Giáo trình cờ vua từ mức căn bản nhất

Xuất phát từ nhu cầu và thực tế phát triển môn thê thao này ở Việt Nam, củng như trong các nhà trường, các cấp, đòi hỏi phải có sự quan tâm đặc biệt của Nhà nước, ngành TDTT củng như ngành Giáo dục Đào tạo. Hiện nay, tại các trường Đại hớc TDTT, các trường Đại hớc và Cao đắng Sư phạm trên toàn quác đêu đã tiến hành giảng, dạy môn hớc này, nhưng việc tiến hành giảng dạy chưa mang tính thống nhất, tài liệu phục vụ giảng dạy chưa được đáp ứng đầy đủ.

M ã số: 01.01.281/681 - Đ H 2007

5.3 Bài t ậ p r è n luyện, k i ể m tra phương p h á p tô chức t h i đ ấ u và trọng tài 286

Giải đáp bài tập 287

Tài liệu tham khảo 298

4

Lời nói đầu

Cờ Vua là môn thê thao có tác dụng phát triển tư duy lôgic, luyện trí thông minh, giáo dục những phàm chất tốt đẹp như tính tô chức kí luật, kiên cường, binh tĩnh; luyện mưu trí, óc sáng tạo; luyện cách nhìn xa trông rộng, biết phân tích, tông hợp tinh hình một cách khách quan khoa hớc, rèn luyện cách làm việc có kê hoạch, tính quyết đoán và táo bạo trong xử lí tình huống

Chơi Cờ Vua chính là góp phần xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa, nâng cao đời sông văn hóa tinh thần của nhân dân, thực hiện việc trao đôi văn hóa thê dục thê thao (TDTT) với các nước trên thê giới

Năm 1978, Tổng cục TDTT (nay là Uy ban TDTT) đã ra chi thị

số 731CT đê hướng dẫn phong trào Cờ Vua rộng rãi trong mới tầng lớp nhân dân, nhất là đôi với thanh thiêu niên, hớc sinh Ngày 05/08/1980, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ra văn bản số 1787/TDQS về việc chính thức đưa bộ môn Cờ Vua vào giảng dạy trong các trường phô thông, các trường Cao đẳng, Đại hớc Sư phạm và các trường Đại hớc TDTT trên phạm vi toàn quác Tháng 10/1984, Liên đoàn Cờ Việt Nam chính thức được thành lập (tiền thân là Hội Cờ Việt Nam) và đã trở thành thành viên của Liên đoàn Cờ châu A Năm 1988, Việt Nam chính thức được cồng nhận là thành viên của Liên đoàn Cờ Vua thê giới (FIDE) Xuất phát từ nhu cầu và thực tế phát triển môn thê thao này ở Việt Nam, củng như trong các nhà trường, các cấp, đòi hỏi phải

có sự quan tâm đặc biệt của Nhà nước, ngành TDTT củng như ngành Giáo dục - Đào tạo Hiện nay, tại các trường Đại hớc TDTT, các trường Đại hớc và Cao đắng Sư phạm trên toàn quác đêu đã tiến hành giảng, dạy môn hớc này, nhưng việc tiến hành

giảng dạy chưa mang tính thống nhất, tài liệu phục vụ giảng dạy chưa được đáp ứng đầy đủ

Nhằm đáp ứng những nhu cầu nêu trên, chúng tôi biên soạn cuốn giáo trinh Cờ Vua này Trong quá trinh biên soạn, chắc chắn sẽ không tránh khỏi những khiêm khuyết Chúng tôi hi vớng sẽ nhận được những ý kiến đóng góp quý báu từ các nhà

sư phạm, các nhà chuyên môn đê cuốn sách ngày càng hoàn thiện hơn

T ậ p t h ể t á c g i ả

6

Chương

N H Ữ N G T R I T H Ứ C c ơ B Ả N T R O N G M Ô N C Ờ V U A

1.1 N G U Ồ N G Ố C , LỊCH s ử PHÁT T R I Ể N , x u H Ư Ớ N G P H Á T T R I Ể N , ĐẶC ĐIỂM, TÍNH CHẤT, TÁC DỤNG CỦA MÔN C Ờ VUA

