BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO - BỘ Y TẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG LÊ THỊ MỸ HẠNH KIẾN THỨC, THÁI ĐỘ, THỰC HÀNH VỀ ĐIỀU TRỊ THUỐC ARV VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN CỦA NGƢỜI NHIỄM HIV/AIDS TẠI PHÒNG KHÁM NGOẠI TRÚ BỆNH VIỆN ĐA KHOA TỈNH LONG AN NĂM 2015 LUẬN VĂN THẠC SĨ Y TẾ CÔNG CỘNG MÃ SỐ CHUYÊN NGÀNH: 60.72.03.01 HÀ NỘI, 2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO - BỘ Y TẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG LÊ THỊ MỸ HẠNH KIẾN THỨC, THÁI ĐỘ, THỰC HÀNH VỀ ĐIỀU TRỊ THUỐC ARV VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN CỦA NGƢỜI NHIỄM HIV/AIDS TẠI PHÒNG KHÁM NGOẠI TRÚ BỆNH VIỆN ĐA KHOA TỈNH LONG AN NĂM 2015 LUẬN VĂN THẠC SĨ Y TẾ CÔNG CỘNG MÃ SỐ CHUYÊN NGÀNH: 60.72.03.01 TS Đỗ Duy Cƣờng HÀ NỘI, 2015 Ths Lê Bảo Châu i LỜI CẢM ƠN Trong trình học tập thực luận văn tốt nghiệp, nhận đƣợc quan tâm, giúp đỡ, hƣớng dẫn tận tình thầy cơ, anh chị đồng nghiệp bạn bè Bằng tình cảm chân thành, tơi xin bày tỏ lịng kính trọng cảm ơn sâu sắc đến:  TS Đỗ Duy Cƣờng – Phó khoa truyền nhiễm Bệnh viện Bạch Mai Ths Lê Bảo Châu – Giảng viên trƣờng Đại học Y tế công cộng tận tình bảo hƣớng dẫn tơi thời gian qua  Lãnh đạo Bệnh viện Đa khoa tỉnh Long An tập thể nhân viên Phòng khám ngoại trú HIV/AIDS ngƣời lớn hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi cho tơi q trình thu thập số liệu bệnh viện  Các anh chị đồng nghiệp bạn lớp Cao học Y tế cơng cộng khóa 17 Đồng Tháp nhiệt tình hỗ trợ, dẫn trình thực luận văn  Ban giám hiệu, Phòng Đào tạo Sau đại học trƣờng Đại học Y tế công cộng tạo điều kiện thuận lợi giúp đỡ tơi q trình học tập hồn thành luận văn  Gia đình, cha mẹ ủng hộ, tiếp sức cho q trình học tập Một lần nữa, tơi xin trân trọng cảm ơn! ii MỤC LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .iv DANH MỤC CÁC BẢNG v DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ vi TÓM TẮT NGHIÊN CỨU vii ĐẶT VẤN ĐỀ MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU CHƢƠNG TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1 Các khái niệm 1.2 Điều trị thuốc kháng HIV (điều trị ARV) 1.3 Tình hình HIV/AIDS giới Việt Nam 10 1.4 Thực trạng chăm sóc điều trị HIV/AIDS giới Việt Nam 15 1.5 Tổng quan nghiên cứu tuân thủ điều trị ARV 18 KHUNG LÝ THUYẾT 27 CHƢƠNG PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 28 2.1 Đối tƣợng nghiên cứu 28 2.2 Địa điểm thời gian nghiên cứu 28 2.3 Thiết kế nghiên cứu: 28 2.4 Cỡ mẫu 28 2.5 Phƣơng pháp chọn mẫu 29 2.6 Phƣơng pháp thu thập số liệu 29 2.7 Các biến số nghiên cứu 31 2.8 Tiêu chuẩn đánh giá 31 2.9 Phƣơng pháp phân tích số liệu 33 2.10 Vấn đề y đức nghiên cứu 34 2.11 Sai số biện pháp khắc phục sai số 34 CHƢƠNG KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 36 iii 3.1 Thông tin chung