BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO - BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG LẠI THỊ MINH TRÀ H P THỰC TRẠNG SỬ DỤNG DỊCH VỤ CHĂM SÓC TRƯỚC, TRONG, SAU SINH VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG CỦA BÀ MẸ DÂN TỘC CHĂM HUYỆN VÂN CANH, TỈNH BÌNH ĐỊNH NĂM 2015 U LUẬN VĂN THẠC SĨ Y TẾ CÔNG CỘNG H MÃ SỐ CHUYÊN NGÀNH: 60.72.03.01 Hà Nội, 2016 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO - BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG LẠI THỊ MINH TRÀ H P THỰC TRẠNG SỬ DỤNG DỊCH VỤ CHĂM SÓC TRƯỚC, TRONG, SAU SINH VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG CỦA BÀ MẸ DÂN TỘC CHĂM HUYỆN VÂN CANH, TỈNH BÌNH ĐỊNH NĂM 2015 U LUẬN VĂN THẠC SĨ Y TẾ CÔNG CỘNG H MÃ SỐ CHUYÊN NGÀNH: 60.72.03.01 TS TRẦN MAI OANH Hà Nội, 2016 i LỜI CẢM ƠN Bắt đầu từ số khơng trịn trĩnh, luận văn tốt nghiệp kết trình học tập học viên hai năm theo học chương trình cao học, chuyên ngành Thạc sỹ Y tế Công cộng trường Đại học Y tế Công cộng Xin chân thành cảm ơn: Ban giám hiệu, thầy cô giáo Trường Đại học Y tế cơng cộng tận tình giảng dạy, truyền đạt kiến thức tạo điều kiện cho học viên suốt trình học tập, nghiên cứu H P TS Trần Mai Oanh, Viện trưởng Viện Chiến lược Chính sách Y tế giúp đỡ, định hướng cho học viên suốt trình xây dựng, thực đề tài nghiên cứu ThS Đoàn Thị Thùy Dương, môn Sức khỏe Sinh sản - Trường Đại học Y tế cơng cộng, tận tình hướng dẫn, hỗ trợ tận tình cho học viên suốt U trình thực luận văn Lãnh đạo Sở y tế Bình Định, Chi cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình sở y tế thuộc huyện Vân Canh tạo điều kiện chủ trương hỗ trợ thực địa H để học viên thực đề tài Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày 14 tháng 11 năm 2016 Lại Thị Minh Trà ii MỤC LỤC DANH MỤC VIẾT TẮT v DANH MỤC CÁC BẢNG vi DANH MỤC BIỂU ĐỒ .vii TÓM TẮT NGHIÊN CỨU viii ĐẶT VẤN ĐỀ MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU H P 1.1 Thực trạng tử vong mẹ Thế giới Việt Nam 1.2 Phạm vi khái niệm sử dụng nghiên cứu 1.2.1 Chăm sóc trước sinh 1.2.2 Chăm sóc sinh 1.2.3 Chăm sóc sau sinh 1.3 Sử dụng dịch vụ chăm sóc trước, sau sinh U 1.3.1 Sử dụng dịch vụ chăm sóc trước sinh 1.3.2 Chăm sóc sinh .12 H 1.3.3 Chăm sóc sau sinh 15 1.4 Một số yếu tố ảnh hưởng đến sử dụng dịch vụ chăm sóc trước, sau sinh bà mẹ 17 1.4.1 Các yếu tố đặc trưng cá nhân đối tượng nghiên cứu .17 1.4.2 Các yếu tố từ phía dịch vụ y tế 20 1.4.3 Các yếu tố phong tục tập quán từ phía bà mẹ .21 1.5 Giới thiệu địa bàn nghiên cứu 24 1.6 Khung lý thuyết yếu tố ảnh hưởng đến sử dụng dịch vụ chăm sóc