BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO - BỘ Y TẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG NGUYỄN KIM SOẠN THỰC TRẠNG VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN H P TỚI TUÂN THỦ CÁC NGUYÊN TẮC ĐIỀU TRỊ LAO CỦA BỆNH NHÂN LAO MỚI ĐANG ĐƢỢC QUẢN LÝ TẠI CÁC TRẠM Y TẾ XÃ THUỘC HUYỆN DIÊN KHÁNH TỈNH KHÁNH HÒA, NĂM 2014 U H LUẬN VĂN THẠC SĨ Y TẾ CÔNG CỘNG MÃ SỐ CHUYÊN NGÀNH: 60.72.03.01 BUÔN MA THUỘT, 2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO - BỘ Y TẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG NGUYỄN KIM SOẠN H P THỰC TRẠNG VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN TỚI TUÂN THỦ CÁC NGUYÊN TẮC ĐIỀU TRỊ LAO CỦA BỆNH NHÂN LAO MỚI ĐANG ĐƢỢC QUẢN LÝ TẠI CÁC TRẠM Y TẾ XÃ THUỘC HUYỆN DIÊN KHÁNH U TỈNH KHÁNH HÒA, NĂM 2014 H LUẬN VĂN THẠC SĨ Y TẾ CÔNG CỘNG MÃ SỐ CHUYÊN NGÀNH: 60.72.03.01 PGS.TS HỒ THỊ HIỀN BUÔN MA THUỘT, 2015 i LỜI CẢM ƠN Sau năm học tập, luận văn tốt nghiệp hoàn thành, tận đáy lịng mình, tơi xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc tới: Ban giám hiệu, phòng Đào tạo sau đại học, thầy cô giáo trường Đại học Y tế Công cộng Hà Nội, Đại học Tây Nguyên tận tình giảng dạy, hướng dẫn, giúp đỡ tơi hồn thành chương trình học tập PGS TS Hồ Thị Hiền, người thầy với đầy nhiệt huyết hướng dẫn cho từ xác định vấn đề nghiên cứu, xây dựng đề cương, chia sẻ thơng tin hồn thành H P luận văn Lãnh đạo cán Trung tâm Y tế huyện Diên Khánh, đặc biệt cán làm công tác chống lao - nơi tiến hành nghiên cứu, tạo điều kiện giúp đỡ tham gia vào nghiên cứu Các bạn bè, đồng nghiệp khuyến khích tơi đường học tập tất U bạn bè đồng khóa cao học Y tế Cơng Cộng khố 17 học tập, chia sẻ kinh nghiệm suốt năm qua Các bậc sinh thành, người thân cho sống ngày hôm H Cuối cùng, với phát nghiên cứu này, tác giả xin chia sẻ với tất đồng nghiệp làm cơng tác chống lao địa bàn tỉnh Khánh Hồ, đặc biệt anh, chị làm chương trình Lao Trung tâm Y tế huyện Diên Khánh Khánh Hòa, ngày 27 tháng 10 năm 2015 Nguyễn Kim Soạn ii MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT v DANH MỤC CÁC BẢNG vii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ix TÓM TẮT NGHIÊN CỨU .x ĐẶT VẤN ĐỀ MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU .3 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1 Thông tin chung bệnh lao H P 1.1.1 Bệnh lao 1.1.2 Vi khuẩn lao 1.1.3 Phát bệnh lao .5 1.1.4 Chẩn đoán bệnh lao 1.1.5 Phân loại 1.1.6 Điều trị bệnh lao dự phòng U 1.2 Tình hình lao giới 1.2.1 Tình hình dịch tễ lao giới .9 H 1.2.2 Kế hoạch ngăn chặn bệnh lao 1.2.3 Phát lao kết điều trị 10 1.3 Tình hình bệnh lao Việt Nam 11 1.3.1 Chương trình chống lao quốc gia Việt Nam 12 1.3.2 Mục tiêu chương trình 16 1.3.3 Quản lý điều trị DOTS 16 