Mục lục Chơng I Khái quát chung tiền mặt lợng tiền mặt lu thông I Tiền tiền mặt Tiền gì? Tiền mặt phận tiền nào? II Những nhân tố ảnh hởng đến lợng tiền mặt lu thông Nhu cầu tiền mặt làm phơng tiện trao đổi điều tiết Ngân hàng trung ơng Tỉ trọng toán không dùng tiền mặt kinh tế Tâm lý, thói quen tiêu dùng tiền mặt ngời dân Thực trạng hệ thống toán Chơng II Thực trạng lu thông tiền mặt nguyên nhân I Thực trạng lu thông tiền mặt nớc ta Tỉ trọng tiền mặt lu thông lớn Cơ cấu mệnh giá đồng tiền Nạn tiền giả Bất cập điều hoà lu thông tiền mặt Ngân hàng Nhà nớc II Nguyên nhân Hoạt động toán không dùng tiền mặt cha phát triển Ngân hàng Nhà nớc đà buông lỏng công tác quản lý toán tiền mặt Những nguyên nhân khách quan Chơng III Biện pháp góp phần giảm tỉ trọng lu thông tiền mặt kinh tế I Mở rộng toán không dùng tiền mặt Tạo hành lang pháp lý vững Hiện đại hoá công nghệ ngân hàng Đổi chế toán qua ngân hàng Nâng cao trình độ cán làm công tác toán II Giải pháp cấu mệnh giá đồng tiền Lời mở đầu Nền kinh tế Việt Nam dần hoàn thiện đặc điểm kinh tế tiền tệ Trong chu chuyển tiền tệ đóng vai trò kết nối chặt chẽ chủ thể kinh tế với qua mà định đến hiệu chu chuyển kinh tế nh hiệu phân bổ nguồn lực xà hội Thông qua mối quan hệ này, thay đổi điều kiện tiền tệ kinh tế dẫn đến thay đổi tơng ứng biến số vĩ mô theo quy luật định với điều kiện định Đặt kinh tÕ ViƯt Nam bèi c¶nh chung cđa nỊn kinh tế giới, mà vòng xoáy công nghệ thông tin đà nớc phát triển vào guồng máy toán đại với tiền tệ phi tiền mặt Việt Nam lại phải chống chọi với thực trạng lu thông tiền mặt lớn, ngời dân cha quen với phơng tiện toán không dùng tiền mặt Vấn đề đà gây tác động xấu cho kinh tế: tiền giả, tham nhũng Nh Nhng quan trọng đà làm giảm tốc độ chí tắc nghẽn luồng chảy tiền tệ buộc Ngân hàng Nhà nớc phải bỏ nhiều chi phí để khắc phục, đáp ứng nhu cầu tiền VND nóng bỏng nh giấy mực cho nhiều hội thảo để tìm biện pháp tháo gỡ Vì vậy, dựa kiến thức đà học đợc qua sách, báo em xin đa đánh giá biện pháp tháo gỡ cho thực trạng lu thông tiền mặt nớc ta Nhng phạm vi nghiên cứu môn học Ngân hàng Trung ơng em chủ yếu yếu đề cập đến vấn đề vấn đề dới góc độ Ngân hàng Nhà nớc ngân hàng có vai trò trung tâm hệ thống ngân hàng Do kiến thức hạn chế, thời gian tiếp cận môn học cha nhiều, luận tránh khỏi sai sót Em mong nhận đợc đóng góp ý kiến chân thành thầy cô giáo Em xin chân thành cảm ơn Chơng I: Khái quát chung tiền mặt lợng tiền mặt lu thông Để đánh giá đợc cách toàn diện sâu sắc thực trạng lu thông tiền nớc ta nh nguyên nhân ảnh hởng kinh tế, phải trả lời câu hỏi: Tiền mặt loại tiền nh nào? Tiền mặt đâu mà có? Tiền mặt đợc sử dụng nào? Những nhân tố định đến lợng tiền mặt lu thông? I Tiền tiền mặt Tiền gì? Từ xa xa, loài ngời bắt đầu có sản xuất hàng hoá, sản phẩm đợc trao đổi trực tiếp với Thoạt đầu, trao đổi hình thành cách đơn giản ngẫu nhiên Dần dần, ngời sử dụng thứ hàng hoá trung gian làm phơng tiện trao đổi Trong lịch sử nhiều loại hàng hoá đà đợc sử dụng làm phơng tiện trao đổi nh gia súc, da thú, đồng, sắt, bạc, vàng Nhthứ hàng hoá trung gian tiền Cùng với phát triển sản xuất trao đổi hàng hoá, tiền không ngừng thay đổi hình thức biểu cho phù hợp đến yêu cầu kinh tế: từ tiền kim loại đến tiền giấy, tiền điện tử Nh Nhng dù tồn vô hình hay hữu hình chất tiền không thay đổi, tiền không khác tiền tệ vật đợc chấp nhận chung làm môi giới trung gian trao đổi toán khoản nợ Tiền mặt giao dịch có hai loại: - Tiền giấy hay gọi giấy bạc ngân hàng Ngân hàng Trung ơng phát hành đợc đa vào lu thông thực chức phơng tiện trao đổi hàng hoá dịch vụ - Tiền kim loại: loại tiền đợc đúc kim loại, thờng đúc với t cách tiền lẻ thuận tiện cho trao đổi hàng hoá dịch vụ với mức giá khác Tiền đúc kim loại đợc đa vào lu hành tiền giấy Tiền mặt đợc in đúc theo quy định luật pháp tuân thủ quy chế phủ viêc phát hành tiền Tất tiền mặt in đúc chuẩn bị phát hành vào lu thông đợc chuyển tới Ngân hàng Trung ơng để bảo quản chuẩn bị đa vào lu thông II Những nhân tố ảnh hởng đến lợng tiền mặt lu thông Nhu cầu tiền mặt làm phơng tiện trao đổi điều tiết Ngân hàng Trung ơng Ngân hàng Trung ơng phát hành tiền mặt để thoả mÃn nhu cầu tiền mặt lu thông Tiền mặt đợc đa lu thông hay thu từ lu thông hoàn toàn bị chi phối nhu cầu tiền mặt làm phơng tiện trao đổi.Thanh toán tiền mua hàng