ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN HOÀNG THỊ THƯ QUAN ĐIỂM CỦA V.I.LÊNIN VỀ VẬT CHẤT TRONG TÁC PHẨM CHỦ NGHĨA DUY VẬT VÀ CHỦ NGHĨA KINH NGHIỆM PHÊ PHÁN LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – 2022 ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN HOÀNG THỊ THƯ QUAN ĐIỂM CỦA V.I.LÊNIN VỀ VẬT CHẤT TRONG TÁC PHẨM CHỦ NGHĨA DUY VẬT VÀ CHỦ NGHĨA KINH NGHIỆM PHÊ PHÁN Chuyên ngành: Triết học Mã số: 822 90 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC Người hướng dẫn khoa học PGS.TS ĐINH NGỌC THẠCH THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – 2022 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn cơng trình nghiên cứu khoa học nghiêm túc trung thực thân hướng dẫn PGS.TS Đinh Ngọc Thạch Tơi xin hồn tồn chịu trách nhiệm lời cam đoan TP Hồ Chí Minh, ngày tháng Người cam đoan Hoàng Thị Thư năm 2022 MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU 1 Tính cấp thiết đề tài Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài Mục đích nhiệm vụ luận văn Đối tượng phạm vi nghiên cứu đề tài 10 Cơ sở phương pháp luận phương pháp nghiên cứu đề tài 10 Ý nghĩa khoa học luận văn 10 Kết cấu luận văn 11 Chương ĐIỀU KIỆN LỊCH SỬ- XÃ HỘI VÀ TIỀN ĐỀ RA ĐỜI QUAN ĐIỂM VẬT CHẤT CỦA V.I.LÊNIN TRONG TÁC PHẨM “CHỦ NGHĨA DUY VẬT VÀ CHỦ NGHĨA KINH NGHIỆM PHÊ PHÁN” 12 1.1 ĐIỀU KIỆN LỊCH SỬ- XÃ HỘI RA ĐỜI QUAN ĐIỂM VẬT CHẤT CỦA V.I.LÊNIN TRONG TÁC PHẨM “CHỦ NGHĨA DUY VẬT VÀ CHỦ NGHĨA KINH NGHIỆM PHÊ PHÁN” 12 1.1.1 Điều kiện kinh tế nước Nga đầu kỷ XX 12 1.1.2 Điều kiện trị- xã hội nước Nga đầu kỷ XX với đời quan điểm vật chất V.I.Lênin tác phẩm “Chủ nghĩa vật chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán” 16 1.2 TIỀN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ TIỀN ĐỀ KHOA HỌC TỰ NHIÊN CỦA SỰ RA ĐỜI QUAN ĐIỂM VẬT CHẤT TRONG TÁC PHẨM “CHỦ NGHĨA DUY VẬT VÀ CHỦ NGHĨA KINH NGHIỆM PHÊ PHÁN” 23 1.2.1 Tiền đề lý luận 23 1.2.2 Tiền đề khoa học tự nhiên 30 1.3 SỰ RA ĐỜI, KẾT CẤU VÀ CÁC VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA TÁC PHẨM “CHỦ NGHĨA DUY VẬT VÀ CHỦ NGHĨA KINH NGHIỆM PHÊ PHÁN” 36 1.3.1 Sự đời kết cấu tác phẩm “Chủ nghĩa vật chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán” 36 1.3.2 Khái quát vấn đề tác phẩm “Chủ nghĩa vật chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán” 40 Kết luận chương 49 Chương NỘI DUNG CƠ BẢN VÀ Ý NGHĨA QUAN ĐIỂM CỦA V.I LÊNIN VỀ VẬT CHẤT TRONG TÁC PHẨM “CHỦ NGHĨA DUY VẬT VÀ CHỦ NGHĨA KINH NGHIỆM PHÊ PHÁN” 51 2.1 NỘI DUNG CƠ BẢN QUAN ĐIỂM VỀ VẬT CHẤT TRONG TÁC PHẨM“CHỦ NGHĨA DUY VẬT VÀ CHỦ NGHĨA KINH NGHIỆM PHÊ PHÁN” 51 2.1.1 Thực chất khủng hoảng giới quan vật lý học cần thiết xác lập quan niệm vật chất 51 2.1.2 Định nghĩa V I Lênin vật chất 61 2.2 Ý NGHĨA LỊCH SỬ QUAN ĐIỂM CỦA V.I.LÊNIN VỀ VẬT CHẤT TRONG TÁC PHẨM“CHỦ NGHĨA DUY VẬT VÀ CHỦ NGHĨA KINH NGHIỆM PHÊ PHÁN” .80 2.2.1 Ý nghĩa lý luận 80 2.2.2 Ý nghĩa thực tiễn 96 Kết luận chương .104 PHẦN KẾT LUẬN 109 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 113 PHẦN MỞ ĐẦU Tính cấp thiết đề tài Chủ nghĩa Mác nói chung, triết học Mác nói riêng hệ thống tư tưởng Các Mác [Karl Marx (1818-1883)] Phriđơrich Ăngghen [Friedrich Engels (1820-1895)] sáng lập vào năm 40 kỷ XIX Sự đời triết học Mác bước ngoặt cách mạng, triết học khơng để giải thích giới mà cịn cơng cụ hữu hiệu để cải tạo giới Thế giới quan triết học mácxít đại diện cho giai cấp tiến bộ, lên xã hội Q trình hình thành, phát triển ln gặp phải lực chống đối, công, xuyên tạc nhằm hạ thấp vai trị xóa bỏ Cuộc đấu tranh chống lại chủ nghĩa Mác thường cơng nhiều phương diện lý luận, vấn đề triết học mũi nhọn, đặc biệt với suy nghĩ thủ tiêu phạm trù vật chất chủ nghĩa vật khơng cịn Do đó, vấn đề vật chất nội dung trung tâm công vào triết học Mác Vì vậy, việc bảo vệ, phát triển nguyên lý chủ nghĩa vật biện chứng, có quan điểm vật chất ln đặt cách cấp thiết Bảo vệ phát triển chủ nghĩa Mác C Mác, Ph Ăngghen Như Ph Ăngghen nói rằng: “Mỗi lần có phát minh mang ý nghĩa thời đại (có dịch “vạch thời đại”) lĩnh vực lịch sử- tự nhiên chủ nghĩa vật lại khơng tránh khỏi thay đổi hình thức nó” (C Mác Ph Ăng ghen, 1995b, tr.409) V.I Lênin (Vladimir Ilich Lenin, (18701924))- lãnh tụ vĩ đại cách mạng Nga giới, người có cơng lao to lớn việc tiếp tục bổ sung, bảo vệ phát triển chủ nghĩa Mác lên tầm cao Điều kiện lịch sử- xã hội tiền đề khoa học tự nhiên thời V.I Lênin có biến chuyển, phát triển khác với thời C Mác, Ph Ăngghen Đây thời kỳ chủ nghĩa tư phát triển lên giai đoạn cao nó- giai đoạn chủ nghĩa đế quốc Tiềm lực kinh tế chủ nghĩa tư ngày phát triển, đồng thời vấn đề nội rõ rệt Các mâu thuẫn vốn có trước lịng xã hội tư chủ nghĩa tồn ngày gay gắt Vấn đề thuộc địa lúc trở thành vần đề nóng, vấn đề mang tính phổ biến thể đấu tranh, phản kháng mạnh mẽ nước thuộc địa Xuất mối liên hệ, thống mức độ khác phong trào giải phóng dân tộc với cách mạng vô sản, nhân dân thuộc địa giai cấp cơng nhân quốc để chống lực áp bức, bóc lột Cuộc cách mạng vật lý học khoa học tự nhiên nói chung vào cuối kỷ XIX – đầu kỷ XX chỗ chúng làm thay đổi quan niệm truyền thống, địi hỏi thích ứng kịp thời với biến đổi ngày nhanh chóng thực tiễn xã hội Vấn đề đặt liệu phát minh khoa học có đóng vai trị tiền đề thay đổi tích cực tư hay không, hay chúng tạo hụt hẫng việc giải thích, đánh giá chúng, phương hướng giới quan? Lợi dụng thay đổi khó khăn việc giải thích thành tựu khoa học tự nhiên, số trường phái triết học, triết gia tiếp tục vào triết học mácxít, cho chủ nghĩa vật lẫn chủ nghĩa tâm trở nên phiến diện, nên cần thiết phải thay triết học khác; phạm trù vật chất lỗi thời, nhiệm vụ khoa học nghiên cứu giới khách quan mà nghiên cứu “các yếu tố” Thực chất chủ nghĩa tâm chủ quanchủ nghĩa Makhơ Sự khủng hoảng phương pháp tư máy móc gắn liền cách lịch sử với chủ nghĩa vật siêu hình nhiều nhà khoa học tự nhiên coi khủng hoảng giới quan vật nói chung Những kiện rằng, việc hiểu cách siêu hình phạm trù vật chất thực khách quan dẫn tới hạn chế đơn giản hóa tính chủ quan Ở nước Nga, sau thất bại cách mạng 1905-1907, lòng xã hội Nga lúc trở nên rối ren, trị bất ổn, lợi dụng thoái trào tạm thời cách mạng số lực phản động cơng khai địi xét lại chủ nghĩa Mác; số lực khác lại giả danh mácxít thực chất chống lại chủ nghĩa Mác nói chung, triết học Mác nói riêng Họ công vào nguyên lý triết học Mác, theo chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán, giải thích tâm vấn đề triết học, đặc biệt vấn đề vật chất Lúc V.I Lênin nhận xét: “Có tình trạng thối chí, tinh thần, phân liệt, chạy dài, từ bỏ lập trường, nói chuyện dâm bơn khơng phải trị Xu hướng ngày ngả triết học tâm; chủ nghĩa thần bí dùng để che đậy tinh thần phản cách mạng” (V.I Lênin, 2006b, tr 11- 12) Tình hình đó, thúc đẩy V.I Lênin nhanh chóng đặt nhiệm vụ phải phân tích tình hình trị- xã hội, phân tích thành tựu khoa học, phải phê phán, phải làm rõ đúng- sai; giải nhiệm vụ mà thực tiễn, khoa học đặt lúc Tác phẩm Chủ nghĩa vật chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán đời giải khó khăn, nhiệm vụ đặt lúc Đặc biệt, V.I Lênin phân tích thành tựu vật lý học lúc nhận cần thiết phải đưa cách hiểu vật chất- Vấn đề mà nhà vật lý học dựa vào thành tựu, khám phá lý giải sai lầm làm nên khủng hoảng giới quan lúc giờ; vấn đề mà nhà tâm dựa vào để công triết học Mác Xoay quanh vấn đề vật chất, V.I Lênin thể tinh thần mácxít bày tỏ quan điểm xác để đấu tranh chống lại luận điệu xuyên tạc, sai lầm chủ nghĩa tâm vật lý học, đứng đầu chủ nghĩa Makhơ, góp phần bảo vệ, bổ sung phát triển chủ nghĩa Mác Quan điểm vật chất V.I Lênin có ý nghĩa việc phát triển phạm trù vật chất, giải khó khăn, khủng hoảng tranh vật lý học lúc giờ; mà cịn có ý nghĩa lớn vai trò định hướng phương pháp luận quan điểm thực tiễn Việc nghiên cứu, nắm rõ, hiểu sâu vấn đề vật chất cần thiết nhằm bảo vệ phát triển chủ nghĩa vật biện chứng Vì vậy, việc tìm hiểu “Quan điểm V.I Lênin vật chất tác phẩm Chủ nghĩa vật chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán” giai đoạn việc làm cần thiết, giúp nhận thức vận dụng đắn, phù hợp dẫn V.I Lênin, đấu tranh chống lại quan điểm sai trái phủ nhận, xuyên tạc quan điểm V.I Lênin vật chất nói riêng, bảo vệ quan điểm đắn chủ nghĩa Mác – Lênin nói chung, góp phần vào nhiệm vụ bảo vệ tảng tư tưởng Đảng ta tình