Bộ giáo dục đào tạo Học viên trị quốc gia Hồ Chí minh Tiểu luận Môn: Chính trị so sánh Cải cách thể chế trị Trung Quốc từ 1978 đến ý nghĩa ®èi víi viƯc ®ỉi míi hƯ thèng chÝnh trÞ ë ViƯt Nam Ngêi thùc hiƯn: Ngun ThÞ Lan Anh Líp: Cao häc khãa VII Hµ Néi - 1/2002 Mơc lơc Trang Mở đầu Nội dung I Sự cần thiết, phơng hớng, mục tiêu nhiệm vụ cải cách thể chế trị Trung Quốc Sự cần thiết phải tiến hành cải cách thể chế trị Phơng hớng, mục tiêu nhiệm vụ cải cách thể chế trị II Những thành tựu hạn chế cải cách thể chế trị Trung Quốc Những thành tựu bớc đầu Những hạn chế khó khăn đặt trình cải 14 cách thể chế trị III Những kinh nghiệm chủ yếu cải cách thể chế trị 18 Trung Quốc ý nghĩa việc ®ỉi míi hƯ thèng chÝnh trÞ ë ViƯt Nam Những kinh nghiệm chủ yếu 18 ý nghĩa việc đổi hệ thống trị Việt Nam 20 Kết luận 23 Tài liệu tham khảo 24 Mở đầu Thế giới thập kỷ cuối kỷ XX đầy biến động Cuộc cách mạng khoa học công nghệ diễn mạnh mẽ, tác động sâu sắc đến hầu hết quốc gia dân tộc, thúc đẩy nhanh trình quốc tế hóa nỊn kinh tÕ thÕ giíi Chđ nghÜa t b¶n (CNTB) vận dụng đợc thành tựu cách mạng khoa học công nghệ, tiếp tục phát triển Chủ nghĩa xà hội (CNXH) bộc lộ yếu khuyết tật, rơi vào khủng hoảng sụp đổ Liên Xô Đông Âu Những năm cuối thập kỷ 70, đầu năm 80, quan hệ quốc tế bắt đầu xuất xu đối thoại trị, tạo điều kiện thuận lợi cho trình quốc tế hóa kinh tế giới Trong bối cảnh đó, tranh thủ vốn, kỹ thuật kinh nghiệm quản lý quốc gia tiên tiến thời thách thức ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triĨn, ®ã cã Trung Quốc Việt Nam Trên sở phân tích tình hình quốc tế ý thức đầy đủ xuất phát điểm kinh tế lạc hậu đất nớc, Trung Quốc Việt Nam đà tiến hành cải cách mở cửa đổi Hơn 20 năm qua, Trung Quốc tiến nhanh đờng cải cách mở cửa đạt đợc thành tựu đáng kể Ngay thời gian gần đây, mà nhiều quốc gia khu vực gặp phải khó khăn hậu khủng hoảng tài tiền tệ Trung Quốc tiếp tục giữ vững tốc độ tăng trởng kinh tế mức cao, sức mạnh đất nớc đợc tăng cờng, đời sống nhân dân đợc cải thiện, vị quốc tế đợc nâng cao Nguyên nhân đạt đợc thành tựu to lớn nêu Trung Quốc đà tiến hành công cải cách toàn diện đất nớc, cải cách thể chế kinh tế đợc coi nhiệm vụ trọng tâm; đồng thời tiến hành bớc cải cách thể chế trị lĩnh vực tơng ứng khác Việt Nam Trung Quốc hai nớc láng giềng, có nhiều nét tơng đồng lịch sử, văn hóa, kinh tế trị Công cải cách Trung Quốc đổi Việt Nam đà đợc tiến hành Đảng cộng sản hai nớc khởi xớng lÃnh đạo Trong lĩnh vực cải cách thể chế trị, Đảng Cộng sản Trung Quốc nêu lên mục tiêu là: Xây dựng dân chủ xà hội chủ nghĩa (XHCN) có đặc sắc Trung Quốc; Đảng Cộng sản Việt Nam rõ: "mục tiêu đổi hệ thống trị nhằm thực tốt dân chủ xà hội chủ nghĩa, phát huy đầy đủ quyền làm chủ nhân dân" (1) Nh việc, việc nghiên cứu cải cách thể chế trị Trung Quốc ý nghĩa khoa học, góp phần quan trọng vào việc tìm hiểu công cải cách toàn diện đất nớc này; mà có ý nghĩa gợi mở suy nghĩ việc tiến hành công đổi hệ thống trị nớc ta (1) (1) Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VIII, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996, tr 