hoá chi trả dịch vụ trả tiền mặt hay trích chuyển tiền tài khoản tiền gửi ngân hàng Nh vậy, tiền mặt hay số d tài khoản tiền gửi toán có t cách làm phơng tiện trao đổi nh Trong lu thông với khối lợng tiền, tiền mặt tăng tất yếu dẫn đến tiền gửi giảm tơng ứng ngợc lại Sự chuyển hoá tiền gửi tiền mặt đòi hỏi nghiệp vụ phát hành tiền mặt phải Ngân hàng Trung ơng thực Tại Việt Nam, NHNN lập quỹ dự trữ phát hành quỹ nghiệp vụ phát hành để điều tiết nhu cầu tiền mặt Tiền quỹ dự trữ phát hành hình thành từ nhà in, từ quỹ nghiệp vụ phát hành kể lành rách (tiền rách từ lu thông thị trờng qua quỹ nghiệp vụ phát hành chuyển sang cha có thủ tục để tiêu huỷ) Tiền quỹ nghiệp vụ phát hành hình thành từ quỹ dự trữ phát hành tiền thu từ lu thông NHNN phát hành tiền vào lu thông thu từ lu thông thông qua dịch vụ ngân quỹ, dịch vụ toán hoạt động khác NHNN với tổ chức tín dụng NHNN có nhiệm vụ đáp ứng nhu cầu thu chi tiền mặt cho tổ chức tín dụng sở số d tiền gửi họ NHNN Các tổ chức tín dụng thực dịch vụ tiền mặt nhằm đáp ứng nhu cầu tiền mặt kịp thời, xác, an toàn cho khách hàng gửi tiền Đồng thời có trách nhiệm thu tiền rách không đủ tiêu chuẩn lu thông thay tiền để đảm bảo tiền lu thông đẹp, đủ tiêu chuẩn, thuận lợi cho việc kiểm đếm xác, thuận tiện trao đổi Cân đối tiền mặt cho phù hợp với nhu cầu chi tiền mặt cho khách hàng rút tiền gửi, thu tiền rách đổi tiền lành làm tăng tiền mặt lu thông mà không làm tăng lợng tiền cả, chẳng qua thay đổi cấu tiền mặt tiền gửi Mặt khác, quy định NHNN tiêu dùng tiền mặt kinh tế, việc toán không dùng tiền mặt sách hỗ trợ phát triển khác có ảnh hởng đến lợng tiền mặt lu thông Tỉ trọng toán không dùng tiền mặt kinh tế Tại Việt Nam, NHNN áp dụng hai hình thức toán dùng tiền mặt không dùng tiền mặt Nếu tỉ trọng toán không dùng tiền mặt kinh tế mà cao phận tiền mặt lu thông nằm hệ thống ngân hàng giảm việc toán đợc diễn thông qua việc chuyển khoản ngân hàng, séc, thẻ Nh Tiền mặt không nằm tay chủ thể tham gia toán mà nằm tài khoản họ ngân hàng Điều có ảnh hởng tích cực đến việc quản lý tiền mặt NHNN nh tránh đợc số hành vi gian lận kinh tế Luồng vốn kinh tế đợc luân chuyển nhanh so với việc toán tiền mặt trao tay Tâm lý, thói quen tiêu dùng tiền mặt ngời dân Đây nhân tố có ảnh hởng lớn đến lợng tiền mặt lu thông ngời dân chủ thể tham gia toán ngời có quyền định lựa chọn phơng thức toán tiền mặt hay không dùng tiền mặt Ngoài yếu tố mang tính trun thèng, thãi quen th× viƯc a thÝch sư dơng phơng thức toán tiền mặt hay không dùng tiền mặt quốc gia chịu ảnh hởng hệ thống toán quốc gia Nếu hệ thống toán đại, thuận lợi tỉ trọng toán tiền mặt ngời dân ít, lợng tiền mặt lu thông giảm Việc toán đợc diễn qua ngân hàng cách nhanh chóng, lợng tiền mặt lu thông chuyển dới dạng tiền gửi tài khoản ngân hàng Hệ thống toán Thanh toán cầu nối sản xuất, phân phối, lu thông tiêu dùng, đồng thời khâu mở đầu kết thúc trình tái sản xuÊt x· héi Mét quèc gia nÕu thùc hiÖn tèt khâu toán góp phần quan trọng trình sản xuất, giúp cho tiến trình sản xuất đợc thực cách thuận lợi Nguợc lại, việc toán bị trục trặc, ách tắc trình sản xuất bị ngng trệ Chính vậy, quốc gia với hệ thống toán đại tỉ trọng toán qua ngân hàng cao giảm khối lợng tiền mặt lu thông, tiết kiệm chi phí in ấn, vận chuyển, bảo quản tiền ChơngII: Thực trạng lu thông tiền mặt nguyên nhân I: Thực trạng lu thông tiền mặt nớc ta Tỉ trọng tiền mặt lu thông lớn Nền kinh tế nớc ta đợc giới đánh giá kinh tế tiền mặt, thể thức toán không dùng tiền mặt có phát triển nhng hạn hẹp chậm chạp, mang tính truyền thống thời bao cấp Chính vậy, dịch vụ toán Ngân hàng cha đáp ứng đợc nhu cầu toán không dùng tiền mặt nên tỉ trọng toán tiền mặt tổng phơng tiện toán cao, đà tạo tâm lí thích sử dụng tiền mặt Tại Việt nam nay, tỉ trọng toán tiền mặt cao Năm 1992 chiếm 39%; năm 1993: 45%; năm 1994: 42%; năm 1995: 34%; Năm 1996: 33%; Năm 1997: 30,8%; Năm 1998: 26,6%; Năm 1999: 29,1% so với tiền cung ứng M2 Đây nguyên nhân chủ yếu gây tình trạng lợng tiền mặt nằm hệ thống ngân hàng lớn đà gây ảnh hởng tiêu cực không lĩnh vực tài tiền tệ thuộc ngân hàng mà tình trạng tạo điều kiện cho số hành động bất hợp pháp nảy sinh x· héi HiƯn nay, theo thèng kª cho thÊy tØ trọng tiền mặt lu thông nớc ta lớn, khoảng 45% Trong đó, nớc thuộc khối ASEAN khoảng 10%, nớc phát triển xấp