1.1.1 Nguồn gốc của môn Cờ Vua

8

H i ệ n n a y , m ộ t t r o n g n h ữ n g x u h ư ớ n g m ỏ r ộ n g v à p h á t t r i ể n ở h ồ u

h ế t c á c m ô n t h ê t h a o đ ó l à x u h ư ớ n g t ậ n d ụ n g v à k h a i t h á c t r i ệ t đ ế c á c

n g u ồ n l ự c t r o n g x ã h ộ i p h ụ c v ụ cho s ự n g h i ệ p p h á t t r i ể n T D T T C ờ V u a

c ũ n g k h ô n g p h ả i l à m ô n t h ể t h a o n g o ạ i l ệ V i ệ c n ắ m b ắ t c á c x u h ư ớ n g

1.1.4 Lịch sử phát triển môn Cờ Vua ở Việt Nam

1.1.4.1 Lịch sử phát triển môn Cờ Vua ở Việt Nam

1.1.4.2 Xu hướng phát triển môn Cờ Vua ở Việt Nam

1.4 CÁC THUẬT NGỮ TRONG CỜ VUA

V í d ụ : ỏ h ì n h Ì t h ì T ố t f'3 g ọ i l à T ố t c h ậ m t i ế n

- Tốt thông có bảo vệ: Là quân Tốt không bị cản trở bởi Tốt đối

p h ư ơ n g t r o n g v i ệ c t i ế n x u ố n g p h o n g c ấ p n h ư n g l ạ i đ ư ợ c m ộ t q u â n T ố t

b ê n m ì n h b ả o v ệ

Ở ví dụ trên thì Tốt hô được gọi là Tốt thông có bảo vệ

- Chiến lược Cò Vua: Là định hướng trung tâm cơ bản của ván cờ

1.5.2 C á c kí h i ệ u đ ê g h i c h é p v á n đ â u v à n g h i ê n c ứ u t à i l i ệ u

B ả n g 1 : B ả n g k í h i ệ u t h ô n g t i n q u y ư ớ c t r o n g C ờ V u a

+ I Bẽn Trắng có ưu thế nhỏ X • ỏ yếu, điểm yếu

+ Ị Bên Đen có ƯU thế nhỏ - L Chuyển vé tàn cuôc

+ Ị Bẽn Trắng có ưu thế lớn [ H Ẹ P Ưu thế hai Tượng

ị

+ Ì Bẽn Đen có ưu thế lớn H Í P Hai Tương khác màu ô

+ _ Bẽn Trắng có ưu thế quyết định Hai Tượng cùng màu ô

_ + Bẽn Đen có ưu thế quyết định o o Tốt liên kết

= Thế cờ cân bằng o - ó Tốt cô láp

eo Thế cờ có bù đắp vế chất ỏ Tốt thống

Ó Ưu thế vé phát triển quân > Ưu thế vé số lượng Tốt

o Ưu thế vé khống gian © Sêinốt (thiếu thời gian)

ị Với viêc phát triển ưu thế

Quàn Hậu (H)

© Xuxvãng (tỉnh thế bó buộc) ì Quân Tượng (T)

ị # Chiếu hết (chiếu Mát) à Quân Mã (M)

Ị Nước đi mạnh ầ Quán Tốt (không có kí hiệu)

ỊỊ Nước đi rất mạnh N Nước đi mới

?

