Lời cám ưn Qua hai năm học tập Trường Đại học Y Tế Công Cộng, thân dã tiếp thu nhiều kiển thức bổ ích, dặc biệt phương pháp nghiên cứu khoa học Đây ỉả tiền đề cho phép tự tin hom việc tiếp nhận, hợp tác thực đề tải nghiên cứu khoa học sau Tói xin chân thành cám ơn TS Lê Xn Húng - Trưởng phịng chì dạo Dịch tễ Viện SR-KST-CT Trung ương - bận rộn với nhiều công việc động viên, hướng dẫn, giúp đỡ tận tình cho tơi thực tốt luận vãn Tôi xin chân thành cám ơn Ban giám hiệu, Phông Điều phối thực địa Trường Y Tế Công Cộng đà cho làm luận vản lại Bình Thuận theo lĩnh vực mủ tơi phụ trách Tôi xin chân thành cám ơn thầy cô cùa trường sức dạy dổ, động viên, hướng dẫn, giúp dở thầy Nguyền Văn Mạn, thầy Hà Văn Như, thầy Trương Quang Tien Tôi xin chân thành cám ơn bạn bè, đồng nghiệp đơn vị, Trung tâm y tế huyện xã cộng tác, đặc biệt CN, Bùi Dức Tháng - Khoa XN TS- Hồ Văn Hòang- Viện SR-KST-CT Quy Nhơn quan tàm tồ chức tốt Hội thi XNV Tôi xin chân thành cám ơn bạn bè lớp Cao học 7, bạn bè nhóm, bạn nộì trú chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm, giúp đỡ lẫn nhau; mơ ì trường học tập, sinh hoạt tét đáng “ trân trọng” Tỏi xin chân thành cám ơn vợ tôi- BS, Phạm Thị Loan- động viên ăn học “ nhã tài trợ” chính; bé Bào râm - động viên thi đua học tập với cháu để đạt “ Hoa bé ngoan (!)” người thân, bè bạn thân thuộc khác Đạt kểt lôi không quên ơn TS Peter J De Vries, GS Piet Kager/ Đại học Amsterdam/ Hả lan Nhóm nghiên cứu SR thuộc Khoa Bệnh Nhiệt đới BV Chợ Rầy hợp tác nghiên cứu thời gian dài, dã quan tâm, động viên hỗ trợ vừa học, vừa làm theo đũng ý nghĩa Một lần nừa xin trân trọng cám ơn! DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BN Bệnh nhân BYT Bộ Y tế CBYT Cán y tế CT Côn trùng DVYT Dịch vụ y tế KHV Kính hiền vi KST Ký sinh trùng MT-TN Miền Trung - Tây Nguyên PCSR Phòng chổng sốt rét PCSR-BC Phòng chổng sốt rét- bướu cổ RDT Rapid Diagnosis Test SR Sốt rét SRAT Sốt rét ác tính SRLII Sốt rét ỉưu hành SRLS Sốt rét lâm sàng TB Trung bình TCYTTG Tổ chức Y tể The giới XN Xét nghiêm MỤC LỤC Lời cám ơn Danh mục chử viết tẳt Mục ỉục Danh mục bàng Danh mục hình (biểu đo) Tóm tẳt Đặt vấn đề I Mục tiêu CHƯƠNG I: TỐNG QUAN TÀI LIỆU 1.1 Bệnh SR chương trinh phòng chổng 1.2 Tác nhân gây bệnh( mầm bệnh) .5 1.3 Véc tơ truyền bệnh 1.4 Chương trinh PCSR TCYTTG .5 1.5 Tình hlnh SR Việt Nam, tỉnh Binh Thuận chiến lược phòng chổng 1.6 Các phương pháp chần đoán, xét nghiêm máu tỉm ký sinh trùng SR 1.7 Tình hình phát triền điểm KHV PCSRtại Việt Nam Bừih Thuận 17 CHƯƠNG II DỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN cứu 20 2.1 Đối tượng, địa điểm vả thời gian nghiên cứu 20 2.2 Thiết kể nghiên cứu: 20 2.3 Cờ mẫu vả phương pháp chọn mẫu; 21 2.4 Xác định biến sổ, chì số nghiên cứu 22 2.5 Thiết kế công cụ thu thập số liệu 22 2.6 Phân tích, xử lí sổ liệu phiên giải kết nghiên cửu 23 2.7 Sai số vả khổng chế sai sổ 23 2.8 Khía cạnh đạo đức .23 CHƯƠNG III KÉT ỌƯÃ NGHIÊN cửư .24 3.1 .Thực trạng mạng lưới điểm KHV tuyến xã PCSR Bình Thuận 24 3.2 Chất lượng vả kỹ XN phát KSTSR .28 3.3 Chẩn đóan điều trị bệnh nhân SR điểm KHV 30 3.4 Khâ tiếp