KHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ BỘ MƠN PHÁP LUẬT ĐẠI CƯƠNG .o0o TIỂU LUẬN CUỐI KỲ CHẾ ĐỊNH VỀ PHỊNG VỆ CHÍNH ĐÁNG THEO QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN Mã mơn học: GELA220405 Thực hiện: Nhóm 4B Lớp: Thứ tiết 1-3 GVHD: Th.S Võ Thị Mỹ Hương Tp Hồ Chí Minh, tháng năm 2021 DANH SÁCH THÀNH VIÊN THAM GIA VIẾT TIỂU LUẬN HỌC KÌ NĂM HỌC 2020 – 2021 Nhóm: 4B (Lớp thứ 4, tiết 1-3) Tên đề tài: Chế định phòng vệ đáng theo quy định luật hình Việt Nam Lý luận thực tiễn STT Họ Tên Nguyễn Thị Bích Trâm Nguyễn Thị Cẩm Tú Nguyễn Phước Thạnh Đoàn Thị Vân Khánh Trần Thị Huyền Trân Võ Hoàng Nguyên MSSV Tỉ lệ % hoàn 2013616 2012523 2014572 2013609 2012903 2013307 Ghi chú: Tỷ lệ % = 100%: Mức độ phần trăm sinh viên tham gia Trưởng nhóm: Nguyễn Thị Bích Trâm (SĐT: 0835800308) Nhận xét giáo viên …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… 100% 100% 100% 100% 100% 100% …………………………………………………………………………………… Tháng năm 2021 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BLHS: Bộ luật hình TAND: Tòa án Nhân dân MỤC LỤC A.PHẦN MỞ ĐẦU Lí chọn đề tài 2.Mục tiêu nghiên cứu .4 3.Phương pháp nghiên cứu 4.Bố cục đề tài .4 B.NỘI DUNG CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ PHỊNG VỆ CHÍNH ĐÁNG 1.1 Lý luận chung phịng vệ đáng 1.1.1 Khái niệm chung phịng đề đáng 1.1.2Bản chất ý nghĩa phịng vệ đáng 1.2 Điều kiện phịng vệ đáng .6 1.3 Các yếu tố tác động đến việc xác định phịng vệ đáng 1.3.1 Chất lượng quy phạm pháp luật hình phịng vệ đáng .7 1.3.2 Năng lực chuyên môn ý thức trách nhiệm người áp dụng pháp luật CHƯƠNG 2: QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ PHỊNG VỆ CHÍNH ĐÁNG VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG 2.1 Quy định pháp luật hình Việt Nam phịng vệ đáng điều 22 Bộ luật Hình năm 2015 2.2 Dấu hiệu pháp lí phịng vệ đáng 10 2.2.1 Mặt khách quan phịng vệ đáng 10 2.2.2 Mặt chủ quan phịng vệ đáng 11 2.3 Đối tượng tác động: 12 2.3.1 Về phía nạn nhân (người bị chết bị thương tích): 12 2.3.2 Về phía người phòng vệ: 13 2.4 Phân biệt phòng vệ đáng vượt q phịng vệ đáng: 14 CHƯƠNG 3: YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM ÁP DỤNG ĐÚNG QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VỀ PHỊNG VỆ CHÍNH ĐÁNG 15 3.1 Thực tiễn áp dụng quy định pháp luật hình Việt Nam phịng vệ đáng 15 3.1.1 Quy định trường hợp vượt q phịng vệ đáng 15 3.1.2 Áp dụng tình tiết giảm nhẹ vào phịng vệ đáng 16 3.2 Những bất cập việc áp dụng quy định pháp luật hình phịng vệ đáng 17 3.3 Một số vụ án thực tế 18 3.4 Các giải pháp bảo đảm áp dụng quy định pháp luật hình phịng vệ 21 C KẾT LUẬN 22 PHỤ LỤC HÌNH ẢNH 23 TÀI LIỆU THAM KHẢO 24 A.PHẦN MỞ ĐẦU Lí chọn đề tài Trong thời gian qua, tình trạng chống người thi hành công vụ xảy phổ biến nhiều nơi, lĩnh