hình Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài Hình thành, phát triển học thuyết mình, trình C Mác Ph Ăngghen xây dựng, bổ sung, chỉnh sửa, phát triển đồng thời đấu chống lại quan điểm sai lầm, chống phá lực Người kế cận xuất sắc C Mác Ph Ăngghen, lãnh tụ vĩ đại cách mạng Nga giới V.I Lênin đưa chủ nghĩa Mác nói chung, triết học Mác nói riêng phát triển tới tầm cao mới, người đưa chủ nghĩa Mác thành thực cách mạng Tư tưởng ông không di sản lớn lao nước Nga mà nhân loại, vũ khí lý luận cho phong trào cách mạng thuộc địa trình giành lại “quyền thiêng liêng” V.I Lênin kế thừa phát triển chủ nghĩa Mác ba phận triết học, kinh tế trị học, chủ nghĩa xã hội khoa học hình thành nên chủ nghĩa Mác- Lênin Do đó, tư tưởng ông tất yếu trở thành đối tượng nghiên cứu nhiều quốc gia, nhiều lĩnh vực Đặc biệt, triết học ông nhân vật nước nước quan tâm, nghiên cứu, đề cập tới Các cơng trình nghiên cứu vấn đề vật chất V.I Lênin triển khai, thực theo hai hướng Hướng thứ nhất, quan điểm V.I Lênin vật chất phân tích lịch sử triết học lịch sử triết học Mác- Lênin Hướng thứ hai, nghiên cứu quan điểm V.I Lênin vật chất tác phẩm “Chủ nghĩa vật chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán” Hướng thứ nhất, kể cơng trình nghiên cứu bản, quan trọng sau: Tiêu biểu Liên Xô trước Đông Âu xuất tái nhiều lần tác phẩm kinh điển V.I Lênin Cơng trình nghiên cứu nhà xuất Viện nghiên cứu lịch sử phát triển chủ nghĩa Mác- Lênin Trung Quốc cho sản phẩm tập mang tên “Lịch sử chủ nghĩa Mác” Đây cơng trình nghiên cứu cơng phu, tổng kết chi tiết tồn q trình hình thành, bổ sung, phát triển đấu tranh bảo vệ chủ nghĩa Mác Ở tập II từ trang 337-380, viết biến đổi, phát triển chủ nghĩa Mác điều kiện mới- thời kỳ đầu chủ nghĩa tư đế quốc Với thời lượng 44 trang nghiên cứu, phân tích vấn đề bảo vệ giới quan mác xít V.I Lênin Nhóm tác giả phân tích đấu tranh V.I Lênin chủ nghĩa xét lại chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán phương diện triết học, đặc biệt vấn đề vật chất thể tác phẩm Chủ nghĩa vật chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán Cơng trình đồ sộ dịch sang tiếng Việt, xuất năm 2003, 2004, nguồn tài liệu giá trị cho việc học tập, giảng dạy, nghiên cứu chủ nghĩa Mác- Lênin Chủ nghĩa Mác- Lênin tuyên truyền sớm vào phong trào niên, phong trào u nước, phịng trào cơng nhân Nhưng từ sau cách mạng tháng Tám năm 1945, chủ nghĩa Mác- Lênin nghiên cứu có hệ thống Cho tới nay, nước ta có nhiều tác giả, nhiều tác phẩm, sách, cơng trình nghiên cứu khoa học chủ nghĩa Mác Các tác giả nghiên cứu lịch sử phát triển chủ nghĩa Mác- Lênin ; nội dung vận dụng học thuyết vào vấn đề xã hội Việt Nam Đó sản phẩm, kết nghiên cứu nghiêm túc, dày cơng, khoa học có vai trò, giá trị lớn việc xây dựng lý luận vận dụng lý luận vào thực tiễn Việt Nam Một số tác giả lớn Nguyễn Trọng Chuẩn, Lê Hữu Tầng, Nguyễn Văn Huyên, Lê Doãn Tá, Trịnh Dỗn Chính, Đinh Ngọc Thạch, Nguyễn Thế Nghĩa… Việc phân tích, bày tỏ quan điểm tranh luận với người không quan điểm vấn đề thể luận triết học quan điểm vật chất, phương thức, hình thức tồn vật chất, khả nhận biết vật chất thể nhiều tác phẩm kinh điển nhà mácxít Nói quan điểm mang tính bước ngoặt, mang tính phát triển phạm trù vật chất phải kể đến số tác phẩm tiêu biểu Chống Đuyrinh (1878), Biện chứng tự nhiên (1873-1876; 1885-1886), Chủ nghĩa vật chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán (1908) Mỗi tác phẩm đời kết việc tổng kết điều kiện thực tiễn, thành tựu khoa học nhằm bổ sung, bảo vệ phát triển triết học Mác Ở Việt Nam, có nhiều cơng trình nghiên cứu trực tiếp đề cập đến phạm trù vật chất Tiểu biểu số là: 102 hội với tư cách nhà bác học lừng danh thời đại, người mở đường cho nhiều ngành khoa học mới, người thầy Anhxtanh (Einstein) Đánh giá chủ nghĩa tâm phần lịch sử tư tưởng nhân loại, nơi diễn trình phản biện lẫn học thuyết đối lập, làm nên động lực phát triển tri thức triết học, V.I Lênin nhấn mạnh: “Chủ nghĩa tâm thông minh gần với chủ nghĩa vật thông minh chủ nghĩa vật ngu xuẩn.” (V.I Lênin, 2005h, tr 293) Cùng với kiên trì lập trường phải kết hợp nghiên cứu, phân tích, vấn đề lý luận, yếu tố thời làm sở so sánh, đối