trước, sau sinh bà mẹ 26 CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 27 2.1 Đối tượng nghiên cứu 27 2.1.1 Tiêu chuẩn lựa chọn 27 2.1.2 Tiêu chuẩn loại trừ 28 iii 2.2 Thời gian địa điểm nghiên cứu 28 2.3 Thiết kế nghiên cứu 28 2.4 Mẫu phương pháp chọn mẫu 28 Thông tin thu thập số liệu dừng lại bão hòa 30 2.5 Phương pháp thu thập số liệu 31 2.6 Biến số nghiên cứu, khái niệm dùng nghiên cứu 32 2.6.1 Các biến số định lượng 32 2.6.2 Các nội dung, chủ đề nghiên cứu định tính .33 2.7 Phương pháp phân tích số liệu 35 2.8 Vấn đề đạo đức nghiên cứu 35 2.9 Hạn chế nghiên cứu 36 H P CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 37 3.1 Các đặc trưng cá nhân đối tượng nghiên cứu 37 3.2 Sử dụng dịch vụ chăm sóc trước, sau sinh 39 3.2.1 Sử dụng dịch vụ chăm sóc trước sinh .39 3.2.1.1 Sử dụng dịch vụ khám thai bà mẹ 39 U 3.2.1.2 Sử dụng viên sắt tiêm phòng uốn ván trình mang thai 41 3.2.2 Sử dụng dịch vụ chăm sóc sinh .43 3.2.3 Sử dụng dịch vụ thăm khám 42 ngày sau sinh .44 H 3.3 Các yếu tố ảnh hưởng đến sử dụng dịch vụ trước, sau sinh 46 3.3.1 Từ phía người sử dụng dịch vụ .46 3.3.2 Về phía dịch vụ y tế 66 * Khả tiếp cận dịch vụ bà mẹ gặp nhiều khó khăn 66 CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN 70 4.1 Các đặc điểm chung đối tượng nghiên cứu 70 4.2 Thực trạng sử dụng dịch vụ chăm sóc trước, sau sinh 71 4.3 Các yếu tố ảnh hưởng đến việc sử dụng dịch vụ trước, sau sinh 81 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN 86 5.1 Thực trạng sử dụng dịch vụ trước, sau sinh 86 KHUYẾN NGHỊ 87 TÀI LIỆU THAM KHẢO 89 iv PHỤ LỤC 1: PHIẾU PHỎNG VẤN CÁC BÀ MẸ SINH CON TRONG NĂM 2015 93 PHỤ LỤC HƯỚNG DẪN PHỎNG VẤN SÂU/THẢO LUẬN NHÓM 101 PHỤ LỤC 3: HƯỚNG DẪN PHỎNG VẤN SÂU NGƯỜI CUNG CẤP DỊCH VỤ 103 PHỤ LỤC 4: HƯỚNG DẪN PHỎNG VẤN SÂU CÁC BÊN LIÊN QUAN 107 PHỤ LỤC 5: BIẾN SỐ NGHIÊN CỨU 109 PHỤ LỤC KẾ HOẠCH NGHIÊN CỨU 113 PHỤ LỤC 7: BIÊN BẢN GIẢI TRÌNH CHỈNH SỬA SAU BẢO VỆ LUẬN VĂN 114 H P H U v DANH MỤC VIẾT TẮT BĐG Bình đẳng giới BLGĐ Bạo lực gia đình NVYT Nhân viên y tế CSSK Chăm sóc sức khỏe CSSKSS Chăm sóc sức khỏe sinh sản ĐTNC Đối tượng nghiên cứu DTTS Dân tộc thiểu số ĐTV Điều tra viên H P KHHGĐ Kế hoạch hóa gia đình Làm mẹ an toàn LMAT Sử dụng dịch vụ SDDV Trung học sở THCS Trung học phổ thông THPT U TTYT TYT UN WOMEN UNFPA UNICEF WHO H Trung tâm y tế Trạm y tế Cơ quan Phụ nữ Liên hiệp quốc Quỹ Dân số Liên hiệp quốc Quỹ Nhi đồng Liên hiệp quốc Tổ chức Y tế giới vi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1 Tỷ số tử vong bà mẹ theo vùng theo WHO .4 Bảng Số lần khám thai phụ nữ 15-49 tuổi có sinh sống