Một tỏc phẩm sống được là nhờ tiếng lũng của người cầm bỳt” và Viễn Phương đó để tiếng lũng ụng cất lờn, để linh hồn tỏc phẩm “Viếng Lăng Bỏc” neo đậu mói trong trỏi tim độc giả về tấm l
Trang 1VIẾNG LĂNG BÁC
Viễn Phương
MỞ BÀI
Nhà văn Pus-kin từng viết: “Linh hồn là ấn tượng của một tỏc phẩm Cõy cỏ sống được là nhờ ỏnh sỏng Chim muụng sống được là nhờ tiếng ca Một tỏc phẩm sống được là nhờ tiếng lũng của người cầm bỳt” và Viễn Phương đó để tiếng lũng ụng cất lờn, để linh hồn tỏc phẩm “Viếng Lăng Bỏc” neo đậu mói trong trỏi tim độc giả về tấm lòng thành kính, niềm xúc động sâu sắc của nhà thơ và nhân dân đối với Bác Hồ khi vào lăng viếng Bác Trong đú
ấn tượng nhất là : ( 1) Cảm xúc của nhà thơ trớc cảnh bên ngoài lăng Bác (2) Cảm xúc của nhà thơ khi hòa vào dòng ngời vào lăng viếng Bác (3) Cảm xúc của nhà thơ khi đứng trớc di hài Bác (4) Ước nguyện thiết tha của nhà thơ khi sắp trở về miền Nam
“……….Trớch thơ …… … ”
THÂN BÀI
- Viễn Phương là một cõy bỳt tiờu biểu, cú đúng gúp to lớn cho nền thơ ca hiện đại Việt Nam
- ễng viết hay, viết nhiều về đề tài Bỏc Hồ, tỡnh yờu thiờn nhiờn, quờ hương, đất nước, con
người
- Phong cỏch thơ ụng bỡnh dị, trong sỏng, hàm sỳc, sõu lắng, tha thiết và trỡu mến, giàu hỡnh ảnh nhạc điệu, ấm ỏp tỡnh người
=> Nổi bật trong phong cỏch thơ ấy là …
+ Bài thơ “Viếng Lăng Bỏc” được viết năm 1976, trong không khí xúc động của nhân dân ta sau khi cuộc kháng chiến chống Mĩ thắng lợi, đất nớc thống nhất, công trình lăng chủ tịch Hồ Chí Minh vừa đợc khánh thành
II Phân tích
1 Cảm xúc của nhà thơ tr ớc cảnh bên ngoài lăng Bác
* Câu thơ mở đầu nh một lời chào của ngời con về thăm vị cha già sau bao lâu xa cách
Con ở miền Nam ra thăm lăng Bỏc
- Cách xng hô “con” – “Bác” gợi giọng nói thân thơng, ngọt ngào của ngời miền Nam Cách xng hô ấy vừa thể hiện thái độ kính trọng của nhà thơ với Bác, vừa bộc lộ tình cảm gần gũi, thân thiết, ấm áp nh tình ruột thịt
- Hai tiếng “miền Nam” gợi nhớ tới miền đất gian lao mà anh dũng của Tổ quốc, miền đất mà Bỏc Hồ luụn dành những tỡnh cảm sõu nặng: “Bỏc nhớ miền Nam nỗi nhớ nhà/ Miền Nam mong Bỏc nỗi mong cha”
-> Cú lẽ, cảm xỳc của nhà thơ cũng hũa cựng tiếng lũng của đồng bào miền Nam với Bỏc + Nghệ thuật : Nói giảm, nói tránh “thăm” chứ không phải là viếng gợi cảm nhẹ nhàng, để xoa dịu nỗi đau trước sự thật Người đó ra đi mói mói Cỏch núi ấy cũn gợi cảm giỏc Bỏc như vẫn cũn đõy
- Như vậy Viễn Phương ra thăm lăng Bỏc không chỉ đơn giản là chuyến đi thăm công trình kiến trúc, chiêm ngỡng di hài một vĩ nhân mà đó là cây tìm về cội, sông trở về nguồn, máu chảy về tim, là chuyến viếng thăm muộn mằn của đứa con ở xa không kịp về ngày cha mất
=> Câu thơ mở đầu ngắn gọn, lời lẽ giản dị nhng chứa đựng biết bao nỗi niềm xúc động, bồi hồi, xót xa
* Đến thăm lăng Bỏc hỡnh ảnh hàng tre đó gợi lờn một ấn tượng đậm nột
Đó thấy trong sương hàng tre bỏt ngỏt
Trang 2ễi! hàng tre xanh xanh Việt Nam
Bóo tỏp mưa sa đứng thẳng hàng
+ Trước hết là hỡnh ảnh tả thực “hàng tre” với những từ lỏy: “bỏt ngỏt, xanh xanh” gợi tả