chiếu với luận điểm tương phản, từ đưa kết luận xác đáng, để xác định rõ thái độ phê phán hay tiếp thu có chọn lọc Khắc phục cách đánh giá chủ quan, chiều máy móc Những phân tích V.I Lênin vấn đề triết học, vấn đề vật chất, nguyên tắc tính đảng triết học “Chủ nghĩa vật chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán” có giá trị to lớn việc đấu tranh chống biểu chủ nghĩa giáo điều chủ nghĩa bảo thủ khoa học thực tiễn xã hội Chủ nghĩa giáo điều chủ nghĩa bảo thủ trở thành nguy kìm hãm nghiệp đổi mới, tạo nên khoảng cách ngày xa lý luận thực tiễn; biểu chệch hướng, tự diễn biến hịa bình mặt lý luận địi hỏi khơng lơ là, cảnh giác đặc biệt không xa rời linh hồn sống triết học mácxít Tại Việt Nam, lúc sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh ln vận dụng văn hóa khoan dung người Việt việc đánh giá phong trào học thuyết Giữ vững tính đảng khơng có nghĩa cứng nhắc, giáo điều mà đòi hỏi phải vận dụng đươc “linh hồn” sống chủ nghĩa Mác- “tinh thần biện chứng”, lời dặn Bác Hồ “Dĩ bất biến, ứng vạn biến” Thứ ba, nắm vững chủ nghĩa Mác- Lênin nói chung, triết học Mác- Lênin nói riêng đồng thời hiểu vai trị định hướng giới quan triết học Mác- Lênin bối cảnh nay, định hướng nhận thức hoạt động thực tiễn Kiên định, giữ vững tính đảng mácxít phải 103 kiên định tảng lý luận chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, kiên định mục tiêu độc lập dân tộc chủ nghĩa xã hội Thực chất tranh sinh hoạt, đấu tranh tư tưởng nước ta thực thành cơng q trình cơng nghiệp hóa, đại hóa bước đưa đất nước thoát khỏi nghèo nàn, tránh nguy tụt hậu, phòng chống áp bất cơng, xây dựng cơng xã hội Ngun tắc tính đảng đòi hỏi phải kiên định, tin tưởng vào lãnh đạo Đảng Do đó, phải giàu lĩnh, dũng cảm, nhạy bén khoa học, phải làm rõ trọng tâm, trọng điểm quan điểm sai trái, thù địch Đất nước ta đứng quỹ đạo phát triển nhân loại tiến bộ, mà muốn thực mục tiêu công nghiệp hóa, đại hóa u cầu phải trang bị cho nguồn nhân lực đất nước trình độ tư lý luận tương ứng với thời có đủ sức giải nhiệm vụ thực tiễn toàn Đảng, toàn dân ta Tác phẩm Chủ nghĩa vật chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán cho mẫu mực, học quý giá việc triết học phục vụ tốt phục vụ cách khoa học nhiệm vụ trị Chính tất làm nên giá trị bất hủ tác phẩm vĩ đại Những dẫn V.I Lênin việc đưa ra, phân tích, lý giải vật chất lý luận tác phẩm Chủ nghĩa vật chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán đến thực có giá trị cao Hiện nay, mà vận động phát triển triết học có nhiều hướng, phương diện đa dạng, đặc biệt có khơng trào lưu triết học đời nuôi tham vọng vượt lên đứng chủ nghĩa vật lẫn chủ nghĩa tâm; phủ nhận mối liên hệ thân chúng với tư tưởng trị Những dẫn mang ý nghĩa phương pháp luận quan trọng V.I Lênin cần vận dụng cách khoa học để vừa tránh áp đặt nhận định, quy kết, lại vừa tránh ngộ nhận cách thiếu sở, thiếu phê phán lý luận điều kiện mở của, hội nhập 104 Kết luận chương Những năm kỷ XIX- năm đầu kỷ XX, với phát triển mạnh mẽ khoa học tự nhiên nói chung vật lý học nói riêng Thể tính bước ngoặt,ở chỗ chúng làm thay đổi quan điểm truyền thống tồn lâu Lúc này, nhà triết học tâm, vật siêu hình ngả theo phái kinh nghiệm phê phán rút kết luận sai lầm nhận thức luận, nhằm chống lại chủ nghĩa vật biện chứng Họ cho rằng, triết học mácxít lỗi thời cần thiết phải thay triết học họ- “triết học khoa học tự nhiên đại”, “triết học tối tân”,… Ở Nga, với khó khăn, rối ren trị, tư tưởng sau thất bại cách mạng 1905-1907 người theo chủ nghĩa Makhơ Nga xuyên tạc thành tựu khoa học tự nhiên, đòi xét lại nguyên lý chủ nghĩa vật biện chứng lẫn chủ nghĩa vật lịch sử V.I Lênin phân tích cách mạng khoa học tự nhiên phê phán quan điểm tâm hình thành vật lý học rút kết luận triết học để bảo vệ phát triển chủ nghĩa vật biện chứng Các nhà khoa học, triết học lúc cho lượng thực thể giới, không trước cho vật chất, nên phải lấy khái niệm “năng lượng” thay cho khái niệm “vật chất” “tinh thần” Chính suy nghĩ, lý giải, kết luận tâm sản sinh chủ nghĩa tâm vật lý Cuộc khủng hoảng giới quan- nói cách lý giải tâm vật chất, nguồn gốc sâu xa Các nhà tâm đến kết luận sai lầm vật chất “biến mất” Sự