BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO - BỘ Y TẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG NGUYỄN THỊ QUẾ LÂM ẢNH HƢỞNG CỦA CÁC HOẠT ĐỘNG CAN THIỆP THÔNG QUA ĐỒNG ĐẲNG VIÊN ĐẾN KIẾN THỨC, THÁI ĐỘ, THỰC HÀNH VỀ PHỊNG CHỐNG HIV/AIDS CỦA NAM QUAN HỆ TÌNH DỤC ĐỒNG GIỚI TẠI THÀNH PHỐ NHA TRANG, NĂM 2013 LUẬN VĂN THẠC SĨ Y TẾ CÔNG CỘNG MÃ SỐ CHUYÊN NGÀNH: 60.72.03.01 Hà Nội, 2014 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO – BỘ Y TẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG NGUYỄN THỊ QUẾ LÂM ẢNH HƢỞNG CỦA CÁC HOẠT ĐỘNG CAN THIỆP THÔNG QUA ĐỒNG ĐẲNG VIÊN ĐẾN KIẾN THỨC, THÁI ĐỘ, THỰC HÀNH VỀ PHÒNG CHỐNG HIV/AIDS CỦA NAM QUAN HỆ TÌNH DỤC ĐỒNG GIỚI TẠI THÀNH PHỐ NHA TRANG, NĂM 2013 LUẬN VĂN THẠC SĨ Y TẾ CÔNG CỘNG MÃ SỐ CHUYÊN NGÀNH: 60.72.03.01 PGS.TS NGUYỄN THANH HƢƠNG Hà Nội, 2014 LỜI CẢM ƠN Trong thời gian học tập Trường Đại học Y tế công cộng (2011-2013), em xin gửi lời cảm ơn đến qvThầy, Cơ tận tình giảng dạy, truyền đạt kiến thức thiết thực Để hoàn thành luận văn đạt kết hôm nay, em xin gửi lời cảm ơn đến: Cô hướng dẫn khoa học PGS.TS Nguyễn Thanh Hương tận tình hướng dẫn, giúp đỡ, đóng góp nhiều ý kiến quý báu suốt trình thực luận văn Ban Giám đốc Trung tâm Truyền thơng Giáo dục Sức khỏe tỉnh Khánh Hịa tạo thuận lợi thời gian hỗ trợ tinh thần thời gian học tập thực luận văn Lãnh đạo Trung tâm Phòng chống HIV/AIDS tỉnh Khánh Hịa nhiệt tình hợp tác hỗ trợ suốt trình thực luận văn Các bạn MSM, đồng đẳng viên tích cực hỗ trợ, giúp đỡ trình thu thập liệu thực luận văn Các đồng nghiệp tích cực hợp tác giúp đỡ trình tổ chức điều tra, thu thập xử lý thông tin Các bạn học viên lớp cao học khóa 15 động viên chia sẻ kinh nghiệm quý báu trình học tập làm luận văn Gia đình động viên tinh thần để an tâm học tập Trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày 12 tháng năm 2014 i MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT v DANH MỤC BẢNG VÀ BIỂU ĐỒ vi TÓM TẮT NGHIÊN CỨU viii ĐẶT VẤN ĐỀ MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU CHƢƠNG I TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1 Tình hình dịch HIV/AIDS 1.1.1 Tình hình dịch HIV/AIDS giới 1.1.2 Tình hình nhiễm HIV Việt Nam 1.1.3 Tình hình HIV/AIDS tỉnh Khánh Hồ 1.1.4 Tình hình HIV/AIDS thành phố Nha Trang 1.2 Tổng quan số nghiên cứu liên quan 1.2.1 Các nghiên cứu kiến thức, thái độ thực hành phòng chống HIV/AIDS MSM 1.2.1.1 Các nghiên cứu giới 1.2.1.2 Các nghiên cứu Việt Nam 1.2.2 Các nghiên cứu can thiệp phịng chống HIV/AIDS cho nhóm MSM 12 1.2.2.1 Trên giới 12 1.2.2.2 Tại Việt Nam 12 1.3 Giới thiệu địa bàn nghiên cứu 17 CHƢƠNG PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 20 2.1 Đối tượng nghiên cứu 20 2.2 Thời gian địa điểm nghiên cứu 20 2.3 Thiết kế nghiên cứu 20 2.4 Cỡ mẫu phương pháp chọn mẫu 20 2.4.1 Cỡ mẫu 20 2.4.1.1 Nghiên cứu định lượng 20 2.4.1.2 Nghiên cứu định tính 21 ii 2.4.2 Phương pháp chọn mẫu 21 2.5 Phương pháp thu thập số liệu 23 2.5.1 Các bước tiến hành 23 2.5.2 Thu thập số liệu 24 2.6 Các biến số nghiên cứu (chi tiết xem phụ lục 1) 24 2.6.1 Nghiên cứu định