Nhận thức được tầm quan trọng của công tác quản lý lao động và tiền lương, trong quá trình thực tập tại công ty cổ phần Thép Miền Bắc em đã chọn đề tài khóa luận tốt nghiệp cho mình là:
LÝ LUẬN CHUNG VỀ TIỀN LƯƠNG, CÁC KHOẢN TRÍCH
Những vấn đề chung về tiền lương và các khoản trích theo lương trong doanh nghiệp
1.1.1.1.1 Khái niệm về tiền lương
Trong khu vực Nhà nước, "tiền lương" thường được chi trả từ ngân sách Nhà nước, trong khi khu vực ngoài nhà nước thường sử dụng các thuật ngữ như "tiền công" hoặc "thu nhập" Dù khác nhau về tên gọi, tất cả đều chỉ số tiền mà người sử dụng lao động trả cho người lao động dựa trên thời gian làm việc hoặc sản phẩm hoàn thành Để hiểu đúng về tiền lương và phù hợp với cơ chế quản lý, khái niệm này cần đáp ứng một số yêu cầu nhất định.
Sức lao động cần được hiểu là một loại hàng hóa trong thị trường yếu tố sản xuất Tính chất hàng hóa của sức lao động không chỉ áp dụng cho lực lượng lao động trong khu vực kinh tế tư nhân và các lĩnh vực sản xuất kinh doanh thuộc sở hữu Nhà nước, mà còn bao gồm cả công nhân viên chức làm việc trong các lĩnh vực quản lý nhà nước và quản lý xã hội.
Tiền lương được xem như giá trị của hàng hóa sức lao động, và trong bối cảnh này, người sử dụng lao động cùng với người cung ứng sức lao động sẽ tiến hành thỏa thuận dựa trên quy luật cung cầu của giá cả thị trường.
Tiền lương đóng vai trò quan trọng trong thu nhập của người lao động và cũng là một yếu tố chi phí đầu vào thiết yếu trong hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.
Tiền lương có thể được định nghĩa là giá trị tiền tệ của phần sản phẩm xã hội mà người lao động nhận được tại công ty cổ phần Thép Miền Bắc, nhằm bù đắp cho những hao phí lao động trong quá trình sản xuất.
Tiền công, một thuật ngữ đồng nghĩa với tiền lương, thể hiện mối quan hệ giữa việc mua bán sức lao động trong lĩnh vực sản xuất kinh doanh và các hợp đồng thuê lao động có thời hạn Nó được hiểu là khoản tiền trả cho mỗi đơn vị thời gian lao động hoặc theo khối lượng công việc thực hiện, phổ biến trong các thỏa thuận thuê nhân công trên thị trường tự do Trong nền kinh tế thị trường phát triển, khái niệm tiền lương và tiền công được coi là tương đồng về bản chất kinh tế, phạm vi và đối tượng áp dụng.
1.1.1.1.2 Bản chất của tiền lương
Quan điểm chung về tiền lương
Lịch sử xã hội loài người đã trải qua nhiều hình thái kinh tế khác nhau, phản ánh sự phát triển của lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất Một trong những đặc điểm quan trọng của quan hệ sản xuất là hình thức phân phối, đóng vai trò thiết yếu trong tái sản xuất và trao đổi Trong các hoạt động kinh tế, sản xuất giữ vị trí quyết định, trong khi phân phối và các khâu khác phụ thuộc vào sản xuất và cũng có ảnh hưởng tích cực trở lại quá trình sản xuất.
Tổng sản phẩm xã hội do người lao động tạo ra cần được phân phối cho tiêu dùng cá nhân, tích lũy tái sản xuất mở rộng và tiêu dùng công cộng Trong chủ nghĩa xã hội, việc phân phối vật phẩm cho tiêu dùng cá nhân tuân theo nguyên tắc “Làm theo năng lực, hưởng theo lao động”, cho thấy phân phối theo lao động là một quy luật kinh tế quan trọng Dưới chế độ xã hội chủ nghĩa, hình thức phân phối chủ yếu là tiền lương và tiền thưởng, và tiền lương trong hệ thống này khác biệt rõ rệt so với tiền lương trong chế độ tư bản chủ nghĩa.