hoang mang, phương hướng diễn nhà bác học lừng danh thiếu phương pháp tư biện chứng Họ giữ quan điểm tính tuyệt đối không gian thời gian- không gian thời gian không thay đổi, không lệ thuộc vào vận động vật chất; họ vật chất đồng với nguyên tử, với khối lượng; vận động vật chất ngoại lực tác 105 động Họ khơng hiểu khó khăn họ gặp giải thích khái niệm, phạm trù cách siêu hình thực khách quan vận động biện chứng Chủ nghĩa tâm vật lý đời sở lý giải tâm phát vật lý học, phạm trù vật chất triết học vật chất khoa học Tất điều đặt yêu cầu cấp thiết phải thiết lập cách hiểu mới, cách hiểu hoàn chỉnh phạm trù vật chất Với việc đưa định nghĩa vật chất, V.I Lênin đáp ứng nhu cầu cấp thiết đó, người phát triển phạm trù cách hoàn thiện đến thời điểm V.I Lênin đưa phương pháp định nghĩa để định nghĩa phạm trù vật chất Theo đó, định nghĩa vật chất V.I Lênin bao gồm nội dung sau: Thứ nhất, vật chất phạm trù triết học Quan điểm “vật chất trừu tượng” Ph Ăngghen sở để V.I Lêin đến “vật chất phạm trù triết học” Ông phân biệt phạm trù vật chất triết học với vật chất- đối tượng nghiên cứu khoa học Vật chất triết học xem xét phạm trù chung nhất, rộng nhất, mối quan hệ với phạm trù đối lập ý thức, nguồn gốc cảm giác, ý thức Thứ hai, V.I Lênin trả lời cách rõ ràng, dứt khoát “vật chất phạm trù triết học dùng để thực khách quan” Thế giới xung quanh vô đa dạng, phong phú ln vận động, biến đổi phát triển Do đó, tất dù có kết cấu đơn giản hay phức tạp, mang điện hay không mang điện, hữu sinh vơ sinh, tồn bên ngồi ý thức người nằm khái niệm vật chất Đặc tính vật chất tồn với tư cách thực khách quan Thứ ba, luận điểm “Vật chất… cảm giác chụp lại, chép lại, phản ánh….” V.I Lênin vạch rõ ràng người có khả nhận thức giới vật chất ( thực khách quan) nguồn gốc nhận thức thực khách quan 106 Thứ tư, luận điểm “Vật chất tồn không lệ thuộc vào cảm giác” Ở đây, V.I Lênin khẳng định rõ ràng tồn vật chất khách quan, độc lập với cảm giác Ông “sự khác vật chất tinh thần tương đối, khơng phải vơ hạn” V.I Lênin tiếp tục tư tưởng Ph Ăngghen, phân tích phương thức tồn vật chất, đồng thời phê phán nhận định sai lầm chủ nghĩa tâm vật lý chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán vấn đề V.I Lênin khảo sát lịch sử bàn không gian, thời gian; dẫn phân tích đối lập số quan niệm vật (Phoiơbắc, Ph Ăngghen ) vấn đề để đối chiếu với quan niệm chủ nghĩa tâm (Đuyrinh, Cantơ, Makhơ) Đồng thời, V.I Lênin vạch rõ, thành tựu, khám phá khoa học tự nhiên đầu kỷ XX làm thay đổi quan điểm thuộc tính cụ thể khơng gian thời gian, làm phong phú thêm hiểu biết không gian thời gian V.I Lênin tiếp tục tư tưởng Ph Ăngghen để bác bỏ gọi vận động khơng có vật chất V.I Lênin phê phán việc thay khái niệm vật chất khái niệm lượng, cố ý tách vận động khỏi vật chất Và vật chất tồn tại, tồn với thuộc tính vốn có vận động, tranh giới tranh vật chất vận động Khi tìm hiểu, đánh giá thành tựu khoa học tự nhiên, theo V.I Lênin việc phân tích tính thống vật chất vận động, tính khách quan khơng gian thời gian quan trọng bởi, chủ nghĩa tâm lợi dụng thành tựu khoa học, đưa kết luận sai lầm vật chất lỗi thời, vật chất tiêu tan, khơng có khơng gian, thời gian, muốn thực mục đích tách vận động khỏi vật chất Phạm trù vật chất V.I Lênin hiểu rộng vào xã hội tính vật chất tồn xã hội; điều giúp V.I Lênin đập tan công vào chủ nghĩa vật lịch sử 107 Định nghĩa vật chất V.I Lênin đời có ý nghĩa lý luận ý nghĩa thực tiễn lớn Thứ nhất, ý nghĩa lý luận Một là, V.I Lênin làm rõ, phát triển quan niệm vật biện chứng vật chất; giải triệt để vấn đề triết học, vật chất có trước ý thức có sau, vật chất định cho ý thức Qua thấy người nhận thức giới quan thông qua chép, chụp lại phản ánh thực khách quan Định nghĩa vật chất Lênin tạo sở tảng, tiền đề để xây dựng quan niệm vật xã hội Hai là, định nghĩa vật chất V.I Lênin khắc phục triệt để sai lầm chủ nghĩa vật siêu hình; khắc phục quan điểm tâm lĩnh vực xã hội chủ nghĩa vật trước Mác Ba là, định nghĩa vật chất V.I Lênin chống lại luận điệu sai lầm chủ nghĩa tâm hình thức Thứ hai, ý nghĩa thực tiễn, định nghĩa vật chất V.I Lênin định hướng giới quan đắn phương pháp luận khoa học cho nhà