“Hàng tre bỏt ngỏt” trong sương sớm, “hàng tre xanh xanh” vững vàng qua giú mưa gợi khụng khớ trang nghiờm, tĩnh lặng trong lăng Bỏc
-> Một hỡnh ảnh rất đỗi bỡnh dị, thõn thuộc mà ta cú thể bắt gặp ở bất cứ làng quờ Việt Nam nào
+ “Hàng tre” cũn là hỡnh ảnh ẩn dụ, biểu tượng cho phẩm chất cao quý của con người Việt Nam: mộc mạc mà kiờn cường, bất khuất trước những khú khăn, thăng trầm của lịch sử và đời sống Trong đó Bác Hồ là hiện thân tiêu biểu nhất
- Trước bóo tỏp, mưa sa – khú khăn, thăng trầm của đất nước nhưng hỡnh ảnh hàng tre vẫn tươi nguyờn một sắc xanh Việt Nam tượng trưng cho một dõn tộc trường tồn, bất diệt Đến lăng Bỏc, nhà thơ tưởng như cả dõn tộc ấy đang sum vầy bờn Người, với tấm lũng sắc son, canh cho Bỏc ngủ ngon giấc
- Thỏn từ “ễi!” bộc lộ trực tiếp niềm xỳc động tự hào trước vẻ đẹp hiện thực của hàng tre, cũng là tự hào trước phẩm chất của dõn tộc ta đồng thời làm cho giọng thơ trở nên tha thiết, gợi tả
=> Cả khổ thơ đã thể hiện niềm bồi hồi, xúc động xen lẫn niềm tự hào, tình cảm yêu th
-ơng thành kính của nhà thơ đối với Bác, đối với đất nớc, với dân tộc Việt Nam
2 Cảm xúc của nhà thơ khi hòa cùng dòng ng ời vào lăng viếng Bác.
* Đợc vào lăng viếng Bác, nhà thơ có những cảm nhận sâu sắc về hai hình ảnh sóng đôi:
Ngày ngày mặt trời đi qua trờn lăng
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ
+ Hỡnh ảnh “mặt trời đi qua trờn lăng” là hỡnh ảnh tả thực Đú là mặt trời của tự nhiờn vĩ đại,
rực rỡ, vĩnh hằng tuần hoàn chiếu sỏng đem đến sự sống cho muụn loài
+ Hỡnh ảnh “mặt trời trong lăng rất đỏ” là hỡnh ảnh ẩn dụ độc đỏo để chỉ Bỏc Hồ Với hỡnh ảnh này, nhà thơ đó ngợi ca cụng lao to lớn của Bỏc: tỡm ra con đường cứu nước cho dõn tộc; chốo lỏi con thuyền cỏch mạng đưa đất nước Việt Nam cập bến bờ hạnh phỳc, thoỏt khỏi ỏch
nụ lệ đến với cuộc sống tự do, ấm no, hạnh phỳc
-> Như vậy “mặt trời trong lăng rất đỏ” là một mặt trời cỏch mạng, là Bỏc Hồ - Người tỏa sỏng với vẻ đẹp trớ tuệ, nhõn cỏch và sống mói trong lũng dõn tộc Việt Nam
- Tớnh từ “rất đỏ” càng làm cho cõu thơ ấm lờn, nhấn mạnh nhiệt huyết cỏch mạng của một trỏi tim suốt đời trăn trở cho dõn, cho nước
- Hai hỡnh ảnh “mặt trời” súng đụi nhau càng khẳng định vị thế, vẻ đẹp trớ tuệ, sự vĩ đại của Bỏc sỏnh ngang với điều vĩ đại của tự nhiờn, vũ trụ
- Phộp nhõn húa cỏc từ “đi”, “thấy” gợi liờn tưởng mặt trời tự nhiờn cũng kớnh cẩn nghiờng mỡnh trước một mặt trời của dõn tộc trong lăng là Bỏc Hồ
- Điệp ngữ “ngày ngày” gợi sự tuần hoàn của thời gian, để khẳng định Bỏc cựng với lớ tưởng, phẩm chất, ý chớ, cụng lao của người sẽ luụn tỏa sỏng như mặt trời của thiờn nhiờn
- Nghệ thuật điệp cấu trỳc cõu, cõu thơ song hành, nhịp thơ cõn đối, giọng thơ thành kớnh, ca ngợi Bỏc vĩ đại mà gần gũi
2
Trang 3=> Ý thơ khẳng định vẻ đẹp trí tuệ, sự vĩ đại, trường tồn của Bác sánh ngang với mặt trời của thiên nhiên vũ trụ, vĩnh hằng, bất tử nhưng gần gũi, ấm áp Qua đó gợi trong lòng chúng ta tình cảm yêu mến, tự hào, trân trọng, biết ơn Bác.