xỉ 25% Những số đà bộc lộ rõ mức độ lạc hậu việc quản lí điều hành lu thông tiền mặt NHNN nh việc tạo giải pháp thúc đẩy hoạt động toán không dùng tiền mặt nớc ta Hơn mời năm qua, hệ thống ngân hàng không ngừng đợc củng cố phát triển, góp phần tích cực vào thành tựu chung công đổi bật đẩy lùi lạm phát phi mÃ, ổn định giá trị đồng tiền NhTuy nhiên, kinh tế n ớc ta đợc đánh giá kinh tế tiền mặt nên đà làm cho việc điều hoà lu thông tiền tệ quản lí kho quỹ khó khăn, phân tán, tốn kém, ảnh hởng lớn đến đại hoá công nghệ ngân hàng cấu trúc lại hệ thống Thực trạng lợng tiền mặt chiÕm tØ träng lín so víi lỵng tiỊn cung øng M2 phần nơi lỏng quản lí, thả lỏng hoàn toàn việc đa quy định toán tiền mặt Thực tế cho thấy rằng: việc quản lí tiền mặt thời gian qua NHNN đà không đợc đặt ra; muốn rút tiền mặt từ ngân hàng tuỳ ý họ có tiền tài khoản đợc ngân hàng cho vay, mà ngời ta vác hàng tỉ tiền mặt toán với mà không ràng buộc Từ dễ dÃi thực tế phát sinh nhiều tiêu cực nh tham ô tiền, tạo điều kiện cho kẻ buôn lậu, dễ thất thoát, gây rối loạn lu thông Trớc đây, tổng phơng tiện toán lu thông thị trờng Việt Nam lại có mặt ngân phiếu toán với nhiều mệnh giá khác Trong đó, có mệnh giá lớn 5.000.000 VND Về hình thức, phơng tiện toán không dùng tiền mặt nhng thực chất phơng tiện toán nh tiền mặt có thời hạn Chính tạo "hiệu ứng" bất lợi toán không dùng tiền mặt Việc trao đổi ngân phiếu toán để lấy tiền mặt ngợc lại đợc diễn bình thờng lu thông khối lợng, có sức hấp dẫn thực ngời ta mang hàng tỉ đồng ngân phiếu toán mua bán, toán mà không bị kiểm soát Ngân phiếu toán đời hoàn cảnh nh cứu cánh, mang tính tình điều kiện lạm phát cao, thiếu tiền mặt VND Đó phơng tiện toán có tình đặc thù, có giới hạn lu thông Việt Nam Nay, đà bộc lộ bất cập, áp lực đến toán không dùng tiền mặt Chính vậy, từ ngày 1/4/2002, hàng nghìn tỉ đồng ngân phiếu toán chấm dứt lu hành sau năm tồn tại, đòi hỏi phải có lợng tiền mặt VND tơng ứng thay lu thông, buộc ngân hàng Nhà nớc đứng trớc yêu cầu giải nhu cầu tiền mặt, thiếu tiền mặt lu thông Đặc biệt, kinh tế nớc ta tính quy luật thờng vào dịp cuối năm nhu cầu tiền mặt xà hội tăng lên cao, phục vụ cho chi lơng, thởng, toán nợ lơng, nợ trợ cấp, nợ tiền mua nông thủy hải sản, toán xây dựng bản, chạy vốn, cho thu đổi ngoại tệ doanh nghiệp, quan hành nghiệp, hệ thống ngân hàng thơng mại Kho bạc Nhà nớc Do đó, ngân hàng thơng mại nhiệm vụ kinh doanh bình thờng phải lo giải nhu cầu tiền mặt khách hàng mang tính thời vụ vào lúc cao điểm năm Trong dịp Tết, nhiều ngân hàng thơng mại thiếu khả toán, căng thẳng tiền mặt, không khất hoÃn chi, đặc biệt khan tiền lẻ cho chi tiêu dân c Tình trạng chí đợc đánh giá trầm trọng Ngân hàng Nhà nớc với vai trò "cứu cánh" cho ngân hàng thơng mại phải chuẩn bị lợng tiền VND để đáp ứng đủ cho nhu cầu tiền mặt lu thông kinh tế Chỉ riêng đợt Tết nguyên đán Nhâm Ngọ hồi đầu năm 2002 vừa qua, thông qua nghiệp vụ Swaps, Ngân hàng Nhà nớc đà hoán đổi 160 triệu USD, cung ứng 2400 tỉ đồng cho ngân hàng thơng mại để đáp ứng nhu cầu chi tiền mặt cho dân c doanh nghiệp Đây hậu tất yếu tình trạng sử dụng nhiều tiền mặt lu thông Hiện nay, tỉ trọng tiền mặt tổng phơng tiện toán nớc ta năm 2002 24%, cao tơng đơng với số quèc gia khu vùc, nh Trung Quèc lµ 18%, Inđônêsia 22%, ấn Độ 25% Khối lợng toán tiền mặt xà hội lớn tăng trởng nhanh vợt xa mức độ phát triển kinh tế, thu chi ngân sách, thuế, huy động vốn cho vay ngân hàng thơng mại Chỉ riêng Hà Nội năm 2002, tổng thu tiền mặt qua ngân hàng ớc tính đến 31-12-2002 đạt 104.575 tỉ đồng, tăng tới 58,2% so với năm trớc, tổng chi tiền mặt ớc đạt 98.523 tỉ đồng, tăng 64,8% so với năm 2001 Mấy năm gần số lợng tỉnh bội thu tiền mặt tăng lên, nhng số chi nhánh Ngân hàng Nhà nớc tỉnh bội chi tiền mặt, chủ yếu bội chi cho Kho bạc Trong dịp Tết dơng lịch Tết âm lịch, khối lợng lu chuyển tiền mặt tăng lên gấp bội so với bình thờng Ngân hàng Nhà nớc nh ngân hàng thơng mại phải tốn nhiều chi phí để đáp ứng đầy đủ lợng tiền Cơ cấu mệnh giá đồng tiền Ngân hàng Nhà nớc với vai trò quan kinh tế có quyền phát hành tiền, điều đồng nghĩa với việc Ngân hàng Nhà nớc phải đứng tổ chức in ấn, điều chỉnh, bảo quản, vận chuyển tiền, tính toán khoa học cấu mệnh giá đồng tiền đa lu thông Hiện tỉ trọng loại đồng tiền có mệnh giá nhỏ, tiền lẻ tơng đối lớn so với