1 LỜI CẢM ƠN Em xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu nhà trường, thầy cô giáo trường Đại học Y tế Cơng cộng nhiệt tình giảng dạy truyền đạt kiến thức, kinh nghiệm quý báu cho chúng em suốt bốn năm học vừa qua để chúng em cỏ thể trờ thành nhân Y tế Cơng cộng có đù khả lịng nhiệt tình, góp phần cho nghiệp chăm sóc bảo vệ sức khỏe nhân dân Em xin gửi lời cảm ơn đặc biệt tới giảng viên hướng dẫn - TS Hà Văn Như tận tình giúp đỡ, hướng dẫn em hồn thành khóa luận tốt nghiệp Thầy chia sẻ, trao đổi kinh nghiệm thực tiễn để em áp dụng kiến thức học cách phù hợp Em xin cảm ơn thây cô giáo môn dịch tễ thông kê giúp em giải đáp thắc mác q trình hồn thành khóa luận Cuối cùng, em xin gửi lời cảm ơn tới thầy phịng Đào tạo Đại học, phịng Cơng tác trị - Quản lý sinh viên trường Đại học Y tế Công cộng tạo điều kiện giúp em liên hệ với quan, tổ chức trình thu thập tài liệu thứ cấp Hà Nội, ngày 18 tháng năm 2011 inh viên Trần Nữ Quý Linh MỤC LỤC DANH MỰC CHỮ VIẾT TẤT iv TÓM TẮT NGHIÊN cứu .V ĐẠT VÁN ĐÈ TỎNG QUAN TÀI LIỆU .4 2.1 Tình hình lũ lụt the giới Việt Nam 2.2 Tác động lũ lụt tới sức khỏe 2.3 Một số yếu tố cá nhân liên quan tới tù vong lũ lụt 2.4 Một số yếu tố nguy khác liên quan tới tử vong lũ lụt 2.5 Thông tin chi tiết đợt lũ lụt lịch sử miền Trung,tháng 10 năm 2010 11 2.6 Các phương pháp nghiên cứu áp dụng 12 MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU 14 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN cúu 15 4.1 Đối tượng nghiên cứu .15 4.2 Thời gian địa điếm nghiên cứu 15 4.3 Thiết kế nghiên cứu 15 4.4 Cỡ mẫu phương pháp chọn mẫu k 15 4.5 Phương pháp thu thập số liệu Efr„.w 16 4.6 Các biến số nghiên cứu , 17 4.7 Các khái niệm, thuật ngừ sử dụng nghiên cứu .21 4.8 Phương pháp phân tích số liệu 23 4.9 Vấn đề đạo đức nghiên cứu 24 4.10 Hạn chế nghiên cứu, sai số biện pháp khắc phục sai số 25 4.11 Đóng góp nghiên cứu 27 KÉ HOẠCH NGHIÊN cúu VÀ DỤ TRÙ KINH PHÍ 28 5.1 Kể hoạch nghiên cứu 28 5.2 Kế hoạch nghiên cứu theo thời gian 30 5.3 Nguồn kinh phí nghiên cứu 31 DỤ KIÉN KÉT QUẢ, KÉT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 34 6.1 Dự kiến kết 34 6.2 Dự kiến kết luận 43 6.3 Dự kiến khuyến nghị 44 TÀI LIỆU THAM KHẢO 45 iiỉ PHỤ LỤC 49 Phụ lục 1: Bản đồ địa bàn nghiên cứu 49 Phụ lục 2: Bản đồ phân bố số trường hợp từ vong theo tỉnh 50 Phụ lục Một số hình ảnh đợt lũ lụt tháng 10 năm 2010 53 Phụ lục 4: Bộ câu hỏi vấn hộ gia đình 54 Phụ lục 5: Hướng dẫn vấn sâu đại diện bên liên quan 64 DANH MỤC CHŨ VIET TẢT DTH Dịch tễ học 1FRC International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies Hiệp hội Chữ thập đò Trăng lưỡi liềm đỏ Quốc tế PCLB Phòng chống Lụt bão WHO World Health Organization (Tổ chức Y tế giới) V TÓM TẮT NGHIÊN củ u Lũ lụt loại thiên tai phô biển giới, chiếm 40% nguyên nhân 33% tổng thiệt hại kinh tế tất thâm họa tự nhiên Hàng năm lũ lụt nguyên nhân 60% số trường hợp tử vong thảm họa tự nhiên giới Việt Nam 10 nước chịu hậu nặng nề lũ lụt Trên nước có 500 trường hợp tử vong hàng nghìn trường hợp chấn thương lũ lụt năm, tinh