71 Nội dung I Sự cần thiết, phơng hớng, mục tiêu nhiệm vụ cải cách thể chế trị Trung Quốc Sự cần thiết phải tiến hành cải cách thể chế trị Thể chế trị Trung Quốc trớc đợc hình thành phát triĨn thĨ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch tËp trung cao độ Nó đà tồn nhiều khuyết tật ngày tỏ không thích ứng với công xây dựng đại hóa lĩnh vực kinh tế, trị, văn hóa trói buộc nghiêm trọng phát triển sức sản xuất, tất yếu phải cải cách - Cải cách thể chế trị yêu cầu việc phát huy tính tích cực quảng đại quần chúng nhân dân Khi tiến hành công cải cách mở cửa, ông Đặng Tiểu Bình đà nhiều lần nhấn mạnh đến việc phát triển sức sản xuất Theo ông, chất CNXH giải phóng sức sản xuất, phát triển sức sản xuất Muốn thúc đẩy sức sản xuất phải phát huy đầy đủ tính tích cực, tính sáng tạo quảng đại quần chúng Vì vậy, theo nhà khoa học Trung Quốc, cần phải cải cách khâu, phơng diện trói buộc cản trở việc phát huy tính tích cực, sáng tạo quần chúng nhân dân thể chế trị, thiết thực xây dựng trị dân chủ XHCN, xây dựng thể chế mới; phát huy đảm bảo đợc quyền làm chủ nhân dân - Tiến hành cải cách thể chế trị đòi hỏi cải c¸ch thĨ chÕ kinh tÕ Khut tËt thĨ chÕ trị có quan hệ nhân với khuyết tật thể chế kinh tế Cải cách thể chế kinh tế phát triển, đặt đòi hỏi cải cách thể chế trị Những đòi hỏi đợc thể ba mặt là: + Cuộc cải cách thể chế kinh tế phát triển theo chiều sâu, đòi hỏi Chính phủ phải thay đổi chức năng, cải cách máy Chính phủ chế độ nhân cán Chính phủ thể chế truyền thống ngời nắm giữ thực tế toàn tài sản toàn dân, mà bao biện hoạt động kinh tế vĩ mô vi mô, từ đẻ khuyết tật nh hiệu thấp, quan liêu chủ nghĩa Giờ đây, việc xây dựng thể chế kinh tế thị trờng mặt khách quan đòi hỏi Chính phủ phải thay đổi chức mình, chuyển biến từ điều tiết trực tiếp hoạt động kinh tế sang điều tiết gián tiếp kinh tế vĩ mô Cùng với việc đó, việc xếp máy nhân Chính phủ phải phù hợp với kinh tế thị trờng + Những thành cải cách kinh tế đòi hỏi thể chế trị phải đợc củng cố Không cải cách thể chế trị đảm bảo đợc thành cải cách kinh tế Bởi cải cách kinh tế đòi hỏi phải nới rộng quyền lùc, ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cđa c¸c doanh nghiƯp Nhng cải cách thể chế trị không thích ứng, máy phình to, thâu tóm quyền lực nh bên dới khó hoạt động Một bên nới rộng quyền lực, bên thâu tóm quyền lực, đơng nhiên cản trở cải cách thể chế kinh tế Những thành mà cải cách thể chế kinh tế đà đạt đợc củng cố phát huy + Sự phát triển kinh tế thị trờng đòi hỏi phải thực dân chủ hóa chÝnh trÞ Trong thĨ chÕ chÝnh trÞ cđa Trung Qc trớc đà tồn nhiều khuyết tật Một nguyên nhân kinh tế thị trờng cha phát triển Tiền đề cho phát triển kinh tế thị trờng dân chủ hóa kinh tế Dân chủ hóa kinh tế mặt đòi hỏi phải đợc bảo đảm dân chủ hóa trị, mặt khác tạo điều kiện cho dân chủ hóa trị Bởi vì, ngời dân đà tiếp nhận đợc học tự cạnh tranh, bình đẳng đời sống kinh tế, lực lý giải dân chủ trị thực quyền dân chủ đợc nâng cao Vì vậy, để thích ứng với yêu cầu khách quan kinh tế thị trờng, cần