BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN BÀI TẬP LỚN MÔN TRIẾT HỌC MÁC – LÊNIN Đề bài: “ Phân tích mối quan hệ vật chất ý thức Liên hệ với lối sống niên nay.” Họ tên : Phạm Ngọc Minh Thư Mã sinh viên : 11226129 Lớp học phần : 24 GV hướng dẫn : Nguyễn Thị Lê Thư Hà Nội, tháng 12 năm 2022 MỤC LỤC MỞ ĐẦU NỘI DUNG PHẦN I LÝ LUẬN VỀ MỐI QUAN HỆ GIỮA VẬT CHẤT VÀ Ý THỨC I Vật chất Quan niệm chủ nghĩa tâm chủ nghĩa vật trước C Mác phạm trù vật chất Cuộc cách mạng khoa học tự nhiên cuối kỷ XIX đầu kỷ XX phá sản quan niệm vật siêu hình vật chất .5 Quan niệm triết học Mác - Lênin vật chất Các hình thức tồn vật chất Tính thống vật chất giới .11 II Ý thức: 12 Nguồn gốc ý thức .12 Bản chất ý thức 13 Kết cấu ý thức 15 III Mối quan hệ vật chất ý thức 16 Quan điểm chủ nghĩa tâm chủ nghĩa vật siêu hình 16 Quan điểm chủ nghĩa vật biện chứng 17 PHẦN II LIÊN HỆ VỚI LỐI SỐNG CỦA THANH NIÊN HIỆN NAY 19 Liên hệ thực tế .20 Vận dụng mối quan hệ vật chất ý thức để xây dựng lối sống tích cực giới trẻ 21 KẾT LUẬN .24 TÀI LIỆU THAM KHẢO .25 MỞ ĐẦU Mục tiêu Đảng Nhà nước ta dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh, theo mà Bác Hồ ln mong mỏi Bởi vậy, Đảng Chính phủ ln đặt nhiệm vụ xây dựng, bảo vệ Tổ quốc phát triển kinh tế lên hàng đầu Tuy nhiên, làm để thực tốt nhiệm vụ Đảng ta phải lấy chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh làm tảng, làm kim nam cho hoạt động Việc nắm bắt hiểu quy luật giúp cá nhân góp phần vào cơng xây dựng phát triển đất nước Triết học Mác – Lênin có nhiều vấn đề nghiên cứu liên quan trực tiếp đến đời sống người, đến tự nhiên, xã hội vật chất, ý thức, mối quan hệ biện chứng, chủ nghĩa vật, chủ nghĩa tâm… Và số nội dung phổ biến môn học Mối quan hệ vật chất ý thức Với tư cách sinh viên, cơng dân nước Cộng hịa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, qua tiểu luận này, em muốn tìm hiểu kĩ Triết học MácLênin, cụ thể mối quan hệ biện chứng vật chất với ý thức, liên hệ mối quan hệ với lối sống giới trẻ Việt Nam nay, từ vận dụng để xây dựng lối sống tích cực giới trẻ Mặc dù cố gắng, chắn không tránh khỏi sai sót, em mong nhận góp ý quý báu cô để tiểu luận em hoàn thiện Em xin chân thành cảm ơn! NỘI DUNG PHẦN I LÝ LUẬN VỀ MỐI QUAN HỆ GIỮA VẬT CHẤT VÀ Ý THỨC I Vật chất Quan niệm chủ nghĩa tâm chủ nghĩa vật trước C Mác phạm trù vật chất Triết học Mác – Lênin đời điều kiện lịch sử Tây Âu nước Đức vào năm 40 kỷ XIX, phương thức sản xuất tư chủ nghĩa đời phát triển trở thành phương thức sản xuất thống trị xã hội Khoa học tự nhiên phát triển, nhiều phát minh đời bác bỏ quan điểm siêu hình giới trước tạo sở cho quan điểm biện chứng vật đời Quan niệm vật chất triết học Mác – Lênin từ thời kỳ Mác, Ăngghen đến thời kỳ Lênin, có phát triển Mác Ăng-ghen đưa khái niệm phạm trù vật chất theo quan điểm chủ nghĩa vật biện chứng tác phẩm mình, điều khác với nhà triết học vật siêu hình trước Cả hai cho vật chất tồn độc lập với ý thức, phản ánh thực khách quan vào óc người Ý thức hình ảnh tinh thần giới vật chất truyền vào não người (hiện thực khách quan) chuyển hóa thành hình ảnh chủ quan Vì vậy, tồn vật chất ý thức định mà thân vật chất định Con người ý thức sản phẩm giới vật chất Tuy nhiên, C.Mác Ph.Ăngghen không đưa định nghĩa thống phạm trù vật chất, quan điểm vật chất C.Mác Ph.Ăngghen rõ ràng chủ nghĩa vật biện chứng sâu sắc.Trong tác phẩm mình, Mác Ăngghen trình bày quan niệm phạm trù vật chất lập trường chủ nghĩa vật biện chứng, khác với nhà triết học vật siêu hình trước Các ơng khẳng định vật chất tồn độc lập với ý thức, ý thức phản ánh thực khách quan vào đầu óc người Ý thức hình ảnh tinh thần giới vật chất, giới vật chất (hiện thực khách quan) di chuyển vào óc người cải biến thành hình ảnh chủ quan Như tồn vật chất không bị định ý thức mà vật chất tự tồn Con người ý thức người sản phẩm giới vật chất Tuy nhiên Mác Ăngghen chưa đưa định nghĩa khái quát phạm trù vật chất, quan niệm Mác Ăngghen vật chất rõ ràng có tính chất vật biện chứng sâu sắc - Các nhà triết học chủ nghĩa tâm, dù chủ nghĩa tâm chủ quan hay chủ nghĩa tâm khách quan, thừa nhận tồn vật chất, lại phủ nhận chất "sự tồn tại" "Bản chất" vật chất "bản chất" Chủ nghĩa tâm khách quan cho tồn vật chất “thoát ly” khỏi “khái niệm tuyệt đối” “tinh thần giới”; chủ nghĩa tâm chủ quan cho vật chất phụ thuộc vào ý thức, cho vật chất “phức hợp” ý thức người Vì vậy, mặt nhận thức luận, chủ nghĩa tâm cho người khơng thể nhận thức bóng, tức bề ngồi vật, tượng Thậm chí, theo quan điểm họ, trình nhận thức người chẳng qua trình ý thức “khám phá” thân hình thức khác Vì vậy, chất, nhà triết