mácxít cho khoa học tự nhiên phát triển hướng; định hướng quan điểm thực tiễn Từ ý nghĩa lý luận ý nghĩa thực tiễn đó, địi hỏi cần phải nghiên cứu, nắm rõ, hiểu sâu lý luận V.I Lênin vật chất, luận điểm ông xung quanh vấn đề để vận dụng tốt quan điểm đó, bảo vệ, chống lại xuyên tạc phạm trù Vận dụng quan điểm vật chất, nguyên tắc tính đảng, mối quan hệ biện chứng vật chất tinh thần V.I Lênin nhận thức, sinh hoạt tư tưởng vấn đề thực tiễn việc vô cần thiết, vấn đề thời Thứ nhất, kiên định lập trường tính đảng triết học luôn cần thiết, giải vấn đề triết học phải giữ vững lập trường vật, phải ghi nhớ tính đảng triết học Mác- Lênin thể thống lý luận thực tiễn, khoa học cách mạng phải có thái độ sáng tạo việc giải vấn đề triết học 108 Thứ hai, q trình tìm hiểu triết học ngồi mác xít, mặt kiên trì tính đảng phái; mặt khác, nắm vững cách tiếp cận mácxít triết học “tinh hoa mặt tinh thần thời đại” Thứ ba, nắm vững chủ nghĩa Mác- Lênin nói chung, triết học Mác- Lênin nói riêng đồng thời hiểu vai trò định hướng giới quan triết học Mác- Lênin bối cảnh nay, định hướng nhận thức hoạt động thực tiễn Những dẫn mang ý nghĩa phương pháp luận quan trọng V.I Lênin cần vận dụng cách khoa học để vừa tránh áp đặt nhận định, quy kết, lại vừa tránh ngộ nhận cách thiếu sở, thiếu phê phán lý luận điều kiện mở của, hội nhập 109 PHẦN KẾT LUẬN Chủ nghĩa Mác - Lênin nói chung, triết học Mác - Lênin nói riêng, có trình hình thành phát triển 174 năm với bao thăng trầm lịch sử, trãi qua giai đoạn đấu tranh, bổ sung, phát triển đến mang lịng giá trị bền vững bác bỏ triết học Mác- Lênin giới quan, phương pháp luận khoa học cho nhận thức giải vấn đề thực tiễn giới đương đại; xây dựng chủ nghĩa xã hội thực nghiệp đổi thành công Mỗi luận điểm, tư tưởng, quan điểm mang giá trị bền vững thể qua cơng trình nghiên cứu, tác phẩm nhà mácxít- tài sản tinh thần vô giá; đến chứa đựng sức sống mãnh liệt; sở khoa học, cách mạng soi rọi cho thực tiễn phát triển xã hội hôm “Chủ nghĩa vật chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán” nói tác phẩm kinh điển gối đầu giường; cơng trình có giá trị thời V.I Lênin Nó khơng chứng minh cho công lao V.I Lênin việc đấu tranh bảo vệ triết học Mác mà đưa triết học Mác lên tầm cao Tác phẩm không giải tất nhiệm vụ, vấn đề cấp bách lúc đặt mà đến dẫn V.I Lênin mang thở thời đại, ánh sáng giới quan khoa học, phương pháp luận cách mạng để cải tạo xã hội Tác phẩm “Chủ nghĩa vật chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán” viết sau thất bại cách mạng 1905-1907, xã hội Nga lúc gặp phải nhiều khó khăn Trên diễn đàn tư tưởng, nhiều trào lưu chống đối chủ nghĩa Mác Giữ vững lập trường mácxít, V.I Lênin phân tích tình hình cách mạng nước Nga, phát triển khoa học tự nhiên để đấu tranh chống lại lực thù địch mặt tư tưởng, bảo vệ chủ nghĩa Mác.; kịp thời trang bị tư tưởng khoa học, vũ khí lý luận cách mạng cho giai cấp công nhân cho phong trào cách mạng Tác phẩm chứa đựng nhiều vấn đề quan trọng, có ý nghĩa lý luận thực tiễn cao Mà đến tư tưởng, vấn đề Chủ 110 nghĩa vật chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán xứng đáng phân tích cách cặn kẽ, nghiên cứu cách nghiêm túc để ngày thấy giá trị khoa học cách mạng to lớn Trong vấn đề vật chất vấn đề trung tâm lý luận nhận thức, vấn đề cốt lõi tác phẩm Vấn đề quan trọng bảo vệ triết học mácxít chủ đạo lập trường giới quan sinh hoạt tư tưởng nay.Với việc đưa định nghĩa vật chất luận giải xung quanh vấn đề này, V.I Lênin người tổng kết lịch sử phát triển phạm trù người phát triển phạm trù đến trình độ hồn chỉnh thời điểm Những dẫn V.I Lênin việc đưa ra, phân tích, lý giải vật chất lý luận tác phẩm Chủ nghĩa vật chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán đến thực có giá trị cao V.I Lênin khơng hồn thành xuất sắc nhiệm vụ đặt tác phẩm mình, giải xuất sắc nhiệm vụ thực tiễn, triết học, khoa học đặt lúc giờ, mà để lại di sản to lớn, dẫn mang tính phương pháp luận quan trọng, định hướng đắn cho nhà khoa học, triết học sau phát triển Có thể nói bảo vệ, bổ sung phát triển chủ nghĩa Mác V.I Lênin chứng tỏ chủ nghĩa MácLênin hệ thống mở; luôn cần bổ sung, phát triển gắn với