lượng 24 2.6.2 Nghiên cứu định tính: 25 2.7 Một số khái niệm sử dụng nghiên cứu tiêu chuẩn đánh giá 25 2.7.1 Một số khái niệm 25 2.7.2 Cách đánh giá kiến thức, thái độ, thực hành phòng chống HIV/AIDS MSM 26 2.7.3 Tiếp cận hoạt động phòng chống HIV/AIDS TP Nha Trang 27 2.8 Phương pháp xử lý số liệu 27 2.8.1 Đối với nghiên cứu định lượng: 27 2.8.1 Đối với nghiên cứu định tính: 27 2.9 Vấn đề đạo đức nghiên cứu 28 2.10 Hạn chế nghiên cứu, sai số biện pháp khắc phục sai số 28 2.10.1 Hạn chế sai số 28 2.10.2 Cách khắc phục 28 CHƢƠNG KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 30 3.1 Kết kiến thức, thái độ, thực hành phòng chống HIV/AIDS MSM thành phố Nha Trang năm 2013 30 3.1.1 Thông tin chung đối tượng nghiên cứu (ĐTNC) 30 3.1.2 Kiến thức phòng chống HIV/AIDS MSM 33 3.1.3 Thái độ MSM phòng chống HIV/AIDS 34 3.1.4 Thực hành phòng chống HIV/AIDS nhóm MSM 35 3.1.4.1 QHTD với bạn tình nam bạn tình nữ 35 3.1.4.2 Sử dụng BCS QHTD với bạn tình nam bạn tình nữ 36 3.1.4.3 Hành vi QHTD say rượu 39 iii 3.2 Ảnh hưởng số hoạt động can thiệp thông qua ĐĐV đến kiến thức, thái độ, thực hành phòng chống HIV/AIDS MSM TP Nha Trang 40 3.2.1 Ảnh hưởng tới kiến thức 40 3.2.2 Ảnh hưởng tới thái độ 45 3.2.3 Ảnh hưởng tới thực hành 50 3.2.3.1 Sử dụng BCS QHTD với BTTN nam 50 3.2.3.2 Sử dụng BCS QHTD với bạn tình tự nguyện (BTTN) nữ 52 3.2.3.3 Xét nghiệm HIV 53 3.2.4 Kiểm sốt yếu tố nhiễu tìm hiểu ảnh hưởng việc tiếp cận ĐĐV đến kiến thức, thái độ, thực hành phòng chống HIV/AIDS ĐTNC 57 CHƢƠNG BÀN LUẬN 60 4.1 Kiến thức, thái độ, thực hành phòng chống HIV/AIDS MSM TP Nha Trang 60 4.1.1 Thông tin chung đối tượng nghiên cứu 60 4.1.2 Kiến thức phòng chống HIV/AIDS ĐTNC 61 4.1.3 Thái độ phòng chống HIV/AIDS ĐTNC 63 4.1.4 Thực hành phòng chống HIV/AIDS ĐTNC 65 4.1.4.1 QHTD với bạn tình nam bạn tình nữ 65 4.1.4.2 Sử dụng BCS QHTD hậu mơn với bạn tình nam 65 4.1.4.3 Sử dụng BCS QHTD với bạn tình nữ 67 4.1.4.4 Xét nghiệm HIV 68 4.1.4.5 Hành vi QHTD say rượu 69 4.2 Ảnh hưởng số hoạt động can thiệp thông qua ĐĐV đến kiến thức, thái độ, thực hành phòng chống HIV/AIDS MSM TP Nha Trang 70 4.2.1 Ảnh hưởng tới kiến thức 71 4.2.2 Ảnh hưởng tới thái độ 72 4.2.3 Ảnh hưởng tới thực hành 74 4.3 Bàn luận phương pháp nghiên cứu 78 KẾT LUẬN 80 Kiến thức, thái độ, thực hành phòng chống HIV/AIDS MSM 80 iv Ảnh hưởng số hoạt động can thiệp thông qua ĐĐV đến kiến thức, thái độ, thực hành phòng chống HIV/AIDS MSM 80 KHUYẾN NGHỊ 80 TÀI LIỆU THAM KHẢO 83 PHỤ LỤC 88 Phụ lục CÁC BIẾN SỐ NGHIÊN CỨU 88 Phụ lục KHUNG LÝ THUYẾT 96 Phụ lục 3: PHIẾU SÀNG LỌC VÀ PHỎNG VẤN 97 Phụ lục PHIẾU THOẢ THUẬN ĐỒNG Ý THAM GIA NGHIÊN CỨU 109 Phụ lục BẢNG HƯỚNG DẪN PHỎNG VẤN SÂU/ THẢO LUÂN NHÓM 111 Phụ lục 6: HƯỚNG DẪN CÁCH TÍNH ĐIỂM KIẾN THỨC VỀ HIV/AIDS 118 Phụ lục 7: HƯỚNG DẪN CÁCH TÍNH ĐIỂM THÁI ĐỘ VỀ HIV/AIDS 119 Phụ lục 8: HƯỚNG DÂN CÁCH TÍNH ĐIỂM THỰC HÀNH 120 Phụ lục MỘT SỐ BẢNG KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 121 Phụ lục 10 BIÊN BẢN GIẢI TRÌNH CHỈNH SỬA SAU BẢO VỆ………… 125 v DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BCS Bao cao su BTTN Bạn tình tự