Hoàng Văn Cường đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn cho tơi hồn thànhluận văn này.Tôi cũng xin chân thành cám ơn các anh chị đồng nghiệp đang công tác tạiCục Hải quan tỉnh Điện Biên đã hết lò
NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ PHÒNG, CHỐNG GIAN LẬN THƯƠNG MẠI CỦA HẢI QUAN
Khái niệm và sự cần thiết phòng, chống gian lận thương mại
1.1.1 Khái niệm về gian lận thương mại
Hành vi gian lận thương mại bao gồm các hành vi lừa đảo trong lĩnh vực kinh doanh, mua bán và trao đổi hàng hóa Những chủ thể thực hiện hành vi này có thể là người mua, người bán, hoặc cả hai Mục tiêu chính của gian lận thương mại là thu lợi bất chính thông qua việc lừa dối người khác hoặc các cơ quan quản lý nhà nước về thị trường.
Gian lận thương mại trong lĩnh vực Hải quan là hành vi vi phạm pháp luật, trong đó cá nhân hoặc tổ chức lừa dối cơ quan Hải quan để trốn tránh một phần hoặc toàn bộ thuế xuất nhập khẩu, hoặc né tránh các biện pháp cấm và hạn chế liên quan đến hàng hóa và dịch vụ theo quy định của pháp luật Hành vi này không chỉ gây thiệt hại về tài chính mà còn ảnh hưởng đến sự công bằng trong thương mại và an ninh kinh tế quốc gia.
1.1.2 Các hình thức gian lận thương mại
Trong bối cảnh kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, gian lận thương mại ngày càng trở nên đa dạng và tinh vi hơn Tại Hội nghị quốc tế lần thứ V về chống gian lận thương mại trong lĩnh vực hải quan, tổ chức bởi Tổ chức Hải quan thế giới tại Brussels từ ngày 9 đến 13 tháng 10 năm 1995, đã thống nhất phân loại các hình thức gian lận thương mại thành 16 loại khác nhau.
1.1.3 Sự cần thiết và ý nghĩa của hoạt động phòng, chống gian lận thương mại trong lĩnh vực xuất nhập khẩu của Hải quan
Phòng, chống gian lận thương mại là nhiệm vụ quan trọng của ngành Hải quan và lực lượng kiểm soát Hải quan, nhằm bảo vệ an ninh chính trị, an ninh kinh tế và xã hội Hoạt động này không chỉ góp phần bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng mà còn bảo tồn bản sắc dân tộc trong quá trình hội nhập kinh tế khu vực và quốc tế.
1.1.4 Vai trò của cơ quan Hải quan đối với công tác phòng, chống gian lận thương mại
Hải quan đóng vai trò quan trọng trong việc phòng chống gian lận thương mại trong xuất nhập khẩu Là cơ quan chức năng của Nhà nước, Hải quan không chỉ thực hiện các tác nghiệp cụ thể trong quan hệ thương mại và hợp tác quốc tế mà còn có trách nhiệm tổ chức và phối hợp với các cơ quan khác để hiệu quả trong việc ngăn chặn và hạn chế gian lận thương mại.