* Hòa cùng dòng người vào lăng viếng Bác nhà thơ vô cùng xúc động
Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ
Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân
- Điệp ngữ “ngày ngày”:
+ vừa gợi một nhịp điệu chậm rãi, lắng sâu;
+ vừa gợi ấn tượng về nhịp tuần hoàn của thời gian;
+ vừa gợi sự tiếp nối của những dòng người vào lăng,
+ cũng là sự nối dài bất tận của những cảm xúc thiêng liêng, thành kính đối với Bác luôn thường trực và chưa bao giờ nguôi ngoai trong trái tim con người Việt Nam
- Hình ảnh “dòng người đi trong thương nhớ” là hình ảnh tả thực, là một cách nói đặc biệt: + Dòng người vào lăng viếng Bác, đi lặng lẽ trong nỗi nhớ thương vô hạn, nỗi xúc động nghẹn ngào
+ Nỗi nhớ vốn trong lòng như tràn ngập không gian, như làm bước chân của dòng người chậm lại, biến không gian trong lòng thành không gian của nỗi nhớ, niềm thương
- Tình cảm biết ơn sâu nặng của nhà thơ còn được thể hiện ở hình ảnh “kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân”
- Hình ảnh ẩn dụ “tràng hoa” kết hợp động từ “dâng” là một hình ảnh liên tưởng rất sáng tạo, gợi tả dòng người vào lăng viếng Bác xếp thành hàng trông như một tràng hoa dài vô tận mà mỗi người là một bông hoa tươi thắm, dưới ánh sáng mặt trời cách mạng, dâng lên Người vẻ đẹp và lòng biết ơn
- Hình ảnh hoán dụ “bảy mươi chín mùa xuân” để chỉ bảy mươi chín tuổi thọ của Bác
+ “bảy mươi chín mùa xuân” cũng là ẩn dụ cho thấy cuộc đời, tư tưởng của Bác đẹp như mùa xuân, có ý nghĩa khởi đầu cho tất cả + “Bảy mươi chín mùa xuân” của Người đã góp phần làm nên mùa xuân cho đất nước, mà mùa xuân năm 1976 chính là một trong những
“mùa xuân đầu tiên” nước nhà thống nhất
- Được chứng kiến cảnh dòng người vào lăng viếng Bác, nhà thơ không khỏi xúc động bởi tình cảm tiếc thương, lòng thành kính thiêng liêng, lòng biết ơn sâu sắc của cả dân tộc, của bạn bè quốc tế đối Bác
=> Cả khổ thơ là niềm c¶m xóc dâng trào của tác giả tríc ®oµn ngêi vµo l¨ng viÕng B¸c 3: C¶m xóc cña nhµ th¬ khi đứng trước di hài B¸c
- Những câu thơ bảy tiếng với nhịp điệu chậm rãi đã thể hiện sự lắng đọng của cảm xúc khi nhà thơ ngắm nhìn giấc ngủ của Bác:
“Bác nằm trong giấc ngủ bình yên
Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền”
- NT: Nói giảm, nói tránh “giấc ngủ bình yên”:
+ Gợi tả hình ảnh Bác hiền từ thanh thản như đang trong giấc ngủ say sau những giờ làm việc căng thẳng
Trang 4+ Hay đó cũng chính là cách nói để vẽ lên một cuộc đời trăn trở, vì nước vì dân, đến khi trở
về với cõi người hiền thì Bác mới có được một giấc ngủ bình yên, thanh thản cùng vầng trăng mình yêu quý