vực đấu tranh phòng chống tội phạm; nhiều cán bộ, chiến sĩ làm nhiệm vụ bị người phạm tội công, tay có súng, có phương tiện hỗ trợ “sợ” phạm tội nên khơng chống trả dẫn đến hy sinh bị thương tích nặng Mặt khác, có việc người thi hành cơng vụ làm chết người phạm tội, không am hiểu chế định phịng vệ đáng nên số phương tiện thông tin đại chúng đưa tin thường “bênh” người có hành vi trái pháp luật chống lại người thi hành công vụ làm cho dư luận hiểu không người thi hành cơng vụ Ngồi ra, sống khơng trường hợp phạm tội trường hợp phịng vệ đáng vượt q giới hạn phịng vệ đáng q trình điều tra, truy tố, xét xử sức ép dư luận phía nạn nhân nên quan tiến hành tố tụng thường lúng túng xác định trường hợp phạm tội có phải phịng vệ đáng vượt q giới hạn phịng vệ đáng hay khơng ? Thực tiễn xét xử có nhiều vụ án Cơ quan điều tra khởi tố, Viện kiểm sát truy tố xét xử Toà án tuyên bị cáo khơng phạm tội xác định trường hợp phịng vệ đáng; có trường hợp Tồ án cấp sơ thẩm Toà án cấp phúc thẩm kết án bị cáo phạm tội cấp giám đốc thẩm tuyên bố bị cáo không phạm tội xác định trường hợp phịng vệ đáng; có trường hợp lẽ kết án bị cáo tội giết người cố ý gây thương tích “do vượt q giới hạn phịng vệ đáng” lại kết án bị cáo phạm tội tình tiết “do vượt q giới hạn phịng vệ đáng”.v.v làm cho việc áp dụng khơng thống nhất; đồng thời làm ảnh hưởng đến tâm lý người cần phải “phòng vệ” hành vi xâm phạm đến lợi ích Nhà nước, xã hội lợi ích Do đó, nhóm chúng em thống chọn đề tài: “Chế định phịng vệ đáng theo quy định luật hình Việt Nam-Lý luận thực tiễn.” để phân tích rõ phịng vệ đáng quy định pháp luật, từ tránh để trường hợp đáng tiếc xảy 2.Mục tiêu nghiên cứu Nắm rõ khái niệm liên quan đến phịng vệ đáng, giới hạn phịng vệ đáng để giúp người dân hiểu rõ nâng cao hiệu việc phòng vệ Tránh trường hợp phịng vệ đáng bị coi phạm tội phải chịu trách nhiệm trước pháp luật 3.Phương pháp nghiên cứu Tra cứu tài liệu, tổng hợp phân tích thơng tin, nghiên cứu đưa nhận xét, đánh giá Vận dụng quan điểm toàn diện hệ thống, kết hợp khái quát mô tả, phân tích tổng hợp, phương pháp liên ngành xã hội nhân văn 4.Bố cục đề tài Tiểu luận trình bày với nội dung gồm chương chính: Chương 1: Những vấn đề chung phịng vệ đáng Chương 2: Quy định pháp luật hình Việt Nam phịng vệ đáng thực tiễn áp dụng Chương 3: Yêu cầu giải pháp bảo đảm áp dụng quy định pháp luật hình phịng vệ đáng B.NỘI DUNG CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ PHÒNG VỆ CHÍNH ĐÁNG 1.1 Lý luận chung phịng vệ đáng 1.1.1 Khái niệm chung phịng đề đáng Điều 22 Bộ luật hình năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017 quy định phịng vệ đáng sau: Phịng vệ đáng hành vi người bảo vệ lợi ích Nhà nước, tổ chức, bảo vệ quyền lợi đáng người khác mà chống trả lại cách cần thiết