Các biện pháp phòng, chống gian lận thương mại trong lĩnh vực xuất nhập khẩu của cơ quan Hải quan
1.2.1 Thu thập, xử lý thông tin nghiệp vụ Hải quan
1.2.2 Điều tra nghiên cứu nắm tình hình
1.2.3 Biện pháp cơ sở bí mật
1.2.5 Biện pháp đấu tranh chuyên án
1.2.6 Các biện pháp trinh sát nội tuyến, ngoại tuyến và trinh sát kỹ thuật
1.2.7 Biện pháp vận động quần chúng tham gia phòng, chống gian lận thương mại:
1.2.8 Biện pháp tuần tra kiểm soát
1.3 Một số nhân tố ảnh hưởng đến việc phòng, chống gian lận thương mại của cơ quan Hải quan
1.3.1 Các nhân tố khách quan
- Sự hợp tác hoạt động của Hải quan các nước và Tổ chức Hải quan Thế giới
- Sự phối hợp với các lực lượng quản lý chức năng của Nhà nước
- Hệ thống pháp luật và các văn bản quy định về phòng, chống gian lận thương mại
- Chế độ chính sách khuyến khích đối với công tác phòng chống gian lận thương mại
- Công tác tuyên truyền và nhận thức của công chúng về gian lận thương mại Các nhân tố chủ quan
- Trình độ năng lực, đạo đức nghề nghiệp và nhận thức về công tác phòng chống gian lận thương mại của cán bộ Hải quan
- Quy mô và tính chất địa bàn hoạt động của đơn vị Hải quan
- Trang thiết bị, phương tiện được trang bị chưa đủ để thực hiện các biện pháp nghiệp vụ cần thiết
1.4 Kinh nghiệm phòng, chống gian lận thương mại trong lĩnh vực xuất nhập khẩu của Hải quan của một số nước và bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam
1.4.1 Hoạt động của Tổ chức Hải quan thế giới (WCO)
1.4.2 Hoạt động phòng, chống gian lận thương mại trong lĩnh vực xuất nhập khẩu của cơ quan Hải quan ở một số nước trên thế giới
Phòng, chống gian lận thương mại của Hải quan Trung Quốc
Phòng, chống gian lận thương mại của Hải quan New Zealand
Phòng, chống gian lận thương mại của Hải quan Hàn Quốc:
Phòng, chống gian lận thương mại của Hải quan Australia:
1.4.3 Một số bài học kinh nghiệm về phòng, chống gian lận thương mại trong lĩnh vực xuất nhập khẩu đối với Hải quan Việt Nam
Trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay, việc nâng cao hiệu quả phòng, chống gian lận thương mại trong xuất nhập khẩu đòi hỏi sự phối hợp và hỗ trợ chặt chẽ giữa các cơ quan Hải quan của các quốc gia và vùng lãnh thổ trên toàn cầu.
Trong bối cảnh kinh tế thị trường mở cửa, nhiều doanh nghiệp trong lĩnh vực xuất nhập khẩu thường ưu tiên lợi nhuận và lợi ích cá nhân, dẫn đến tình trạng gian lận thương mại ngày càng gia tăng.
Để đối phó với những hành vi gian lận thương mại ngày càng tinh vi, ngành Hải quan Việt Nam cần tập trung vào việc hoàn thiện quy trình nghiệp vụ hải quan Việc này nên được thực hiện theo hướng đơn giản hóa và nâng cao hiệu quả, nhằm nâng cao khả năng phòng, chống gian lận thương mại.
Đối với việc phát triển nguồn nhân lực trong ngành Hải quan, cần chú trọng đến việc đào tạo chuyên môn nghiệp vụ và nâng cao đạo đức nghề nghiệp.
Vào thứ năm, việc phòng, chống gian lận thương mại cần được tích cực liên kết với các nỗ lực phòng chống tham nhũng và thúc đẩy sự minh bạch trong nền kinh tế.
THỰC TRẠNG CÔNG TÁC PHÒNG, CHỐNG GIAN LẬN THƯƠNG MẠI TẠI CỤC HẢI QUAN ĐIỆN BIÊN
Khái quát về Cục hải quan Điện Biên
2.1.1 Quá trình hình thành và phát triển
Cục Hải quan tỉnh Điện Biên thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước về hải quan tại ba tỉnh Điện Biên, Lai Châu và Sơn La Trước khi được thành lập, khu vực này đã có nhiều đơn vị hải quan hoạt động qua các thời kỳ, góp phần vào sự phát triển của ngành hải quan tại địa phương.
Hiện tại, tổ chức bộ máy của Cục Hải quan Điện biên gồm: 01 Cục trưởng,
Tại tỉnh Điện Biên, có 02 Phó cục trưởng cùng với 02 phòng tham mưu (Văn phòng và Nghiệp vụ), 02 đội (Đội kiểm soát Hải quan và Đội kiểm soát phòng chống ma túy), 01 Chi cục Kiểm tra sau thông quan và 5 Chi cục Hải quan cửa khẩu đường bộ Tỉnh Lai Châu có 01 Chi cục Hải quan cửa khẩu Ma Lù Thàng, trong khi tỉnh Sơn La có Chi cục Hải quan cửa khẩu Chiềng Khương, Hải quan cửa khẩu Lóng Sập và 01 Chi cục Hải quan ngoài cửa khẩu (Chi cục Hải quan Sơn La).