ỉ Nước đi yếu (ch) Giải vỏ địch, lấy từ giải vỏ địch

?? Nước đi sai lấm (izt) Giải khu vực, liên khu vực

ị , ? Nước đi đang chú ý (ct) Vòng đâu tranh chức vô địch

91 Nước đi gãy tranh luận (ni) Trận giao hữu

• Nước đi duy nhất corr Ván đánh qua thư

Tốt hơn, tốt hơn là RR Bình luân của ban biên tập

<=> í Hàng ngang R Còn những nước đi khác

+ Trung tàm ' J " Không có, thiếu

1.6 C Á C H THỨC GHI C H É P BIÊN BẢN TRONG C Ờ V U A

+ T ố t T r ắ n g e4 ă n T ố t Đ e n d ô ở n ư ớ c đ i t h ứ b ả y g h i l à : 7 e4 : d ô + H ậ u d i ă n q u â n M ã ở d4 ở n ư ớ c đ i t h ứ ba c ủ a T r ắ n g g h i l à : 3 H d l : d4

h ì n h ả n h v ề t h ự c c h ấ t , ở đ â y b ắ t đ ồ u b ằ n g sự h ạ n c h ế v à sau đ ó d ừ n g h ẳ n

n h ữ n g t á c đ ộ n g h ì n h t ư ợ n g v à c h u y ể n s a n g t h u ồ n t u y b ằ n g n g ô n n g ữ Giai đoan 5: G i a i đ o ạ n " l o ạ i b ỏ " v i ệ c n ó i r a t h à n h l ờ i , đ ồ u t i ê n n ó

T r o n g q u á t r ì n h t h ử n g h i ệ m đ ã s ử d ụ n g t ố h ợ p c á c p h ư ơ n g p h á p v ề

t â m - s i n h lí bao g ồ m : G h i c á c d ò n g d i ệ n s i n h v ậ t c ủ a n ã o ( đ i ệ n n ã o đ ồ )

g h i d i ệ n Làm đ ồ , x á c đ ị n h h u y ế t á p t ố i đ a v à h u y ế t á p t ô i t h i ê u , x á c d i n h Lồn s ô h ô h ấ p v à t ồ n số m ạ c h đ ậ p

Hu vít áp trước ván đàu

Sau 2 ván đấu Sau 5 - 6 ván (tấu Sau 9-10 ván đấu T.T

Hu vít áp trước ván đàu Mách RA Mách RA Mách HA

a Khái niệm khai cuộc

Khai cuộc là giai đoạn đầu của ván đâu, tại đây hai bên đều nhanh chóng phát triển lực lượng sao cho phù hợp với ý đồ chiên lược và chiên thuật đã định trước trong mỗi dạng thức khai cuộc

- Nguyên tắc 2: Triển khai nhanh chóng và hài hoa toàn bộ lực lượng

t r ư ờ n g h ợ p n à y , Đ e n có ư u t h ế 2 T ư ợ n g , k i ê m s o á t n h ữ n g đ ư ờ n g c h é o

Hình 8

8 M d 4 h ỗ

9 T b 5 + M d 7

1 0 T g 5 T e 7

l i f 4 h g

l i É

tM — l u i l o i —

B d i

1 4 M : d 4 Ế

V á n đ ấ u m i n h hoa:

M M a i e r - M O l b r i s c h , D o r t m u n d 1992

l e 4 d ô 2.e:d5 H : d 5 3 M c 3 H d 6 4.d4 M f 6 5.Tc4 a6 6 M f 3 T g 4 7.h3 T h ô 8.Te3 M b d 7 9.TỒ3 e6 1 0 H e 2 T e 7 l l X g l c5 12.0-0-0 c:d4 13.g4 T g 6

c á n h H ậ u

9 H c 2 0-0 10.Te3 M 8 d 7 l l a 4 a5 1 2 M b d 2 X e 8 1 3 X f e l M f 8 14.HỒ3 X b 8 15.d5 M b d 7 16.h3 T h ô 1 7 M e 4 T r ắ n g ư u t h ế h ơ n n h ò p h o n g t o a T ố t d6

Ý đ ồ c ủ a c á c h p h ò n g t h ủ n à y l à : Đ e n t ấ n c ô n g c á n h H ậ u , T r ắ n g t ấ n

c ô n g c á n h V u a

62

4 h 6

5 T : f 6 H : f 6

6 X c l c ỗ

6 b e 7 M f 3 T b 7 8.e3 0-0 9.Te2 d6 10.0-0 T:c3 l l X : c 3 M d 7 2 M d 2 e5 1 3 T f 3 T : f 3 1 4 M : f 3 e4 1 5 M d 2 H e 7 1 6 H a 4