phải tích cực thận trọng thúc đẩy trình dân chủ hóa trị - Tiến hành cải cách thể chế trị nhu cầu nâng cao trình độ quản lý toàn đất nớc Trung Quốc, bao gồm trình độ quản lý quan Đảng quyền cấp từ Trung ơng đến địa phơng Muốn vậy, phải xây dựng thể chế lÃnh đạo đại, bao gồm hệ thống sách, hệ thống chấp hành, hệ thống giám sát hệ thống t vấn, cho việc định đắn, chấp hành nghiêm chỉnh, giám sát có hiệu t vấn khách quan Muốn đạt điều trên, phải tiến hành cải cách thể chế trị Tóm lại, công cải cách mở cửa tiến hành xây dựng đại hóa XHCN Trung Quốc đà đặt yêu cầu đòi hỏi phải tiến hành cải cách thể chế trị Ngợc lại, cải cách thể chế trị làm cho kiến trúc thợng tầng phù hợp với yêu cầu khách quan sở kinh tế, từ phát huy tính u việt chế độ XHCN Phơng hớng, mục tiêu nhiệm vụ cải cách thể chế trị a) Phơng hớng chung mục tiêu cải cách thể chế trị Sau Hội nghị Trung ơng khóa XI (1978), Đảng Cộng sản Trung Quốc đà nhận thức lại CNXH, thay đổi khuynh hớng coi nhẹ xây dựng trị dân chủ, từ đặt vấn đề xây dựng trị dân chủ XHCN mức độ cần thiết Năm 1979 Đặng Tiểu Bình đà nêu lên luận điểm quan trọng: dân chủ CNXH, đại hóa XHCN Trong phát biểu khác, ông lại ra: "Cuộc cải cách chế độ trị chế độ kinh tế Trung Quốc phải tiếp tục tiến hành kiên định, có bớc Phơng hớng chung cải cách lần nhằm phát huy bảo đảm dân chủ nhân dân" (1) Đây lần đầu tiên, ông đặt vấn đề phát triển dân chủ XHCN thành phơng hớng chung cải cách, bao gồm cải cách thể chế kinh tế cải cách thể chế trị Căn vào t tởng Đặng Tiểu Bình, văn kiện quan trọng Đảng Nhà nớc Trung Quốc sau coi việc xây dựng dân (1) (1) Văn tuyển Đặng Tiểu Bình 1975-1982, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995, tr 282 chủ XHCN thành mục tiêu nhiệm vụ Trung Quốc Đại hội XIII Đảng Cộng sản Trung Quốc (1986) đà coi luận điểm t tởng đạo cải cách thể chế trị, thức đa vấn đề cải cách thể chế trị vào chơng trình nghị Đảng Đại hội XIII nêu lên mục tiêu lâu dài cải cách thể chế trị "xây dựng thể chế trị xà hội chủ nghĩa dân chủ cao độ, pháp chế hoàn bị, có hiệu cao, tràn đầy sức sống" (1) Đây mục tiêu đòi hỏi phải có thời gian định thực đợc "Dân chủ cao độ" nội dung thực chất trị dân chủ XHCN, yêu cầu CNXH "Pháp chế hoàn bị" bảo đảm dân chủ cao độ, điều kiện cần thiết đầy đủ để giải vấn đề "pháp trị" "nhân trị" "Có hiệu cao" vận hành trị phát triển lành mạnh hài hòa, làm cho công tác quan Đảng Nhà nớc đạt hiệu cao "Tràn đầy sức sống" chế vận hành thể chế trị có tính thích ứng mạnh mẽ Đại hội XIII (1986) đề mục tiêu ngắn hạn cải cách thể chế trị Trung Quốc Đại hội rõ: "Xây dựng thể chế lÃnh đạo có lợi cho việc nâng cao hiệu suất, tăng cờng sức sống tính tích cực nhiều phơng diện" Việc đề mục tiêu ngắn hạn vào yêu cầu tổng thể mục tiêu lâu dài, vào điều kiện cụ thể khuyết tật thể chế trị Trung Quốc Mục tiêu ngắn hạn bớc cần thiết để đạt đợc mục tiêu lâu dài Nh vậy, Đại hội XIII Đảng Cộng sản Trung Quốc đà thức nêu lên vấn đề xây dựng trị dân chủ XHCN có đặc sắc Trung Quốc, đồng thời đề mục tiêu lâu dài ngắn hạn cải cách thể chế trị Đại hội XIV (1992) Đại hội XV (1997) đà phân tích cách sâu sắc định quy hoạch rõ ràng cải cách thể chế trị Báo cáo trị Đại hội XV rõ: Tiếp tục thúc đẩy cải cách thể chế trị, mở rộng dân chủ XHCN, kiện toàn pháp chế XHCN, dựa vào luật (1) (1) Cải cách thể chế trị, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996, tr 68 mà trị nớc, xây dựng Nhà nớc pháp trị XHCN Đây lần đầu tiên, Đảng Cộng sản Trung Quốc thống cách hữu cải cách thể chế trị xây dựng nhà nớc pháp trị XHCN, nhiệm vụ mô hình, mục tiêu cải cách thể chế trị Trung Quốc b) Những nhiệm vụ chủ yếu cải cách thể chế trị Đại héi XV (1997) ®Ị nhiƯm vơ chđ u cđa cải cách thể chế trị là: Phát triển dân chủ, tăng cờng pháp chế, thực quyền xí nghiệp tách rời nhau, tinh giản máy, hoàn thiện chế độ giám sát dân chủ, trì ổn định, đoàn kết - Về kiện toàn chế độ dân chủ, Báo cáo trị Đại hội XV khẳng định: Đảng cộng sản cầm quyền lÃnh đạo ủng hộ nhân dân nắm quyền quản lý nhà nớc, thực bầu cử dân chủ, sách dân chủ, quản lý dân chủ giám sát dân chủ, bảo đảm cho nhân dân dựa vào pháp luật hởng quyền lợi tự rộng rÃi, tôn trọng bảo đảm nhân quyền Phát huy dân chủ XHCN, chế độ phải có tính bản, tính toàn cục, ổn định lâu dài Đối với chế độ Đại hội đại biểu nhân dân: Kiên trì hoàn thiện chế độ Đại hội đại biểu nhân dân, bảo đảm cho Đại hội Đại biểu nhân dân Ban thờng vụ dựa vào pháp luật thực chức quan quyền lực nhà nớc, tăng cờng công tác lập pháp giám sát, liên hệ mật thiết đại biểu nhân dân với nhân dân; Phải kết hợp chặt chẽ lập pháp với sách quan trọng cải cách phát triển, hình thành chế sách hiểu rõ dân tình, phản ánh đầy đủ ý kiến nhân d©n, tËp trung réng r·i trÝ t cđa nh©n d©n Đối với chế độ hợp tác nhiều đảng: kiên trì hoàn thiện chế độ hợp tác nhiều đảng dới lÃnh đạo Đảng cộng sản chế độ hiệp thơng trị Trong trình kiện toàn chế độ dân chủ, Đảng Cộng sản Trung Quốc coi trọng việc mở rộng dân chủ sở Quan điểm Đảng Cộng sản Trung Quốc là: Mở rộng dân chủ sở, bảo đảm cho quần chúng nh©n d©n trùc tiÕp thùc hiƯn qun d©n chđ, dùa vào pháp luật quản lý công việc mình, tạo nên sống hạnh phúc cho mình, thùc tiƠn réng r·i nhÊt cđa nỊn d©n chđ XHCN Các quan quyền sở tổ chức trị quần chúng sở thành thị nông thôn phải kiện toàn chế độ bầu cử dân chủ, thực công khai công việc, tài vụ công khai để quần chúng tham gia thảo luận định công việc chung - Về nhiệm vụ tăng cờng pháp chế: Tăng cờng công tác lập pháp, nâng cao chất lợng lập pháp, đến năm 2010 hình thành hệ thống pháp luật XHCN có đặc sắc Trung Quốc; bảo vệ tôn nghiêm Hiến pháp pháp luật, ngời bình đẳng trớc pháp luật; tăng cờng ý thức pháp luật toàn dân, kết hợp chặt chẽ xây dựng pháp chế với văn minh tinh thần - Về nhiệm vụ cải cách máy quyền: Đây nội dung quan trọng cải cách thể chế trị Nhiệm vụ cải cách máy phải theo yêu cầu kinh tế thị trờng XHCN, chuyển biến chức Chính phủ, thực quyền xí nghiệp tách rời nhau, giao quyền quản lý sản xuất kinh doanh cho xí nghiệp; Căn vào nguyên tắc tinh giản, thống nhất, hiệu mà tiến hành cải cách máy, xây dựng hệ thống hành làm việc hiệu cao; Đi sâu cải