2.1.2 Mô hình tổ chức và quản lý
Các tổ chức tại Cục Hải quan tỉnh Điện Biên
- Đảng bộ Cục Hải quan tỉnh Điện Biên trực thuộc Đảng ủy dân chính Đảng tỉnh Điện Biên
- Công đoàn cơ sở trực thuộc Liên đoàn lao động tỉnh Điện Biên
- Chi đoàn thanh niên trực thuộc Đoàn dân chính tỉnh
- Hội cựu chiến binh trực thuộc Hội cưu chiến binh Dân chính đảng tỉnh
Quản lý nhà nước về hải quan và thực thi pháp luật liên quan đến hải quan được thực hiện theo quy định của Quyết định 1027/QĐ-BTC năm 2010 của Bộ trưởng Bộ Tài chính Cục Hải quan có trách nhiệm tuân thủ các quy định pháp luật trong khu vực hoạt động của mình.
Hải quan Việt Nam có nhiệm vụ kiểm tra và giám sát hàng hóa cũng như phương tiện vận tải, đồng thời phòng, chống buôn lậu và vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới Ngoài ra, hải quan còn tổ chức thực hiện các quy định pháp luật về thuế đối với hàng hóa xuất khẩu và nhập khẩu, đồng thời kiến nghị các biện pháp quản lý nhà nước liên quan đến hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu, xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh, và chính sách thuế đối với hàng hóa này.
2.1.5 Khái quát kết quả hoạt động chuyên môn của Cục Hải quan Điện Biên trong giai đoạn 2011 – 2013
Bàng 2.1: Kết quả hoạt động chuyên môn của Cục Hải quan Điện Biên giai đoạn 2011-2013
Stt Công tác chuyên môn Năm 2011 Năm 2012 Năm 2013
1 Hành khách xuất nhập cảnh (lượt) 64.570 93.379 110.544
3 Số lương tờ khai đã hoàn thành thủ tục (bộ)
5 Tổng số thu nộp ngân sách
Nguồn: Báo cáo tổng kết năm của Cục Hải quan Điện Biên, 2011-2013
2.2 Thực trạng gian lận thương mại và hoạt động phòng, chống gian lận thương mại tại Cục Hải quan Điện Biên trong giai đoạn 2011-2013
Cục Hải quan tỉnh Điện Biên đảm nhận nhiệm vụ quản lý Nhà nước về Hải quan tại ba tỉnh Điện Biên, Lai Châu và Sơn La Với đặc thù là cục Hải quan liên tỉnh và địa bàn dài, phức tạp, các thủ đoạn gian lận thương mại tại đây cũng mang những đặc điểm riêng Hoạt động chống buôn lậu và gian lận thương mại tại Cục Hải quan tỉnh Điện Biên diễn ra trong một khu vực rộng lớn, chủ yếu tập trung tại các cửa khẩu biên giới đường bộ.
Bảng 2.2: Kết quả phát hiện, xử lý các vụ gian lận thương mại tại Cục Hải quan tỉnh Điện Biên năm 2011-2013 Đơn vị tính: triệu đồng
Số vụ Trị giá Số vụ Trị giá Số vụ Trị giá
GLTM qua khai báo sai về số lượng, trọng lượng, trị giá 1 216 1 2,1
GLTM qua khai báo sai mã số hàng hóa 1 600 1 3.229
Nguồn: Báo cáo tổng kết Cục hải quan Điện Biên 2011-2013
2.2.1 Phòng, chống gian lận trong kê khai thuế nhập khẩu:
- Khai báo sai về số lượng, trọng lượng hàng hoá
- Khai báo sai về chất lượng hàng hoá
- Khai báo sai xuất xứ hàng hoá
- Khai báo không trung thực về trị giá trị hàng hóa tính thuế
- Khai báo sai về mã số, thuế suất của hàng hóa
2.2.2 Phòng, chống các hình thức gian lận thương mại khác tại cục Hải Quan Điện Biên
Từ năm 2011 đến năm 2013, Cục Hải quan tỉnh Điện Biên đã phát hiện và lập biên bản xử lý nhiều vụ vi phạm, với số liệu cụ thể được thể hiện trong Bảng 2.3 Số vụ vi phạm này được tính theo đơn vị vụ/triệu đồng.
