VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ THỊ THÙY LINH MIỄN TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ THEO PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ THỰC TIỄN TỈNH BÌNH PHƯỚC LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ HÀ NỘI, năm 2019 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ THỊ THÙY LINH MIỄN TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ THEO PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ THỰC TIỄN TỈNH BÌNH PHƯỚC Ngành: Luật hình tố tụng hình Mã số: 8.38.01.04 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS.NGUYỄN TẤT VIỄN HÀ NỘI, năm 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn Thạc sĩ Luật học “Miễn trách nhiệm hình theo pháp luật hình Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Bình Phước” cơng trình nghiên cứu riêng tơi, hồn tồn tơi thực hướng dẫn khoa học PGS.TS Nguyễn Tất Viễn Các số liệu, ví dụ trích dẫn luận văn đảm bảo tính xác, tin cậy trung thực Tác giả luận văn Lê Thị Thùy Linh MỤC LỤC MỞ ĐẦU CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ MIỄN TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ 1.1 Khái niệm trách nhiệm hình miễn trách nhiệm hình 1.2 Đặc điểm miễn trách nhiệm hình .11 1.3 Khái quát lịch sử hình thành phát triển quy định miễn trách nhiệm hình luật hình Việt Nam từ sau cách mạng Tháng Tám năm 1945 đến 13 1.4 Phân biệt miễn trách nhiệm hình với miễn hình phạt, miễn trách nhiệm hình với trường hợp loại trừ trách nhiệm hình 19 1.5 Quy định Bộ luật hình số nước giới miễn trách nhiệm hình 22 CHƯƠNG 2: CÁC QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ MIỄN TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÌNH PHƯỚC 26 2.1 Quy định miễn trách nhiệm hình Bộ luật hình năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) .26 2.2 Thực tiễn áp dụng quy định miễn trách nhiệm hình địa bàn tỉnh Bình Phước 47 CHƯƠNG 3: MỘT SỐ KIẾN NGHỊ NHẰM ÁP DỤNG ĐÚNG CÁC QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ VỀ MIỄN TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÌNH PHƯỚC 62 3.1.Một số kiến nghị nhằm áp dụng quy định Bộ luật hình miễn trách nhiệm hình địa bàn tỉnh Bình Phước .62 KẾT LUẬN .69 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 71 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BLHS : Bộ luật Hình BLTTHS : Bộ luật tố tụng hình TNHS : Trách nhiệm hình DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1 Thống kê tổng số vụ án, tổng số người bị khởi tố, truy tố, xét xử địa bàn tỉnh Bình Phước 48 Bảng 2.2 Số bị can, bị cáo áp dụng miễn TNHS giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử địa bàn tỉnh Bình Phước giai đoạn 05 năm (2014-2018) 49 Bảng 2.3 Tình hình áp dụng Điều 29 BLHS, Điều 157 Điều 155 BLTTHS giai đoạn 05 năm (2014-2018) 53 Biểu đồ 2.1 Tổng số vụ án quan tiến hành tố tụng tỉnh Bình Phước áp dụng miễn trách nhiệm hình giai đoạn 05 năm (2014-2018) 51 Biểu đồ 2.2 Tổng số bị can, bị cáo quan tiến hành tố tụng tỉnh Bình Phước áp dụng miễn TNHS giai đoạn 05 năm (2014-2018) 52 Biểu đồ 2.3 Tổng số vụ án tổng số bị can, bị cáo miễn TNHS giai đoạn 05 năm (2014-2018) 53 MỞ ĐẦU Tính cấp thiết đề tài Nghị số 49-NQ/TW, ngày 02/06/2005 Bộ trị “Về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020” xác định chủ trương đề cao hiệu phòng ngừa tính hướng thiện việc xử lý người phạm tội Sự hồn thiện pháp luật hình khơng nằm q trình đấu tranh, phịng chống tội phạm ngày hiệu mà song song với nhiệm vụ cịn đảm bảo quyền người, quyền công dân hoạt động tư pháp Trên tinh thần đó, Nghị số 41/2017/QH14, ngày 20 tháng năm 2017 Quốc hội khóa XIVvề việc thi hành BLHS năm 2015(sửa đổi, bổ sung năm 2017) cụ thể hóa sách hình nhân đạo: “xóa bỏ tội phạm, hình phạt, tình tiết tăng nặng; quy định hình phạt nhẹ hơn, tình tiết giảm nhẹ mới; miễn trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt, giảm hình phạt, xóa án tích”… “thì áp dụng hành vi phạm tội xảy trước ngày 01/01/2018…” Trong Luật hình sự, miễn TNHS chế định thể tính nhân đạo rõ nét, phản ánh sắc nét nguyên tắc xử lý “nghiêm trị nghiêm trị kết hợp với khoan hồng, trừng trị kết hợp với giáo dục thuyết phục”, phản ánh yêu cầu “không cần thiết phải truy cứu trách nhiệm hình sự, mà bảo đảm yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm giáo dục cải tạo người phạm tội” Đi sâu để nghiên cứu quy định pháp luật hình Việt Nam hành miễn TNHS nhận thấy vướng mắc, bất cập tồn đọng nhiều việc hiểu lẫn áp dụng thực tiễn chế định này, sau