ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC NGUYỄN THỊ HÀ CHÂU NGHIÊN CỨU ĐỘC TÍNH CẤP VÀ TÁC DỤNG BẢO VỆ GAN CỦA VIÊN NANG NGŨ VỊ TỬ (Schisandra sphenanthera Rehder et Wils.) KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC NGÀNH DƯỢC HỌC HÀ NỘI - 2023 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC Người thực hiện: NGUYỄN THỊ HÀ CHÂU NGHIÊN CỨU ĐỘC TÍNH CẤP VÀ TÁC DỤNG BẢO VỆ GAN CỦA VIÊN NANG NGŨ VỊ TỬ (Schisandra sphenanthera Rehder et Wils.) KHĨA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC (NGÀNH DƯỢC HỌC) Khóa: QH.2018.Y Người hướng dẫn: ThS NGUYỄN THỊ PHƯỢNG ThS NGUYỄN THÚC THU HƯƠNG HÀ NỘI - 2023 LỜI CẢM ƠN Trong suốt trình học tập, nghiên cứu hồn thành khóa luận tốt nghiệp, em nhận nhiều giúp đỡ tận tình lời khuyên vô quý báu thầy, cô giảng viên Trường Đại học Y Dược – Đại học Quốc Gia Hà Nội, cán Viện Dược liệu gia đình bạn bè Trước hết em xin trân trọng bày tỏ lịng biết ơn, kính trọng tới Ths Nguyễn Thị Phượng khoa Dược lý – Hóa sinh, Viện Dược liệu, người trực tiếp hướng dẫn, hết lịng bảo, tận tình góp ý, tạo điều kiện, giúp đỡ em trình thực đề tài để em hồn thành đề tài cách tốt Cùng với đó, em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến anh, chị cán khoa Dược lý – Hóa sinh, Viện Dược liệu hỗ trợ, tạo điều kiện cho em suốt trình nghiên cứu để em thu thập số liệu hoàn thiện đề tài Em xin chân thành cảm ơn Ths Nguyễn Thúc Thu Hương thầy cô môn Dược liệu – Dược cổ truyền Trường Đại học Y Dược – Đại học Quốc Gia Hà Nội dành nhiều thời gian, tâm huyết quan tâm, giúp đỡ em q trình hồn thành khóa luận tốt nghiệp Các thầy cô gương sáng đạo đức tận tâm với nghề cho em học tập noi theo Em xin gửi lời cảm ơn tới Ban giám hiệu, toàn thể thầy cô Trường Đại học Y Dược – Đại học Quốc Gia Hà Nội toàn thể cán Viện Dược liệu tạo điều kiện cho em có hội học tập, nghiên cứu, thực hoàn thành chương trình học tập Cuối cùng, em xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè ln bên cạnh động viên, khích lệ sát cánh bên em, giúp em có thêm động lực để cố gắng trình học tập Sinh viên Nguyễn Thị Hà Châu DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Nghĩa tiếng anh Nghĩa tiếng việt AH Alcohol-associated hepatitis Viêm gan rượu ALP Alkalin phosphatase ALT Alanin aminotransferase APAP Acetaminophen AST Aspartat aminotransferase CCl₄ Carbon tetraclorid CYP450 Cytochrome P450 ĐVTN Động vật thí nghiệm LD₀ Lethal dose 0% Liều lớn khơng chết động vật thí nghiệm LD₅₀ Lethal dose 50% Liều gây chết 50% động vật thí nghiệm LD₁₀₀ Lethal dose 100% Liều nhỏ làm chết tất động vật thí nghiệm NAPQI N-acetyl-p-benzoquinoeimin PAR Paracetamol ULN Upper limit of normal Giới hạn bình thường DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1 Công thức viên nang Ngũ vị tử 21 Bảng 3.1 Kết thử độc tính cấp đường uống viên nang Ngũ vị tử 27 Bảng 3.2 Ảnh hưởng viên nang Ngũ vị tử lên hoạt