thành tựu khoa học tự nhiên, gắn với vận động, biến đổi điều kiện lịch sử- xã hội Quan điểm V.I Lênin vật chất khơng có tác dụng vạch đường cho khoa học tự nhiên đương thời tiếp tục phát triển theo hướng mà nguyên lý vấn đề nóng hổi, sở phương pháp luận để phân tích cách mạng khoa học- kỹ thuật đại, vũ khí sắc bén để phê phán trào lưu triết học tư sản đợi thành tựu khoa học tự nhiên nhằm chống lại triết học MácLênin Hiện nay, mà vận động phát triển triết học có nhiều hướng, phương diện đa dạng, đặc biệt có khơng trào lưu triết học đời nuôi tham vọng vượt lên đứng chủ nghĩa vật lẫn chủ nghĩa tâm; phủ nhận mối liên hệ thân chúng với tư tưởng trị Vấn đề 111 đặt phải nắm cho đúng, biết vận dụng sáng tạo, biết phát triển luận điểm điều kiện tương lai Những dẫn mang ý nghĩa phương pháp luận quan trọng V.I Lênin cần vận dụng cách khoa học để vừa tránh áp đặt nhận định, quy kết, lại vừa tránh ngộ nhận cách thiếu sở, thiếu phê phán lý luận điều kiện mở của, hội nhập Hiện nay, với kiên trì lập trường phải kết hợp nghiên cứu, phân tích, vấn đề lý luận, yếu tố thời làm sở so sánh, đối chiếu với luận điểm tương phản, từ đưa kết luận xác đáng, để xác định rõ thái độ phê phán hay tiếp thu có chọn lọc Khắc phục cách đánh giá chủ quan, chiều máy móc Trong q trình tìm hiểu triết học ngồi mác xít, mặt kiên trì tính đảng phái, mặt khác nắm vững cách tiếp cận mácxít triết học “tinh hoa mặt tinh thần thời đại” Khi đánh giá học thuyết, khơng nên tập trung vào khía cạnh giới quan mà bỏ qua hay xem nhẹ khía cạnh giá trị, tức vị trí, vai trị học thuyết phát triển tư duy, đóng góp vào kho báu tinh thần xã hội Những thành tựu mà nước ta thu sau 36 năm đổi mới, chứng tỏ đắn đường lối lãnh đạo Đảng, chứng minh sức mạnh khối đại đoàn kết toàn dân Dẫu biết rằng, đường phát triển khơng phải đường thẳng, lúc phẳng phiu, lúc trơn tru ý muốn mà phải đương đầu với khó khăn, thử thách Tuy nhiên, với thành tựu đạt được, với lãnh đạo đắn Đảng Cộng sản Việt Nam, đất nước ta có thuận lợi, sức mạnh thời đại tạo cho chúng thời mà tận dụng tốt, sáng suốt đòn bẩy quan trọng cho Việt Nam vươn cao vươn xa Ngày nay, lĩnh vực đời sống đất nước có phát triển đáng mừng, ngày thay da đổi thịt, lòng tin nhân dân Đảng ngày cao Lý luận chủ nghĩa Mác- Lênin Đảng ta vận dụng cách sáng tạo, phát huy tính cách mạng khoa học vào điều kiện thực tiễn Việt Nam đưa đến thành 112 đổi phát triển đất nước tương lai Chủ nghĩa Mác- Lênin giới quan, phương pháp luận khoa học cho giai cấp công nhân đại nhân loại tiến 113 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Cao Chi (2020) Vật lý đại- Một số vấn đề thời Khoa học kỹ thuật Cao Chi (2022) Vật lý đại Tp Hồ Chí Minh: Tri thức Dỗn Chính & Đinh Ngọc Thạch (1999) Triết học Trung cổ Tây Âu Hà Nội: NXB Chính trị quốc gia Dỗn Chính & Đinh Ngọc Thạch (2007) Một số vấn đề triết học Trung cổ Tây Âu TP Hồ Chí Minh: Trường Đại học KHXH&NV- ĐHQG TP HCM Dỗn Chính & Đinh Ngọc Thạch (2016) Vấn đề triết học tác phẩm C.Mác- Ph.Ăngghen V.I.Lênin Hà Nội: Chính trị quốc gia Đinh Ngọc Thạch- Dỗn Chính (2018) Lịch sử triết học phương Tây Hà Nội: Chính trị quốc gia Sự thật Nguyễn Trọng Chuẩn, Đặng Hữu Toàn (2000) Sức sống tác phẩm triết học Hà Nội: Chính trị quốc gia Nguyễn Tiến Dũng (2006) Lịch sử triết học phương Tây Tp Hồ Chí Minh: Tổng hợp T.p Hồ Chí Minh Lưu Phóng Đồng (2001) Giáo trình hướng tới kỷ 21 Triết học phương Tây đại (Lê Khánh Tưởng dịch) Lý luận trị Lưu Phóng Đồng (1994) Triết học phương Tây đại (Phạm Đỉnh Cầu dịch) Chính trị quốc gia Lê Văn Giạng (2004) Tìm hiểu phát triển học thuyết vật biện chứng vật lịch sử cuối kỷ XX Chính trị Quốc gia Đỗ Minh Hợp, Nguyễn Thanh & Nguyễn Anh Tuấn (2006) Đại cương lịch sử triết học phương Tây Tp Hồ Chí Minh: Tổng hợp T.p Hồ Chí Minh 10 Stephen Hawking (2020) Lược sử thời gian Tp Hồ Chí Minh: Trẻ 11 Nguyễn Ngọc Khá (2016) Lịch sử triết học Mác- Lênin Đại học Sư phạm TP Hồ Chí Minh 12 Nguyễn Ngọc Khá (2012) Phương pháp hệ thống số vấn đề lý luận vận dụng Chính trị quốc gia 114 13 Phạm Minh Lăng (2001) Những chủ để triết học phương Tây Hà Nội: Văn hóa- Thơng tin 14 Trang Phúc Linh (2004) Lịch sử Chủ nghĩa Mác tập II (Trần