Tiền lương trong chế độ XHCN là số tiền mà người lao động nhận được sau khi hoàn thành công việc hoặc sau một khoảng thời gian lao động nhất định Theo cách hiểu rộng hơn, tiền lương còn được xem là một phần thu nhập của nền kinh tế quốc dân, thể hiện dưới hình thức tiền tệ do Nhà nước quy định.
Công ty cổ phần Thép Miền Bắc cần hoàn thiện tổ chức công tác kế toán tiền lương và các khoản trích theo lương, đảm bảo phân phối hợp lý cho công nhân viên chức dựa trên số lượng và chất lượng lao động mà mỗi cá nhân đã đóng góp.
Theo quan điểm sản xuất, tiền lương chính là sự đền bù cho sức lao động đã được sử dụng để tạo ra sản phẩm Việc trả lương hợp lý cho người lao động là nguyên tắc cần thiết để đạt được hiệu quả kinh doanh cao.
Tiền lương là phần tiêu dùng cá nhân của người lao động, được phân phối dựa trên sự cân đối giữa quỹ hàng hóa xã hội và công sức đóng góp của từng cá nhân Nhà nước điều tiết toàn bộ các quan hệ kinh tế, bao gồm sản xuất, cung cấp vật tư, tiêu hao sản phẩm, xây dựng giá cả và quy định chế độ trả công lao động Trong lĩnh vực này, Nhà nước quản lý tập trung thông qua việc quy định mức lương tối thiểu và thiết lập hệ thống thang lương cùng phụ cấp Chính sách này áp dụng cho khu vực kinh tế quốc doanh và được thực hiện từ trên xuống, phản ánh nhận thức về quy luật phân phối theo lao động và quỹ tiêu dùng cá nhân trên toàn xã hội.
Những quan niệm trên đây về tiền lương đã bị coi là không phù hợp với những điều kiện đặc điểm của một nền sản xuất hàng hoá
Bản chất phạm trù tiền lương theo cơ chế thị trường
Trong nhiều năm qua, Việt Nam đã đạt được những thành tựu đáng kể trong công cuộc đổi mới kinh tế Tuy nhiên, một số lĩnh vực xã hội vẫn chưa theo kịp với sự phát triển chung của đất nước Đặc biệt, vấn đề tiền lương vẫn chưa đủ để tạo động lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội.
Hiện nay, tiền lương được xem như hàng hoá, với sức lao động là yếu tố quyết định trong quá trình sản xuất Thị trường sức lao động đã hình thành từ lâu và vẫn tồn tại phổ biến ở nhiều vùng Tiền lương, tiền công là khoản đầu tư quan trọng, phản ánh giá trị sức lao động Việc trả công lao động được tính toán chi tiết trong hạch toán kinh doanh của các đơn vị Tại công ty cổ phần Thép Miền Bắc, cần xác định cơ sở để tính đúng giá trị sức lao động nhằm đảm bảo tiền lương hợp lý Sức lao động, sau khi tạo ra sản phẩm, sẽ nhận được một khoản tiền công nhất định, cho thấy sức lao động là hàng hoá đặc biệt và tiền lương chính là giá cả của hàng hoá đó.
Sức lao động, như mọi hàng hoá khác, cũng mang giá trị, được xác định bởi số lượng tư liệu sinh hoạt cần thiết để sản xuất ra nó Giá trị sức lao động gắn liền với con người và được đo bằng giá trị các tư liệu sinh hoạt đáp ứng nhu cầu tối thiểu cho cuộc sống, bao gồm ăn, ở, học hành và đi lại, cũng như những nhu cầu cao hơn Tuy nhiên, giá trị này cũng bị ảnh hưởng bởi các quy luật kinh tế thị trường.