Chỉ tiêu Năm 2011 Năm 2012 Năm 2013
Số vụ Trị giá Số vụ Trị giá Số vụ Trị giá
Nguồn: Báo cáo tổng kết năm của Cục Hải quan Điện Biên, 2011-2013 2.2.2.1 Buôn bán, vận chuyển hàng cấm.
Từ năm 2011 đến năm 2013, Cục Hải quan tỉnh Điện Biên đã phát hiện, lập biên bản và xử lý nhiều vụ vi phạm liên quan đến buôn bán và vận chuyển trái phép hàng cấm Số lượng các vụ vi phạm này được ghi nhận trong Bảng 2.4, thể hiện sự nỗ lực của cơ quan chức năng trong việc quản lý và ngăn chặn hoạt động buôn lậu.
Chỉ tiêu Năm 2011 Năm 2012 Năm 2013
Số đối tượng bị bắt giữ ( người) 22 20 17
Số lượng Hê rô in thu giữ (gram) 3.091 4.484 40.149
Số lượng thuốc phiện thu giữ (gram) 4.902 12.074 1.624
Số lượng Ma túy tổng hợp (viên) 3.262 378 24.206
Nguồn: Báo cáo tổng kết công tác kiểm soát của Cục Hải quan Điện Biên, các năm 2011-2013
2.2.2.2 Buôn bán, vận chuyển hàng có điều kiện.
2.3 Thực trạng thực hiện nghiệp vụ phòng, chống gian lận thương mại tại Cục Hải quan tỉnh Điện Biên
Công tác phòng chống gian lận thương mại trong ngành hải quan, đặc biệt tại Cục Hải quan tỉnh Điện Biên, được thực hiện nhằm đảm bảo sự công bằng cho các doanh nghiệp xuất nhập khẩu Đội kiểm soát Hải quan thuộc Cục Hải quan tỉnh Điện Biên, dưới sự quản lý của Cục Điều tra chống buôn lậu - Tổng cục Hải quan, có nhiệm vụ tham mưu cho lãnh đạo cục trong việc chỉ đạo các Chi cục thực hiện các biện pháp nghiệp vụ chuyên sâu Đội này cũng trực tiếp kiểm tra và kiểm soát các hành vi vi phạm của hành khách trong hoạt động xuất nhập khẩu Cơ cấu tổ chức của Đội kiểm soát bao gồm 01 Đội trưởng và 04 công chức thừa hành.
2.4 Đánh giá về công tác phòng chống gian lận thương mại trong xuất nhập khẩu hàng hóa tại Cục hải quan Điện Biên
2.4.1 Những kết quả đã đạt được
Trong lĩnh vực xuất nhập khẩu, việc xác định các phương thức và thủ đoạn gian lận thương mại là rất quan trọng Một trong những hình thức gian lận phổ biến là việc cố tình khai sai phẩm cấp hàng hóa, cũng như việc khai báo không đúng hoặc lập hồ sơ giả mạo, chứng từ giả về xuất xứ hàng hóa.
Hoàn thành công tác điều tra cơ bản và xây dựng mạng lưới cộng tác viên tại các địa bàn trọng điểm là rất quan trọng, đặc biệt đối với các công ty có hoạt động xuất nhập khẩu thường xuyên Điều này cũng áp dụng cho các khu vực cửa khẩu nằm trong phạm vi kiểm soát của Cục quản lý Hải quan.
- Phối hợp tốt với các lực lượng chức năng như: Công an tỉnh Điện Biên,
Bộ đội biên phòng tỉnh Điện Biên, Chi Cục Quản lý thị trường tỉnh, Cục thuế tỉnh và các Ngân hàng thương mại đang phối hợp chặt chẽ trong việc điều tra, nghiên cứu và xử lý thông tin liên quan đến tình hình vi phạm trên địa bàn.
- Làm tốt công tác thu thập thông tin từ nhiều nguồn, xử lý chính xác các thông tin, tập trung vào các đối tượng trọng điểm.