học tâm phủ nhận tồn khách quan vật chất Các nhà triết học tâm, chủ nghĩa tâm chủ quan chủ nghĩa tâm khách quan, từ cổ đại đến đại có thừa nhận tồn vật chất lại phủ định đặc trưng “tồn tự thân” vật chất Chủ nghĩa tâm khách quan coi tồn vật chất “tha hóa” “ý niệm tuyệt đối” “tinh thần giới”; chủ nghĩa tâm chủ quan thừa nhận vật chất tồn phụ thuộc vào ý thức, coi vật chất “phức hợp” ý thức người Do đó, mặt nhận thức luận, chủ nghĩa tâm cho người không thể, nhận thức bóng, bề ngồi vật, tượng Thậm chí theo họ, trình nhận thức người chẳng qua q trình ý thức “tìm lại’’ thân hình thức khác Như vậy, thực chất, nhà triết học tâm phủ nhận đặc tính tồn khách quan vật chất - Quan điểm quán nhà triết học vật từ thời cổ đại thừa nhận tồn khách quan giới vật chất giải thích tự nhiên chất tự nhiên Quan điểm đúng, chưa đủ để nhà vật trước Mác hình thành quan niệm hồn chỉnh phạm trù Tuy nhiên, với tiến trình lịch sử, quan điểm vật chất nhà triết học vật phát triển theo hướng khoa học, theo hướng sâu sắc hơn, trừu tượng Quan điểm quán từ xưa đến nhà triết học vật thừa nhận tồn khách quan giới vật chất, lấy thân giới tự nhiên để giải thích tự nhiên Lập trường đắn, song chưa đủ để nhà vật trước C.Mác đến quan niệm hoàn chỉnh phạm trù tảng Tuy vậy, với tiến lịch sử, quan niệm nhà triết học vật vật chất bước phát triển theo hướng ngày sâu sắc trừu tượng hóa khoa học + Chủ nghĩa vật thời cổ đại: • • • • Hầu hết nhà vật thời kỳ quy vật chất hay vài dạng cụ thể xem chúng khởi nguyên giới, tức đồng vật chất nói chung với vật cụ thể, hữu hình, chẳng hạn: nước (Thales); lửa (Heraclitus); khơng khí (Anaximenes); đất, nước, lửa, gió (Tứ đại - Ấn Độ); kim, mộc, thủy, hỏa, thổ (Ngũ hành - Trung Quốc) Quan niệm vật chất nhà triết học vật thời cổ đại mang tính trực quan,thơ sơ, mộc mạc, tự phát đoán Ưu điểm: Các nhà triết học vật thời cổ đại coi vật chất sở, nguyên vật, tượng giới; xuất phát từ giới vật chất để giải thích giới Hạn chế: Đồng vật chất nói chung với vật thể quan niệm vật chất họ mang tính trực quan, đoán + Chủ nghĩa vật kỷ XV - XVIII: • • • Bắt đầu từ thời kỳ Phục hưng, với phát triển mạnh khoa học thực nghiệm , đặc biệt học cổ điển, vậy, nhận thức người thời kỳ bị chi phối quan niệm siêu hình Quan niệm triết học giới bị chi phối quan niệm siêu hình: nhà triết học coi nguyên tử phần tử vật chất nhỏ nhất, phân chia Vận động vật chất coi vận động học, nguồn gốc vận động nằm vật Ưu điểm: Các nhà triết học lý giải vật chất dựa sở khoa học phân tích giới vật chất Đó bước tiến lớn chủ nghĩa vật so với thời cổ đại(mặc dù dựa quan sát bề giới vật chất) Đồng thời, chủ nghĩa vật thời cổ đại, quan niệm xuất phát từ thân giới để giải thích giới Hạn chế: Lý giải vật chất vận động giới vật chất mang tính siêu hình, máy móc Cuộc cách mạng khoa học tự nhiên cuối kỷ XIX đầu kỷ XX phá sản quan niệm vật siêu hình vật chất Document continues below Discover more from:1 Triết Đại học Kinh tế… 999+ documents Go to course Sơ đồ tư Triết thức Triết 99% (114) PHÂN TÍCH QUAN 12 NIỆM DUY VẬT BIỆN… Triết 100% (44) Tiểu luận triết học Ý 25 thức vai trò t… Triết 58 99% (91) tóm tắt triết học Mac Lenin Triết 100% (39) TIỂU LUẬN TRIẾT 19 Triết 100% (34) NHÀ NƯỚC VÀ 11 CÁCH MẠNG XÃ HỘI Triết 100% (35) Cuối kỷ XIX đầu kỷ XX, vật lý học, vật lý vi mơ có phát cấu trúc vật chất, làm thay đổi quan niệm nguyên tử - Năm 1895: Rơnghen tìm tia X - loại sóng điện từ có bước sóng cực ngắn - Năm 1896: Béccơren phát tượng phóng xạ chứng tỏ quan niệm bất biến nguyên tử khơng xác - Năm 1897: Tơmxơn phát điện tử chứng minh điện tử thành phần cấu tạo nên nguyên tử - Năm 1901: Kaufman phát khối lượng điện tử tăng vận tốc chuyển động tang Triết học vật phù hợp với yêu cầu phát triển khoa học, xác lập quan niệm cao vật chất để khắc phục khủng hoảng khoa học tự nhiên cỏi chủ nghĩa vật siêu hình Những khám phá vật chất nói vạch trần hạn chế hạn chế khơng giải thích quan điểm vật chất trước Trước phát này, nhiều nhà khoa học, triết gia đứng quan điểm vật tự phát, siêu hình bày tỏ hoang mang, dao động, nghi ngờ tính đắn chủ nghĩa vật Họ tin nguyên tử phần tử nhỏ nhất, mà bị tách ra, tan rã "mất đi" Chủ nghĩa tâm lợi dụng tình hình để cổ xúy cho quan điểm tâm: vật chất “biến mất” vật chất “biến mất” Tình hình khiến nhiều nhà khoa học tự nhiên chuyển từ chủ nghĩa vật máy móc siêu hình sang chủ nghĩa tương đối sang chủ nghĩa tâm V.I.Lênin gọi “chủ nghĩa vật tâm lý” xác định “thời kỳ ốm đau ngắn ngủi”, “chứng bệnh trưởng thành” Một vài sản phẩm chết, số thứ cặn bã phải ném vào thùng rác " Triết học vật đứng trước yêu cầu phát triển khoa học phải