Kế toán tiền lương và các khoản trích theo lương
1.2.1 Tổ chức kế toán tiền lương
1.2.1.1 Phân loại lao động và hạch toán lao động
Các doanh nghiệp hoạt động trong các lĩnh vực khác nhau sẽ có cách phân chia lao động khác nhau, tùy thuộc vào yêu cầu quản lý và điều kiện cụ thể của từng doanh nghiệp Việc hạch toán tuyển dụng lao động được xác định dựa trên quy mô và tính chất ngành nghề của doanh nghiệp Do đó, cách phân chia lao động trong các doanh nghiệp có thể đa dạng và linh hoạt.
Phân loại lao động theo thời gian lao động gồm hai loại:
Lao động thường xuyên trong danh sách là những nhân viên do doanh nghiệp quản lý trực tiếp và chi trả lương, bao gồm công nhân sản xuất và nhân viên thuộc các hoạt động khác.
Lao động ngoài danh sách là lực lượng lao động làm việc tại các doanh nghiệp nhưng không được trả lương từ nguồn ngân sách doanh nghiệp, mà do các ngành khác chi trả Những đối tượng này bao gồm cán bộ chuyên trách đoàn thể, học sinh và sinh viên thực tập, đóng góp tích cực vào hoạt động của doanh nghiệp.
Phân loại theo quan hệ với quá trình sản xuất bao gồm:
Lao động trực tiếp sản xuất là những cá nhân tham gia trực tiếp vào các hoạt động sản xuất kinh doanh, tạo ra sản phẩm hoặc thực hiện các nhiệm vụ cụ thể Loại lao động này được phân chia thành nhiều nhóm khác nhau, tùy thuộc vào tính chất và yêu cầu công việc.
Nội dung công việc của người lao động được phân chia thành ba loại chính: lao động sản xuất kinh doanh chính, lao động sản xuất kinh doanh phụ trợ và lao động phụ trợ khác.
Theo năng lực và trình độ chuyên môn gồm: Lao động có tay nghề cao, lao động có tay nghề trung bình, lao động phổ thông
- Lao động gián tiếp sản xuất: là bộ phận lao động tham gia một cách gián
Hoàn thiện tổ chức công tác kế toán tiền lương và các khoản trích theo lương tại Công ty Cổ phần Thép Miền Bắc là yếu tố quan trọng trong quá trình sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp Lao động gián tiếp trong doanh nghiệp bao gồm những người chỉ đạo, phục vụ và quản lý kinh doanh, và được phân chia thành nhiều nhóm khác nhau.
Theo nội dung công việc và nghề nghiệp chuyên môn gồm: Nhân viên kỹ thuật, nhân viên quản lý kinh tế, nhân viên hành chính
Theo năng lực và trình độ chuyên môn gồm: chuyên viên chính, chuyên viên , cán sự, nhân viên
Phân chia lao động trong doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc nắm bắt thông tin về số lượng, thành phần và trình độ chuyên môn của nhân sự Điều này giúp doanh nghiệp thực hiện quy hoạch và lập kế hoạch lao động hiệu quả, từ đó xây dựng dự toán chi phí nhân công trong sản xuất và kế hoạch quỹ lương cho nhân viên.
Tiền lương đóng vai trò quan trọng trong quản lý doanh nghiệp, giúp đạt được mục tiêu giảm chi phí và nâng cao hiệu quả sản xuất Khi quản lý tiền lương tốt, doanh nghiệp không chỉ tối ưu hóa chi phí mà còn đảm bảo người lao động nhận được phần thưởng xứng đáng cho những đóng góp của họ Để hạch toán tiền lương hiệu quả, doanh nghiệp cần bắt đầu từ việc hạch toán chính xác vấn đề lao động, đây là nền tảng quan trọng cho việc tính lương.
Hạch toán số lƣợng lao động
Hạch toán số lượng lao động là quá trình ghi chép và phân loại số lượng lao động theo nghề nghiệp, công việc và trình độ tay nghề, cấp bậc kỹ thuật Việc này giúp quản lý hiệu quả nguồn nhân lực và đánh giá đúng năng lực lao động trong tổ chức.
Hạch toán số lượng lao động được ghi chép trên sổ danh sách lao động của doanh nghiệp và từng bộ phận Sổ này do phòng lao động lập theo mẫu quy định và được chia thành 2 bản.