đồng tiền có mệnh giá cao Mới đây, Ngân hàng Nhà nớc đa đồng tiền có mệnh giá cao 100.000VND để thay ngân phiếu toán, nhng giải pháp cha đủ để giải nhu cầu tiền mặt lu thông Ngân phiếu toán trớc đợc giới kinh doanh a dùng mệnh giá lớn: 500.000 VND, 1.000.000 VND hay 2.000.000 VND Các quốc gia giới có mệnh giá đồng tiền tơng đơng 1,5 triệu đến triệu đồng Việt Nam Nhu cầu đồng tiền có mệnh giá lớn ngân phiếu toán rút khỏi lu thông toán đặt với Ngân hàng Nhà nớc thực trạng lu thông tiền mặt Nạn tiền giả Hiện nay, qua quan s¸t tõ thùc tÕ ta cã thĨ thÊy nạn tiền giả đà đến lúc gióng hồi chuông báo động, đặc biệt đồng tiền có mệnh giá lớn nh 20.000 đồng 50.000 đồng Lợng tiền mặt tồn lu thông nhiều nhng số ngời phân biệt đợc tiền giả tiền thật tiền giả đợc sản xuất với trình độ cao, tinh vi giống nh thật, chủ yếu đợc tổ chức in ấn từ nớc đa về, số chụp làm giả nớc với trình độ thấp, ngời sử dụng dễ phát Tiền Việt Nam lu hành nhiều hạn chế kỹ thuật in ấn khả tự bảo vệ, chống chụp, làm giả thấp so với trình độ nớc khu vực giới Do đó, Ngân hàng Nhà nớc phải coi trọng vấn đề tới chuẩn bị phát hành đồng tiền có mệnh giá lớn Bất cập điều hoà lu thông tiền mặt Ngân hàng Nhà nớc Ngành ngân hàng nói chung, Ngân hàng Nhà nớc nói riêng làm nhiệm vụ điều hoà lu thông tiền mặt từ địa phơng bội thu tiền mặt đến địa phơng bội chi tiền mặt rÊt tèn kÐm ViƯc béi thu hc béi chi tiỊn mặt địa phơng, có chuyển tiền Bu điện tạo nên Tức chuyển tiền Bu điện có địa phơng bội thu bội chi tiền mặt Nghiệp vụ chuyển tiền Bu điện mở tài khoản "vÃng lai Bu điện chuyển tiền" Kho bạc Nhà nớc quận, huyện Kho bạc Nhà nớc quận, huyện lại mở tài khoản tiền gửi chi nhánh quốc doanh Việc điều hoà tiền mặt cho dịch vụ chuyển tiền Bu điện ngành ngân hàng đảm nhiệm nhng nguồn vốn chuyển tiền Bu điện lại thể Kho bạc Nhà nớc, chi nhánh ngân hàng thơng mại trả lÃi tiền gửi hàng tháng cho Kho bạc Nhà nớc có số d chuyển tiền Bu điện Các chi nhánh ngân hàng thơng mại tỉnh gửi tiền vào chi nhánh Ngân hàng Nhà nớc ®ã cã sè d chun tiỊn Bu ®iƯn cịng đợc hởng lÃi hàng tháng từ Ngân hàng Nhà nớc Hiện nay, ngành ngân hàng bị thiệt nhiều tiền mặt nghiệp vụ chuyển tiền Bu điện, đứng giác độ điều hoà lu thông tiền tệ phát sinh nhiều chi phí tốn thời gian Vậy nghiệp vụ tiền mặt chiếm tỉ trọng lớn toàn chi phí hoạt động ngành ngân hàng nói chung NHTM nói riêng, số đông nhân viên phải làm công tác kho quỹ, vận chuyển, kiểm đếm, giao nhận, bảo vệ tiền mặt Do đó, giảm tỉ trọng lu thông tiền mặt kinh tế, NHTM thu hút đợc nguồn vốn với lÃi suất thấp mà tiết kiệm đợc chi phí, nâng cao hiệu kinh doanh Để làm đợc điều này, NHNN cần có quy định, định hớng hỗ trợ cho toàn hệ thống ngân hàng II Nguyên nhân Hoạt động toán không dùng tiền mặt cha phát triển Có thể khẳng định nhân tố chủ yếu ảnh hởng đến lợng tiền mặt lu thông Tại Việt Nam, hoạt động toán không dùng tiền mặt đà đợc thực nhng xa lạ ngời dân, việc toán tiền mặt đợc ngời dân a chuộng Ngoài nguyên nhân thuộc ngân hàng thơng mại bất cập quản lý điều hành Ngân hàng Nhà nớc cha thực mở đờng cho hoạt động toán không dùng tiền mặt phát triển 1.1 Tồn việc ban hành văn pháp quy toán toán không dùng tiền mặt Hoạt động toán nói chung đặc biệt toán không dùng tiền mặt đà có nhiều tiÕn bé, nhiỊu u tè thn lỵi xt hiƯn nhng nhiều điểm bất cập Tuy đà có số văn pháp quy hoạt động ngân hàng công tác toán đà đợc ban hành nhng nhìn chung lĩnh vực toán, văn pháp lý thiếu cha phù hợp Do vậy, giá trị pháp lý tính khả thi không cao Nghị định 91/CP Chính phủ ban hành năm 1993, định 22/QĐ - NH2 thống đốc Ngân hàng Nhà nớc ban hành chế độ toán không dùng tiền mặt qua ngân hàng năm 1994 không phù hợp đà gây trở ngại nhiều cho việc phát triển hệ thống toán không dùng tiền mặt nớc ta Hiện nay, đà có nhiều công cụ toán đại xuất hiện, nhng séc công cụ toán phổ biến giới Phần lớn nớc có luật séc riêng, séc đợc quy định Luật thơng mại, nên sử dụng séc tính pháp lý cao, quyền lợi ngời sử dụng séc đợc đảm bảo Còn Việt Nam cha có luật séc, Luật thơng mại không quy định mà séc đợc ban hành dới dạng Nghị định Chính phủ Song thực tế Nghị định Thông t hớng dẫn Ngân hàng Nhà nớc để thực Nghị định séc nhiều điểm cha phù hợp, tính khả thi không cao, tính pháp lý cha đảm bảo vững chắc, quyền lợi nghĩa vụ ngời tham gia sử dụng séc không rõ ràng Chế độ toán không dùng tiền mặt đợc Ngân hàng Nhà nớc ban hành theo định số 22/QĐ - NH2 ngày 21-2-1994 Thông t híng dÉn sè 08/TT -NH2 ngµy 2-6-1994 cịng cã nhiều điểm không phù hợp, nhng chậm đợc nghiên cứu sửa đổi Bản thân chế độ lại đợc quy định rải rác nhiều văn khác nhau, thờng văn sau thay phủ định văn trớc 1.2 Các hình thức toán vốn ngân hàng qua Ngân hàng Nhà nớc đơn điệu Các hình thức toán vốn ngân hàng nh công cụ toán nghèo nàn, toán bù trừ qua Ngân hàng Nhà nớc nặng kỹ thuật thủ công, phạm vi toán hẹp, cha có liên kết, phối hợp khách hàng với khách hàng toán Phần lớn sau gửi chứng từ toán vào ngân hàng khách hàng xem nh đà hết trách nhiệm, việc toán lại trông chờ ỷ lại vào ngân hàng Hiện nay, nhiều ngân hàng cha hiểu rõ hình thức toán bù trừ nên e dè việc tham gia Một phần lỗi Ngân hàng Nhà nớc cha tích cực tuyên truyền cụ thể, chi tiết đến đơn vị, sở vật chất địa điểm tham gia toán bù trừ yếu, trình độ cán toán viên thấp Về mặt điều hành có bất cập, việc điều hành cụ thể vốn toán Hệ thống ngân hàng thơng mại quốc doanh nằm Sở giao dịch mà không tham gia toán bù trừ chi nhánh cần vốn điều chuyển kịp thời đợc Một số thể thức toán ngân hàng vòng qua giao hoán ngoại bản, nên đến thực toán điện tử gặp nhiều vớng mắc.Những hạn chế xuất phát từ phía Ngân hàng Nhà nớc đà phần kìm hÃm hoạt động toán qua ngân hàng toàn hệ thống ngân hàng, làm tăng tỉ trọng tiền mặt lu thông 1.3 Tổ chức toán không dùng tiền mặt cha hoàn thiện Trong thời bao cấp, nớc có pháp nhân Ngân hàng Nhà nớc hoạt động ngân hàng, nên sẵn có hình thức tổ chức liên kết dịch vụ toán ngân hàng pháp nhân Bởi vậy, hoạt động dịch vụ toán không dùng tiền mặt phức tạp Chuyển qua thời kỳ đổi mới, xà hội hình thành nhiều pháp nhân ngân hàng, tổ chức tín dụng thuộc nhiều thành phần sở hữu pháp nhân tổ chức khác có hoạt động ngân hàng hành nghề dịch vụ toán không dùng tiền mặt, đòi hỏi cung ứng dịch vụ toán đa dạng, đa phơng, không tuý nh chế cũ Bởi "sân chơi" dịch vụ toán đà mọc lên rào chắn quyền tài sản, tạo lÃnh địa riêng pháp nhân hoạt động ngân hàng Thực trạng làm cho giao dịch hợp tác hành nghề dịch vụ toán ngân hàng khác pháp nhân bị cắt khúc, dẫn đến ách tắc Sự ách tắc gây tâm lý ngại đến với ngân hàng có nhu cầu dịch vụ toán không dùng tiền mặt nên cha hạn chế đợc tâm lý chuộng tiền mặt xà hội 1.4 Hạn chế phơng thức toán Mỗi phơng thức toán giải nhóm quan hệ giao dịch hiệp tác hành nghề dịch vụ toán ngân hàng định; vậy, có xuất 1 nhóm quan hệ giao dịch hiệp tác hành nghề dịch vụ toán không dùng tiền mặt ngân hàng tất yếu cần có thêm phơng thức toán tơng thích với yêu cầu phải luôn đảm bảo vừa an toàn tài sản ngân hàng, vừa mang lại tiện ích cao cho khách hàng Song muốn tạo tiện ích cao cho khách hàng phải tranh thủ vận hành thể thức toán nhanh nhất, mà việc toán vốn ngân hàng thờng phải thực theo quy trình thao tác quanh co gấp khúc nên chậm chạp Đó níu kéo hai nhiệm vụ phơng thức toán làm khó dễ cho khách hàng Bởi vậy, việc xác định kết cấu phơng thức toán thờng phải dÃn độ níu kéo cách dựa vào sở đảm bảo định đủ độ tin cậy cho yêu cầu an toàn tài sản ngân hàng, nhằm tạo khả giao dịch trực tuyến công đoạn nhất, nhằm đa lại tiện ích cao cho khách hàng thích ứng với tình hình phát triển có nhiều pháp nhân hoạt động ngân hàng thuộc nhiều thành phần sở hữu nhiều ngành chủ quản Trong thập niên 90, Ngân hàng Nhà nớc đà bổ sung số phơng thức toán nh: phơng thức toán chuyển tiền điện tử, phơng thức toán qua tài khoản tiền gửi toán Ngân hàng Nhà nớc, phơng thức toán thu hộ, chi hộ ngân hàng Song phơng thức toán có mặt hạn chế Phơng thức toán chuyển tiền điện tử ứng dụng công nghệ đại nhng phạm vi hoạt động khung định nhóm khách hàng mở tài khoản ngân hàng pháp nhân nên chật hẹp Nói chung, phơng thức toán hành cha hội đủ khả để giải nhóm quan hệ giao dịch hiệp tác hành nghề dịch vụ toán không dùng tiền mặt phát sinh ngân hàng nên cha khắc phục đợc tình trạng thể thức toán phải vận hành qua nhiều công đoạn gấp khúc, kéo dài, gây phiền hà, làm nản lòng khách hàng Đó nguyên nhân chủ yếu làm cho tác nghiệp dịch vụ toán không dùng tiền mặt chất lợng Điều chứng minh thực tế khách quan cần có thêm phơng thức toán hớng tới mục tiêu quản lý thống hai phơng diện: tổ chức nh tác nghiệp Trong cần đổi quan niệm vai trò trọng tài chức quản lý Ngân hàng