đối tƣợng nghiên cứu 36 3.2 Kiến thức, thái độ thực hành tuân thủ điều trị ARV 39 3.3 Một số yếu tố liên quan kiến thức, thái độ, thực hành tuân thủ điều trị ARV 46 3.4 Một số kết điều trị ARV 55 CHƢƠNG BÀN LUẬN 63 4.1 Thông tin chung đối tƣợng nghiên cứu 63 4.2 Kiến thức, thái độ, thực hành tuân thủ điều trị ARV 65 4.3 Một số yếu tố liên quan kiến thức, thái độ, thực hành tuân thủ điều trị ARV 72 4.4 Một số kết điều trị 74 4.5 Điểm mạnh hạn chế nghiên cứu 77 CHƢƠNG KẾT LUẬN 79 5.1 Kiến thức, thái độ, thực hành tuân thủ điều trị ARV 79 5.2 Một số yếu tố liên quan kiến thức, thái độ, thực hành tuân thủ điều trị ARV 80 KHUYẾN NGHỊ 81 TÀI LIỆU THAM KHẢO 82 PHỤ LỤC 86 Phụ lục 1: CÁC BIẾN SỐ NGHIÊN CỨU 86 Phụ lục 2: BẢN THÔNG TIN DÀNH CHO ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU VÀ CHẤP THUẬN THAM GIA NGHIÊN CỨU 92 Phụ lục 3: PHIẾU PHỎNG VẤN 94 Phụ lục 4: PHIẾU THU THẬP THÔNG TIN TỪ BỆNH ÁN 105 iv DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT AIDS Hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải ngƣời (Acquired Immuno-deficiency Syndrome) ALT Alanin aminotransferase AZT Zidovudine (còn đƣợc gọi ZDV) ARV Thuốc kháng vi rút chép ngƣợc (Antirertovirals) BN Bệnh nhân BVĐK Bệnh viện đa khoa CBYT Cán y tế CTM Công thức máu ĐT Điều trị ĐTNC Đối tƣợng nghiên cứu EFV Efavirenz HIV Virút gây hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải ngƣời (Human Immunodeficiency Virus) Hgb (Hb) Hemoglobin KTC Khoảng tin cậy NTCH Nhiễm trùng hội NVP Nevirapine PI Thuốc ức chế men protease (Protease inhibitor) PKNT Phòng khám ngoại trú TCD4 Tế bào lympho TCD4 TCMT Tiêm chích ma túy TDF Tenofovir TTĐT Tuân thủ điều trị 3TC Lamivudine v DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1a Đặc điểm nhân học đối tƣợng nghiên cứu 36 Bảng 3.1b Đặc điểm nhân học đối tƣợng nghiên cứu 37 Bảng 3.2 Kiến thức tuân thủ điều trị ARV 39 Bảng 3.3 Biện pháp khắc phục tình trạng khơng tn thủ điều trị 40 Bảng 3.4 Một số tác dụng phụ thuốc ARV đƣợc biết đến 41 Bảng 3.5 Thái độ tuân thủ điều trị ARV 42 Bảng 3.6 Thực hành tuân thủ điều trị ARV 43 Bảng 3.7 Quên thuốc tháng qua 44 Bảng 3.8 Hoạt động tập huấn, tƣ vấn trƣớc điều trị 46 Bảng 3.9 Hoạt động tƣ vấn trình điều trị 47 Bảng 3.10 Nhận xét nội dung tƣ vấn 47 Bảng 3.11 Hoạt động hỗ trợ điều trị nhà 48 Bảng 3.12 Mong muốn nhu cầu đối tƣợng nghiên cứu 48 Bảng 3.13a Một số yếu tố liên quan đến kiến thức tuân thủ điều trị ARV 49 Bảng 3.13b Một số yếu tố liên quan đến kiến thức tuân thủ điều trị ARV 50 Bảng 3.14 Một số yếu tố liên quan đến thái độ tuân thủ điều trị ARV 51 Bảng 3.15a Một số yếu tố liên quan đến thực hành tuân thủ điều trị ARV 53 Bảng 3.15b Một số yếu tố liên quan đến thực hành tuân thủ điều trị ARV 54 Bảng 3.16 Kết hồi cứu đến thời điểm nghiên cứu 55 Bảng 3.17 So sánh cân nặng trƣớc sau