+ Một bản do phòng quản lý ghi chép
+Một bản do phòng kế toán quản lý
Cơ sở dữ liệu ghi danh sách lao động bao gồm tuyển dụng và hưu trí được phê duyệt theo quy định doanh nghiệp Tại công ty cổ phần Thép Miền Bắc, phòng lao động và phòng kế toán cần ghi chép kịp thời và đầy đủ thông tin vào sổ danh sách lao động Điều này là cần thiết để lập báo cáo lao động và phân tích tình hình biến động lao động vào cuối tháng và cuối quý, phục vụ cho yêu cầu quản lý từ cấp trên.
Hạch toán thời gian lao động
Hạch toán thời gian lao động là hạch toán việc sử dụng thời gian lao động đối với công nhân viên ở từng bộ phận trong doanh nghiệp
Bảng chấm công (Mẫu số 01-LĐTL) là chứng từ quan trọng nhất để hạch toán thời gian lao động trong doanh nghiệp, dùng để ghi chép thời gian làm việc và nghỉ vắng mặt của người lao động theo từng ngày Mỗi bộ phận lập bảng chấm công riêng trong một tháng, và tổ trưởng hoặc trưởng phòng ban sẽ trực tiếp ghi chép Bảng chấm công được công khai tại địa điểm quy định, là cơ sở tính lương và thưởng cho lao động Trong trường hợp ngừng việc, biên bản ngừng việc cần được lập để ghi rõ thời gian và nguyên nhân ngừng việc, và người chịu trách nhiệm Biên bản này cũng là căn cứ để tính lương và xử lý thiệt hại Đối với nghỉ việc do ốm đau, tai nạn lao động hay thai sản, cần có chứng từ từ cơ quan có thẩm quyền và ghi vào bảng chấm công theo ký hiệu quy định.
Hạch toán kết quả lao động
Hạch toán kết quả lao động là quá trình theo dõi và ghi chép kết quả công việc của nhân viên, thể hiện qua số lượng công việc, khối lượng sản phẩm và tình trạng hoàn thành của từng cá nhân hoặc nhóm lao động Để thực hiện việc này, kế toán sử dụng các chứng từ ban đầu khác nhau tùy thuộc vào loại hình và đặc điểm sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp Mặc dù mẫu mã có thể khác nhau, nhưng các chứng từ này đều cần có các thông tin cơ bản như tên công nhân, tên công việc hoặc sản phẩm, thời gian lao động, số lượng sản phẩm hoàn thành và chất lượng công việc.
Để hoàn thiện tổ chức công tác kế toán tiền lương và các khoản trích theo lương tại công ty cổ phần Thép Miền Bắc, các báo cáo về kết quả sản xuất như “phiếu xác nhận sản phẩm hoặc công việc hoàn thành” và “hợp đồng giao khoán” cần được lập và ký bởi tổ trưởng, xác nhận bởi cán bộ kiểm tra kỹ thuật, và phê duyệt bởi lãnh đạo bộ phận Sau đó, các chứng từ này sẽ được chuyển cho nhân viên hạch toán đội sản xuất để tổng hợp kết quả lao động toàn đội, rồi gửi về phòng tiền lương để xác nhận Cuối cùng, thông tin này sẽ được chuyển đến phòng kế toán doanh nghiệp để làm căn cứ tính lương và thưởng.
Hạch toán lao động không chỉ giúp quản lý việc huy động và sử dụng lao động mà còn là cơ sở để tính toán chính xác tiền lương cho người lao động Để đảm bảo tính chính xác trong việc chi trả tiền lương cho công nhân viên, việc hạch toán lao động cần phải được thực hiện đầy đủ, khách quan và chính xác.
1.2.1.2 Kế toán chi tiết tiền lương
1.2.1.2.1 Các phương pháp tính lương
Tùy theo tính chất của từng loại hình sản xuất kinh doanh mà doanh nghiệp áp dụng các hình thức trả lương khác nhau, bao gồm:
- Trả lương theo thời gian
- Trả lương theo sản phẩm