năm theo MICS 10 Bảng Các đặc trưng cá nhân đối tượng nghiên cứu 37 Bảng Sử dụng dịch vụ uống viên sắt tiêm phòng uốn ván 41 Bảng 3 Mối liên quan yếu tố cá nhân người mẹ với sử dụng dịch vụ chăm sóc trước, sau sinh .46 Bảng Mối liên quan tiền sử sinh đẻ người mẹ với sử dụng dịch vụ chăm sóc H P trước, sau sinh .1 Bảng Mơ hình hồi quy đa biến khám thai đầy đủ bà mẹ với số yếu tố cá nhân 59 Bảng Mơ hình hồi quy đa biến liên quan yếu tố cá nhân mẹ với sử dụng dịch vụ đỡ đẻ nhân viên y tế .60 H U vii DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ Sử dụng dịch vụ khám thai bà mẹ 39 Biểu đồ Sử dụng dịch vụ chăm sóc sinh bà mẹ .43 Biểu đồ 3 Thăm khám 42 ngày sau sinh bà mẹ 44 H P H U viii TĨM TẮT NGHIÊN CỨU Những năm qua, cơng tác chăm sóc sức khỏe bà mẹ trẻ em Việt Nam đạt thành tựu quan trọng Các số sức khỏe bà mẹ, trẻ em đạt tốt so với nhiều quốc gia có mức thu nhập bình quân đầu người tương tự, nhiên khác biệt lớn vùng, miền cộng đồng dân tộc chăm sóc trước, sau sinh Nhằm mơ tả thực trạng sử dụng dịch vụ chăm sóc trước, sau sinh tìm hiểu số yếu tố ảnh hưởng đến việc sử dụng dịch vụ chăm sóc trước, sau sinh bà mẹ dân tộc Chăm huyện Vân Canh tỉnh Bình Định năm 2015 Nghiên cứu mô tả cắt ngang kết hợp phương pháp định lượng định tính tiến H P hành toàn 152 bà mẹ dân tộc Chăm sinh năm 2015 xã/thị trấn huyện Vân Canh tỉnh Bình Định Kết nghiên cứu cho thấy tỷ lệ bà mẹ khám thai từ lần trở lên đạt 27,6%; tỷ lệ tiêm phòng uốn ván đầy đủ 81,6%, tỷ lệ uống viên sắt 92,1% Tỷ lệ bà mẹ đỡ đẻ nhân viên y tế đẻ sở y tế 71,1% Tỷ lệ bà mẹ thăm khám lần trở lên 42 ngày sau sinh thấp 19,6% Các bà mẹ kết 18 tuổi trở lên khả khơng khám thai đầy đủ cao 2,23 lần so với bà U mẹ kết hôn 18 tuổi (95% CI=1,05-4,75, p=0,038); bà mẹ có khoảng cách từ nhà đến Trạm y tế xa có khả không đến sở y tế khám thai cao gấp 6,97 lần so với bà mẹ có khoảng cách gần (95%CI: 1,57-3,09); bà mẹ H khoảng cách từ nhà đến Trạm y tế xa có khả khơng sử dụng dịch vụ cán y tế đỡ đẻ cao gấp 4,92 lần so với bà mẹ gần có nhà gần (95%CI: 2,05-11,8, p=0,001); bà mẹ sinh nhiều (2 lần trở lên) có khả khơng sử dụng dịch vụ cán y tế đỡ đẻ cao gấp 4,65 lần so với bà mẹ sinh (95%CI=1,98-10,9, p=0,001) Ngồi ra, kết định tính cho thấy sách y tế địa phương, khả tiếp cận dịch vụ, hài lòng dịch vụ phong tục tập quán có ảnh hưởng đến sử dụng dịch vụ trước, sau sinh bà mẹ Nhóm nghiên cứu đề xuất thay đổi sách cho phép bà mụ vườn đỡ đẻ có giúp đỡ nhân viên y tế thôn sử dụng dịch vụ chăm sóc trước, sau sinh, tăng gói đẻ sạch, nâng cao chất lượng khả cung ứng sẵn sàng tất Trạm y tế tuyến xã