xây dựng quan niệm mới, cao vật chất để khắc phục khủng hoảng khoa học tự nhiên bất lực chủ nghĩa vật siêu hình vật chất Quan niệm triết học Mác - Lênin vật chất Trên sở tổng kết thành tựu khoa học tự nhiên, Lênin tính vơ tận vật chất vật chất biến mà phạm vi nhận thức người thay đổi Định nghĩa: “Vật chất phạm trù triết học khoa học, tồn khách quan mà xã hội phú bẩm cho người, giác quan chép, chụp lại, phản ánh tồn độc lập với giác quan.Trên sở tổng kết thành tựu khoa học tự nhiên, V.I Lênin tính vơ tận vật chất, vật chất tiêu tan, vật chất biến mà giới hạn nhận thức người thay đổi, ông đưa định nghĩa:“Vật chất phạm trù triết học dùng để thực khách quan đem lại cho người cảm giác,được cảm giác chép lại, chụp lại, phản ánh tồn không lệ thuộc vào cảm giác” Đây định nghĩa hoàn chỉnh vật chất mà đến nhà khoa học đại coi định nghĩa kinh điển Phân tích nội dung định nghĩa: Thứ nhất, vật chất tồn khách quan - tồn bên độc lập với ý thức Để có cách nhìn đắn vật chất, cần phân biệt vật chất triết học khái niệm vật chất khoa học tự nhiên Vật chất phạm trù triết học thường dùng để vật chất, vô hạn, vô tận, không sinh không diệt; dạng vật chất cụ thể hữu hạn có đời, tồn chuyển hóa thành dạng tồn khác.vật chất thực khách quan - tồn thực bên ý thức khơng lệ thuộc vào ý thức Đặc tính vật chất thực khách quan, tức tồn thực bên ngồi, khơng phụ thuộc vào ý thức, tồn vật chất không phụ thuộc vào việc người nhận thức hay chưa nhận thức Nói đến vật chất nói đến tất hữu thực bên ý thức người Vật chất thực hư vơ thực mang tính khách quan khơng phải thực chủ quan Đây “phạm vi hạn chế’’ mà đó, theo V.I.Lênin, đối lập vật chất ý thức tuyệt đối Mọi vật, tượng từ vi mô đến vĩ mô, từ biết đến chưa biết, từ vật “giản đơn nhất” đến tượng vô “kỳ lạ”, dù tồn tự nhiên hay xã hội đối tượng tồn khách khách quan, độc lập với ý thức người, nghĩa thuộc phạm trù vật chất, dạng cụ thể vật chất Theo V.I.Lênin, đời sống xã hội “khách quan khơng phải theo ý nghĩa xã hội sinh vật có ý thức, người, tồn phát triển không phụ thuộc vào tồn sinh vật có ý thức, mà khách quan theo ý nghĩa tồn xã hội không phụ thuộc vào ý thức xã hội người’’ Thứ hai, vật chất mà tác động vào giác quan người đem lại cho người cảm giác Vật chất (ở dạng tồn cụ thể nó) gây cảm giác người tác động trực tiếp gián tiếp vào giác quan người, tức thừa nhận ý thức, cảm giác phản ánh giác quan người Vấn đề với ánh sáng giác quan Trái ngược với quan niệm tâm tồn “khách quan” vật chất, V.I.Lênin khẳng định vật chất biểu hiện thực khách quan ý chí thơng qua tồn độc lập Nhận thức vật, tượng cụ thể, tức thực thể biểu tồn thực tế chúng hình thức Các thực thể này, thuộc tính thể vốn có chúng, tác động trực tiếp gián tiếp đến giác quan mang lại cho người cảm giác Mặc dù vật, tượng, trình giới cảm nhận giác quan người chúng tác động lên chúng; công cụ khả cảm nhận được; tồn cách khách quan, bên ngồi, độc lập, khơng phụ thuộc vào ý thức người vật chất Chủ nghĩa vật biện chứng không bàn đến vật chất cách chung chung, mà bàn đến mối quan hệ với ý thức người Trong đó, xét phương diện nhận thức luận vật chất có trước, tính thứ nhất, cội nguồn cảm giác (ý thức); cảm giác (ý thức) có sau, tính thứ hai, phụ thuộc vào vật chất Đó câu trả lời theo lập trường nguyên vật V.I.Lênin mặt thứ vấn đề triết học Thứ ba, vật chất mà ý thức chẳng qua phản ánh nó, tức vật chất có trước, ý thức có sau, vật chất định ý thức Chỉ có giới, giới vật chất Trong giới ấy, theo quy luật nội nó, đến thời điểm định diễn hai tượng huệ tâm Hiện tượng vật chất tồn khách quan, không phụ thuộc vào tượng tinh thần Nhưng tượng tâm linh bắt nguồn từ tượng vật chất, tượng tâm linh này, thu tái tạo, chụp ảnh, tái tạo vật, thực khách quan vật tồn Có thể thấy, cảm giác sở nhận thức, khơng ngừng chép, chụp lại phản ánh vào thực khách quan nên nguyên tắc, người giới vật chất nhận thức Ý nghĩa phương pháp luận định nghĩa: - Định nghĩa vật chất V.I Lênin khắc phục hạn chế quan niệm chủ nghĩa vật cũ vật chất, chống lại quan niệm tâm vật chất cân bằng, ổn định tương đối, nói lên vật cịn mà chưa chuyển hóa thành khác Trạng thái đứng yên xuất trình vận động bên vật ổn định không thay đổi, có tính chất tạm thời chỗ diễn khoảng thời gian định Một chuyển động riêng lẻ có xu hướng phá vỡ cân bằng, chuyển động tổng thể phá vỡ cân mình, thứ ln thay đổi chuyển hóa lẫn b Không gian, thời gian: Chủ nghĩa vật biện chứng cho không gian thời gian hình thức tồn vật chất vận động, tổng hòa người nhận thức giới Khơng gian hình thức tồn vật chất, cao, rộng, dài) tồn tại, có trật tự (trước sau, dưới, trái phải) tác động qua lại