Nhà nớc không thực biện pháp hành Nhà nớc đơn mà cần có biện pháp kỹ thuật tác nghiệp Có nh vậy, hoạt động toán không dùng tiền mặt ë ViƯt Nam míi cã thĨ ph¸t triĨn mét c¸ch đồng đợc 1.5 Tiến trình đại hoá ngân hàng chậm Ngân hàng Nhà nớc đóng vai trò "đầu tàu" lĩnh vực ngân hàng cha thực có bớc định hớng cho phát triển hoạt động toán toàn hệ thống ngân hàng Biểu cụ thể điều tiến trình đại hoá ngân hàng dài chậm so với yêu cầu phát triển sản phẩm kinh doanh dịch vụ ngân hàng Việc phát triển công cụ toán không dùng tiền mặt hạn chế, đặc biệt thiếu công cụ sử dụng công nghệ thông tin đại, hệ thống toán cha kết nối với kế toán giao dịch nên chứng từ luân chuyển phức tạp, liệu phải nhập lại nhiều lần nên không tránh khỏi sai sót ảnh hởng đến tốc độ toán chung toàn hệ thống Việc trang bị thiết bị tin học năm qua Ngân hàng Nhà nớc tồn vấn đề cần giải nh chiến lợc đầu t, phơng thức trang bị cho chi nhánh Ngân hàng Nhà nớc, việc theo dõi tình hình trang thiết bị, bảo trì bảo hành cha đợc coi trọng mức Mặt khác, trình độ cán thực toán hạn chế lại không ®ỵc cËp nhËt kiÕn thøc míi, vËy cha ®đ sức để thực toán lớn Thực tế khó khăn không nhỏ thực dự án đại hoá ngân hàng Ngân hàng Nhà nớc đà buông lỏng công tác quản lý toán tiền mặt Tiền mặt đợc sử dụng nhiều lu thông xuất phát từ việc tiêu dùng tiền mặt không hạn định kinh tế Việc sử dụng tiền mặt toán tổ chức, cá nhân kinh tế tràn lan, chí tổ chức kinh tế có tài khoản ngân hàng nhng toán với tiền mặt Việc quản lý tiền mặt Ngân hàng Nhà nớc đà không đợc đặt Ai muốn rút tiền mặt từ ngân hàng tuỳ ý mà họ muốn miễn có tiền tài khoản đợc ngân hàng cho vay, mà khối lợng lớn khoản toán tiền mặt đợc diễn thờng ngày mà ràng buộc Mặt khác, quy định việc mở tài khoản tiền gửi toán ngân hàng Ngân hàng Nhà nớc không cải thiện đợc nhiều cấu loại tiền gửi ngân hàng thơng mại theo hớng giảm tỉ trọng tiền mặt lu thông Theo báo cáo thờng niên năm 1998 Ngân hàng Nhà nớc Việt Nam, số d tiền gửi không kỳ hạn ngân hàng thơng mại chiếm tỉ trọng 22,8% tổng phơng tiện toán, tiền mặt lu thông chiếm 26,6% tổng phơng tiện toán, cao tiền gửi không kỳ hạn 4% Cơ cấu tổng phơng tiện toán nh xa lạ với ngân hàng thơng mại nớc phát triển Cơ cấu tổng phơng tiện toán nớc phát triển theo hình chóp lật ngợc: lớp số d tiền gửi không kỳ hạn; lớp thứ hai tiền gửi có kỳ hạn xếp theo thời gian thứ tự từ dài đến ngắn; lớp thứ ba lớp cuối tiền mặt có khối lợng giá trị Những nguyên nhân khách quan Nguyên nhân gây tình trạng tỉ trọng lu thông tiền mặt lu thông tiền mặt lớn không hoàn toàn thuộc trách nhiệm Ngân hàng nhà nớc mà xuất phát từ nhân tố khách quan nh thói quen tâm lí tiêu dùng tiền mặt ngời dân lực Ngân hàng thơng mại Chúng ta cần phải thừa nhận xà hội lên từ kinh tế sản xuất nhỏ, sức ì tâm lí "tiền trao cháo múc" phổ biến, tiền mặt phơng tiện đợc a chuộng Mặt khác, thu nhập đại phận tầng lớp dân c Việt Nam thấp, ngời dân a chuộng tiền mặt nên cha có thói quen giao dịch toán qua ngân hàng Trong đó, thân Ngân hàng thơng mại lại cha đề đợc chiến lợc khách hàng thích hợp, biện pháp tuyên truyền, quảng cáo thờng xuyên, sâu rộng hoạt động ngân hàng tiện ích việc toán qua ngân hàng tới quảng đại dân c xà hội Quy mô dịch vụ toán Ngân hàng thơng mại cha đáp ứng đợc đủ nhu cầu khách hàng với phơng tiện bảo đảm chi phí hữu hiệu, kịp thời, bảo mật đáng tin cậy Các mẫu biểu, chứng từ công tác toán mang tính thủ công, việc lu trữ thông tin dự phòng bảo đảm an toàn nguồn liệu cha đợc cải tiến trọng mức Bên cạnh đó, tổ chøc bé m¸y thùc hiƯn nghiƯp vơ to¸n hiƯn cha đáp ứng đợc yêu cầu đặt ra, kỹ năng, nghiệp vụ cán nhiều bất cập Nhìn nhận vấn đề cách toàn diện, Ngân hàng nhà nớc phân tích đợc sâu sắc thực trạng nguyên nhân tình trạng lu thông tiền mặt nớc ta nay, để từ có giải pháp khắc phục nhợc điểm hỗ trợ cho phát triển hệ thống toán Ngân hàng thơng mại Chơng III: Biện pháp góp phần giảm tỉ trọng lu thông tiền mặt nỊn kinh tÕ ë níc ta hiƯn Đợc biết, hàng năm Ngân hàng Nhà nớc Việt Nam đà chi phí trăm tỉ đồng cho việc in tiền Văn minh nhân loại len lỏi vào ngành ngân hàng, hớng tới tiền tệ phi tiền mặt, tiền ghi sổ tiền gửi không kỳ hạn chiếm tỉ trọng lớn tổng phơng tiện toán quốc gia, để đạt đợc điều Ngân hàng Nhà nớc với vai trò quan quản lý lĩnh vực ngân hàng cần có giải pháp phù hợp kịp thời cho phép