người có hành vi xâm phạm lợi ích nói Phịng vệ đáng tội phạm 1.1.2Bản chất ý nghĩa phịng vệ đáng Về chất phịng vệ đáng Thứ nhất, phịng vệ đáng khơng phải tội phạm Mặc dù phịng vệ đáng có đầy đủ dấu hiệu cấu thành tội phạm, pháp luật hình cho phép người thực có hành vi khác xâm hại đến quan hệ xã hội pháp luật bảo vệ Thứ hai, phịng vệ đáng coi quyền công dân nghĩa vụ pháp lý ( bắt buộc phải thực rơi vào điều kiện, hoàn cảnh cụ thể), có “nghĩa vụ đạo đức” thấy người khác bị cơng giúp đỡ Thứ ba, xem phịng vệ đáng hành vi phòng vệ giới hạn cho phép luật hình Về ý nghĩa phịng vệ đáng Dựa theo quy định pháp luật hình thực tiễn áp dụng pháp luật chế định phịng vệ đáng : Một là, thể mặt lập pháp nước ta ngày phát triển bắt kịp với xu hướng pháp luật giới Hai là, giúp cho việc xử lý người có hành vi gây thiệt hại cho chủ thể khác, qua trừng trị nhằm ngăn ngừa, hạn chế hành vi vi phạm pháp luật; điều kiện loại trừ tính nguy hiểm cho xã hội tính trái pháp luật hành vi có đầy đủ dấu hiệu mà pháp luật quy định, đồng thời góp phần đảm bảo cơng lý, cơng xã hội Ba là, xác định rõ ràng ranh giới hành vi phạm tội với hành vi tội phạm, trường hợp phải chịu trách nhiệm hình với trường hợp khơng phải chịu trách nhiệm hình Bốn là, thể tính nhân đạo pháp luật Việt Nam 1.2 Điều kiện phòng vệ đáng Đối với hành vi cơng sở làm phát sinh hành vi phòng vệ: Về nguồn hành vi công: Hành vi công phải người (bao gồm hành vi công trẻ em người mắc bệnh tâm thần) Về tính chất mức độ nghiêm trọng hành vi công: Hành vi công phải có nguy gây thiệt hại mức độ đáng kể cho xã hội cần bảo vệ Về thời điểm hành vi công: Hành vi công phải Được coi hành vi cơng thuộc trường hợp sau: Hành vi công bắt đầu chưa kết thúc; Hành vi cơng chưa xảy có nguy xảy tức khắc; Hành vi công kết thúc hành vi phòng vệ liền sau hành vi công khắc phục hậu hành vi công gây tương xứng vượt giới hạn phòng vệ đáng Ngược lại, hành vi chống trả tương xứng phịng vệ đáng Một hành vi coi phịng vệ đáng phải hội tụ đủ yếu tố sau: Thứ nhất: Hành vi nguy hiểm cho xã hội gây thiệt hại đe dọa gây thiệt hại thực tức khắc cho lợi ích cần phải bảo vệ Trước hết nạn nhân phải người có hành vi xâm phạm đến lợi ích Nhà nước, tổ chức, cá nhân người phòng vệ người khác (người thứ ba) Đang có hành vi xâm phạm hành vi bắt đầu chưa kết thúc Nếu hành vi chưa bắt đầu, hành vi chống trả không coi hành vi phịng vệ đáng Trường hợp hành vi xâm phạm kết thúc hành vi chống trả khơng coi hành vi phịng vệ Thứ hai: Phịng vệ đáng hành vi chống trả lại cách cần thiết người có hành vi nguy hiểm cho xã hội gây thiệt hại đe dọa gây thiệt hại thực tức khắc cho lợi ích cần phải bảo vệ Hành vi chống trả phải biện pháp “cần thiết” để ngăn chặn đẩy lùi hành vi công Điều có nghĩa, điều kiện, hồn cảnh cụ thể, người