chúng Thời gian phản ánh chất trình vật chất diễn nhanh hay chậm xảy liên trình tự định Thời gian biểu trình độ, tốc độ trình vật chất, tách biệt giai đoạn khác q trình đó, trình tự xuất biến vật, tượng Khơng gian thời gian hình thức vận động vật chất, Lênin giới có vật chất vận động Khơng gian thời gian khách quan, vĩnh cửu vô hạn Không gian ba chiều, thời gian chiều Tính thống vật chất giới a Tồn giới tiền đề cho thống giới Thế giới vật chất xung quanh tồn tại, hình thức tồn giới vật chất khác Chủ nghĩa vật cho tồn giới chỉnh thể, chất vật chất, tồn giới tiền đề thống giới giới thống tính vật chất Ngược lại, chủ nghĩa tâm cho giới thống mặt tinh thần b Tính thống vật chất giới Triết học Mác-Lênin khẳng định có giới giới vật chất đồng thời khẳng định giới dạng cụ thể vật chất, có liên hệ vật chất thống với liên hệ cấu tổ chức, lịch sử phát triển phải tuân thủ theo quy luật khách quan giới vật chất, tan vĩnh cửu, không sinh không 11 giới đó, khơng có khác ngồi q trình vật chất biến đổi chuyển hoá lẫn nhau, nguyên nhân kết Tính thống vật chất giới gắn liền với tính đa dạng II Ý thức: Nguồn gốc ý thức a Nguồn gốc tự nhiên: Khoa học chứng minh giới vật chất nói chung trái đất nói riêng tồn từ lâu trước người xuất hiện, hoạt động ý thức người dựa hoạt động sinh lý thần kinh não Mọi người Ý thức tách rời khỏi não, ý thức chức não, não khí quản ý thức Sự phụ thuộc ý thức vào hoạt động não cho thấy não bị tổn thương, hoạt động ý thức bị gián đoạn Tuy nhiên, ý thức bị quy giản thành trình sinh lý, não quan phản xạ Sự xuất ý thức gắn liền với phát triển đặc điểm phản ánh, đặc điểm phát triển với tự nhiên Sự xuất xã hội lồi người sản sinh hình thức phản ánh cao nhất, hình thức phản ánh ln kèm với phản ánh có ý thức để tự nhiên thích ứng với nhu cầu phát triển xã hội Dựa thành tựu khoa học tự nhiên, nhà sáng lập chủ nghĩa Mác - Lênin khẳng định ý thức dạng vật chất có tổ chức cao - thuộc tính não người Bộ não người phản ánh giới khách quan vào não người nguồn gốc tự nhiên ý thức Cấu tạo chức não người: Cấu tạo não người tinh vi phức tạp, nối liền với quan cảm giác, tiếp nhận xử lý tác động bên ngồi thơng qua phản xạ .Sự tác động qua lại giới khách quan người tạo nên trình phản ánh não Thuộc tính phản ánh hình thành ý thức: - Mọi dạng vật chất có khả phản ánh - Phản ánh tái tạo đặc điểm hệ thống vật chất hệ thống vật chất khác trình tác động qua lại chúng - Cấu tạo vật chất khác có khả phản ánh khác Do đó, phân chia hình thức phản ánh vật chất từ thấp đến cao sau: Phản ánh vật lý, hóa học → Phản ánh sinh học → Phản ánh tâm lý → Phản ánh ý thức 12 - Phản ánh ý thức hình thức phản ánh cao nhất, có người b Nguồn gốc xã hội: Sự phát triển giới tự nhiên tạo tiền đề vật chất cho phản ánh, điều kiện cần thiết cho đời ý thức Hoạt động thực tiễn người nguồn gốc trực tiếp định hình thành ý thức, trực tiếp lao động ngôn ngữ Lao động phương thức tồn người, q trình người sử dụng cơng cụ lao động để tác động vào tự nhiên, biến đổi dạng vật chất tự nhiên thành nhu cầu sinh tồn Cấu tạo thể mặt giúp người giải phóng hai chi trước để thực động tác phức tạp hơn, mặt khác cịn giúp người tạo công cụ lao động, công cụ dùng để phục vụ đời sống người Việc chế tạo sử dụng công cụ lao động mặt giúp người tự tuyên bố tồn mình, mặt khác cịn có lợi cho phát triển sinh học hoàn thiện não người Mặt khác, tạo công cụ, phương tiện thuận tiện giúp người nhận thức giới thuận lợi Nó coi phần mở rộng bàn tay tâm trí người Trong trình lao động, người tương tác mạnh mẽ với vạn vật giới, bộc lộ thuộc tính nhận thức hình thành tri thức - phận quan trọng ý thức → Lao động từ đầu mang tính xã hội, từ nảy sinh nhu cầu hình thành ngơn ngữ Ngơn ngữ mặt kết lao động, mặt khác lại nhân tố tích cực tác động đến trình lao động phát triển ý thức người - Ngơn ngữ hệ thống tín hiệu vật chất mang nội dung ý thức, công cụ thể ý thức, tư tưởng tạo điều kiện để phát triển ý thức - Ngôn ngữ giúp người phản ánh khái quát đặc tính, thuộc tính vật, tượng giới - Ngôn ngữ giúp người trao đổi kinh nghiệm hoạt động sống Như vậy, nguồn gốc trực tiếp quan trọng định đời phát triển ý thức lao động ngôn ngữ, hoạt động thực tiễn xã hội người Bản chất ý thức 13 Chủ nghĩa vật biện chứng khẳng định: Bản chất ý thức hình ảnh chủ quan giới khách quan, trình phản ánh tích cực, sáng tạo thực khách quan óc người Từ việc xem xét nguồn gốc ý thức, thấy rõ ý thức có tính phản ánh, sáng tạo tính xã hội Ý thức hình ảnh chủ quan giới khách quan: - Cả vật chất ý thức tồn tồn vật chất tồn khách quan ý thức tồn chủ quan Ý thức khơng phải vật mà “hình ảnh” vật đầu