2 l M c 3 T f 5 2 2 M Ồ 5 T h 7 2 3 V h 2 H f 6 2 4 X h l X f 5 2 5 V g l X f e 5 2 6 M : a 7 T f 5

2 7 M Ồ 5 T g 4 2 8 M c 3 T f 3 2 9 T : f 3 e:f3 3 0 M b l X e 4 3 1 M d 2 T g 4 32.e4 H d 4

3 3 X : f 3 c:b4 34.a:b4 X e 5 3 5 H c 3 H : c 3 36.X:c3 M : b 4 3 7 V g 2 X e 7 3 8 f 3 X g 6

3 9 V f 2 M a 6 4 0 M b 3 X c 7 4 1 X h c l M b 4 4 2 X a l b õ 4 3 X a 8 + V h 7 4 4 M d 2 b:c4 45.X:c4 X:c4 4 6 M : c 4 M d 3 + 4 7 V e 3 M c 5 4 8 X c 8 M b 3 49.e5 d:e5 50.d6

Đ ạ i k i ệ n t ư ớ n g R ê t i cho r ằ n g : "Hiểu biết dựa trên các phương án có săn chi là ảo tưởng" C á c p h ư ơ n g á n k h a i cuộc l u ô n l u ô n t h a y đ ổ i v à h o à n

c u ố n s á c h : "Sự nghiệp của tôi trong môn Cờ Vua", c ự u v ô đ ị c h t h ế g i ớ i

H R C a p a b l a n c a v i ế t : "Khi chơi khai cuộc, bạn có thể gặp những nước đi đôi đáp của đồi phương mà bạn chưa quen thuộc, trường hợp đó bạn chơi như thế nào? Bạn hãy đi theo suy nghĩ lành mạnh, hãy nhanh chóng đưa các quân đến vị trí an toàn Có thề bạn không thực hiện nước đi mạnh nhất, nhưng nhận được các thất bại của mình như những bài hớc, và hớc tập theo các bài hớc đó sẽ có thể tránh được chúng trong tương lai Nếu bạn cho nước đi là hay thì bạn sẽ đi nước cờ đó, kinh nghiệm là người thầy tót Nhiều người sau khi tìm ra một cách di chuyến tốt mà hớ cho rằng rất khả quan lại không dám thực hiện nó Thật là đáng tiếc, cần thực hiện không do dự điều mà bạn cho là hay, là đúng đắn"

2.1.4 Điều khiển xu hướng diễn biến của ván đấu

2.1.4.1 Chiến lược chơi trong các hệ thống khai cuộc

+ C ứ u n g u y cho t h ê cờ d ư ớ i c á c d ạ n g : Pat, c h i ế u v ĩ n h v i ễ n , l ặ p l ạ i n ư ớ c đi

- Phương tiện tạo tình thếbó buộc: Đ ò n p h ố i h ợ p , h o ặ c t ổ h ợ p c á c n ư ớ c

+ G i ả i p h ó n g đ ư ờ n g

+ G i ả i toa v à p h á h u y ( h i s i n h T ư ợ n g đ ể p h á h u y , lôi k é o V u a , c h i ế m ô) + Đ ò n đ á n h đ ô i ( đ á n h t r ự c d i ệ n , m ở q u â n t ạ o đ ò n )

* Sự đe doa: T ạ o r a n h ữ n g m ố i đ e doa c h i ế n t h u ậ t

* Thời gian trong chiến thuật: T h ờ i g i a n t r ự c t i ế p ( t h ò i g i a n t h ự c h i ệ n

h ợ p cho b ê n T r ắ n g

Hình 38

88

2.2.3 Phân tích, đánh giá, lập kê hoạch trong Cờ Vua

2.2.3.1 Vai trò của việc phân tích, đánh giá và lập kê hoạch trong

Cờ Vua

C ự u v ô đ ị c h C ò V u a t h ê g i ớ i E L a x k e r đ ã n ó i r ằ n g : "Đòn phối hợp bác bỏ giá trị giả dối của các quân, còn lôi đánh theo thế trận liên hoàn thì khắng định giá trị chân thật của chúng"

" T ô i - Đó là linh hồn của ván cờ, chính chúng đã tạo ra những điều kiện

đê tấn công hay phòng thủ Thắng hay bại của ván cờ tuy thuộc vào vị trí hay hoặc dở của những quân Tôi"

n ế u Đ e n t ậ p t r u n g q u â n g i ữ đ i ể m f 7 t h ì s ẽ b ị đ á n h l ạ c h ư ớ n g v à T r ắ n g sẽ

m ở cuộc t ấ n c ô n g v à o v ị t r í k h á c v à Đ e n sẽ k h ô n g p h ò n g t h ủ đ ư ợ c

Hình 57

102

v ớ i n h i ê u t ì n h h u ố n g p h ứ c t ạ p c ồ n p h ả i t í n h t o á n S o n g , c ũ n g c ó t h ể v ì sai l ồ m đ ó m à v á n cò k ế t t h ú c m ộ t c á c h n h a n h c h ó n g V ậ y k ế h o ạ c h t r o n g

b2 Kế hoạch nhiều nấc nửa định hướng

t h ự c h i ệ n n ấ c 2 p h ụ t h u ộ c v à o t ì n h h u ô n g d i ễ n b i ê n c ủ a v á n cờ, đ ê x e m XÓI n ê n t ấ n c ô n g V u a Đ e n t ừ t r u n g t â m h a y c á n h V u a V á n đ á u đ ư ợ c t i ô p

đ ã x â y d ự n g m ộ t k ế h o ạ c h n h i ề u n ấ c k h ô n g đ ị n h h ư ớ n g v ớ i m ụ c đ í c h đ ư a

M ã v à o ô e4 v à c ủ n g cô v ị t r í đ ứ n g c ủ a n ó , c ụ t h ê l à :

Nấc 1: Đ e n đ ư a M ã v ề e4 t h e o con đ ư ờ n g M b 4 - c6 - b 8 - d7 - f 6 - e4 Nấc 2: C ủ n g c ố vị t r í đ ứ n g c ủ a M ã ở e4 b ằ n g c á c h đ ố i T ư ợ n g ở d ô v à

2.2.4.1 Đổi quân trong các giai đoạn của ván đâu

1 Đổi quân trong khai cuộc

e : f 19.CỖ H a 5 2 0 X e d l Đ ế n đ â y , T r ắ n g k h ô n g c ò n s á n g s u ố t đ ể n h ì n bao q u á t t ì n h t h ế : v ớ i 20 H d 3 ! M g 4 2 1 M e 5 f 5 2 2 M g 5 , T r ắ n g v ẫ n c ò n

M d 6 + V : a 7 5 0 M e 8 V b 6 5 1 M : f 6 X c 3 + 5 2 V £ 2 X c 7 5 3 h 4 X £ 7 5 4

M h 5 V c 7 5 5 g ỗ ! h g 5 6 h g X h 7 5 7 M f 6 X h 2 + 5 8 V g 3 X h l 5 9 V g 2

X h 8 6 0 g 6 ( T ạ i đ â y n ế u 60 X h 6 6 1 g7 X g 6 + 6 2 V f 2 X : g 7 v à sẽ b ị M e 8 + r ồ i sau đ ó b ắ t X e ) Đ e n đ ồ u h à n g

- ưu thê vĩnh viễn động lực: L à ư u

2.2.7 Vấn để trung tâm và cấu trúc Tốt trong Cờ Vua

2.2.7.1 Vai trò của trung tâm

c ậ n c á c d ạ n g t h ứ c t r u n g t â m , v à m ộ t đ i ề u h ế t sức c ồ n t h i ế t l à v i ệ c t ạ o

d ự n g n ê n n h ữ n g b i ế u t ư ợ n g c h i ế n l ư ợ c t r u n g t â m cho n g ư ờ i c h ơ i K h i x â y

d ự n g b i ể u t ư ợ n g , n ê n đ ặ t t r u n g t â m t r ê n k ế t c ấ u t ổ n g t h ể c ủ a v á n đ ấ u