tiết kiệm chi phí lớn cho ngân hàng thơng mại, cho kinh tế cho thân Ngân hàng Nhà nớc I Mở rộng toán không dùng tiền mặt kinh tế Qua việc phân tích thuận lợi nh bất cập công tác toán thời gian qua, để mở rộng hoạt động toán không dùng tiền mặt, phát huy đầy đủ mạnh vai trò kinh tế, để ngân hàng thực làm tròn chức trung gian to¸n nỊn kinh tÕ Theo em, trớc mắt Ngân hàng Nhà nớc cần thực tốt số giải pháp chủ yếu sau: Tạo hành lang pháp lý vững Để hoàn thiện môi trờng pháp lý cho hoạt động toán qua ngân hàng điều kiện theo hớng cải tiến, hoàn thiện hệ thống toán tăng cờng hiệu lực quản lý Nhà nớc công tác toán, đề nghị sớm tổ chức nghiên cứu ban hành Nghị định hoạt động toán qua ngân hàng để thay Nghị định 91/CP ngày 25-11-1993 tổ chức toán không dùng tiền mặt văn liên quan khác đến không phù hợp; sớm ban hành quy chế thức toán thông qua chứng từ điện tử, sử dụng máy giao dịch tự động, quy định chuẩn nguồn liệu Đồng thời, cần nghiên cứu để ban hành luật séc séc công cụ toán phổ biến giới đà có công cụ toán đại xuất nh loại thẻ điện tử Tại Việt Nam, nỗ lực chuẩn bị tiền đề cho việc phát triển dịch vụ toán thẻ với chủ trơng mở rộng toán séc dân c Nhng nh tơng lai lâu dài séc công cụ toán chủ lực nớc ta Bởi điều kiện để phát triển toán thẻ nớc ta cha đầy đủ, chi phí cho việc xây dựng sở vật chất kỹ thuật rÊt tèn kÐm vµ mÊt nhiỊu thêi gian Trong đó, thu nhập dân c thấp, nhu cầu sử dụng thẻ xà hội cha phổ biến Hơn nữa, séc không toán tiền VND mà có séc ngoại tệ, séc không để toán nớc mà phải đợc sử dụng để toán với nớc Muốn séc Việt Nam phải đợc chuẩn hoá theo thông lệ sÐc qc tÕ Do vËy ph¶i cã lt vỊ sÐc Luật phải quy định rõ tội danh hình phạt vi phạm, điều cấm nh gian dối, lừa đảo, sửa chữa séc, phát hành séc không tiền b¶o chøng… Nh Cã nh vËy, ngêi sư dơng sÐc, kể ngân hàng thực yên tâm sử dụng séc Do đó, việc nghiên cứu để điều chỉnh, nâng cấp Nghị định 30/CP quy chế phát hµnh vµ sư dơng sÐc thµnh Lt sÐc lµ viƯc làm cần thiết Ngân hàng Nhà nớc cần rà soát lại tất chế độ, thể lệ toán, đặc biệt định số 22/QĐ - NH2 Thông t số 08/TT NH2 để loại bỏ hẳn quy định, công cụ toán không phù hợp nh Th tín dụng toán nớc (vì đà lâu khách hàng không sử dụng công cụ toán đợc quy định phức tạp, rờm rà, tốc độ toán chậm gây đọng vốn cho khách hàng) cần quy định cho phù hợp thông thoáng Hiện đại hoá công nghệ ngân hàng Đầu t trang thiết bị đại, đổi công nghệ ngân hàng để thực toán nhanh, xác an toàn định hớng chủ trơng lớn Ngân hàng Nhà nớc đà đề từ nhiều năm Ngân hàng Nhà nớc cần có sách hỗ trợ, khuyến khích vốn đầu t thuế cho hệ thống ngân hàng thời gian đầu thực dự án đại hoá công nghệ ngân hàng Ngân hàng Nhà nớc phải có kế hoạch, biện pháp tiếp nhận nguồn vốn tài trợ nớc ngoài, đặc biệt WB sử dụng hợp lý, có hiệu cho công đổi công nghệ ngân hàng Đầu t sở vật chất cách đồng để mở rộng phạm vi toán toàn quốc, hoàn thiện chế, sách toán nh quy trình hạch toán phơng tiện toán không dùng tiền mặt Đổi chế toán qua ngân hàng Cơ chế toán qua ngân hàng đà bộc lộ điều bất cập, nhiều nội dung có khoảng cách, thiếu tính ăn nhập với thực trạng xu Vì vậy, Ngân hàng Nhà nớc cần xây dựng chế toán qua ngân hàng theo hớng sau 3.1 Cần xác định chuẩn mực đối tợng, phạm vi hoạt động toán qua ngân hàng, bao gồm: ngân hàng, tổ chức tín dụng, tổ chức cá nhân mở tài khoản ngân hàng hay tổ chức tín dụng, không lÃnh thổ Việt Nam mà mối quan hệ toán với nớc ngoài, không phơng tiện toán không dùng tiền mặt mà phơng tiện toán tiền mặt 3.2 Ngân hàng, tổ chức tín dụng không nơi cung ứng dịch vụ toán mà chủ thể tổ chức, tham gia vào hệ thống toán 3.3 Hệ thống toán vừa đợc xác định không theo kênh toán riêng lẻ hệ thống nh toán khách hàng với tổ chức tín dụng, ngân hàng toán nội tổ chức tín dụng, ngân hàng mà kênh mang tính liên hiệp hệ thống nh trung tâm toán liên ngân hàng 3.4 Điều kiện thủ tục nguyên tắc mở sử dụng tài khoản toán phải theo hớng động mở, gò, trói nh trớc đợc 3.5 Vấn đề cho phép thấu chi tài khoản toán cần đợc xử lý thoả đáng hạn định đó, nhằm giải toán dây chuyền toán liên tục hệ thống Bởi, khoản tiền toán dù nhỏ nhng tạm thời thiếu tiền tài khoản toán mà không đợc thấu chi làm ách tắc toàn dây chuyền toán tổng thể 3.6 Phí toán cần đợc xác định theo hớng quản lý mang tính nguyên tắc, Ngân hàng Nhà nớc không nên xác định cho