óc người Sự tồn ý thức gắn liền với tồn người khả nhận thức người - Ý thức phản ánh giới khách quan, giới bị biến đổi qua lăng kính chủ quan người (chịu tác động yếu tố tư tưởng, tình cảm, ước muốn, nhu cầu, tri thức, kinh nghiệm, ) Ý thức phản ánh động, sáng tạo óc người giới khách quan, hình ảnh chủ quan giới khách quan Tính chất động, sáng tạo phản ánh ý thức: - Ý thức phản ánh giới khách quan khơng mang tính thụ động, rập khn, máy móc mà sở tiếp thu, xử lý thơng tin có chọn lọc, có định hướng - Phản ánh ý thức khơng dừng lại vẻ bề ngồi, mà khái quát chất, quy luật vật, tượng - Ý thức có khả mơ hình hóa đối tượng tư dạng hình ảnh tinh thần chuyển mơ hình từ tư thực khách quan thông qua hoạt động thực tiễn - Trên sở tri thức có, người sáng tạo tri thức Ý thức tượng xã hội mang chất xã hội: - Sự xuất phát triển ý thức liên quan đến hoạt động thực tiễn người không chịu chi phối quy luật tự nhiên mà (chủ yếu) chịu chi phối quy luật xã hội - Ý thức hình thức phản ánh cao riêng có người thực khách quan sở thực tiễn xã hội - lịch sử 14 Kết cấu ý thức Cũng vật chất có nhiều quan niệm ý thức theo trường phái khác Theo quan điểm Chủ nghĩa vật biện chứng khẳng định ý thức đặc tính sản phẩm vật chất, phản ánh khách quan vào óc người thông qua lao động ngôn ngữ Để nhận thức sâu sắc ý thức, cần xem xét nắm vững tổ chức kết cấu nó; tiếp cận từ góc độ khác đem lại tri thức nhiều mặt cấu trúc, cấp độ ý thức Các lớp cấu trúc ý thức Khi xem xét ý thức yếu tố cấu thành ý thức cấu thành từ nhiều yếu tố có quan hệ mật thiết với nhau, tri thức, tình cảm, niềm tin, ý chí Trong đó, kiến thức yếu tố cốt lõi Ý thức không chứa đựng tri thức, khơng phụ thuộc vào tri thức ý thức thứ trừu tượng rỗng tuếch, không giúp ích cho hoạt động thực tiễn người Tình cảm hình thức phản ánh tồn đặc biệt, phản ánh mối quan hệ người với mối quan hệ người với giới khách quan Sự hòa quyện tri thức với tình cảm trải nghiệm thực tế tạo nên bền vững niềm tin Cịn ý chí nỗ lực, cố gắng, khả huy động hết khả người, vượt qua trở ngại, đạt mục tiêu đề Nhận thức vị trí, chức nhân tố cấu thành ý thức mối quan hệ nhân tố địi hỏi chủ thể phải ln ln tích cực học tập, rèn luyện, trau dồi để nâng cao tri thức, tình cảm, niềm tin, nhận thức ý chí cải tạo giới Các cấp độ ý thức Khi xem xét ý thức theo chiều sâu giới nội tâm người, ý thức bao gồm: tự ý thức, vô thức tiềm thức Tự ý thức ý thức hướng nhận thức thân mối quan hệ với ý thức giới bên Đây thành tố quan trọng ý thức đánh dấu trình độ phát triển ý thức Vì vậy, người xác định vị trí, điểm mạnh, điểm yếu thân, nhận thức đầy đủ hành vi mình, ln làm chủ thân, chủ động điều chỉnh hành vi mối tương tác với giới khách quan Tự nhận thức không tự nhận thức cá nhân mà tự nhận thức nhóm xã hội khác (như tập thể, giai cấp, quốc gia, ) 15 Tiềm thức hoạt động tâm lý diễn bên kiểm sốt ý thức Thực tri thức mà chủ thể có từ trước trở thành năng, dạng tiềm ẩn ý thức Nó giúp não giảm bớt tình trạng làm việc tải tiềm thức mà đảm bảo tính xác, chặt chẽ cần thiết tư khoa học công việc lặp lặp lại nhiều lần Vô thức thực tâm lý khơng phải lý trí điều khiển, nằm ngồi phạm vi lý trí mà ý thức khơng kiểm sốt lúc Chúng điều khiển hành vi thuộc năng, thói quen… người thông qua phản xạ không điều kiện Trong số hồn cảnh, giúp người giảm bớt căng thẳng không cần thiết ý thức thần kinh làm việc tải Tuy nhiên, không nên cường điệu hóa vơ thức Vơ thức mắt khâu sống có ý thức người III Mối quan hệ vật chất ý thức Mối quan hệ vật chất ý thức “Vấn đề triết học, đặc biệt triết học đại” Tùy theo lập trường giới quan khác nhau, giải mối quan hệ vật chất ý thức mà hình thành hai đường lối triết học chủ nghĩa vật chủ nghĩa tâm Quan điểm chủ nghĩa tâm chủ nghĩa vật siêu hình Trong lịch sử triết học, lý giải mối quan hệ vật chất - ý thức, nhà triết học phạm nhiều sai lầm chủ quan, phiến diện không hiểu chất thực vật chất ý thức Đối với chủ nghĩa tâm, ý thức, tinh thần người bị trừu tượng hóa, tách khỏi người thành lực lượng thần bí, tiên thiên Họ coi ý thức tồn nhất, tuyệt đối, từ sinh tất cả; vật chất sao, ý thức sinh Trên thực tế, chủ nghĩa tâm sở lý luận tôn giáo, chủ nghĩa ngu dân, dẫn người đến với thần học Người tâm phủ nhận tính khách quan, cường điệu vai trị nhân tố chủ quan, ý chí, hành động bất chấp điều kiện, quy luật khách quan Chủ nghĩa vật siêu hình tuyệt đối hóa yếu tố vật chất, nhấn mạnh chiều vai trò vật chất sinh ý thức, định ý thức, phủ nhận tính độc lập tương đối ý thức, khơng thấy vai trị ý thức hoạt động thực tiễn cải tạo thực khách quan Do vậy, họ phạm nhiều sai lầm có tính nguyên tắc thái