-có n g h ĩ a l à đ ề c ậ p đ ế n m ộ t v á n đ ấ u h o à n c h ỉ n h , b ắ t đ ồ u t ừ g i a i đ o ạ n k h a i cuộc, đ ế n k h i x u ấ t h i ệ n m ộ t d ạ n g t h ứ c t r u n g t â m n à o đ ó , v à t i ế p d i ễ n v á n

b ưu thế Tốt trung tâm và cánh Vua

Bài 44 hình 116: 1 ? +

Bài 46 hình 118: Bằng phương phập hợp lí

nào Đen có thể kiếm soát được các ó đen ở

trung tám? Diễn biến tiếp theo sẽ như thế nào

xoay quanh các ô đen đó

Bài 48 hình 120: Hãy chỉ ra kê hoạch 4 nấc

nhằm khai thác ưu thê vê lực lượng của Trắng

Bài 45 hình 117: Phân tích thế cờ trẽn và chỉ rỗ những điểm yếu nhất của hai bén Tiến hành một vài nước đi cần thiết phải thực hiện trong tình thế này

Bài 47 hình 119: Hãy đánh giá nước đi l4 M:d4 của Đen Những điểm yêu nào sau sụ đổi quăn đó tạo cho Trắng có được ưu thế, và hãy chỉ rõ ưu thế đó thuộc loại ưu thế nào?

Bài 49 hình 121: Hãy xây dựng ké hoạch khai thác ưu thê Tốt thông của Trắng, đồng thòi chỉ

rõ những nhãn tố nào của tình huống đảm bảo cho vìêc thực hiên kế hoạch đó

Bài 50 hình 122: Hãy đánh giá thê cò trên và Bài SI hình 123: Hãy thực hiện ưu thè cho xác định những lợi thê của Trắng Đồng thòi bên Đen

đưa ra các giai đoạn của kè hoạch đánh thắng

đã đề ra

T r o n g g i a i đ o ạ n t à n c u ộ c , đ i ề u q u a n t r ọ n g l à p h ả i b i ế t đ ẩ y m ạ n h s ự

h o ạ t đ ộ n g k h ô n g n h ữ n g c ủ a t ừ n g q u â n r i ê n g b i ệ t m à c ò n p h ả i b i ế t t ố chức p h ô i h ợ p c h ặ t c h ẽ g i ữ a c á c q u â n C h ơ i t à n c u ộ c đ ú n g , t ứ c l à b ả o đ ả m

đ ấ y m ạ n h t ố i đ a v à p h ố i h ợ p c h í n h x á c sự h o ạ t đ ộ n g c ủ a t ấ t cả c á c l ự c

l ư ợ n g c h i ế n đ ấ u h i ệ n có t r ê n p h ạ m v i b à n cờ

C ự u v ô đ ị c h C ò V u a t h ế g i ớ i C a p p a b l a n c a cho r ằ n g : N g h i ê n c ứ u t à n cuộc sẽ v ô c ù n g có l ợ i , n ó n â n g cao sự h i ể u b i ế t t h ế t r ậ n , p h á t t r i ể n k i ế n

t h ứ c c h u n g v ề cờ v à n â n g cao t o à n d i ệ n t r ì n h đ ộ c ủ a n g ư ờ i c h ơ i

C u ố i c ù n g , s ố l ư ợ n g q u â n t r ê n b à n cờ c ò n l ạ i í t n ê n t h ế t à n c u ộ c r ấ t

d ễ p h â n l o ạ i v à n g h i ê n c ứ u , c h ứ k h ô n g n h ư c á c g i a i đ o ạ n k h á c c ủ a v á n

đ ấ u Q u a bao t h ế k ỉ p h á t t r i ể n c ủ a m ô n Cờ, h à n g n g h ì n t h ế cờ t à n đ ã được n g h i ê n c ứ u v à p h â n t í c h t ỉ m ỉ T r o n g đ ó , k ế t q u ả c u ố i c ù n g đ ã đ ư ợ c