứ đề

tê, quân siêu giác ngạn Đốn sử văn ngôn kiến dé, ức niệm chuyên trì Duy tinh duy nhất, không trung đỗng quán thiên tâm; tức giả tức chân, ngữ mặc

toàn chương tự tánh Giác liễu Ta Bà khách địa, hân chiêm An Dưỡng cựu

hương Nhất ngộ vô sanh, trực đăng bất thoái Tây phương thánh cảnh, chiêu tại mục tiền; bốn tanh A Di, khởi ư tâm ngoại? Ngộ chi tắc thánh, mê chi tắc phàm Cái nhân mê ngộ bat đồng, dĩ trí thánh phàm hữu biệt Nhất nhất phân

minh, tương kỳ phản tỉnh Thị tâm tác Phật, thị tâm thị Phật, trực chỉ nhân tâm, cánh vô vu khúc.

35

Y! Vô biên giáo võng, liễu tức toàn chân; trần sa độ môn, nhập giaigiải thoát 74y phương hợp luận sở tác giả, nãi Thạch Đầu cư sĩ tân soạn.Nhất bộ tổng cai thập quyên chi hùng văn, các loại phân tự thập môn chithang nghĩa Nhiếp nhất đại thời giáo, chư kinh áo dién, phân điều tác tắc, sự

lý kiêm cai; minh tam tạng thừa, thuyết chư phẩm huyền văn, chi tự ngôn tha,quyên — thật hỗ phát Đại ý Cư sĩ: Thé Thiện Thé từ tế bi tâm, thị vãng sanhTây phương chi công cứ; nhập Phổ Hiền đại hạnh nguyện hải, khai Hoa tạngCực lạc chỉ huyền môn Minh tu tịnh nghiệp chính nhân, ngộ chứng chânthường diệu quả Thị tri cư sĩ chân bam hành Như Lai chi tái sử, trùng tuyênchư Phật tịnh độ ư Ta Bà; chân Tịnh độ Bồ tát chỉ tái lai, trùng phát chư Phậtchỉ quy chi chính lộ Tây phương dai chỉ, Tịnh độ yếu môn, chư ban sở phát,

di vô dư uan Thật tác mê đồ chi chi nam, minh nhiên tuệ cự ư trường da; tynhân nhân chi sở hướng phương, sử cá cá quân dao lợi ích Nguyên thủy yếu

chung, ngoạn quan đại ý Lương dĩ niệm Phật pháp môn kính lộ tu hành.

Chánh nhiếp thượng thừa đại đại căn khí, bàng tư trung hạ tiểu tiêu cơ duyên.Nhất hành Tam muội, thượng hạ kiêm thâu; lưỡng lợi tự tha, quân triémphước hải Thiện trung chi thiện, hữu nhược thị hồ! Chí ư bát nhã duyên thâm,linh căn túc thực Đắc đại trí tuệ, cụ đại biện tài Tiềm hạnh mật tu, tiêu dung

dư tập Thánh hiền u tán, chư Phật quang nghênh, nhất sanh siêu tăng kỳ chỉquả, thập niệm nhiếp ức van chỉ trình Kính trung chi kính, hà di gia yên?Nguyện tu Tịnh độ chư quân tử: Thời thời chánh niệm ư tư, khắc khắc vôvong giá cá Khâu dữ tâm thanh thanh tương ứng, tâm dữ Phật bộ bất ly Nhưthử niệm Phat, kỳ thứ cơ hồ! Thang năng lưu tâm thử bộ, nhất giác toànchương: quyết chí cầu sanh, vô dung nghĩ nghị Thử luận tong bắc chi nam,ngã thổ tiền hiền vị hoàng khắc bản Hướng giả Du Tràng Hòa thượng, đốc

chí san hành, nhi vị phú bản Trùng trùng ủy thác ư dư, đại mệnh san hành,

tha thọ kỳ bán Nhất nhất thừa đương, vị pháp nhuận văn tả khắc, kinh doanh

36

đại cán Hà kỳ đại sư biệt ký, nhân hương quả thục, trực thủ nê hoàn Ư thị

bồn đạo đồng tâm, cộng tác lương duyên, vĩnh vi công án

Nguyện tương dĩ thử thắng công đức Thượng chúc:

Hoàng đồ củng có, Đề đạo hà xương Phật nhật tăng huy, Pháp luân thường chuyền

Cung kỳ: Tứ ân tổng báo, tam hữu té tư, pháp giới hữu tình, thé thésanh sanh, đồng đăng Cực Lạc quốc Phố nguyện đồng đăng Cực Lạc quốc.Cân tự.

Tích thế nhân duyên đại hữu kỳ, kim sanh quả phát cánh hà nghi, đồng

du Cực Lạc đồng nhân ký, hội cận A Di hội ước kỳ.