Đội Kiểm soát đã chú trọng vào việc xây dựng các chuyên đề nhằm đấu tranh với các hành vi gian lận thương mại, đặc biệt là chuyên đề liên quan đến hàng nhập khẩu được hưởng thuế suất ưu đãi theo CEPT.
Các cán bộ làm công tác phòng, chống gian lận thương mại cần tham gia các khóa học chuyên sâu về ngoại thương, tài chính và khoa học hàng hóa Điều này giúp họ nắm vững kiến thức về thanh toán quốc tế và vận tải quốc tế, từ đó có cái nhìn toàn diện hơn về các thủ đoạn gian lận thương mại Việc này sẽ hỗ trợ công chức Hải quan phát hiện nhanh chóng các hành vi gian lận và xử lý nghiêm minh, thỏa đáng các vi phạm xảy ra.
2.4.2 Những tồn tại và nguyên nhân
So với lưu lượng hàng hóa xuất nhập khẩu và số lượng doanh nghiệp hoạt động, số vụ gian lận thương mại được phát hiện và xử lý vẫn còn thấp Điều này cho thấy công tác phòng, chống gian lận thương mại chưa phản ánh đúng thực trạng phức tạp của các hoạt động gian lận trong lĩnh vực này.
Việc xử lý gian lận thương mại hiện nay gặp nhiều khó khăn do kỷ luật hành chính chưa nghiêm và pháp luật chưa được áp dụng kịp thời, dẫn đến thiếu hiệu quả trong giáo dục và răn đe Hậu quả là sau khi nộp phạt, nhiều đối tượng vi phạm vẫn tiếp tục tái phạm hoặc kéo dài tình trạng vi phạm mà không được xử lý triệt để.
2.5.2 Nguyên nhân của các tồn tại
GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG PHÒNG, CHỐNG GIAN LẬN THƯƠNG MẠI TẠI CỤC HẢI QUAN ĐIỆN BIÊN
Nâng cao hiệu quả phối hợp trong hoạt động phòng, chống gian lận thương mại trong lĩnh vực xuất nhập khẩu
3.2.5 Phổ biến, tuyên truyền giáo dục và nâng cao, giác ngộ cho cán bộ và nhân dân về phòng, chống gian lận thương mại trong lĩnh vực xuất nhập khẩu
3.2.6 Phòng, chống gian lận thương mại trong lĩnh vực xuất nhập khẩu gắn liền với chống tham nhũng
Các kiến nghị
3.3.1 Kiến nghị với Chính phủ
Để phát triển sản xuất hiệu quả, cần có những chính sách hợp lý liên kết giữa sản xuất và chế biến, đồng thời mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm Điều này không chỉ giúp nâng cao giá trị sản phẩm mà còn tạo ra việc làm ổn định cho người lao động.
Để giải quyết hiệu quả chính sách xóa đói, giảm nghèo, cần nhận thức rằng sự phân hóa giàu nghèo là một thực tế không thể tránh khỏi trong nền kinh tế thị trường, đặc biệt là giữa các vùng miền Tình trạng này ngày càng gia tăng, nhất là ở khu vực biên giới và miền núi, khiến nhiều người lao động có xu hướng từ bỏ sản xuất nông nghiệp để tham gia vào hoạt động buôn lậu, với hy vọng gia tăng thu nhập và cải thiện đời sống.
Để nâng cao chất lượng cuộc sống tại khu vực biên giới và các vùng khó khăn, cần đầu tư đồng bộ vào hạ tầng như điện, đường, trường trạm, phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội Bên cạnh đó, việc phát triển giáo dục, y tế và văn hóa thông tin cũng rất quan trọng nhằm cải thiện đời sống tinh thần và nâng cao dân trí cho người dân ở các địa bàn nông thôn, miền núi và vùng sâu, vùng xa.
3.3.2 Kiến nghị với Tổng cục Hải quan
* Đề xuất lên Quốc hội hoàn thiện pháp luật Hải quan
* Đề xuất lên Quốc hội Hoàn thiện pháp luật hình sự
* Hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự quy định thẩm quyền điều tra của Hải quan