cách thể chế hành chính, thực quy hoạch hóa trình tự tổ chức, chức năng, biên chế, trình tự công tác máy nhà nớc, khống chế chặt chẽ việc máy phình to, kiên cắt giảm nhân viên; Đi sâu cải cách chế độ nhân sự, chấp nhận chế khuyến khích cạnh tranh, hoàn chỉnh chế độ công vụ viện, xây dựng đội ngũ cán quản lý hành nhà nớc chuyên nghiệp hóa có trình độ cao - Về nhiệm vụ hoàn thiện chế độ giám sát dân chủ: Báo cáo trị Đại hội XV nêu rõ: quyền lực thuộc nhân dân, chịu giám sát nhân dân pháp luật; Đi sâu cải cách hoàn thiện pháp chế giám sát, xây dựng kiện toàn chế dựa vào luật pháp chế ớc thay đổi định; Vấn đề dân chủ Đảng bớc đầu đợc phát huy Cải cách chế độ lÃnh đạo Đảng đà góp phần nâng cao trình độ lÃnh đạo, trình độ cầm quyền Đảng, bảo đảm cho Đảng xứng đáng ngang tầm với thời kỳ lịch sử b) Hoàn thiện chế độ Đại hội Đại biểu nhân dân (Quốc hội) Chế độ Đại hội Đại biểu nhân dân chế độ trị Trung Quốc Việc phát triển hoàn thiện chế độ tiêu chí quan trọng thể mức độ dân chủ hóa đời sống trị Trung Quốc Từ sau Hội nghị Trung ơng khóa XI (1978), chế độ Đại biểu nhân dân đà bớc vào thời kỳ mới, phát huy vai trò ngày lớn đời sống trị Trung Quốc Cụ thể là: - Bản thân chế độ Đại hội Đại biểu nhân dân đà không ngừng đợc phát triển hoàn thiện Về mặt xây dựng chế độ tổ chức cấu công tác, Đại hội Đại biểu nhân dân đạt thành tựu sau: Cải tiến hoàn thiện chế độ bầu cử, mở rộng phạm vi bầu cử trực tiếp đại biểu nhân dân đến cấp huyện Hiến pháp năm 1992 quy định Đại hội Đại biểu nhân dân toàn quốc đợc thiết lập thêm ủy ban chuyên môn, phụ trách nghiên cứu thẩm định dự án có liên quan Từ khóa VI đến khóa XI, ủy ban chuyên môn Đại hội Đại biểu nhân dân toàn quốc đà tăng từ lên ủy ban nh - Vai trò Đại hội Đại biểu nhân dân Ban Thờng vụ đời sống trị Trung Quốc không ngừng đợc tăng cờng Nhiệm vụ chủ yếu Đại hội Đại biểu nhân dân Ban Thờng vụ lập pháp giám sát + Về công tác lập pháp: Từ năm 1979 đến tháng 12-1998, Đại hội Đại biểu nhân dân toàn quốc Ban Thờng vụ đà thông qua đợc 343 văn bao gồm Hiến pháp, luật quy định vấn đề có liên quan đến pháp luật Nhờ vậy, đời sống trị, kinh tế xà hội Trung Quốc đà có luật để dựa vào + Về mặt giám sát: Công tác giám sát Đại hội Đại biểu nhân dân chủ yếu giám sát pháp luật Kỳ họp thứ III Ban Thờng vụ Đại hội Đại biểu nhân dân toàn quốc khóa VIII đà thông qua văn "Những quy định tăng cờng giám sát tình hình thực thi pháp luật", làm cho công tác kiểm tra chấp hành pháp luật đợc quy phạm hóa, chế độ hóa thêm bớc c) Cải cách máy Chính phủ Từ cải cách mở cửa đến nay, Trung Quốc đà tiến hành bốn lần cải cách máy Chính phủ với quy mô lớn Mỗi lần cải cách máy Chính phủ đợc triển khai thời điểm mấu chốt công cải cách thể chế kinh tế phát triển kinh tế Bốn lần cải cách có mục tiêu giống tinh giản máy, cắt giảm nhân viên, chuyển biến chức Các nhà lÃnh đạo Trung Quốc coi cải cách cách mạng thực - Cải cách máy Chính phủ lần thứ năm 1982 đạt thành cụ thể là: + Cải cách thể chế lÃnh đạo Quốc vụ viƯn Sè Phã Thđ tíng Qc vơ viƯn ®· tõ 13 ngời giảm xuống ngời; đồng thời đặt