miền Trung khu vực chịu tác động nặng nề Hai đợt lũ xảy liên tiếp vào tháng 10 năm 2010 cướp sinh mạng 202 người, phá hủy 2700 ngơi nhà ước tính thiệt hại kinh tế khoảng 12,7 tỹ đồng Ba tỉnh chịu thiệt hại nặng nề Nghệ An, Hà Tĩnh Quảng Bình Những thiệt hại người tài sản đẵ thống kê yếu tố ảnh hưởng tới tử vong lũ lụt chưa xác định Ở Việt Nam, chưa có nghiên cứu tiến hành để tìm hiểu đặc điếm dịch tễ học tử vong liên quan tới lũ lụt miền Trung Vì vậy, tơi mong muốn thực nghiên cứu tìm hiểu đặc điểm dịch tễ học trường hợp tử vong liên quan tới lũ lụt tháng 10 năm 2010 ba tinh Nghệ An, Hà Tĩnh Quàng Bình Nghiên cứu nhằm trả lời câu hỏi: Những đặc điểm dịch tễ học ảnh hưởng tới tử vong lũ lụt? Các dịch vụ y tế, cứu hộ cứu nạn dự phòng cảnh báo lũ lụt ảnh hưởng tới tư vong lũ lụt? Chính quyền, y tế cộng đồng tỉnh làm để phịng ngừa chuẩn bị săn sàng ứng phó với lũ lụt? Để trà lời câu hỏi nghiên cứu đặt mục tiêu: (1) Mô tả đặc điểm dịch tễ học trường hợp tử vong lũ lụt tháng 10 năm 2010 tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh, Quàng Bình (2) Đề xuất số khuyến nghị nhằm ngăn ngừa giảm thiểu trường hợp tử vong liên quan tới lũ lụt Nghiên cứu áp dụng thiết kế mô tả cắt ngang hồi cứu, kết hợp định lượng định tính Đối tượng nghiên cứu đại diện người thân 112 nạn nhân tử vong đợt lũ lụt tháng 10 năm 2010 Nghệ An Hà Tĩnh Quàng Bình Bên cạnh đó, nghiên cứu thu thập thơng tin qua vấn sâu đại diện quyền ngành y tế địa phương Công cụ thu thập thông tin câu hỏi định lượng hướng dẫn vấn sâu Nghiên cứu dự kiến tiến hành từ tháng đến tháng 12 năm 2011 1 ĐẬT VÁN ĐÈ Lũ lụt loại thàm họa tự nhiên phổ biến giới thường xuyên gày nhũng tác động lớn tới kinh te, xã hội, môi trường sức khởe [14] [20] [33], Cường độ tần suất xảy lũ lụt gia tăng nhanh chóng suốt thập kỳ qua mức độ tác động ngày rộng khắp Những ảnh hưởng biến đổi khí hậu tượng nóng lên tồn cầu, băng tan, mực nước biển dâng lượng mưa lớn làm gia tăng mức độ ngập lụt nhiều nước giới Bên cạnh đó, gia tăng dân số, q trình thị hóa với tốc độ nhanh góp phần làm trầm trọng tác động lũ lụt mở rộng khu vực dễ bị tổn thưcmg [14], [39], Trong mười năm gần (2000- 2009), thảm họa tự nhiên gây tử vong cho 1,1 triệu người ảnh hưởng tới 2,5 tỳ người tồn thể giới Trong đó, thảm họa lũ lụt gây tác động lớn với khoảng 891 triệu người bị ảnh hưởng [40], 95% số trường hợp tử vong thẳm họa lũ lụt gây năm tập trung nước phát triển [23], Xem xét quy mơ tồn cầu, châu Á khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề cùa lũ lụt Các trận lũ lụt châu Á gây nên 40% tổng số trường hợp tử vong lũ lụt 96% tổng số người bị ảnh hưởng [23], Việt Nam nằm trung tâm bão khu vực Tây Thái Bình Dương, 10 nước chịu hậu nặng nề thảm họa tự nhiên, phổ biến lũ lụt [14], Hàng năm, nước có 500 trường hợp tử vong hàng nghìn trường hợp chấn thương liên quan tới lũ lụt, tình miền trung khu vực chịu hậu nặng nề Hai trận lũ lụt xảy liên tiếp vào tháng 10 năm 2010 coi đợt lũ lụt lịch sử miền trung vòng 100 năm gần Nghệ An, Hà Tĩnh Quảng Bình ba tình bị thiệt hại nặng