- “vầng trăng sáng dịu hiền” là hình ảnh ẩn dụ diễn tả chính xác và tinh tế sự yên tĩnh, trang nghiêm và ánh sáng dịu nhẹ trong trẻo của không gian trong lăng Đồng thời gợi vẻ đẹp tâm hồn thanh cao, sáng trong của Bác Hình ảnh ấy cũng gợi nhớ tới những câu thơ tràn đầy ánh trăng của Người
“Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ
Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ”
“Ngắm Trăng” – Hồ Chí Minh
“Giữa dòng bàn bạc việc quân
Khuya về bát ngát trăng ngân đầy thuyền”
“Rằm tháng giêng” – Hồ Chí Minh
“Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa”
“Cảnh khuya” – Hồ Chí Minh
-> Ý thơ diễn tả cảm xúc đau thương đang cố kìm nén nhưng vẫn dâng trào trong lòng nhà thơ
* Tâm trạng xúc động của tác giả khi đứng trước di hài Bác còn được biểu hiện qua sự đối lập giữa lí trí và tình cảm:
“Vẫn biết trời xanh là mãi mãi
Mà sao nghe nhói ở trong tim.”
- Hình ảnh ẩn dụ “trời xanh là mãi mãi” khẳng định sự vĩnh hằng của tự nhiên, cho thấy Người ra đi mà như hóa thân vào thiên nhiên xứ sở để trở nên bất tử
-> Nhưng quy luật ấy không làm ta quên đi sự thật: Bác đã ra đi vĩnh viễn, khiến nhà thơ thấy
“nghe nhói ở trong tim”
- Nghệ thuật ẩn dụ chuyển đổi cảm giác “nghe nhói” diễn tả nỗi buồn sâu sắc được cụ thể hóa thành nỗi đau, tột cùng khuôn nguôi
- Cặp từ “vẫn biết”, “mà sao” tạo nên một sự tương phản trong câu thơ
-> Diễn tả mâu thuẫn giữa lí chí và tình cảm trong lòng nhà thơ
+ Lí chí vẫn bảo rằng Bác còn sống mãi như trời xanh trên đầu
+ Vậy mà con tim vẫn đau đớn, xót xa
- Kiểu câu cảm thán: “Mà sao nghe nhói ở trong tim!” càng làm nổi bật nỗi đau đớn đến nghẹn ngào của nhà thơ khi đứng trước di hài Bác
=> Khổ thơ đã thể hiện một cách cảm động, sâu sắc nỗi đau đớn xót thương vô hạn của tác giả trước di hài Bác
4: Ước nguyện của nhà thơ khi sắp trở về quê phương miền Nam
- Câu thơ đầu của khổ cuối như một lời thông báo, đã sắp đến giờ phải rời xa Bác để trở về miền Nam thì niềm xúc động, luyến tiếc của nhà thơ như trào dâng, vỡ òa trong dòng nước mắt
“Mai về miền Nam thương trào nước mắt”
4
Trang 5- Động từ “thương”: bộc lộ tình cảm một cách trực tiếp, chân thành cảm xúc tiếc thương, xót
xa cứ cuộn dâng trong lòng, khiến tác giả không thể kìm nén mà phải bật ra, trào ra: “Thương trào nước mắt”
- Hai tiếng “miền Nam” lại vang lên nhấn mạnh sự xa cách của không gian Nhà thơ phải trở
về nhưng lòng muốn ở lại bên Bác
-> Với tình cảm chân thành, tha thiết, lưu luyến, Viễn Phương đã ước nguyện hóa thân vào
thiên nhiên cảnh vật bên lăng
Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác
Muốn làm đóa hoa tỏa hương đâu đây
Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này
- Điệp ngữ “Muốn làm” kết hợp phép liệt kê những hình ảnh bình dị mang ý nghĩa biểu tượng: con chim hót, đóa hoa tỏa hương, cây tre trung hiếu vừa tạo nhịp thơ dồn dập, giọng thơ tha thiết, vừa nhấn mạnh khát vọng trào dâng mãnh liệt của nhà thơ muốn hóa thân vào cảnh vật thiên nhiên quanh lăng Bác để được ở bên Bác, được thỏa nỗi mong nhớ kính yêu Bác