thêm chức danh ủy viên Quốc vụ, Hội nghị Thờng vơ Qc vơ viƯn gåm Thđ tíng, c¸c Phã Thđ tớng, ủy viên Quốc vụ Tổng th ký Quốc vụ viện + Tinh giản cấu nhân viên Bộ máy công tác Quốc vụ viện từ 100 ngời giảm xuống 61; nhân viên giảm từ 18 vạn xuống 12 vạn ngời + Đổi đội ngũ lÃnh đạo, quy định rõ số lợng chức vụ, tuổi đời trình độ văn hóa ban lÃnh đạo quan cấp; thực phơng châm trẻ hóa, trí thức hóa chuyên nghiệp hóa Tuy nhiên, cải cách máy lần tiến hành hoàn cảnh cải cách thể chế kinh tế cha đợc phát triển toàn diện, giải đợc vấn đề cộm trớc mắt, cha có đợc đột phá thực chất - Năm 1988, Trung Quốc tiếp tục cải cách lần thứ hai Qua điều chỉnh, máy công tác Quốc vụ viện 72 giảm xuống 68 đầu mối (trong số Bộ ủy ban từ 45 giảm xuống 41; máy trực thuộc từ 22 giảm xuống 19; số cán công chức giảm từ vạn xuống vạn ngời - Cải cách máy Chính phủ lần thứ ba năm 1993 đạt kết là: số Bộ, ủy ban cấu trực thuộc Quốc vụ Viện từ 86 giảm xuống 59 mối, tinh giản 20% tổng số 48.000 cán công chức Quốc vụ viện - Tháng 3/1998, kỳ họp thứ Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc thông qua phơng án cải cách quốc vụ viện Đây đợc xem bớc đột phá quan trọng tiến trình cải cách thể chế trị Trung Quốc So với lần cải cách trớc, lần có thay đổi lớn, số ngời bị điều chỉnh đông Trớc cải cách, số quan trùc thc vµ gióp viƯc cđa Qc vơ viƯn lµ 59 đầu mối, gồm Văn phòng Quốc vụ viện, 40 Bộ ủy ban, 13 quan trực thuộc, văn phòng giúp việc Sau cải cách, số quan trực thuộc giúp việc Quốc vụ viện giảm xuống 53, bao gồm Văn phòng Quốc vụ viện, 29 Bộ ủy ban, 17 quan trực thuộc văn phòng giúp việc khác (1) Điều quan trọng Đảng, Chính phủ đông đảo nhân dân Trung Quốc nhận thức đợc cấp thiết cấp bách vấn đề, không tiến hành cải cách không đờng khác để đa đất nớc tiếp tục tiến lên d) Hoàn thiện chế độ hiệp thơng trị hợp tác nhiều đảng dới lÃnh đạo Đảng cộng sản (1) Đỗ Tiến Sâm, Hai mơi năm cải cách thể chế trị Trung Quốc, Tạp chÝ Nghiªn cøu Trung Quèc, sè 5, 1999 (1) Héi nghị Hiệp thơng trị chế độ hợp tác nhiều Đảng trụ cột lớn thể chế trị Trung Quốc Sau Hội nghị Trung ơng khãa XI (1978), hai tỉ chøc nµy ngµy cµng hoµn thiện phát huy vai trò ngày lớn ®êi sèng chÝnh trÞ Trung Qc BiĨu hiƯn thĨ nh sau: - Tính chất, địa vị chế độ Hiệp thơng trị hợp tác nhiều Đảng đợc làm rõ Tháng 10/1992, Đại hội XIV Đảng cộng sản Trung Quốc đa "Chế độ Hiệp thơng trị hợp tác nhiều Đảng dới lÃnh đạo Đảng cộng sản" vào "Điều lệ Đảng cộng sản Trung Quốc"; đồng thời xác định mục tiêu cải cách thể chế trị Trung Quốc là: Lấy việc hoàn thiện chế độ Đại hội đại biểu nhân dân, chế độ Hiệp thơng trị hợp tác nhiều Đảng dới lÃnh đạo Đảng cộng sản nội dung chủ yếu cải cách thể chế trị, phát triển trị dân chủ XHCN - Tăng cờng công tác Hiệp thơng trị nhân dân - ủng hộ nhân sĩ đảng phái dân chủ không đảng phái tham gia đảm nhận chức vụ lÃnh đạo quan Nhà nớc Nh vậy, Hội nghị Hiệp thơng trị nhân dân đà trở thành tổ chức mặt trận thống rộng rÃi nhÊt ë Trung Qc Sè đy viªn cđa tỉ chøc đà lên tới 50 vạn ngời Chế độ hợp tác nhiều đảng dới lÃnh đạo Đảng cộng