độ “khách quan chủ nghĩa”, thụ động, ỷ lại, trông chờ không đem lại hiệu hoạt động thực tiễn 16 Quan điểm chủ nghĩa vật biện chứng Chủ nghĩa Mác - Lênin nắm vững phép biện chứng vật, bám sát tổng kết thành tựu khoa học, khắc phục sai lầm, hạn chế chủ nghĩa tâm quan niệm siêu hình, thể quan điểm khoa học mối quan hệ chúng Theo quan điểm triết học Mác - Lênin, vật chất ý thức có mối quan hệ biện chứng, vật chất định ý thức, cịn ý thức tác động tích cực trở lại vật chất * Vật chất định ý thức: Thứ nhất, vật chất định nguồn gốc ý thức Vật chất “sinh ra” ý thức, ý thức xuất với xuất người cách 37 triệu năm, người kết trình phát triển tiến lâu dài phức tạp Sự phức tạp tự nhiên, phức tạp giới vật chất Bộ não người dạng vật chất có tổ chức cao nhất, quan phản xạ để hình thành ý thức Sự tồn ý thức phụ thuộc vào hoạt động thần kinh não trình phản ánh thực khách quan Sự vận động giới vật chất nhân tố định đời vật chất tư não người Thứ hai, vật chất định nội dung ý thức Xét cho cùng, hình thức ý thức phản ánh thực khách quan Nội dung ý thức kết thực khách quan phản ánh vào óc người Thế giới khách quan trước hết thực lịch sử xã hội người nhân tố định nội dung phản ánh ý thức Ý thức hình ảnh giới khách quan Sự phát triển hoạt động thực tiễn bề rộng chiều sâu động lực mạnh định phong phú chiều sâu tư tưởng người Thứ ba, vật chất định chất ý thức Phản ánh sáng tạo hai thuộc tính khơng thể tách rời chất ý thức Nhưng phản ánh người kiểu “soi gương”, “chụp ảnh” 17 hay “phản xạ tâm lý” động vật mà thông qua thực hành phản ánh chủ động, có ý thức sáng tạo Thực chất hoạt động vật chất cải tạo giới người, đồng thời sở hình thành phát triển ý thức, ý thức người phản ánh sáng tạo nó, đồng thời sáng tạo phản ánh Thứ tư, vật chất định vận động, phát triển ý thức Mọi tồn phát triển ý thức kèm với biến đổi vật chất vật chất thay đổi sớm muộn ý thức thay đổi theo Sự vận động, biến đổi không ngừng giới vật chất giới thực nhân tố định vận động, biến đổi tư duy, ý thức người Trong đời sống xã hội, vai trò định vật chất ý thức thể vai trị kinh tế trị, đời sống vật chất đời sống tinh thần, tồn xã hội ý thức * Ý thức có tính độc lập tương đối tác động trở lại vật chất Khẳng định vật chất định ý thức chủ nghĩa Mác không xem thường vai trò ý thức Quan hệ vật chất ý thức quan hệ chiều mà quan hệ tác động qua lại Thứ nhất, tính độc lập tương đối ý thức thể chỗ, ý thức phản ánh giới vật chất vào đầu óc người, vật chất sinh ra, đời ý thức có “đời sống” riêng, có quy luật vận động, phát triển riêng, khơng lệ thuộc cách máy móc vào vật chất Ý thức đời có tính độc lập tương đối, tác động trở lại giới vật chất Ý thức thay đổi nhanh, chậm, song hành so với thực, nhìn chung, thường thay đổi chậm so với biến đổi giới vật chất Thứ hai, tác động ý thức vật chất phải thông qua hoạt động thực tiễn người Nhờ hoạt động thực tiễn, ý thức làm biến đổi điều kiện, hồn cảnh vật chất, chí tạo “thiên nhiên thứ hai’’ phục vụ cho sống người, cịn tự thân ý thức khơng thể biến đổi thực 18 Con người dựa tri thức giới khách quan, hiểu biết quy luật khách quan để từ đề mục tiêu, phương hướng, biện pháp ý chí tâm thực thắng lợi mục tiêu xác định Thứ ba, vai trò ý thức thể chỗ đạo hoạt động, hành động người, định hoạt động người hay sai, thành công hay thất bại Khi phản ánh thực, ý thức dự báo, tiên đốn cách xác cho thực, hình thành nên lý luận, định hướng đắn lý luận đưa vào quần chúng góp phần động viên, cổ vũ, khai thác tiềm sáng tạo, từ sức mạnh vật chất nhân lên gấp bội Ngược lại, ý thức tác động tiêu cực phản ánh sai lệch, xuyên tạc thực Thứ tư, xã hội phát triển vai trị ý thức to lớn, thời đại ngày nay, thời đại thông tin, kinh tế tri thức, thời đại cách mạng khoa học công nghệ đại, mà tri thức khoa học trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp Trong bối cảnh tồn cầu hóa, vai trị tri thức khoa học, tư tưởng trị, tư tưởng nhân văn quan trọng Tính động, sáng tạo ý thức to lớn, khơng thể vượt qua tính quy định tiền đề vật chất xác định, mà phải dựa vào điều kiện khách quan lực chủ quan chủ thể hoạt động * Ý nghĩa phương pháp luận Về quan hệ vật chất ý thức Đảng, “Đảng phải xuất phát từ thực tiễn tôn trọng quy luật khách quan hành động phù hợp với quy luật khách quan” Các quy luật giới khách quan khơng suy cách tùy tiện từ ý chí chủ quan Vì hoạt động nhận thức phải bắt nguồn từ thực tế khách quan Và ý thức tác động đến vật chất nên thực tiễn giáo dục phải quan tâm, nâng cao ý thức người Tích cực vận dụng quy luật khách quan, không từ riêng mà từ chung, chống tiêu cực, thụ động, nói tóm lại chống bệnh ý chí chủ quan Tương