Hoàng triều Tự Đức tam niên, tuế tại Canh Tuất, tứ nguyệt, sơ bát nhật

Bồ Đà sơn Tứ Ân tự Tam Đức am, Tuệ Không đề

lớn không phân chia thứ loài Nhân vì hạnh nguyện từ bi rộng lớn, tâm hy xả

tăng trưởng: nên dùng vô số phương tiện hóa độ chúng sanh, khiến cho nơi nơi đều được dắt dìu bước qua bờ giác Khiến cho nghe qua lời mà thông

° Vô thượng Năng Nhân: Vô thượng hay còn gọi là vô thượng sĩ, 1 trong 10 danh hiệu Phật, nghĩa là bậc có

trí tuệ siêu việt không ai bằng Năng Nhân: phạm là Sakya, chỉ cho họ Thích Nên Vô thượng Năng Nhân là

chỉ cho đức Phật Thích Ca Mâu Ni.

37

được lý, nhớ nghĩ chuyên tâm Duy tinh duy nhất”, trong không thấu triệtthiên tâm; là giả là chân, lúc nói năng khi trầm mặc đều hiển bày tự tanh.Hiểu rõ Ta Bà tạm bợ, vui trông về An Dưỡng quê xưa; vừa chứng ngộ đạoquả vô sanhŸ, liền thang tiễn đến địa vị bat thoái” Thánh cảnh Tây phương, rõ bay trước mắt; bổn tanh A Di, há ở ngoài tâm! Ngộ chính là thánh, mê ấy là

phàm Nhân mê — ngộ vốn không đồng, cho nên thánh — pham cũng khác.

Nhất nhất phân minh, những mong sớm ngày phản tỉnh Tâm này làm Phật,tâm ấy là Phật, chỉ thăng nguồn tâm, lai chang quanh co

Ôi! Vô biên giáo võng”, ngộ tức là không: vô lượng pháp môn, đềuđưa đến giải thoát Tay phương hợp luận được tác giả Thạch Đầu cư sĩ mớisoạn Một bộ tổng gồm có 10 quyền, lời văn hùng tráng Mỗi loại phân chia ra

10 môn, nghĩa lý thù thắng Thâu nhiếp hết thảy giáo lý đại thừa, nghĩa thâmsâu của kinh dién, chia điều đặt lệ, sự và lý dung hòa; Làm sáng tỏ giáo nghĩatam tạng, diễn nói kinh điển thâm sâu, chi tự nói tha, quyền — thật!" hỗ trợ chonhau, mở bày ra khiến cho sáng tỏ

Đại ý là cư sĩ: Thể theo tâm từ bi của đắng Thiện Thệ ”, tỏ rõ y cứ vãng sanh ở cõi Tây phương; nhập vào bề đại nguyện của đức Phổ Hiền, khai

mở đường vào thê giới Hoa tang’? Cuc Lac Lam sang to chinh nhan cua viéc

7 Nhân tâm duy nguy, đạo tâm duy vi, duy tinh duy nhất, doãn chấp quyết trung ( Lòng người thì Nguy, long

đạo thì Vi, cần nên xét cho tinh, chuyên nhất, thuận theo lẽ trung dung).( xem Kinh Thư, Nxb Bộ Giáo — Dục,

1965, tr 67)

® Vô sanh: cũng gọi là vô khởi, đồng nghĩa với A — la — hán hoặc Niết bàn, tức là dứt hết phiền não, không

còn lui tới trong 3 cõi.

° Bất thoái là dịch nghĩa từ tiếng Phạm avinivartaniya Nghĩa là Bồ tát tu hành không còn trở lại địa vị của hàng nhị thừa, tinh tấn nỗ lực trên con đường thành tựu Phật quả.

© Vô biên Giáo võng: vô biên là không bờ bến, giáo võng là chỉ cho sự giáo hóa của đức thế ví giáo pháp như

là lưới, chúng sanh là cá Ý nói giáo pháp của đức thế tôn phổ tế rộng khắp cứu độ chúng sanh không có

ngắn mé.

1 Quyền Thật: quyền hay còn gọi là quyền phương tiện, nghĩa là cái tạm bợ tạm dùng phương tiện đặt ra

trong nhất thời Thật hay còn gọi là chân, nghĩa là cái chân thật thật rốt ráo không hư dối Đức Phật giáo hóa

chúng sanh tùy theo căn cơ, đối với hạng ham thích nhị thừa thì dùng phương tiện để dẫn dắt, đối với bậc

căn cơ đại trí thì dùng pháp chân thật khiến cho trực thẳng vô thượng bồ đề.

” Một trong thập hiệu của đức Phật nghĩa là chỉ cho đã đến bến bờ bên kia giải thoát, không trở lại trong

sanh tử.

1 Đây là thế giới trang nghiêm thanh tịnh, do hạnh nguyện tu hành của đức Tỳ - lô — giá — na từ vô lượng

kiếp về thuở quá khứ mà thành tựu.

38