BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO - BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG NGUYỄN THỊ MỸ HÀ KIẾN THỨC, THỰC HÀNH VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN VỀ PHÒNG DỊCH CÚM A(H7N9) CỦA CÁN BỘ KIỂM DỊCH 13 TRUNG TÂM KIỂM DỊCH Y TẾ QUỐC TẾ VIỆT NAM NĂM 2014 LUẬN VĂN THẠC SỸ Y TẾ CÔNG CỘNG MÃ SỐ CHUYÊN NGÀNH: 60.72.03.01 HÀ NỘI, 2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO- BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG NGUYỄN THỊ MỸ HÀ KIẾN THỨC, THỰC HÀNH VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN VỀ PHÒNG DỊCH CÚM A(H7N9) CỦA CÁN BỘ KIỂM DỊCH 13 TRUNG TÂM KIỂM DỊCH Y TẾ QUỐC TẾ VIỆT NAM NĂM 2014 LUẬN VĂN THẠC SỸ Y TẾ CÔNG CỘNG MÃ SỐ CHUYÊN NGÀNH: 60.72.03.01 GS.TS Trần Đắc Phu TS Bùi Thị Tú Quyên HÀ NỘI, 2015 LỜI CẢM ƠN Trong thời gian năm học tập, nghiên cứu Trường Đại học Y tế công cộng, để phấn đấu trở thành thạc sỹ y tế công cộng, tơi nhận giúp đỡ tận tình thầy cô giáo bạn bè đồng nghiệp Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới thầy, cô giáo trường Đại học Y tế Công cộng ln tận tình giảng dạy, cập nhật kiến thức, phương pháp khoa học y tế công cộng cho tảng lý thuyết vô giá Tôi xin trân trọng cảm ơn PGS.TS Trần Đắc Phu, Cục trưởng Cục Y tế dự phòng TS Bùi Thị Tú Quyên, Giảng viên trường Đại học Y tế công cộng trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ tơi hồn thành Luận văn Tơi xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo cán Trung tâm Kiểm dịch y tế quốc tế Hà Nội, Hải Phòng, Lạng Sơn, Quảng Ninh, Lào Cai, Quảng Trị, Đà Nẵng, Kon Tum, Khánh Hịa, Tp Hồ Chí Minh, An Giang, Tây Ninh, Đồng Nai quan tâm, giúp đỡ hỗ trợ nhiệt tình cho tơi hồn thành Luận văn Cuối cùng, xin chia sẻ phát nhỏ bé nghiên cứu tới tất đồng nghiệp miền đất nước, đặc biệt anh, chị cơng tác lĩnh vực phịng chống bệnh truyền nhiễm thuộc Hệ y tế dự phòng Hà Nội, ngày 05 tháng năm 2015 Nguyễn Thị Mỹ Hà i MỤC LỤC ĐẶT VẤN ĐỀ MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1 Đại cương bệnh cúm 1.1.1.Khái niệm bệnh cúm 1.1.2 Khái niệm dịch cúm 1.1.3.Lịch sử đại dịch cúm 1.1.4 Các giai đoạn đại dịch cúm 1.2 Tình hình dịch cúm A (H7N9) 1.2.1 Tình hình dịch cúm A (H7N9) giớ … .7 1.2.2 Tình hình bệnh cúm A (H7N9) Việt Nam……………………………… 1.3 Đặc điểm dịch tễ học bệnh cúm A (H7N9) 1.3.1 Tác nhân gây bệnh………………………………………………………… 1.3.2 Đường lây truyền 1.3.3 Triệu chứng lâm sàng…………………………………………………… 1.3.4 Khối cảm thụ……………………………………………………………… 1.3.5 Vắc xin phòng phương pháp điều trị bệnh cúm A(H7N9)…………….10 1.3.6 Một số điểm khác biệt vi rút cúm A(H7N9) vi rút cúm A khác 10 1.4 Các biện pháp phòng dịch cúm A (H7N9) .10 1.4.1 Các biện pháp phòng dịch chung .10 1.4.2 Các biện pháp phòng dịch cộng đồng 11 1.4.3 Phòng dịch bệnh lan truyền