sản nét đặc sắc thể chế trị Trung Quốc Từ cải cách mở cửa đến nay, Đảng cộng sản Trung Quốc thờng thông qua hình thức nh Hội nghị Hiệp thơng trị, Hội nghị tọa đàm với nhân sĩ thuộc đảng phái dân chủ nhân sĩ không đảng phái để bàn chung việc nớc, góp phần thúc đẩy trình dân chủ hóa trị Trung Quốc Những hạn chế khó khăn đặt trình cải cách thể chế trị Hơn 20 năm qua, công cải cách thể chế trị Trung Quốc đà đạt thành tựu bớc đầu quan trọng Tuy nhiên, muốn thực mục tiêu xây dựng Nhà nớc pháp trị XHCN, Trung Quốc phải tiếp tục giải vấn đề a) Vấn đề "quyền lực tập trung" Đây vấn đề lớn khó giải Từ cải cách mở cửa đến nay, vấn đề cha đợc giải Ông Đặng Tiểu Bình cho tợng quyền lực tập trung dới hiệu tăng cờng lÃnh đạo nguyên hóa Đảng, đà thâu tóm quyền lực vào tay đảng ủy, quyền lực Đảng ủy lại tập trung vào vị Bí th, đặc biệt Bí th thứ Sự lÃnh đạo nguyên hóa Đảng trở thành lÃnh đạo cá nhân Vấn đề không đợc giải dẫn đến chủ nghĩa quan liêu làm tổn hại đến sinh hoạt dân chủ, lÃnh đạo tập thể, chế độ tập trung dân chủ chế độ phân công phụ trách cá nhân Đảng quyền cấp b) Vấn đề "Đảng quyền không tách rời" Đây vấn đề đà tồn lâu dài Trung Quốc, đồng thời vấn đề mấu chốt cần giải trình cải cách thể chế trị Tuy nhiên, tiến trình cải cách thể chế trị thời gian qua, việc cải cách gặp nhiều khó khăn trì trệ Thậm chí năm trớc Trung Quốc xuất chủ trơng cách làm "hợp Đảng với quyền", "nhất thể hóa Đảng với quyền"; có ý kiến cho tách rời Đảng quyền không phù hợp, không khoa học Hiện vấn đề tiếp tục đợc đặt ra, song giải hoàn toàn không đơn giản c) Vấn đề từ "nhân trị" tới "pháp trị" Trung Quốc nớc có truyền thống chuyên chế phong kiến lâu dài, thâm cố đế, tàn d nặng nề Sau lập nớc, Đảng cộng sản Trung Quốc đà cầm qun (1949), nhng mét thêi gian dµi vÉn tån nhận thức cho rằng: Pháp luật ngời chế định ra, cuối dựa vào ngời để chấp hành tuân thủ Do vậy, quan hệ pháp luật với ngời, cần phải chủ yếu dựa vào ngời, phát huy vai trò ngời Do ảnh hởng nhận thức nên thời gian dài, Trung Quốc coi nhẹ việc xây dựng pháp chế XHCN, chí gần 30 năm kể từ lập nớc, lịch sử lập pháp Trung Quốc vẻn vẹn luật Hiến pháp Luật hôn nhân Thời kỳ Cách mạng văn hóa, Hiến pháp bị chà đạp nghiêm trọng, cuối không luật pháp, xà hội rối loạn, kinh tế đình trệ Bi kịch cách mạng văn hóa không rời tình trạng thời gian dài Trung Quốc coi nhẹ dân chủ, xem thờng pháp luật Việc chuyển từ "Nhà nớc nhân trị" sang xây dựng "nhà nớc pháp chế" cuối xây dựng "nhà nớc pháp trị" đánh dấu thay đổi phơng thức cầm quyền Đảng cộng sản Trung Quốc, đồng thời chứng tỏ Đảng cộng sản Trung Quốc đà nhận thức nắm vững cách sâu sắc địa vị, chức vai trò pháp luật trình đại hóa đất nớc Tuy nhiên, từ "nhân trị" tới "pháp trị" đơn thay đổi khái niệm, mà trình chuyển đổi từ thể chế "nhân trị" tập quyền cao độ cá nhân sang thể chế "pháp trị" dân chủ Nó đòi hỏi phải lấy xây dựng hoàn thiện hệ thống pháp luật làm sở Thực tiễn cho thấy, công tác lập pháp Trung Quốc thời gian qua đà đạt thành tựu tơng đối lớn, nhng so với yêu cầu xây dựng Nhà nớc pháp trị nhiều điều