phịng vệ sở tự đánh giá tính chất quan hệ xã hội bị xâm hại, tính nguy hiểm cho xã hội hành vi công yếu tố khác để định biện pháp chống trả mà người cho “cần thiết” nhằm ngăn chặn đẩy lùi hành vi xâm hại đến khách thể Luật Hình bảo vệ 2.2.2 Mặt chủ quan phịng vệ đáng Gồm lỗi cố ý trực tiếp cố ý gián tiếp: •Lỗi cố ý trực tiếp: Người phạm tội thấy trước hậu hành vi phòng vệ dẫn đến chết người, mong muốn hậu xảy nên thực hành vi phạm tội • Lỗi cố ý gián tiếp: Người phạm tội nhận thức hành vi gây 11 nguy hiểm đến tính mạng người khác, thấy trước hậu chết người xảy ra, để đạt mục đích nên có ý thức để mặc cho hậu xảy 2.3 Đối tượng tác động: 2.3.1 Về phía nạn nhân (người bị chết bị thương tích): Nạn nhân phải người có hành vi xâm phạm đến lợi ích Nhà nước, tổ chức, cá nhân người phòng vệ người khác (người thứ ba) Đang có hành vi xâm phạm hành vi bắt đầu chưa kết thúc Ví dụ: A cầm dao đuổi chém B C dí súng vào đầu Đ để buộc Đ phải đưa tài sản cho Nếu hành vi chưa bắt đầu, hành vi chống trả khơng coi hành vi phịng vệ Ví dụ: Trần Tuấn Anh thấy Nguyễn Văn Hùng chơi với người u nên nói với Hùng: “Tao giết mày!” Mới nghe Tuấn Anh nói vậy, Hùng rút dao người đâm Tuấn Anh chết Trường hợp hành vi xâm phạm kết thúc hành vi chống trả không coi hành vi phịng vệ Ví dụ: A đánh B bị thương vào đầu, người can ngăn, A bỏ đi, bực tức B lấy dao đuổi theo A, đâm A chết Khi xét hành vi xâm phạm trường hợp phịng vệ đáng phải xét mối tương quan với hành vi chống trả, hành vi phạm tội xảy ra, người có hành vi chống trả gây chết người gây thương tích cho người có hành vi xâm phạm phịng vệ đáng Ví dụ: A thò tay vào túi B để trộm cắp, B phát liền rút dao đâm A nhát vào bụng làm A chết Hành vi B khơng coi phịng vệ đáng hành vi xâm phạm A hành vi phạm tội (tội trộm cắp tài sản) Ngược lại, có hành vi xâm phạm chưa phải hành vi phạm tội, xâm phạm nghiêm trọng đến lợi ích Nhà nước, tổ chức công dân nên hành vi chống trả coi phịng vệ đáng Như vậy, xem xét hành vi người xâm phạm đến lợi ích cần bảo vệ, không thiết vào tính chất nguy hiểm hành vi xâm phạm mà phải ý đến lợi ích cần bảo vệ, 12 đồng thời phải xét mối quan hệ với hành vi chống trả để xác định chống trả trường hợp cụ thể có coi phịng vệ đáng hay khơng? Pháp luật nước nói chung nước ta nói riêng khơng coi hành vi công người mắc bệnh tâm thần hành vi trái pháp luật Tuy nhiên, người bị người mắc bệnh tâm thần công, họ có quyền chống trả để bảo vệ mình, cịn bỏ chạy mà khơng chạy lại chống trả gây thiệt hại cho người bị tâm thần khơng coi phịng vệ Nhưng bị người say rượu cơng cơng người khác hành vi gây thiệt hại cho người say rượu lại coi hành vi phịng vệ, người say rượu xâm phạm đến lợi ích cần bảo vệ, theo pháp luật nước ta vần bị coi hành vi trái pháp luật 2.3.2 Về phía người