1.3.4 Các nguyên tắc điều trị lao 16 1.3.5 Phương pháp đánh giá tuân thủ nguyên tắc điều trị lao 18 1.4 Tình hình bệnh lao tỉnh Khánh Hòa phòng khám lao huyện Diên Khánh tỉnh Khánh Hòa 18 1.4.1 Tình hình bệnh lao tỉnh Khánh Hòa 18 1.4.2 Tình hình bệnh lao huyện Diên Khánh 19 iii 1.5 Một số nghiên cứu tuân thủ nguyên tắc điều trị lao bệnh nhân lao giới Việt Nam .20 1.5.1 Thực trạng tuân thủ nguyên tắc điều trị lao bệnh nhân lao 20 1.5.2 Một số yếu tố liên quan đến việc tuân thủ nguyên tắc điều trị lao 20 KHUNG LÝ THUYẾT .22 Chƣơng 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 23 2.1 Đối tượng nghiên cứu .23 2.2 Thời gian địa điểm nghiên cứu 23 2.3 Thiết kế nghiên cứu 23 2.4 Cỡ mẫu phương pháp chọn mẫu 23 H P 2.5 Phương pháp thu thập số liệu .24 2.5.1 Xây dựng công cụ thu thập số liệu .24 2.5.2 Thu thập số liệu .24 2.6 Các biến số nghiên cứu 25 2.7 Các khái niệm, thước đo, tiêu chuẩn đánh giá 25 U 2.7.1 Định nghĩa tuân thủ điều trị 25 2.7.2 Định nghĩa ca lao 25 2.7.3 Tuân thủ nguyên tắc điều trị lao .26 H 2.7.4 Bảng tổng hợp tuân thủ nguyên tắc điều trị lao kiến thức đạt, chưa đạt 27 2.8 Phương pháp phân tích số liệu 27 2.9 Vấn đề đạo đức nghiên cứu 28 Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 28 3.1 Thông tin chung đối tượng nghiên cứu 29 3.2 Thực hành việc tuân thủ nguyên tắc điều trị lao ĐTNC 40 3.2.1 Giai đoạn công 41 3.2.2 Giai đoạn trì 42 3.2.3 Những lý khiến bệnh nhân không tuân thủ NTĐT lao .43 3.3 Các yếu tố liên quan đến việc thực hành tuân thủ NTĐT lao bệnh nhân 45 iv Chƣơng 4: BÀN LUẬN 50 4.1 Một số thông tin chung đối tượng nghiên cứu 50 4.2 Thực hành việc tuân thủ nguyên tắc điều trị lao bệnh nhân 55 4.3 Một số yếu tố ảnh hưởng đến việc tuân thủ nguyên tắc điều trị lao bệnh nhân 59 Chƣơng KẾT LUẬN 63 Chƣơng KHUYẾN NGHỊ 64 TÀI LIỆU THAM KHẢO 65 Phụ lục 1: PHIẾU PHỎNG VẤN NGƢỜI BỆNH LAO .69 Phụ lục PHIẾU ĐỒNG Ý THAM GIA PHỎNG VẤN NGHIÊN CỨU .81 H P Phụ lục 3: Bảng tổng hợp tuân thủ nguyên tắc điều trị lao kiến thức đạt, chƣa đạt .83 Phụ lục 4: Các biến số nghiên cứu .85 Phụ lục : Phiếu thu thập số liệu thứ cấp từ hồ sơ bệnh án .96 H U v DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết đầy đủ Từ viết tắt Vi khuẩn lao kháng cồn, kháng axít AFB (Acid Fast Bacilli) ARV Thuốc kháng virus (Antiretroviral) Hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải AIDS (Acquired Immuno Deficiency Syndrome) Trực khuẩn Koch BK (Bacillus Koch) H P BN Bệnh nhân CBCNVC Cán công nhân viên chức CBYT Cán y tế CTCL Chương trình chống lao CTCLQG Chương trình chống lao quốc gia Hóa trị liệu ngắn ngày có kiểm sốt trực tiếp U DOTS (Directly Observed Treatment Short Course) ĐTNC E GDTT H HIV HTLNN Đối tượng nghiên cứu H MDGs MDR-TB Thuốc Ethambutol Giáo