đối độc lập, vận dụng phát huy linh hoạt Từ phải biết phát huy theo hướng tích cực giảm bớt mặt tiêu cực Phải tơn trọng tính khách quan, vào điều kiện khách quan, trọng đổi mới, sáng tạo, thích ứng với nhu cầu phát triển xã hội PHẦN II LIÊN HỆ VỚI LỐI SỐNG CỦA THANH NIÊN HIỆN NAY 19 Liên hệ thực tế Thanh niên ngày hệ kế thừa tri thức khoa học tiên tiến đại, đào tạo chuyên nghiệp, vận dụng tri thức chuyên môn để phát triển "Triết học mơn khoa học nhân văn khác giúp hình thành nhân cách học sinh giúp em trở thành người sáng tạo có suy nghĩ có trách nhiệm với sống mình." Theo chủ nghĩa vật biện chứng, vật chất định ý thức nên phải xuất phát từ thực tế khách quan nhận thức hoạt động thực tiễn Trước tiên, cá nhân cần xác định điều kiện khách quan ảnh hưởng đến lối sống làm việc học tập Hiện nay, có hai xu hướng lối sống sinh viên, tích cực hai tiêu cực Trước hết cách định nghĩa tiếp cận nghiên cứu lối sống nói chung Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam, lối sống tồn hình thức hoạt động sống người xã hội định xem xét thống với điều kiện kinh tế – xã hội định Trong Di chúc mình, Hồ Chí Minh dặn Đảng nhân dân ta: “Bồi dưỡng hệ cách mạng cho đời sau việc quan trọng cần thiết” Lối sống tích cực niên thể việc kế thừa phát huy truyền thống tốt đẹp cha ông, đồng thời phấn đấu loại bỏ thói hư tật xấu phần tử lạc hậu, lười biếng, chểnh mảng, phiến diện, v.v Trung thành, u nước, ln tâm đóng góp sức xây dựng đất nước Ngoài ra, bạn phải biết trau dồi kiến thức tích cực tham gia thi, hoạt động nhà trường tổ chức Trong xã hội đại, đa số bạn trẻ có phong cách sống đẹp đáng trân trọng Đó phong cách sống có lý tưởng, nề nếp, bạn hăng hái, động sáng tạo học tập, làm việc Ham sống, ham học hỏi, yêu Tổ quốc, yêu đồng bào, coi trọng tình cảm gia đình, kính trọng thầy cơ, chăm tu dưỡng đạo đức, cầu tiến học hành công việc, biết xây dựng mối quan hệ tốt đẹp với người xung quanh, giúp đỡ lẫn cần thiết Giới trẻ tầng lớp có tri thức cao nên việc tuân thủ pháp luật sách Đảng, Nhà nước bạn tiếp thu thực tốt Tất điều tạo nên trẻ thật động, đầy sức sống, tương lai đất nước Đặc biệt đáng trân trọng bạn chăm bồi dưỡng tâm hồn việc làm đáng quý tham gia chương trình thiện nguyện giúp đỡ người có hồn cảnh khó khăn, tích cực tun truyền văn hóa giao thơng, nhiệt tình động cơng tác Đoàn - Đội, phấn đấu, gây dựng câu lạc trẻ 20 nhiều lĩnh vực, câu lạc ngoại ngữ, kỹ mềm, Đó mơi trường vơ thích hợp để rèn luyện phong cách sống kỹ cần thiết để giới trẻ có đủ hành trang vào đời Hơn nữa, ngày có nhiều bạn trẻ có hứng thú đọc sách, bồi dưỡng tâm hồn phong cách sống đẹp Tuy nhiên, đáng buồn đại đa số niên có lối sống tốt đẹp có phận không nhỏ niên ngược lại Họ gánh vác trọng trách, rường cột tương lai đất nước, lại sống bng thả, khơng chịu khó học tập tu thân, thường ăn chơi, quậy phá, ganh đua với cha mẹ thầy cơ, bất hiếu Thậm chí, em cịn cố tình vi phạm pháp luật, tham gia tệ nạn xã hội trộm cắp, bạo lực học đường, mại dâm, tiêm chích ma túy Một số khác thiếu động lực, lười biếng, giỏi tiêu tiền không làm việc, suốt đời ỷ lại vào cha mẹ, thích xa hoa, phù phiếm, thực dụng, sống ích kỷ thường có nhìn tiêu cực sống, xã hội Cuộc sống xã hội, tình yêu gì, bao dung người khác, muốn nhận cảm thông Nhưng cách cho Lại niên nghiện sống mộng mơ, không chịu bước khỏi vùng an tồn thân, biết chơn vùi tuổi trẻ sách, phim ảnh viển vông Họ rèn luyện thân chăm cảm thấy không cần phải làm, sai lầm lớn họ tự giết lối suy nghĩ thiển cận Thái độ sống tích cực giới trẻ đáng khen ngợi ngược lại Chúng ta phải phê bình thái độ sống tiêu cực phận lại Con người lương thiện Khơng có thứ gọi sinh tốt hay xấu Mấu chốt người có đủ nghị lực tâm để biến thành tốt hay xấu hay khơng Những hành vi thái độ tiêu cực ảnh hưởng đến phát triển hình thành nhân cách thiếu niên Ảnh hưởng đến gia đình, nhà trường xã hội Vì vậy, hệ trẻ muốn phát huy hết vai trị, hồn thành sứ mệnh cao xây dựng bảo vệ Tổ quốc cần phải hình thành cho lối sống tích cực Muốn cần vận dụng, tạo điều kiện thuận lợi cho mối quan hệ vật chất ý thức Vận dụng mối quan hệ vật chất ý thức để xây dựng lối sống tích cực giới trẻ * Mọi hành động phải xuất phát từ quy luật khách quan Vật chất định ý thức nên nhận thức hoạt động thực tiễn bắt nguồn từ thực khách quan (vật chất) Điều đòi hỏi cá nhân phải tự xác định điều kiện khách quan ảnh hưởng đến sống 21 Con người muốn hoạt động nhận thức hoạt động thực tiễn có hiệu phải xuất phát từ thực tế khách quan, đồng thời phải phát huy tính chủ động chủ quan Dù hoạt động nhận thức hay hoạt động thực tiễn yêu cầu quan điểm khách quan