Khang dịch) Hà Nội: Chính trị Quốc gia 15 V.I Lênin (2005a) Tồn tập, tập Hà Nội: Chính trị quốc gia 16 V.I Lênin (2005b) Toàn tập, tập Hà Nội: Chính trị quốc gia 17 V.I Lênin (2005c) Tồn tập, tập Hà Nội: Chính trị quốc gia 18 V.I Lênin (2005d) Tồn tập, tập 17 Hà Nội: Chính trị quốc gia 19 V.I Lênin (2005e) Toàn tập, tập 18 Hà Nội: Chính trị quốc gia 20 V.I Lênin (2005f) Tồn tập, tập 20 Hà Nội: Chính trị quốc gia 21 V.I Lênin (2005g) Toàn tập, tập 27 Hà Nội: Chính trị quốc gia 22 V.I Lênin (2005h) Tồn tập, tập 29 Hà Nội: Chính trị quốc gia 23 V.I Lênin (2006a) Tồn tập, tập 41 Hà Nội: Chính trị quốc gia 24 V.I Lênin (2006b) Toàn tập, tập 42 Hà Nội: Chính trị quốc gia 25 V.I Lênin (2006c) Tồn tập, tập 45 Hà Nội: Chính trị quốc gia 26 Nguyễn Duy Quý (1998) Nhận thức giới vi mô Hà Nội: Khoa học xã hội 27 Lê Minh Quân (2009) Tư tưởng trị C.Mác, Ph Ăngghen, V.I.Lênin Hồ Chí Minh Chính trị Quốc gia 28 Nguyễn Chương Nhiếp & Nguyễn Ngọc Khá (2011) Hỏi Đáp Những nguyên lý chủ nghĩa Mác- Lênin Trẻ 29 Nguyễn Thế Nghĩa (2019) Tuyển tập triết học Hà Nội: Chính trị thật quốc gia 30 Nguyễn Thế Nghĩa (2007) Những chuyên đề triết học (Dành cho cao học nghiên cứu sinh) Khoa học xã hội 31 Đinh Ngọc Thạch (1999) Triết học Hy Lạp cổ đại Hà Nội: Chính trị Quốc gia 32 Trần Đức Thảo (1991) Vận dụng triết học Mác- Lênin cho Sự thật 115 33 Hội đồng Trung ương đạo biên soạn giáo trình quốc gia môn khoa học Mác– Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh (2004) Giáo trình triết học Mác– Lênin, Hà Nội: Chính trị quốc gia 34 Nhà xuất Sự thật (1980) Giới thiệu tác phẩm V.I.Lênin Chủ nghĩa vật chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán Hà Nội 35 Trường Đại học Kinh tế T.p Hồ Chí Minh (2005) Hệ thống câu hỏi- đáp án gợi mở hướng dẫn viết tiểu luận triết học T.p Hồ Chí Minh: Đại học quốc gia 36 Lê Dỗn Tá (1996) Triết học mácxít Q trình hình thành phát triển (giai đoạn Mác- Ăngghen Lênin Chính trị Quốc gia 37 Lê Doãn Tá (2003) Một số vấn đề triết học Mác- Lênin Lý luận thực tiễn Chính trị Quốc gia 38 Lê Dỗn Tá (2013) Triết học mácxít tư tưởng Hồ Chí Minh số vấn đề lý luận thực tiễn Chính trị Quốc gia 39 Lê Thanh Sơn (2001) Triết học Tây Âu trước Mác- Những vần đề TP Hồ Chí Minh: TP Hồ Chí Minh 40 C.Mác Ph.Ăngghen (2005a) Tồn tập, tập Hà Nội: Chính trị Quốc gia 41 C.Mác Ph.Ăngghen (2005b) Toàn tập, tập Hà Nội: Chính trị Quốc gia 42 C.Mác Ph.Ăngghen (2005c) Tồn tập, tập Hà Nội: Chính trị Quốc gia 43 C.Mác Ph.Ăngghen (2005d) Toàn tập, tập Hà Nội: Chính trị Quốc gia 46 C.Mác Ph.Ăngghen (1995a) Tồn tập, tập 19 Hà Nội: Chính trị Quốc gia 47 C.Mác Ph.Ăngghen (1994) Toàn tập, tập 20 Hà Nội: Chính trị Quốc gia 48 C.Mác Ph.Ăngghen (1995b) Tồn tập, tập 21 Hà Nội: Chính trị Quốc gia 49 C.Mác Ph.Ăngghen (2005e) Toàn tập, tập 23 Hà Nội: Chính trị Quốc gia 50 Hồ Chí Minh (1977) Về Lênin chủ nghĩa Lênin Sự thật 51 Học viện trị Quốc gia Hồ Chí Minh (2004) Giáo trình Triết học MácLênin (Phần chủ nghĩa vật lịch sử) Lý luận trị 52 Trần Giang Sơn (2012) Lược sử giới Cổ - Trung- Cận- Hiện đại Hà Nội: Quân đội nhân dân 116 53 Hồ Gia Hường & Vũ Dương Ninh (1971) Lịch sử giới cận đại, phần thứ nhất, tập II Hà Nội: Đại học tổng hợp 54 Nguyễn Văn Hồng, Vũ Dương Ninh & Võ Mai Bạch Tuyết (1987) Lịch sử giới cận đại, II Hà Nội: Đại học Trung học chuyên nghiệp 55 Vũ Dương Ninh & Nguyễn Văn Hồng Đại cương Lịch sử giớ cận đại (1997) Giáo dục 56 Nguyễn Như Hải (2008) Triết học khoa học tự nhiên Hà Nội: Giáo dục 56 Võ Mai Bạch Tuyết (1997) Lịch sử giới cận đại Mũi Cà Mau 58 Nguyễn Duy Thông, Lê Hữu Tầng & Nguyễn Văn Nghĩa (1979) Tìm hiểu chủ nghĩa vật biện chứng Hà Nội: Khoa học xã hội 59 Werner Heisenberg (2009) Vật lý triết học- Cuộc cách mạng khoa học đại Phạm Văn Thiều Trần Quốc Túy (dịch) Hà Nội: Tri thức 60 Michel Vadée (1992) Marx nhà tư tưởng (Trần Áng, Bùi Thanh Hương, Hồng Nghĩa Nguyễn Chí Tình dịch) Hà Nội: Viện Thơng tin khoa học xã hội 61 E.V.I Lencov (2003) Logic biện chứng Văn hóa thông tin 62 Kỷ yếu hội thảo khoa học Tác phẩm “Chủ nghĩa vật chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”- Giá trị ý nghĩa thời (2019) Tp Hồ Chí Minh: Khoa học xã hội Nhân văn