điều trị 56 Bảng 3.18 So sánh trung vị số lƣợng CD4 trƣớc sau điều trị 57 Bảng 3.19 So sánh nồng độ Hemoglobin máu trƣớc sau điều trị 58 Bảng 3.20 So sánh men gan ALT trƣớc sau điều trị 59 Bảng 3.21 Một số yếu tố liên quan đến kết điều trị ARV sau 12 tháng 60 Bảng 3.22 Một số yếu tố liên quan đến kết điều trị ARV sau 24 tháng 61 vi DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 1.1 Số ngƣời nhiễm HIV qua năm (2001-2013) 11 Biểu đồ 1.2 Số ngƣời tử vong HIV/AIDS qua năm (2001-2013) 12 Biểu đồ 1.3 Số phát HIV/AIDS tử vong qua năm (1993-2013) 14 Biểu đồ 1.4 Số ca nhiễm HIV qua năm (1999-2013) 16 Biểu đồ 3.1 Kiến thức chung tuân thủ điều trị ARV 40 Biểu đồ 3.2 Thái độ chung tuân thủ điều trị ARV 43 Biểu đồ 3.3 Tuân thủ điều trị ARV tháng qua 45 Biểu đồ 3.4 Tỷ lệ không nhiễm trùng hội trƣớc sau điều trị 56 Biểu đồ 3.5 Kết điều trị qua số lâm sàng cận lâm sàng 58 vii TÓM TẮT NGHIÊN CỨU Điều trị thuốc kháng retrovirus (ARV) phƣơng pháp hiệu giúp ngƣời nhiễm HIV/AIDS phục hồi chức miễn dịch, giảm nguy mắc bệnh nhiễm trùng hội, cải thiện chất lƣợng sống kéo dài tuổi thọ Phƣơng pháp đòi hỏi bệnh nhân phải điều trị suốt đời tuân thủ tuyệt đối để đảm bảo hiệu tránh kháng thuốc Hiện nay, tỉnh Long An triển khai đƣợc sở điều trị ARV với số bệnh nhân điều trị 1.010 Hoạt động chăm sóc, điều trị ngƣời nhiễm HIV/AIDS đƣợc tiến hành từ năm 2004 nhƣng đến tỉnh chƣa có hệ thống báo cáo đầy đủ việc theo dõi tuân thủ điều trị ARV đánh giá kết điều trị Nghiên cứu đƣợc thực phòng khám ngoại trú Bệnh viện Đa khoa tỉnh Long An từ 12/2014 đến 10/2015 với mục tiêu: (1) Mô tả kiến thức, thái độ, thực hành tuân thủ điều trị ARV ngƣời nhiễm HIV/AIDS (2) Xác định số yếu tố liên quan đến kiến thức, thái độ, thực hành tuân thủ điều trị ARV (3) Đánh giá số kết điều trị ARV ngƣời nhiễm HIV/AIDS sau 24 tháng điều trị Thiết kế nghiên cứu cắt ngang mơ tả có phân tích thơng qua vấn bệnh nhân, kết hợp hồi cứu số liệu thứ cấp, sử dụng kết lâm sàng cận lâm sàng từ hồ sơ bệnh án Với phƣơng pháp chọn mẫu toàn ngƣời nhiễm HIV/AIDS điều trị ARV phòng khám ngoại trú Bệnh viện Đa khoa tỉnh Long An có thời gian bắt đầu điều trị ARV khoảng năm từ 1/1/2011 đến 31/12/2012 Kết cho thấy, tỷ lệ bệnh nhân có kiến thức đạt tuân thủ điều trị ARV tháng qua 59,8%; 90,2% bệnh nhân nêu đƣợc thuốc ARV thuốc kháng vi rút HIV; 93,4% bệnh nhân nêu đƣợc tuân thủ điều trị uống thuốc, liều, uống đặn suốt đời; 95,1% bệnh nhân nêu đƣợc tác hại việc không tuân thủ điều trị; 76,2% bệnh nhân biết cách xử trí quên thuốc Tỷ lệ đối tƣợng nghiên cứu có thái độ tích cực tuân thủ điều trị ARV chiếm 90,2% Tỷ lệ bệnh nhân tuân thủ điều trị tháng qua 81,2% Tỷ lệ bệnh nhân quên thuốc 1-2 lần tháng qua chiếm 8,2% Yếu tố tác động tích cực đến kiến thức tuân thủ điều trị: viii trình độ học vấn tập huấn, tƣ vấn trƣớc điều trị (p