độ AST huyết chuột (n=10) 29 Bảng 3.3 Ảnh hưởng viên nang Ngũ vị tử lên hoạt độ ALT huyết chuột (n=10) 30 DANH MỤC HÌNH ẢNH Hình 1.1 Một số hình ảnh Ngũ vị tử thu vùng núi Ngọc Linh Hình 3.1 Hình ảnh gan đại thể lơ chuột 28 Hình 3.2 Hoạt độ AST huyết chuột gây độc paracetamol 29 Hình 3.3 Hoạt độ ALT huyết chuột gây độc paracetamol 31 MỤC LỤC MỞ ĐẦU CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1 Tổng quan bệnh lý gan 1.1.1 Bệnh lý viêm gan cấp tính 1.1.2 Bệnh lý viêm gan mạn tính 1.1.3 Bệnh lý xơ gan 1.2 Tổng quan Ngũ vị tử 1.2.1 Phân loại thực vật 1.2.2 Đặc điểm thực vật 1.2.3 Phân bố 1.2.4 Thành phần hóa học 1.2.5 Tác dụng dược lý 10 1.3 Mơ hình nghiên cứu độc tính cấp đánh giá tác dụng bảo vệ gan thực nghiệm 14 1.3.1 Tổng quan nghiên cứu độc tính cấp 14 1.3.2 Tổng quan phương pháp đánh giá tác dụng bảo vệ gan 17 CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 21 2.1 Đối tượng nghiên cứu 21 2.2 Vật liệu trang thiết bị nghiên cứu 21 2.2.1 Động vật thí nghiệm 21 2.2.2 Thuốc hóa chất 22 2.2.3 Trang thiết bị nghiên cứu 22 2.3 Phương pháp nghiên cứu 22 2.3.1 Phương pháp nghiên cứu độc tính cấp 22 2.3.2 Phương pháp nghiên cứu tác dụng bảo vệ gan 23 CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 26 3.1 Nghiên cứu độc tính cấp 26 3.2 Nghiên cứu tác dụng bảo vệ gan 28 3.2.1 Kết hình ảnh gan đại thể 28 3.2.2 Kết đo hoạt độ AST 29 3.2.3 Kết đo hoạt độ ALT 30 CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN 32 4.1 Về độc tính cấp viên nang Ngũ vị tử 32 4.2 Về tác dụng bảo vệ gan viên nang Ngũ vị tử 33 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT 36 TÀI LIỆU THAM KHẢO MỞ ĐẦU Ở Việt Nam, bệnh gan bệnh thường gặp, có viêm gan, với phần lớn nguyên nhân nhiễm virus viêm gan, uống rượu nhiều, nhiễm độc (hóa chất, thuốc…) Một nghiên cứu toàn quốc gần rằng, ung thư gan nguyên nhân gây tử vong ung thư cao giới Việt Nam (chiếm tỷ lệ 31,04% nam 19,91% nữ tổng số ca tử vong ung thư) [1] Mặc dù y học đại đạt bước tiến lớn việc điều trị bệnh, song việc lựa chọn thuốc điều trị bệnh gan cịn nhiều hạn chế Bên cạnh đó, số thuốc có nguồn gốc hóa dược dùng điều trị có khả gây tổn thương gan [2, 3] Vì vậy, việc lựa chọn sử dụng loại thuốc có nguồn gốc tự nhiên vấn đề đặc biệt quan tâm trở thành xu hướng chung xã hội Chi Schisandra (Ngũ vị tử) có khoảng 22 – 25 lồi phân bố giới, chủ yếu tìm thấy Trung Quốc Năm 2006, Nguyễn Bá Hoạt cộng cơng bố lồi Ngũ vị tử có tên khoa học Schisandra sphenanthera Rehder & E.H Wilson tìm thấy dãy núi Ngọc Linh thuộc địa phận hai tỉnh Kon Tum Quảng Nam [4] Trong Y học cổ truyền, Ngũ vị tử vị thuốc chữa ho viêm phế quản, hen suyễn, bệnh di mộng tinh, tình trạng mồ ban đêm, chữa tiểu đường, bệnh tim đập nhanh chứng ngủ… [5] Một số nghiên cứu tác dụng dược lý Ngũ vị tử có tác dụng chống viêm gan, chống oxy hóa, có hoạt tính chống khối u hoạt tính chống virus [6] Tại Việt Nam, có