nề với 112 tổng số 147 trường hợp tử vong tât tỉnh bị ảnh hường [34] Trên giới có số nghiên cứu tác động cùa lũ lụt tới mơ hình bệnh tật, tử vong ảnh hưởng kinh tế, môi trường, xã hội Tuy nhiên, vấn đề liên quan tới đặc điểm, xu hướng nguyên nhân tử vong tình trạng dễ bị tổn thương dẫn tới tử vong giai đoạn lũ lụt chưa nhiều nghiên cứu đề cập tới Một số nghiên cứu rằng, hầu hết ca từ vong liên quan tới lũ lụt có nguyên nhân đuối nước/ngạt thở, đó, hồn cảnh tử vong phần lớn người lái xe cố găng di chuyển phương tiện qua vùng nước lũ [25], [36] Các nguyên nhân khác tử vong bao gồm hạ thân nhiệt, điện giật, bịng, rắn cắn ngộ độc khí carbon monoxide [25], Xem xét lại 13 trận lũ lụt với 247 ca tử vong báo cáo từ châu Âu châu Mỹ cho nguyên nhân hoàn cảnh tử vong liên quan đến lũ lụt, khoáng 2/3 số người bị chết đuối nước đó, nam giới chiếm 70% tổng số trường hợp từ vong Các kết nghiên cứu chưa đú chứng đe xác định tuổi yếu tố nguy cùa tử vong lũ lụt [25] [31 Trong nghiên cứu trận lũ lụt Dresden (Đức) cho thấy, mức độ tác động lũ lụt tới sức khóe chịu ành hưởng cùa tương tác tồng hợp yếu tố vật lý, xã hội, tỷ lệ nhóm dề bị tồn thương quần thề dân cư, tình trạng sức khỏe trước xảy lũ lụt đặc điếm lũ lụt [31] Đau thắt ngực, hạ thân nhiệt, chấn thương, tai nạn giao thông tốc độ nước lũ yếu tố định sổ người tử vong trực tiếp lũ lụt [36] Tại Việt Nam, nghiên cứu Hà Văn Như năm 2008 tìm hiểu nhũng yếu tố nguy cùa trường hợp tử vong liên quan tới lũ quét tinh miền núi cho thấy nguyên nhân chù yếu trường hợp tử vong đuối nước (50,8%) bị đất đá đè sạt lờ (43,1%) [14], Một sô yếu tố nguy tử vong lũ lụt phát nghiên cứu vị tri xây dựng nhà khơng an tồn, khơng nhận thơng tin cảnh báo lũ lụt, có hành vi nguy qua vùng nước chảy mạnh, trú ẩn lều tạm bợ rừng [14], Theo báo cáo bệnh tật tư vong lũ lụt Việt Nam năm 2003, có khác biệt lớn tử vong đuối nước theo nhóm tuổi khu vực Ở miền Trung, số trường hợp đuối nước có liên quan tới lũ lụt tập trung nhóm tuổi 10-19, đó, vùng đồng sông Cửu Long, số trường hợp đuối nước lại tập trung nhiều nhóm tuổi nhỏ (0-4 tuổi) thường bất cẩn người lớn việc trơng giữ trẻ [5] Việc tìm hiểu đặc điểm dịch tễ học trường hợp tử vong liên quan tới lũ lụt có ý nghĩa quan trọng công tác chuẩn bị săn sàng ứng phó giảm nhẹ hậu thiên tai Kết nghiên cứu đóng góp hữu ích việc lập kế hoạch ứng phó với tình trạng khan cấp lũ lụt, đưa biện pháp phù hợp để giảm thiểu tử vong thương tích cho cộng đồng Tuy nhiên, nghiên cứu nước vấn đề cịn ít, chưa cung cấp thơng tin đầy đù vã toàn diện cho nhà hoạch định sách Vì chúng tơi tiến hành nghiên cứu “Một số đặc điểm dịch tễ học trường hợp tử vong liên quan tới lũ lụt tháng 10 năm 2010 ba tinh Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình” Mục tiêu nghiên cứu tìm hiểu đặc điếm dịch tễ học (DTH) cùa trường hợp tử vong liên quan tới lũ lụt tìm hiểu yếu tố dịch vụ có liên quan đề từ đề xuất biện pháp phịng ngừa từ vong lũ lụt tương lai ❖ Khung lý thuyết yểu tố ánh hưởng tới từ vong lũ lụt Tử vong hậu sức khỏe nặng nề lũ lụt nguyên nhân