- Mỗi lần cụm từ “muốn làm” vang lên là một ước nguyện bình dị của nhà thơ lại được bộc lộ + Đó là muốn làm con chim cất vang tiếng hót làm vui quanh lăng Bác
+ Đó là muốn làm đóa hoa để mang hương thơm dịu mát đến bên Người
+ Đặc biệt muốn làm cây tre trung hiếu nhập vào hàng tre bát ngát bên lăng Bác, trở thành người lính trung kiên canh giữ giấc ngủ cho Người
- Các từ ngữ: “đâu đây, trốn này, quanh lăng” gợi cảm xúc lưu luyến, bịn dị
- Hình ảnh cây tre trung hiếu còn mang tính biểu tượng, ẩn dụ cho phẩm chất tốt đẹp của con người Việt Nam sắt son, chung thủy Nguyện trung thành với Bác, trung thành với lí tưởng cách mạng, có niềm tin tuyệt đối vào con đường cách mạng mà Bác và dân tộc đã lựa chọn -> Như vậy bài thơ mở đầu bằng hình ảnh hàng tre và khép lại bằng hình ảnh cây tre, tạo nên kết cấu đầu cuối tương ứng, tạo cho bài thơ có hình thức cân đối hài hòa, góp phần khắc sâu những tình cảm đẹp đẽ, bền vững của nhà thơ
=> Khổ thơ bày tỏ nỗi nhớ thương lưu luyến không muốn rời xa Bác của Viễn Phương khi vào lăng Viếng Bác Đó cũng là tình cảm, cảm xúc của nhân dân cả nước đối với Bác
- Khổ thơ còn gợi lên trong lòng người đọc lòng kính yêu và biết ơn vô hạn đối với Bác Hồ
- người cha già – Vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc
III TỔNG KẾT
- Viết “Viếng Lăng Bác” Viễn Phương đã thành công trên nhiều phương diện nghệ thuật
- Với thể thơ tự do, phù hợp với việc thể hiện cảm xúc của tác giả và chủ đề của tác phẩm
- §o¹n th¬ ng¾n gän, hµm sóc, giµu søc gîi
- Hình ảnh thơ chọn lọc, chân thực, gần gũi (cây tre, đóa hoa, mặt trời, vầng trăng…)
- Ngôn ngữ thơ trong sáng, sâu lắng, giàu giá trị biểu đạt, thể hiện rõ mạch cảm xúc dồn nén đầy xúc động, theo trình tự của cuộc viếng thăm lăng Bác
- Giọng thơ tha thiết, trìu mến, thµnh kÝnh, trang nghiªm kÕt hîp suy t, nçi ®au xãt lÉn niÒm
tù hµo phï hîp víi kh«ng khÝ thiªng liªng ë l¨ng, n¬i vÞ l·nh tô yªn nghØ
- Tác giả khéo léo sử dụng kết hợp nhiều biện pháp tu từ: Ẩn dụ, điệp ngữ, liệt kê, …
Trang 6IV KẾT BÀI
- Bài văn khép lại nhưng những vần thơ của tác giả Viễn Phương vẫn đọng lại trong lòng
người đọc bao ấn tượng và cảm xúc Năm tháng trôi đi nhưng những vần thơ ấy mãi là bông hoa không tuổi trong vườn biếc, vượt qua định luật băng hoại của thời gian để tỏa hương, để
neo đậu bền chặt trong trái tim độc giả về + luận điểm lớn
- Viết “Viếng Lăng Bác” tác giả viết bằng tất cả tình cảm yêu mến, xót thương, lòng biết ơn, thành kính, sự am hiểu về Bác
- Từ đó gợi trong lòng ta thái độ sống đúng với đạo lí truyền thống: “Uống nước nhớ nguồn”
6