BLHS năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) có hiệu lực có nhiều thay đổi, dẫn đến trường hợp nhầm lẫn với quy định khác có tính chất tương đồng, khơng đảm bảo tính xác áp dụng xử lý người phạm tội, đồng thời bên cạnh cịn nhiều vấn đề chưa nhà làm luật nước ta quy định cụ thể Hiện địa bàn nhiều tỉnh thành nước nói chung tỉnh Bình Phước nói riêng, quan tiến hành tố tụng gặp nhiều vướng mắc việc áp dụng quy định BLHS miễn TNHS Trong nghiên cứu chế định miễn TNHS, có nhiều cơng trình đề cập từ nhiều chiều cạnh khác Tuy nhiên chưa có cơng trình nghiên cứu tổng thể áp dụng chế định miễn trách nhiệm hình từ thực tiễn tỉnh Bình Phước Từ lý nêu học viên chọn đề tài “Miễn trách nhiệm hình theo pháp luật hình Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Bình Phước” làm luận văn cao học Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Miễn TNHS chế định quan trọng, có liên quan chặt chẽ mật thiết với chế định khác pháp luật hình Việt Nam Ở nước ta có nhiều cơng trình nghiên cứu chế định miễn TNHS Một số cơng trình tiêu biểu kể đến như: 1) Giáo trình luật hình Việt Nam (phần chung), Tập thể tác giả TSKH Lê Cảm chủ biên, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, 2001 2003 (tái lần thứ nhất); 2) Trách nhiệm hình hình phạt, Tập thể tác giả PGS.TS Nguyễn Ngọc Hịa chủ biên, Nxb Cơng an nhân dân, Hà Nội, 2001; 3) Trách nhiệm hình miễn trách nhiệm hình sự, Nxb Tư Pháp, Hà Nội, 2005; 4) Tội phạm trách nhiệm hình sự, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2013; Các cơng trình góc độ tạp chí nước như: 1) Chế định miễn trách nhiệm hình luật hình Việt Nam, Tạp chí Khoa học, số 4/1997; 2) Trách nhiệm hình miễn trách nhiệm hình sự, Tạp chí Luật học, số 5/1997; 3) Một số ý kiến miễn trách nhiệm hình sự, Tạp chí Tịa án nhân dân, số 2/1993; 4) Phân biệt miễn trách nhiệm hình miễn hình phạt, Tạp chí Khoa học pháp lý, số 2/2004; Tuy nhiên, từ đến chưa có cơng trình nghiên cứu vấn đề miễn trách nhiệm hình theo pháp luật hình Việt Nam, sau BLHS 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) có hiệu lực, đánh giá thực tiễn áp dụng địa bàn tỉnh Bình Phước Vì vậy, việc lựa chọn đề tài nêu để nghiên cứu, đánh giá thực tiễn áp dụng địa bàn tỉnh Bình Phước có tính thiết thực góp phần hồn thiện hiệu áp dụng thực tế Mục đích nhiệm vụ đề tài 3.1 Mục đích đề tài Trên sở làm rõ vấn đề lý luận miễn TNHS thực tiễn áp dụng chế định miễn TNHS địa bàn tỉnh Bình Phước, luận văn đề xuất số kiến nghị bảo đảm áp dụng đắn quy định miễn TNHS 3.2 Nhiệm vụ đề tài Làm rõ vấn đề lý luận miễn TNHS (sự cần thiết quy định chế định miễn TNHS,khái niệm, đặc điểm, nội dung chế định miễn TNHS, phân biệt với chế định tha miễn khác); Khái quát hình thành phát triển quy định miễn TNHS theo luật hình Việt Nam từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến nay,so sánh quy định BLHS Việt Nam hành với BLHS số nước giới miễn TNHS; Phân tích quy định BLHS năm 1999 (sửa đổi, bổ sung 2009) BLHS năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) miễn TNHS đánh giá thực tiễn áp dụng địa bàn tỉnh Bình Phước năm 2014 – 2018; Đề xuất giải pháp bảo đảm áp dụng quy định miễn TNHS 4.1 Đối tượng phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu luận văn: Miễn TNHS theo luật hình Việt Nam thực tiễn áp dụng địa bàn tỉnh Bình Phước 4.2 Phạm vi nghiên cứu Phạm vi khơng gian: Tại địa bàn tỉnh Bình Phước, bao gồm quan Công an, Viện kiểm sát, Tòa án Phạm vi thời gian: Sử dụng số liệu thống kê giai đoạn 05 năm (2014 - 2018) Cơ sở luận phương pháp nghiên cứu 5.1.Cơ sở luận Luận văn thực sở phương pháp luận chủ nghĩa vật biện chứng chủ nghiã vật lịch sử Các quy luật phép vật biện chứng quy luật phủ định phủ định, quy luật lượng đổi-chất đổi sử dụng nghiên cứu sở miễn TNHS, thay đổi bối cảnh kinh tế-xã hội dẫn đến thay đổi pháp luật hình quy định chế định tha, miễn TNHS, miễn hình phạt Các cặp phạm trù nội dung hình thức, chung riêng, nguyên nhân kết quả, vận dụng để phân tích ý nghĩa, nội dung quy định miễn TNHS số biện pháp tha miễn, vai trò biện pháp bảo đảm quyền người, quyền công dân hoạt động tư pháp 5.2 Phương pháp nghiên cứu Các phương pháp nghiên cứu cụ thể sử dụng luận văn gồm: Phương pháp hệ thống, phân tích, tổng hợp, so sánh, thống kê, phân tích tài liệu thứ cấp Ý nghĩa lý luận thực tiễn luận văn Nghiên cứu tổng hợp sở lý luận thực tiễn miễn TNHS, luận văn cơng trình nghiên cứu chun sâu mặt lý luận thực tiễn chế định miễn TNHS Chỉ bất cập, hạn chế quy định pháp luật hình