bất cập: Một số luật cần phải chế định nhng cha đời, làm cho nhiều lĩnh vực đòi hỏi pháp luật quy phạm bị bỏ trống, sè lÜnh vùc cđa kinh tÕ thÞ trêng vÉn cha có luật để dựa vào; Trong số luật hành mang theo màu sắc kinh tế kế hoạch, ngày tỏ không thích ứng với yêu cầu phát triển kinh tế, trị nay; số luật hạn chế điều kiện lập pháp, cha tính đến yêu cầu phải tiếp cận với kinh tế giới, nên tồn tình trạng không ăn nhập mâu thuẫn với tập quán thông lệ giới v.v Nh vậy: Tăng cờng công tác lập pháp, bao gồm chế định, sửa đổi hoàn thiện hệ thống pháp luật đà đặt nh yêu cầu thiết cải cách thể chế trị Trung Quốc d) Vấn đề cải cách máy: Tinh giản cấu, cắt giảm nhân viên, chuyển biến chức quyền cấp Nh đà trình bày, từ cải cách mở cửa đến nay, Trung Quốc đà tiến hành lần cải cách máy Chính phủ Ba lần cải cách quy mô tơng đối lớn diễn vào năm 1982, 1988 1983; lần cải cách năm 1998 đợc coi có quy mô lớn nhất, mức độ lớn nhất, song kết không đ ợc lý tởng Thực tế, Trung Quốc phải đối mặt với không khó khăn thách thức: - Một trở lực xem thờng số ngời hởng lợi ích lực tồn khách quan Nếu họ cha thông chống lại, trở thành lực cản ngày lớn Mấy lần cải cách trớc vấp phải lực cản lớn nên cuối trở lại điểm ban đầu Bên cạnh đó, vấn đề xếp nhân viên dôi thừa đặt Nếu không xếp công việc cho số cán bị tinh giản, tỷ lệ thất nghiệp bị tăng lên dễ dẫn tới ổn định kinh tÕ - x· héi - Mét trë lùc kh¸c vấn đề chuyển biến chức Chính phủ: Theo nhà khoa học Trung Quốc, cải cách máy phải điều chỉnh hợp lý hóa chức quyền hạn Chính phủ Sau cải cách, máy có nhiều quan bị sát nhập thu hẹp lại Nếu chức nh cũ, bao biện tất cả, nh cải cách theo lối mòn cũ Vì vậy, cải cách máy không dừng lại thay đổi lợng mà quan trọng thay đổi chất Cơ sở kinh tế đà biến thành kinh tế thị tr ờng, Chính phủ với t cách kiến trúc thợng tầng phải xác định lại chức Các bệnh Chính phủ nh cấu phình to, nhân viên thừa thÃi, hiệu thấp cha đợc chữa trị cách III Những kinh nghiệm chủ yếu cải cách thể chế trị Trung Quốc ý nghĩa cđa nã ®èi víi viƯc ®ỉi míi hƯ thèng chÝnh trị Việt Nam Những kinh nghiệm chủ yếu Thực tiễn 20 năm tiến hành cải cách thể chế trị, Trung Quốc đà để lại kinh nghiệm sau: a) Khi tiến hành cải cách thể chế trị cần xác định rõ tính chất chất, nội dung phơng thức thực Về tính chất, nhà lÃnh đạo Trung Quốc đà xác định rõ: Cải cách thể chế trị tự hoàn thiện chế độ XHCN Về nội dung, từ tháng 9/1996, ông Đặng Tiểu Bình đà nêu lên nội dung cải cách thể chế trị: Đầu tiên Đảng quyền phải tách rời, giải vấn đề Đảng thiên lÃnh đạo nh Nội dung thứ hai quyền lực phải hạ phóng, giải vấn đề quan hệ Trung ơng địa phơng, đồng thời cấp địa phơng có vấn đề quyền lực Nội dung thứ ba tinh giản cấu Về phơng thức tiến hành, nhà lÃnh đạo Trung Quốc cho rằng: Cải cách thể chế trị vừa phải kiên quyết, lại phải thận trọng, tiến hành có trật tự dới lÃnh đạo Đảng Bởi cải cách thể chế trị nghiệp hoàn toàn mẻ, không mạnh dạn tìm tòi, kiên thử nghiệm thành công đợc Cải cách thể chế trị làm thay đổi chế độ trị CNXH Trung Quốc, mà hoàn thiện chế độ ®ã Cho nªn,