số nghiên cứu đánh giá tác dụng cao chiết toàn phần Ngũ vị tử Tuy nhiên, chưa có cơng trình nghiên cứu độc tính cấp tác dụng bảo vệ gan viên nang Ngũ vị tử (chứa cao chiết giàu lignan) Để có chứng khoa học cho việc ứng dụng nghiên cứu lâm sàng, em thực đề tài: “Nghiên cứu độc tính cấp tác dụng bảo vệ gan viên nang Ngũ vị tử (Schisandra sphenanthera Rehder et Wills.)” với mục tiêu sau: Đánh giá độc tính cấp viên nang Ngũ vị tử chuột nhắt trắng Đánh giá tác dụng bảo vệ gan viên nang Ngũ vị tử mơ hình gây viêm gan cấp Paracetamol chuột nhắt trắng CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN 1.1 Tổng quan bệnh lý gan 1.1.1 Bệnh lý viêm gan cấp tính Viêm gan cấp khái niệm tình trạng gan bị tổn thương cấp nhiều tác nhân khác gây nên, tác nhân virus (các loại virus viêm gan A, B, C,…), vi khuẩn (xoắn khuẩn Leptospira), ký sinh trùng (sốt rét), viêm gan nhiễm độc loại hóa chất (rượu,…) hay thuốc (isoniazid, paracetamol…) [7] 1.1.1.1 Viêm gan virus Viêm gan virus bệnh nhiễm trùng có tổn thương thối hóa, hoại tử tế bào gan tổn thương mô đệm gan phản ứng viêm gây nên [8] Viêm gan virus viêm gan cấp tính viêm gan mạn tính Các nguyên nhân gây viêm gan virus phổ biến năm loại virus bao gồm: virus viêm gan A, virus viêm gan B, virus viêm gan C, virus viêm gan D, virus viêm gan E Các bệnh liên quan đến nhiễm virus viêm gan A virus viêm gan E xảy sau chúng xâm nhập vào thể diễn giai đoạn cấp tính Tuy nhiên, trường hợp nhiễm virus viêm gan B virus viêm gan C q trình lây nhiễm virus tồn thời gian dài, dẫn đến viêm gan mạn tính tiến triển thêm thành xơ gan ung thư gan [9] Tổn thương thường gặp viêm gan virus cấp viêm gan hoại tử ổ tế bào gan, đồng thời với đáp ứng tế bào đơn nhân, tế bào hoại tử thay tế bào viêm đơn nhân Từ đó, tế bào viêm bị trướng nước teo nhỏ, bè gan bị vỡ với tăng sinh tế bào Kuffer gây ứ mật, nặng hoại tử cầu nối hoại tử đám [7] Các biểu gan phát ban đau khớp phát triển nhiễm virus viêm gan A cấp tính Nhiễm virus viêm gan B cấp tính thường dạng cận lâm sàng khơng có triệu chứng khoảng 2/3 trường hợp Trong hầu hết trường hợp, triệu chứng thường không phổ biến q trình nhiễm virus viêm gan C cấp tính Bệnh nhân nhiễm virus viêm gan C thường tiến triển sang giai đoạn mạn tính khơng hồi phục Nhiễm virus viêm gan E cấp tính có 3.2.2 Kết đo hoạt độ AST Bảng 3.2 Ảnh hưởng viên nang Ngũ vị tử lên hoạt độ AST huyết chuột (n=10) STT Lơ thí nghiệm AST (U/L) P so với lô bệnh lý % ức chế so với lô bệnh lý Sinh lý 155,6 ± 5,5 - - Bệnh lý 3055,4 ± 255,5 - - Cao lignan 440 2302,9 ± 224,8 > 0,050 24,63 Cao lignan 660 1488,8 ± 26,7 < 0,010 51,27 Cao lignan 880 1323,1 ± 289,6 < 0,001 56,70 Chứng dương 1342,9 ± 220,5 < 0,001 56,05 Hoạt độ AST (U/L) 3500 3000 2500 2000 ** *** *** 1500 1000 500 Sinh lý Bệnh lý Cao lignan 440 Cao lignan 660 Cao lignan Chứng dương 880 Hình 3.2 Hoạt độ AST huyết chuột gây độc paracetamol ** p