dục truyền thơng Thuốc Isoniazid Human Immunodeficiency Virus Hóa trị liệu ngắn ngày Mục tiêu phát triển thiên niên kỷ (Millennium Development Goals ) Bệnh lao kháng đa thuốc (Multi-Drug Resistance Tuberculosis) MPH Mới phát NTĐT Nguyên tắc điều trị vi NVYT Nhân viên y tế Dẫn xuất tinh khiết protein PPD (Purified protein derivative) R Thuốc Rifampicin S Thuốc Streptomycin TCYTTG Tổ chức y tế giới TTĐT Tuân thủ điều trị TTYT Trung tâm y tế TYT Trạm y tế WHO Tổ chức y tế giới (World Health Organization) Z Thuốc Pyrazinamid (-) Âm tính (+) Dương tính H U H P vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1.1 Thông tin chung đối tượng nghiên cứu 29 Bảng 3.1.2 Thơng tin khoảng cách từ nhà tới phịng khám lao đối tượng nghiên cứu 30 Bảng 3.1.3 Thông tin thể bệnh lao đối tượng nghiên cứu 31 Bảng 3.1.4 Thông tin đăng ký bảo hiểm y tế 31 Bảng 3.1.5 Thơng tin người nhà quan tâm, chăm sóc 31 Bảng 3.1.6 Thông tin tư vấn, hướng dẫn tuân thủ NTĐT lao cán y tế 32 Bảng 3.1.7 Thông tin cán y tế cung cấp thuốc điều trị bệnh lao định kỳ 32 H P Bảng 3.1.8 Thông tin thời gian lĩnh thuốc đối tượng nghiên cứu 32 Bảng 3.1.9 Thông tin mức độ giám sát điều trị bệnh lao nhà cán y tế34 Bảng 3.1.10 Thông tin biểu kỳ thị 36 Bảng 3.1.11 Hiểu biết nguyên tắc điều trị lao ĐTNC 36 Bảng 3.1.12 Mức độ hiểu biết NTĐT lao đối tượng nghiên cứu 37 U Bảng 3.1.13 Hiểu biết tác hại việc không tuân thủ nguyên tắc điều trị lao 38 Bảng 3.1.14 Hiểu biết khả điều trị khỏi bệnh lao 39 Bảng 3.1.15 Hồi cứu tình hình lĩnh thuốc ĐTNC trình điều trị 39 H Bảng 3.1.16 Hồi cứu tình hình tuân thủ nguyên tắc xét nghiệm định kỳ 40 Bảng 3.1.17 Hồi cứu tình hình tuân thủ nguyên tắc khám bệnh hẹn 40 Bảng 3.2.1.1 Tình hình tuân thủ nguyên tắc điều trị lao ĐTNC giai đoạn công 41 Bảng 3.2.1.2 Mức độ tuân thủ sai nguyên tắc điều trị lao ĐTNC giai đoạn công 41 Bảng 3.2.2.1 Tình hình tuân thủ nguyên tắc điều trị lao bệnh nhân giai đoạn trì 42 Bảng 3.2.2.2 Mức độ tuân thủ sai nguyên tắc điều trị lao ĐTNC giai đoạn trì 42 viii Bảng 3.2.3.1 Lý khiến bệnh nhân không tuân thủ nguyên tắc điều trị lao giai đoạn công 43 Bảng 3.2.3.2 Lý khiến bệnh nhân không tuân thủ nguyên tắc điều trị lao giai đoạn trì 44 Bảng 3.3.1 Mối liên quan thể lao việc thực NTĐT lao ĐTNC 45 Bảng 3.3.2 Mối liên quan người nhà quan tâm chăm sóc việc thực NTĐT lao ĐTNC 46 Bảng 3.3.3 Mối liên quan hiểu biết nguyên tắc điều trị lao việc thực NTĐT lao ĐTNC 46 Bảng 3.3.4 Mối liên quan hiểu biết nguyên tắc điều trị lao đạt việc thực H P NTĐT lao ĐTNC 47 Bảng 3.3.5 Mối liên quan nhận thức cần hay không cần thực nguyên tắc điều trị lao việc thực NTĐT lao ĐTNC 47 Bảng 3.3.6 Các yếu tố liên quan đến việc thực hành tuân thủ NTĐT lao bệnh nhân khơng có ý nghĩa thống kê 48 H U