cửa 11 1.4.4 Biện pháp dự phòng đặc hiệu .12 1.4.5 Xử lý môi trường 12 1.4.6 Khử khuẩn phương tiện vận tải 12 ii 1.4.7 Tuyên truyền phòng chống dịch 13 1.5 Các biện pháp giám sát dịch bệnh cúm A (H7N9) 13 1.5.1 Tình 1: Chưa có trường hợp bệnh người 13 1.5.2 Tình 2: Có trường hợp nhiễm cúm A(H7N9) người chưa phát lây từ người sang người 14 1.5.3 Tình 3: Phát có trường hợp nhiễm cúm A(H7N9) lây từ người sang người phạm vi hẹp ca đơn lẻ… 14 1.5.4 Tình 4: Dịch bùng phát cộng đồng 14 1.6 Thông tin, báo cáo 15 1.7 Hệ thống Kiểm dịch y tế biên giới đáp ứng cửa với việc phòng chống cúm A (H7N9) xâm nhập vào Việt Nam năm 2013 .15 1.7.1.Khái niệm kiểm dịch y tế biên giới .15 1.7.2 Quan niệm hoạt động kiểm dịch y tế biên giới Việt Nam .16 1.7.3 Hệ thống Kiểm dịch y tế biên giới Việt Nam .17 1.7.4 Quy trình Kiểm dịch y tế biên giới 20 1.8 Các nghiên cứu nước giới .20 1.8.1 Các nghiên cứu nước .20 1.8.2 Các nghiên cứu nước .22 1.9 Khung lý thuyết 23 Chương 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .24 2.1 Đối tượng nghiên cứu 24 2.2 Thời gian địa điểm nghiên cứu 24 2.3 Thiết kế nghiên cứu 24 2.4 Cỡ mẫu phương pháp chọn mẫu 24 2.5 Phương pháp thu thập số liệu 26 2.5.1 Công cụ thu thập số liệu .26 2.5.2 Nhân lực thực nghiên cứu 27 2.5.3 Tổ chức thực thu thập số liệu .27 2.6 Các biến số nghiên cứu 28 iii 2.7 Khái niệm, thước đo, tiêu chuẩn đánh giá .31 2.7.1.Các khái niệm 31 2.7.2 Đánh giá kiến thức .32 2.7.3 Đánh giá thực hành 33 2.8 Phương pháp phân tích số liệu 33 2.9 Đạo đức nghiên cứu 33 2.10 Hạn chế nghiên cứu 34 Chương 3: KẾT QUẢ 35 Chương 4: BÀN LUẬN 55 KẾT LUẬN .64 KHUYẾN NGHỊ .66 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC Phụ lục Phiếu đồng ý tham gia vấn Phụ lục Phiếu vấn Phụ lục Hướng dẫn đánh giá Phụ lục Phỏng vấn sâu đại diện lãnh đạo 13 TT KDYTQT iv DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BYT Bộ Y tế CBKDYT Cán kiểm dịch y tế CK Cửa ĐTNC Đối tượng nghiên cứu KDYT Kiểm dịch y tế KP Knowledge and Practice - Kiến thức, thực hành PT Phương tiện PC Phòng chống SYT Sở Y tế TTKDYTQT Trung tâm Kiểm dịch y tế quốc tế TTB Trang thiết bị Viện VSDT TW Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương WHO World Health Organization - Tổ chức Y tế giới XN Xét nghiệm v DANH MỤC CÁC BẢNG - BIỂU ĐỒ Bảng Trang Bảng 3.1 Thông tin chung đối tượng nghiên cứu (n=265) 35 Bảng 3.2 Trang web thường ĐTNC cửa truy cập để tìm hiểu thơng tin phịng lây nhiễm cúm A(H7N9) 37 Bảng 3.3 Kiến thức tác nhân gây bệnh đường lây truyền cúm A(H7N9) 38 Bảng 3.4 Kiến thức triệu chứng mẫu bệnh phẩm chẩn đoán cúm A (H7N9) 39 Bảng 3.5 Kiến thức ca bệnh giám sát bệnh cúm A (H79) 41 Bảng 3.6 Kiến thức phòng cúm A (H7N9) cửa 42 Bảng 3.7 Các biện pháp triển khai để phát sớm hành khách nghi ngờ mắc cúm A (H7N9) nhập