khâu, hệ thống toán riêng biệt Bởi lẽ, khâu toán phải qua nhiều công đoạn, liên quan đến nhiều đối tác, với tính sở hữu toán khác Mặt khác, mặt thị trờng toán có nhiều đối tác tham gia cạnh tranh, tính độc quyền phí toán không 3.7 Hoàn thiện tổ chức toán qua ngân hàng, Ngân hàng Nhà nớc cần kiến tạo hình thức tổ chức liên kết hành nghề dịch vụ toán không dùng tiền mặt ngân hàng khác pháp nhân Đó tập hợp đơn vị có hoạt động ngân hàng không phân biệt pháp nhân nh ngành chủ quản, để tiến hành giao dịch hiệp tác làm dịch vụ toán cho khách hàng, vừa đảm bảo tính thống nghỊ nghiƯp, võa t«n träng qun tù chđ cđa tõng pháp nhân hoạt động ngân hàng Ngân hàng Nhà nớc vừa quan quản lý Nhà nớc, vừa pháp nhân hoạt động ngân hàng nên không quan quản lý hành đơn mà cần phải pháp nhân chủ trì hình thức tổ chức liên kết để phát huy vai trò trọng tài hoạt động hiệp tác hành nghề dịch vụ toán không dùng tiền mặt ngân hàng khác pháp nhân 3.8 Ngân hàng Nhà nớc cần nhanh chóng xây dựng thực quy trình toán bù trừ điện tử, sở mở rộng phạm vi toán bù trừ tới ngân hàng huyện, quận, tránh phải qua khâu trung gian ngân hàng tỉnh vừa thời gian mà tốc độ toán lại chậm, hiệu công tác toán bù trừ không cao Nh 3.9 Ngân hàng Nhà nớc cần phối hợp hệ thống toán ngân hàng để cải tiến tổ chức toán ngân hàng ngày hoàn thiện Đồng thời cải tiến hình thức toán phù hợp với thực tiễn Việt Nam nh phát triển toán chuyển tiền điện tử, thẻ toán để mở rộng cho nhiều đối t ợng đặc biệt cá nhân 3.10 Tiếp tục cải tiến toán séc cá nhân để tạo điều kiện chi trả cá nhân có thu nhập từ doanh nghiệp Nhà nớc, quan hành nghiệp, tổ chức khác Nh thực toán dịch vụ nh điện nớc, cớc phí bu viễn thông, học phí, phơng tiện giao thông, mua hàng siêu thị khoản đóng góp khác dùng tiền mặt Nâng cao trình độ cán làm công tác toán Trong hoạt động ngân hàng nói chung lĩnh vực toán nói riêng, yếu tố tổ chức ngời định Do vậy, ngời làm công tác toán phải có đầy đủ lực trình độ chuyên môn vững Vì vậy, Ngân hàng Nhà nớc phải trọng tới việc đào tạo, bồi dỡng nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ cán bộ, nhân viên phân công, sử dụng cán có hiệu ngời, việc III Giải pháp cấu mệnh giá đồng tiền Ngân hàng Nhà nớc cần xem xét đa đồng tiền có mệnh giá cao hơn: 200.000VND hay 500.000VND lu thông mà ngân phiÕu to¸n cã mƯnh gi¸ lín: 500.000VND, 1.000.000 VND hay 2.000.000 VND rút khỏi lu thông Các quốc gia giới có mệnh giá đồng tiền tơng đơng 1,5 triƯu ®Õn triƯu ®ång ViƯt Nam ViƯc cung ứng cấu mệnh giá đồng tiền đa lu thông phải đợc tính toán khoa học Trong thời gian tới, Ngân hàng Nhà nớc nên có kế hoạch đa tiền kim loại lu thông, Việt Nam dờng nh quốc gia cuối giới tiền loại Để chống lại nạn tiền giả, Ngân hàng Nhà nớc cần phải có kế hoạch nâng cấp đồng tiền Việt Nam có khả chống giả cao, đồng thời triển khai mạnh mẽ chiến dịch tuyên truyền quảng bá khả nhận biết tiền giả dân chúng, phối hợp với quan công an đẩy mạnh đấu tranh với tội phạm tàng trữ, vận chuyển lu hành tiền giả từ vùng biên giới Kết luận Bớc sang thÕ kû 21 – thÕ kû cđa c«ng nghƯ thông tin đại mang tính toàn cầu đà kết nối tất quốc gia giới lại với Tính thống phụ thuộc không cho phép quốc gia đợc đặt xu chung Thơng mại ngày phát triển kèm với hàng loạt mối quan hệ đan xen, luồng tiền chu chuyển liên tục đòi hỏi Ngân hàng Nhà nớc cần có nhận thức toán tiền mặt, phát triển hoạt động toán không dùng tiền mặt để khơi thông dòng chảy tiền tệ Biện pháp Ngân hàng Nhà nớc không dừng việc phát hành giấy bạc có mệnh giá cao để thay ngân phiếu toán mà tiến tới tăng cờng toán không dùng tiền mặt, đẩy tỉ trọng toán không dùng tiền mặt lên 80 - 90% Để làm đợc điều đó, đòi hỏi phải có đạo Chính phủ, ngành, cấp toàn thể tổ chức cá nhân thống thực Đặc biệt phải giải toả tâm lý a thích sử dụng tiền mặt ngời dân Việt Nam từ lâu Ngành ngân hàng mà cụ thể Ngân hàng Nhà nớc phải xây dựng đợc đề án phù hợp khả thi để hoạt động toán thực công cụ thúc đẩy kinh tế phát triển Tài liệu tham khảo Tạp chí Ngân hàng (các số năm 2000, 2001, 2002) Tạp chí Khoa học đào tạo ngân hàng (các số năm 1999, 2001, 2002) Tạp chí Thị trờng tài (các số năm 1999, 2001, 2003) Giáo trình Ngân hàng Trung ơng (Học viện Ngân hàng) Giáo trình Lý thuyết tiền tệ ngân hàng (Học viện Ngân hàng) Báo cáo thờng niên Ngân hàng Nhà nớc năm 1998, 1999, 2000