phịng vệ: Nếu thiệt hại người có hành vi xâm phạm gây thiệt hại tính mạng, sức khoẻ, thiệt hại tài sản, nhân phẩm, danh dự lợi ích xã hội khác, thiệt hại người có hành vi phịng vệ gây thiệt hại tính mạng sức khoẻ cho người có hành vi xâm phạm Ví dụ: A làm thấy hai tên niên hãm hiếp gái mình, tiện có cuốc tay, A dùng cuốc bổ vào đầu tên làm cho tên bị trọng thương Hành vi A coi hành vi phòng vệ trường hợp bảo vệ lợi ích đáng người khác (con gái) bị xâm phạm Nếu người phịng vệ khơng gây thiệt hại cho người có hành vi xâm phạm mà gây thiệt hại cho người khác (thường người thân người có hành vi xâm phạm), khơng coi hành vi phịng vệ Ví dụ: Q bị B đánh, Q không đánh B mà lại đánh H (con B) bị thương tích nặng Hành vi Q khơng coi hành vi phịng vệ Khơng coi phịng vệ đáng trường hợp người có hành vi xâm phạm gây thiệt hại đến tài sản người khác, người khác gây thiệt hại lại tài sản cho người có hành vi xâm phạm 13 Ngoài ra, hành vi chống trả phải cần thiết: Cần thiết khơng có nghĩa ngang theo cách xác định toán học mà hồn cảnh cụ thể người có hành vi xâm phạm đe dọa gây thiệt hại tức khắc cho người phòng vệ cho người khác người phịng vệ gây thiệt hại đến tính mạng, sức khoẻ cho người xâm hại coi cần thiết Ví dụ: A dùng súng uy hiếp người xe ô tô để cướp tài sản bị chiến sĩ cảnh sát trang bị vũ khí (Súng K54) hành khách xe nổ súng bắn chết tên cướp hành vi bắn chết tên cướp coi chống trả cần thiết 2.4 Phân biệt phòng vệ đáng vượt q phịng vệ đáng: Theo Điều 22 Bộ luật hình hành phịng vệ đáng hành vi người bảo vệ quyền lợi ích đáng mình, người khác lợi ích Nhà nước, quan, tổ chức mà chống trả lại cách cần thiết người có hành vi xâm phạm lợi ích nói Phịng vệ đáng khơng phải tội phạm Ví dụ: Anh B bị nhóm người lạ đánh gậy nên anh đáp trả tay chân Vượt q giới hạn phịng vệ đáng hành vi chống trả rõ ràng mức cần thiết, khơng phù hợp với tính chất mức độ nguy hiểm cho xã hội hành vi xâm hại Người có hành vi vượt q giới hạn phịng vệ đáng phải chịu trách nhiệm hình theo quy định Bộ luật Ví dụ: Bị đuổi chém, sau trình giằng co, bị cáo nằm bị hại cầm dao chém nhiều nhát vào người bị hại Phịng vệ đáng khơng phải tội phạm, hành vi chống trả rõ ràng mức cần thiết, khơng phù hợp với tính chất mức độ nguy hiểm cho xã hội hành vi xâm hại vượt q giới hạn phịng vệ đáng Việc đánh giá hành vi chống trả lại xâm hại phịng vệ đáng hay vượt q giới hạn phịng vệ đáng phức tạp vụ án cụ thể khơng có cơng thức cho trường hợp Tóm lại, việc phân định giới hạn phịng vệ đáng vượt q giới hạn phịng vệ đáng quan trọng, vào để truy cứu trách nhiệm hình 14 với người có hành vi Khi phân biệt ranh giới phịng vệ đáng với vượt q giới hạn phịng vệ đáng, vụ án cụ thể, cần xem xét: Tính chất quan trọng lợi ích bị xâm hại, tính chất mức độ nguy hiểm hành