nguyện CBT Chất bơi trơn CBYT Cán y tế CTV Cộng tác viên ĐĐV Đồng đẳng viên ĐTNC Đối tượng nghiên cứu ĐTV Điều tra viên GDVĐĐ Giáo dục viên đồng đẳng GSV Giám sát viên HCM Hồ Chí Minh HIV/AIDS Hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải người HSS+ Giám sát trọng điểm HIV/AIDS lồng ghép hành vi IBBS Giám sát kết hợp hành vi số sinh học HIV/STI MSM Nam quan hệ tình dục đồng giới NCĐL Nghiên cứu định lượng NCĐT Nghiên cứu định tính NCMT Nghiện chích ma túy PNMD Phụ nữ mại dâm PVS Phỏng vấn sâu QHTD Quan hệ tình dục STI Bệnh lây truyền qua đường tình dục TCMT Tiêm chích ma t TLN Thảo luận nhóm TP Thành phố TTGDTT Thơng tin giáo dục truyền thơng UNAIDS Ủy ban phịng chống HIV/AIDS Liên Hiệp quốc VCT Tư vấn xét nghiệm HIV tự nguyện WHO Tổ chức Y tế giới vi DANH MỤC BẢNG VÀ BIỂU ĐỒ DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1 Tỷ lệ sử dụng BCS thường xuyên nhóm MSM .10 Bảng 1.2 QHTD sử dụng BCS với bạn tình nam nhóm MSM 11 Bảng 1.3 Tiếp cận dịch vụ can thiệp dự phịng HIV/AIDS nhóm MSM .16 Bảng 3.1 Một số đặc điểm chung nhân học ĐTNC 30 Bảng 3.2 Đặc điểm tình dục ĐTNC 31 Bảng 3.3 Tình hình sử dụng ma túy .31 Bảng 3.4 Nguồn tiếp cận thông tin phòng chống HIV/AIDS 32 Bảng 3.5 Kiến thức HIV/AIDS ĐTNC 33 Bảng 3.6 Thái độ phòng chống HIV/AIDS MSM .34 Bảng 3.7 MSM có QHTD với bạn tình nam với bạn tình nữ 35 Bảng 3.8 Mức độ sử dụng BCS tháng qua với bạn tình nam .36 Bảng 3.9 Lý không sử dụng BCS QHTD hậu môn lần gần với BTTN nam tháng qua 37 Bảng 3.10 Sử dụng BCS QHTD với BTTN nữ 12 tháng qua 38 Bảng 3.11 Tỷ lệ MSM xét nghiệm HIV 38 Bảng 3.12 QHTD say rượu .39 Bảng 3.13 Kiến thức HIV ĐTNC 40 Bảng 3.14 Tỷ lệ MSM có kiến thức đạt phòng chống HIV/AIDS theo mức độ tiếp cận với ĐĐV 43 Bảng 3.15 Thái độ tích cực phịng chống HIV/AIDS MSM 45 Bảng 3.16 Tỷ lệ MSM có thái độ tích cực phòng chống HIV/AIDS theo mức độ tiếp cận với ĐĐV 48 Bảng 3.17 MSM sử dụng BCS QHTD hậu môn với BTTN nam tháng qua 49 vii Bảng 3.18 Mức độ sử dụng BCS QHTD hậu môn với BTTN nam tháng qua 50 Bảng 3.19 MSM sử dụng BCS QHTD với BTTN nữ 12 tháng qua 52 Bảng 3.20 Mức độ sử dụng BCS QHTD với BTTN nữ 12 tháng qua 52 Bảng 3.21 Tỷ lệ MSM xét nghiệm HIV 53 Bảng 3.22 Tỷ lệ MSM có thực hành đạt phịng chống HIV/AIDS theo mức độ tiếp cận với ĐĐV 55 Bảng 3.23 Mơ hình hồi quy đa biến kiểm sốt yếu tố nhiễu việc tiếp cận ĐĐV đến kiến thức phịng chống HIV/AIDS ĐTNC ……………………………….57 Bảng 3.24 Mơ hình hồi quy đa biến kiểm sốt yếu tố nhiễu việc tiếp cận ĐĐV đến thái độ phòng chống HIV/AIDS ĐTNC ………………………………….58 Bảng 3.25 Mơ hình hồi quy đa biến kiểm soát yếu tố nhiễu việc tiếp cận ĐĐV đến thực hành phòng chống HIV/AIDS ĐTNC ………………………………59 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 1.1 Tỷ lệ sử dụng BCS với BTTX nam nữ nhóm MSM không QHTD nhận tiền So sánh kết IBBS năm 2006 – 2009 11 Biểu đồ 3.1 Tỷ lệ MSM có kiến thức đạt phòng chống HIV/AIDS 33 Biểu đồ 3.2 Thái độ chung phòng chống HIV/AIDS MSM .35 Biểu đồ 3.3: Tỷ lệ MSM có sử dụng BCS QHTD hậu môn lần gần tháng qua với bạn tình nam .36 Biểu đồ 3.4 Tỷ lệ MSM thực hành phòng chống HIV/AIDS đạt yêu cầu 39