cảnh 44 Bảng 3.8 Đối tượng hành khách nhập cảnh giám sát phát sớm 45 Bảng 3.9 Sử dụng phương tiện phòng hộ cá nhân 47 Bảng 3.10 Thực hành vệ sinh/xử lý mơi trường phịng chống cúm A(H7N9) cửa 48 Bảng 3.11 Thực hành tun truyền/truyền thơng phịng chống cúm A(H7N9) 49 Bảng 3.12 Mối liên quan trình độ học vấn, trình độ chuyên môn số năm công tác/kinh nghiệm công tác kiến thức phòng dịch cúm A(H7N9) 51 Bảng 3.13 Mối liên quan trình độ học vấn, trình độ chuyên môn số năm công tác/kinh nghiệm công tác thực hành phòng cúm A(H7N9) 52 Bảng 3.14 Mối liên quan kiến thức thực hành phòng dịch cúm A(H7N9) 54 Biều đồ 3.1 Nguồn thông tin phòng chống lây nhiễm cúm A(H7N9) mà ĐTNC CK tiếp cận 37 Biểu đồ vi Biểu đồ 3.2 Thực trạng tiếp cận ĐTNC với văn chuyên mơn Bộ Y tế phịng chống cúm A(H7N9) 39 Biểu đồ 3.3 Kiến thức triệu chứng bệnh cúm A(H7N9) 40 Biểu đồ 3.4 Kiến thức biện pháp phòng tránh lây nhiễm bệnh cúm A (H7N9) 40 Biểu đồ 3.5 Kiến thức phòng dịch cúm A (H7N9) 43 Biểu đồ 3.6 Các biện pháp dự phòng cúm A(H7N9) cho cá nhân áp dụng 46 Biểu đồ 3.7 Thực hành phòng chống dịch bệnh cúm A (H7N9) lan truyền qua cửa 51 vii TÓM TẮT Vi rút cúm A(H7N9) số phân týp vi rút cúm thường lưu hành loài chim Biểu lâm sàng chủ yếu bệnh nhân mắc cúm viêm đường hơ hấp cấp tính sốt, ho, khó thở, tiến triển nhanh dẫn đến suy hô hấp tử vong, tỷ lệ tử vong cao (>20%) Chưa có chứng lây truyền vi rút cúm A (H7N9) từ người sang người Theo thông báo Tổ chức Y tế giới, từ ngày 29/3/2013 đến ngày 31/12/2014, giới phát 470 trường hợp nhiễm cúm A(H7N9), có 180 trường hợp tử vong Trung Quốc, Đài Loan, Hồng Kông Malaysia [20] Mặc dù Việt Nam chưa ghi nhận trường hợp cúm A(H7N9) người gia cầm, dịch bệnh cúm A(H7N9) có nguy xâm nhập, lan truyền gây bùng phát dịch vào nước ta cao Hệ thống kiểm dịch y tế biên giới nói chung cán kiểm dịch y tế biên giới nói riêng đóng vai trị quan trọng việc ngăn chặn dịch bệnh lan truyền qua cửa khẩu, xâm nhập vào Việt Nam [5], [7] Nghiên cứu “Kiến thức, thực hành số yếu tố liên quan phòng dịch cúm A(H7N9) cán kiểm dịch 13 Trung tâm Kiểm dịch y tế quốc tế Việt Nam năm 2014” nhằm mô tả kiến thức, thực hành số yếu tố liên quan phòng dịch cúm A(H7N9) cán kiểm dịch y tế công tác cửa Nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu mô tả cắt ngang có phân tích tất cán kiểm dịch 13 Trung tâm Kiểm dịch y tế quốc tế nước năm 2014 (265 cán bộ), đối tượng nghiên cứu vấn trực tiếp sử dụng câu hỏi có cấu trúc Kết cho thấy kiến thức chung CBKDYT Trung tâm Kiểm dịch Y tế quốc tế bệnh cúm A (H7N9) sau: tỷ lệ trả lời tác nhân gây bệnh (98,5%), triệu chứng (từ 86,4%- 96,2%), đường lây truyền từ gia cầm mắc bệnh sang người (86,8%) Kiến thức biện pháp dự phòng lây nhiễm cúm A (H7N9) cho CBKDYT: >78,9% trả lời 04 biện pháp dự phòng lây nhiễm