xuất phát từ điều kiện, môi trường thực tế; tôn trọng quy luật khách quan, quy luật tự nhiên quy luật xã hội, điều kiện vật chất Quan điểm khách quan đòi hỏi việc nhận thức hay cải tạo vật phải xuất phát từ thân Con người khơng thể áp đặt khơng có khơng thể có Con người phản ánh giới khách quan đầy đủ, xác cải tạo giới hiệu Trong thời đại này, nhiều người trẻ sống làm việc tích cực Họ đặc biệt ý tơn trọng tính khách quan hành động quy luật khách quan tuân thủ thời gian làm việc nghỉ ngơi, tham gia đầy đủ học, đồng thời tuân theo hướng dẫn giảng viên tuân theo nội quy Trường học Là người trẻ, cần hiểu rõ khả hồn cảnh gia đình, không ngừng cố gắng, chăm học tập, phát huy điểm mạnh, tránh điểm yếu, tự tin vào thân, hiểu rõ mục tiêu, lý tưởng sống Từ có phương pháp học tập làm việc cụ thể, hiệu quả, ln nỗ lực, kiên trì thúc đẩy thân đạt mục tiêu đề * Phát huy tính động, tích cực ý thức Ý thức có tác động trở lại vật chất cần phải phát huy tính động, sáng tạo ý thức phát huy vai trò nhân tố người để tác động, cải tổ giới khách quan Điều đòi hỏi người phải tôn trọng tri thức khoa học, nâng cao trình độ trí thức, bồi dưỡng, rèn luyện tư trí tuệ, trình độ lý luận Đồng thời phải khắc phục bệnh chủ quan ý chí, bệnh bảo thủ, trì trệ, thái độ tiêu cực, thụ động, ỷ lại ngồi chờ,… đặc biệt trình đổi Để phát triển tư duy, mở mang tầm hiểu biết trau dồi kỹ mềm, thân người cần có ý thức tự giác, tự tìm tịi sáng tạo Chẳng hạn, sinh viên cần biết tự nghiên cứu giáo trình để hiểu hơn, tích cực phát biểu ý kiến, giúp buổi học trở nên hiệu Ngoài ra, để phát triển kỹ mềm, người trẻ cần tham gia hoạt động ngoại khóa, hoạt động xã hội để giao lưu học hỏi chia sẻ với người Xã hội ẩn chứa nhiều thử thách cám dỗ, người trẻ phải xây dựng cho ý chí kiên định tránh xa thói hư tật xấu Nên học tập theo tinh thần câu nói tiếng Lênin: “Học, học nữa, học mãi.” Tuy 22 nhiên, cần phải chống lại bệnh chủ quan ý chí bệnh bảo thủ trì trệ Cụ thể cần phải tiếp thu có chọn lọc ý kiến mới, việc hôm không nên để ngày mai, khơng chủ quan trước tình huống, phải biết lắng nghe tiếp thu góp ý người Ví dụ như, hồn thành cơng việc, ta cần biết lắng nghe ý kiến chỉnh sửa người để hoàn thiện hơn, hay làm việc cần phải sáng tạo, đột phá, không nên cầu toàn, bảo thủ Tuy nhiên, thực tế sống, vật chất định ý thức mà cụ thể tiền làm cho phận sinh viên chạy theo lối sống vật chất “Sùng bái đồng tiền, làm tất để đạt mục đích bất chấp thủ đoạn; coi vấn đề tiêu cực nảy sinh sống tất yếu khơng khơng thể thiếu mà cịn quan trọng hữu ích việc đạt mục đích cá nhân” Đây lối sống ích kỷ, đáng lên án Bởi vậy, hệ trẻ phải xây dựng cho ý chí kiên định, loại bỏ hành vi tiêu cực để tránh mắc sai lầm đường đời, khơng sa vào thói hư tật xấu, lối sống ích kỷ, vụ lợi 23 KẾT LUẬN Qua việc nghiên cứu quan niệm vật biện chứng mối quan hệ vật chất ý thức việc xây dựng lối sống tích cực giới trẻ Việt Nam sau Trước thời đại hội nhập xã hội ngày phát triển xuất phát từ thực tế khách quan, người trẻ cần biết vận dụng quy tắc khách quan vào thực tiễn Yêu cầu quan điểm khách quan hoạt động nhận thức thực tiễn phải xuất phát từ điều kiện, hoàn cảnh thực tế; tôn trọng quy luật khách quan, quy luật tự nhiên xã hội, đặc biệt từ điều kiện vật chất việc xác định ,định hướng thân lựa chọn hiệu Thế hệ trẻ ngày cần có tác phong mực, nhanh nhạy, tư sáng tạo, thái độ nghiêm túc, học hỏi, rèn luyện thân, sống giản dị, khiêm tốn, thật thà, dũng cảm, không ngại thử sức thứ mẻ, có tinh thần lạc quan lý tưởng hồi bão Đặc biệt cần loại bỏ thành phần lạc hậu, khơng có chí tiến thủ, ỷ lại, lười biếng, biết đến lợi ích thân, tham lam vơ độ, vơ ý thức, khơng có nề nếp, sống bng thả, lợi dụng người khác làm việc trái pháp luật gây hại cho đất nước 24 TÀI LIỆU THAM KHẢO Giáo trình Triết học Mác – Lênin (Dành cho bậc đại học hệ khơng chun lý luận trị), NXB Chính trị Quốc gia - Sự thật Giáo trình Những nguyên lý chủ nghĩa Mác – Lênin, NXB Chính trị Quốc Gia C Mác Ph Ăngghen: Toàn tập (trọn 50 tập), NXB Chính trị quốc gia V.I.Lênin: Tồn tập (trọn 55 tập), NXB Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh: Tồn tập (trọn 15 tập), NXB Chính trị quốc gia Giáo trình Chủ nghĩa xã hội khoa học, Bộ Giáo dục Đào tạo, NXB Chính trị quốc gia - Sự thật https://www.studocu.com/vn/document/hoc-vien-bao-chi-va-tuyen-truyen/triethoc-mac-le-nin/bai-2-triet-hoc-mac-le-nin-hhfhfhfhfhffhfh/29058205 https://www.studocu.com/vn/document/dai-hoc-kinh-te-quoc-dan/triet-1/btvntriet/40102605 https://www.studocu.com/vn/document/dai-hoc-kinh-te-quoc-dan/triet-1/tomtat-triet-hoc-mac-lenin/21278989 25