cận BN đến điểm KITV 33 3.5 Hiểu biết thái độ cùa cộng đồng PCSR vả điểm KIIV 38 3.5.1 Kểt quà hoạt động PCSR tỉnh Bình Thuận 40 CHƯƠNG IV BÀN LUẬN 42 4.1 Thực trạng điểm KI IV tình Bình Thuận: 42 4.2 Độ bao phù tiếp cận cùa người dân đổi với điểm kính: 45 4.3 Thái độ, lòng tin cùa người dân điểm KHV 47 4.4 Tình SR Binh Thuận từ phủt triền hệ thõng điểm KHV 47 CHƯƠNG V KẾT LUÂN 50 5.1- Thực trạng mảng lưới điểm KHV PCSR tỉnh Bình Thuận .50 5.2- Đánh giá tiếp cận người dân màng lưới điểm KHV tuyến xã PCSR tình Bình Thuận 50 CHƯƠNG VI KIÉN NGHỊ 52 6.1 Kiên nghị .52 6.2 Hướng nghiên cứu 52 TÀI LIỆU THAM KHẢO 53 CÁC BIỂN SỔ VÀ CHÌ SĨ ĐẢNH GIẢ CHÍNH .57 PHỤ LỤC 1: PHIÉU ĐIÈU TRA VỀ ĐIÉM KHV XẢ, PHÒNG KHÁM 59 PHỤ LỤC 2: TIÊU CHƯẤN ĐÁNH GĨÁ ĐIÉM KHV PCSR 62 PHỤ LỤC 3: BẢNG CÂU HỞI PHỎNG VÁN KAP VÊ PCSR VÀ HOẠT ĐỘNG ĐIÉM KÍNH HIÉN VI 66 PHỤ LỰC 4: MỘT SỐ HÌNH ẢNH HỌAT ĐỘNG ĐIÉM KHV 66 BẢNG TỎNG HỢP ĐIÉM KIẾM TRA XNV .69 DANH MỤC CÁC BẢNG Bàng ỉ: Tỷ lệ điểm kính vùng SRLH khác 20 Bàng 2: Năm thành lặp điểm KITV 20 Báng 3: Chủng lọai, nguồn gốc, chất lượng KHV .21 Báng 4: Trang thiết bị, hóa chất 22 Bảng5: sổ lượng, trình độ CBYT chung XNV điểm KI IV 23 Bàng 6: Tỷ lệ lam sai sót năm 2001-2004 24 Bàng 7: Kết kiểm tra tay nghề XNV .25 Báng 8: Tình hình khám chữa bệnh SR hàng nãm điểm KJ IV .26 Báng 9: Phát bệnh nhân SR điểm KHV .27 Bảng 10: Số lượt bệnh nhân XN máu tim KST SR điểm KIỈV.27 Bàng ỉ ỉ: Thời gian XN, điều trị uống thuốc bệnh nhân SR 28 Bàng 12: Chẩn đóan dương tính BNSR 29 Báng 13: Khõang cách (km) thời gian ( giờ) từ hộ dân đến điểm kính .29 Báng 14: Dân số trung bình cùa điềm KHV theo vùng SRLH .30 Bàng 15: Sổ điểm KHV cỏ hoạt động khác XNKSTSR năm 2004 31 Bảng 16: số BN đến sử dụng dịch vụ y tế điểm kính nãm 2004 32 Báng 17: Bảng tồng hợp chi số điều tra tạĩ điểm KHV xã 33 Bàng 18: Hiểu biết người dân bệnh SR vả bện pháp phòng chổng 35 Bâng 19: Tỉnh hình SR tỉnh Bình Thuận qua năm 2000-2004 36 DANH MỤC CÁC HÌNH (BIỂU ĐỊ) Hình ỉ: Chất lượng Kirv 22 Hĩnh 2: Trình độ chuyên môn cúa XNV .24 Hình 3: So sánh trình độ XNV thi lý thuyết soi lam 25 Hỉnh 4: BNSR, KSTSR điểm KHV hảng nám từ 2000-2004 26 Hình 5: Khả nãng tiếp cận cùa người dân đến điểm K1TV 30 Hình 6: Tỳ lệ điểm KHV tham gia nghiên cứu lảm XN khác 32 Hỉnh 7: số BN chung BNSR điều trị vùng SRLH/ năm 33 Hình 8: Thành phần nghề nghiệp 34 Hỉnh 9: Tiền sử mắc SR 34 Hình 10: SRAT TV tỉnh Bình Thuận 2000-2004 .36 Hình 11: Tình hỉnh BhJSR tình Bình thuận 2000 2004 .37 Hỉnh 12: Bàn đồ phân vùng dịch tễ SR tinh Binh Thuận năm 2002 64 Hỉnh 13: Quang cảnh kiềm tra soi lam 34 XNV điểm kính 64 Hình 14: TS Hồ Văn Hồng kiểm tra kỹ thuật pha hố chất 65 Hình 15: XNV tuyến xã soi lam bầng KIIV mắt 65 Hình 16: XNV tuyến xã soi lam KHV 66 Hình 17: Tại điểm Kl-rv tinh Bình Thuận có bàng khảm, XN, điều trị thuốc SR miễn phí 66 Hình ỉ St Hàng năm Trung tâm PCSR-BC tổ chức lỏp tập huấn chần đoán, điều trị, nâng cao tay nghề XN V .67 Hình ỉ 9; Các đại biểu tham quan điểm KHV tinh Bỉnh Thuận nhân Hội thảo xây dựng vả phát triền điểm KHV PCSR toàn quốc năm 1996 67 Hình 20: Tỷ lệ phát triền điểm KIĨV xâ Bình thuận 1990-2000 .68 Tóm tắt Tình hình bệnh SR nước ta giảm mạnh nhờ cố gang dầu tư cùa Chính phù, nhiên bệnh có tỳ lệ mắc chết cao có nguy quay trở lại số vùng Việc chẩn đóan, điều trị sớm BNSR có ý nghĩa quan trọng giàm SRAT tử vong SR Phát KST SR bầng phương pháp nhuộm giêm sa lả phương pháp cồ diển công nhận “tiêu chuẩn vàng” chẩn đỏan bệnh SR Mạng lưới điểm KHV PCSR tuyển xã giải pháp phát điều trị sớm BNSR chương trình PCSR Việt Nam Một diều ưa ngang thực năm 2005 102 điềm KHV PCSR tuyển xã tinh Bình Thuận, vấn trực tiếp 483 hộ gia đình đại diện cho cộng đồng sinh sống xã cú đỉểm KI IV, tẻ chức thi tay nghề cho 34 XNV dược chọn ngẫu nhiên nhầm mục tiêu: Đánh giá thực trạng khà nãng tiếp cận cùa người dân đổi với mạng lưới điểm Kirv ưong PCSR Bình Thuận, từ đề xuất giàí pháp củng co phát triển màng lưới điểm KHV PCSR Kct quà nghiên cứu cho thấy: Thực trạng màng lưới điểm KHV tuyển xã PCSR tỉnh Bình Thuận: Đen năm 2005, Bình Thuận cỏ 102/1 ỉ (87%) số xã có điểm KHV 100% xã vùng SRI.ll xây dựng điểm Kirv Hầu hết điềm Kirv trang bị kính Liên xô cũ, loại mẳt (70%), với 45% số kỉnh tốt Các phương tiện dụng cụ cần thiết cho xét nghiệm, sổ ghi chép, theo dổi đạt yêu cầu (98%), cỏ 45% điềm KHV có đũ diện tích làm việc Trung binh diem KHV cô 1.7 XNV, dó tỹ lệ XNV sơ cấp lả 89% hầu hết XNV đào tạo tuyến tỉnh Có tý lệ nhỏ (24%) XNV cỏ ưình độ đại học (BS, cử nhân) Kỹ thực hành chất lượng vả soi lam cùa XNV đạt 94% trình độ giói Có đến 90% sỗ điểm KIIV khơng có sai sỏt soi lam phát KSTSR hảng năm, trung bình moi XNV xét nghiệm 80 lam/ tháng 72% số BNSR xét nghiệm máu tìm KSTSR > lần trinh điều trị có 64% BNSR theo dõi tái phát sau 28 ngày Có tỳ lệ 30-58% số điểm KHV tham gia hoạt dộng khác xét nghiệm KSTSR (XN mátụ phân, nước tiều điều ưa) * Tiếp cận cùa người dân đối vói màng lưới điểm KHV tuyến xâ: Trung binh ỉ điểm KHV phụ trách 8590 dân, tỳ lệ thấp dần theo vùng SRLĨI nặng Tỷ lệ dân số bão vệ mạng lưới điểm KIĨV tuyến xã 77.9% Khoảng cách hộ dân đến dền điềm KI IV trung bình 7.720 m khác tuỳ vùng SRLH, khoảng cách nảy ngắn vùng đồng bẳng (5.438 m) vả vùng SRLI-I nhẹ (6.513 m) 96% số điểm KJTV đàm báo trả lờí kết quà XN vỏng 02 giờ, 69% số bệnh nhân điều trị sớm trước 02 ngày từ có sốt 64% uống thuốc đù liều theo hướng dẫn, Trung bình có 85.5% bệnh nhân hăng năm dển khám bệnh xét nghiệm điềm KHV, tỳ lệ tỳ lệ thuận với mức độ vùng SRLH: từ 74% vùng SRLH nhẹ đến 98% vùng SRLH nặng Có 99.4% người dân CBYT hệ thống điểm KHV tuyên truyền PCSR Hiểu biết vê SR cùa người dân tương đối cao; 95.7% người dân biết nguyên nhân mắc bệnh SR muỗi truyền, 88% biết triệu chửng bệnh 97.3% tin tưởng bệnh SR phịng chống Có 98.6% người dân mắc SR đến Trạm y tế ỉ)ề xuất giải pháp củng cỗ phảt triển màng lưới điểm KHV: Bổ sung thay thổ KHV cũ, hòng; thay KHV mát bàng KHV mát dể đễ dàng làm XN khác Cung cấp trang thiết bị cần thiểt khác theo tiêu chuẩn cùa 01 điềm KHV Tập huấn, nâng cao tay nghề vả tiếp cận kỹ thuật XN KSTSR test chẩn đoán nhanh Mờ rộng lảng ghép với chương trinh khác phông chống bệnh giun sán, XN lao, XN phân, nước tiểu, làm công thức máu