vi xâm hại hành vi phòng vệ Tương quan sức lực bên xâm hại bên phòng vệ (bao gồm phương tiện, phương pháp mà hai bên dùng) hoàn cảnh cụ thể CHƯƠNG 3: YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM ÁP DỤNG ĐÚNG QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VỀ PHỊNG VỆ CHÍNH ĐÁNG 3.1 Thực tiễn áp dụng quy định pháp luật hình Việt Nam phịng vệ đáng 3.1.1 Quy định trường hợp vượt q phịng vệ đáng Thứ nhất, vấn đề định tội danh: Căn vào quy định Bộ luật hình sự, Bộ luật tố tụng hình mà cụ thể Điều 102, khoản Điều 109 Bộ luật hình năm 1985 (tương ứng Điều 96 106 Bộ luật hình năm 1999), vào dấu hiệu thuộc cấu thành tội phạm hai tội phạm cụ thể nêu ta đánh giá đưa kết luật hành vi vượt q giới hạn phịng vệ đáng tội quy định điều Bộ luật hình hành Thứ hai, vấn đề định hình phạt: Bộ luật hình năm 1999 quy định "Tội giết người vượt q giới hạn phịng vệ đáng" (Điều 96) sau: "Người giết người trường hợp vượt giới hạn phịng vệ đáng bị phạt cải tạo không giam giữ đến năm bị phạt tù từ tháng đến năm " "Tội cố ý gây thương tích gây tổn hại cho sức khỏe người khác vượt giới hạn phịng vệ đáng" (Điều 106) sau: "Người cố ý gây thương tích gây tổn hại sức khỏe người khác mà tỷ lệ thương tật từ 31% trở lên dẫn đến chết người vượt q giới hạn phịng vệ đáng bị phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến năm phạt tù từ tháng đến năm " 15 Khi lượng hình cần ý vận dụng tổng hợp tình tiết sau đây: Mức độ vượt giới hạn phịng vệ nhiều hay ? Ví dụ: Nếu hành vi công nạn nhân yếu ớt, nguy hiểm xơ đẩy, tát tai mà bị cáo bắn chết họ mức độ vượt lớn, cần xử phạt nặng Nếu ngược lại, hành vi công tương đối nguy hiểm (như dùng gậy đánh mức hình phạt nhẹ) Hành vi cố ý trực tiếp hay cố ý gián tiếp làm chết người? Nếu cố ý trực tiếp cần xử nặng cố ý gián tiếp làm chết người Mức độ thiệt hại (hậu quả): làm chết người bị thương nhiều người hay người Động can phạm: Bên cạnh động muốn bảo vệ lợi ích xã hội, muốn thi hành nhiệm vụ cịn có động khác sỹ diện, tự cá nhân, hống hách, mệnh lệnh Nếu có động xấu cần xử nặng hơn, khơng có xử nhẹ Con người can phạm tốt hay xấu? (nhân thân bị cáo) 3.1.2 Áp dụng tình tiết giảm nhẹ vào phịng vệ đáng Điều 13 Bộ luật hình quy định: Hành vi xâm phạm tính mạng sức khỏe người khác coi phịng vệ đáng có đủ điều kiện sau đây: Hành vi xâm hại lợi ích cần phải bảo vệ hành vi phạm tội rõ ràng có tính chất nguy hiểm cho xã hội Hành vi nguy hiểm cho xã hội gây thiệt hại đe dọa gây thiệt hại thực tức khắc cho lợi ích cần phải bảo vệ Phịng vệ đáng không gạt bỏ đe dọa, đẩy lùi cơng, mà cịn tích cực chống lại xâm hại, gây thiệt hại cho người xâm hại Hành vi phòng vệ phải tương xứng với hành vi xâm hại, tức khơng có chênh lệch q đáng hành vi phịng vệ với tính chất mức độ nguy hiểm hành vi xâm hại 16