dẫn đến từ vong tố hợp yếu tố tác động bao gồm yếu tố cá nhân, môi trường dịch vụ Dựa tài liệu y văn nghiên cứu đặc điểm trường hợp tử vong có liên quan tới lũ lut, có nhỏm yếu tố tác động trực tiếp gián tiếp tới tử vong bao gồm: Yếu tố dịch vụ, yếu tố cá nhân, yếu tố tự nhiên yếu tố xã hội Các yếu tố tác động tới tử vong lũ lụt mô tả qua khung lý thuyết Yếu tố dịch vụ Dịch vụ y tế - Sự chuẩn bị sẵn sàng đáp úng - Khả tiếp cận dịch vụ y te người dân - Khả tham gia cứu nạn, cấp cứu nạn nhân - Hoạt động cứu hộ/ cứu nạn Nhân lực tham gia Hiệu quà làm việc Kỹ cứu hộ Phương tiện, trang thiết bị Dự phòng/cảnh báo lũ lụt - Thời gian cành báo/ phạm vi bao phủ - Hoạt động sơ tán - Hoạt động gia cố nhà/ cơng trình Yếu tố tự nhiên Yếu tố cá nhân HìnhĐặc ỉ: Khung thuyết yếu tố ánh hướng đến tử vong liên quan tới lũ lụtCác yếu tố khác điểm lý nhân Tình trạng sức khỏe học Các hành vi nguy - Tình trạng sức khỏe - Tuổi, giới, dân tộc Kinh nghiệp phòng trước xảy lũ lụt chổng lũ - Kỹ bơi - Trình độ học vấn, nghề Tình trạng sức khỏe lội - Nhận cảnh nghiệp giai đoạn lũ lụt - Tình báo trạng thương tật TĨNG QUAN TÀI LIỆU 2.1 Tình hình lũ lụt giói Việt Nam 2.1.1 Tình hình lũ lụt thể giởi Hàng năm lũ lụt chiếm tới 40% nguyên nhân 33% tổng thiệt hại kinh té cua tất cá thám họa tự nhiên toàn giới [36], |40J Lũ lụt ánh hướng khoáng 99 triệu người giới năm, chiếm tỷ lệ lớn tất loại thiên tai Phần lớn hậu lũ lụt tập trung quốc gia phát triển với sổ lượng người tử vong bị thương lớn [33], Hai trận lũ lụt xép vào 14 thảm họa tự nhiên lớn giai đoan 2000-2010 trận lũ xảy vào ngày 11 tháng năm 2002 thành phố Dresden thuộc Đông Đức làm 27 người chết, 330.108 người bị ảnh hường thiệt hại kinh tế ước tính 11,6 tỷ đô la Mỹ; trận thứ xảy vào ngày 26 tháng năm 2005 Mumbai thủ phủ bang Maharashtra, Án Độ làm 1.200 người chết 20 triệu người bị ảnh hưởng, ước tính thiệt hại kinh tế 3,3 tỷ la Mỹ [41], Trong năm gần (2009- 2010), Châu Á khu vực chịu ảnh hưởng nề thiên tai lũ lụt Theo báo cáo, 89,1% tổng số nạn nhân tử vong 38,5% thiệt hại kinh tế lũ lụt toàn giới xảy nước châu Á [41], 2.1.2 Tình hình lũ lụt Việt Natn tinh miền Trung Hơn 70% dân sô Việt Nam sống vùng thấp đồng bang sông Hồng, sông Mê Kông dọc theo 3.200km bờ biển Những đọt lũ lụt gây thiệt hại to lớn người, tổn thất kinh tế tàn phá môi trường Trong khoảng thời gian từ 1995 đến 2006 lũ lụt làm chết tích 9.416 người, bị thương 7.622 người, trơi, phá hủy 7.960 nghìn ngơi nhà gây thiệt hại vật chất ước tính khoảng 61.479 tỳ đồng [41] Miền trung khu vực thường xuyên chịu tác động lũ lụt với hậu quà nặng nề Với địa hình hẹp bề ngang, phía tây có đồi núi dốc, phía Đơng hạ lưu giáp với biển Đơng, có nhiều sơng lớn đa số có chiều dài ngán dốc nên mưa lớn nước trút thẳng xuống đồng ven biển, dễ tạo lũ lụt với trận cuồng lưu có sức tàn pha dội Hàng năm bão nhiệt đới gió mùa Đơng Bắc gây nên trận mưa lớn miền Trung, tập trung chủ yếu vào khoảng tháng đén tháng 11 Những năm gần đây, ảnh hường biến đổi khí hậu tồn cầu nên mưa bão, lũ lụt xảy khốc liệt khó dự báo [14],