ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM - HOÀNG THỊ LINH GIANG TÍN HIỆU THẨM MĨ TRONG THƠ QUANG DŨNG Chuyên ngành: Ngôn ngữ học Mã số: 8229020 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS LÊ ĐỨC LUẬN Đà Nẵng – Năm 2020 Tai ngay!!! Ban co the xoa dong chu nay!!! 16990151724541000000 MỤC LỤC Lời cam đoan Tóm tắt đề tài hai ngơn ngữ tiếng Việt tiếng Anh Danh mục chữ viết tắt Danh mục bảng, biểu đồ MỞ ĐẦU 1 Lý chọn đề tài Lịch sử nghiên cứu vấn đề .2 Đối tượng, phạm vi nghiên cứu .6 Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu .7 Ý nghĩa khoa học thực tiễn đề tài .7 Cấu trúc luận văn CHƯƠNG CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ LIÊN QUAN 1.1 Tín hiệu, tín hiệu ngơn ngữ tín hiệu thẩm mĩ 1.1.1 Tín hiệu 1.1.2 Tín hiệu ngơn ngữ .10 1.1.3 Tín hiệu thẩm mĩ 12 1.1.4 Mối quan hệ tín hiệu, tín hiệu ngơn ngữ tín hiệu thẩm mĩ 15 1.2 Các đặc trưng tín hiệu thẩm mĩ 16 1.2.1 Tính cấp độ 16 1.2.2 Tính hệ thống .17 1.2.3 Tính biểu 17 1.2.4 Tính biểu trưng 17 1.2.5 Tính trừu tượng cụ thể 18 1.2.6 Tính tác động .18 1.2.7 Tính biểu cảm 19 1.2.8 Tính truyền thống cách tân 19 1.2.9 Tính đẳng cấu 20 1.3 Chức tín hiệu thẩm mĩ 20 1.3.1 Chức biểu 20 1.3.2 Chức tác động .20 1.4 Phương thức cấu tạo tín hiệu thẩm mĩ văn nghệ thuật 21 1.4.1 Ẩn dụ 21 1.4.2 Hoán dụ 21 1.5 Các thể tín hiệu thẩm mĩ văn nghệ thuật .22 1.5.1 Hằng thể từ vựng 23 1.5.2 Hằng thể kết hợp 23 1.6 Các cấu tạo tín hiệu thẩm mĩ văn nghệ thuật 24 1.7 Vài nét thơ Quang Dũng 25 1.7.1 Cuộc đời nghiệp 25 1.7.2 Phong cách thơ Quang Dũng .30 CHƯƠNG 33 ĐẶC ĐIỂM CẤU TẠO CỦA MỘT SỐ TÍN HIỆU THẨM MĨ TRONG THƠ QUANG DŨNG 33 2.1 Tín hiệu thẩm mĩ Mây 33 2.1.1 THTM Mây xét cấu tạo 33 2.1.2 THTM Mây xét dạng thức thể .35 2.2 Tín hiệu thẩm mĩ Đơi mắt 37 2.2.1 THTM Đôi mắt xét cấu tạo .37 2.2.2 THTM Đôi mắt xét dạng thức thể 38 2.3 Tín hiệu thẩm mĩ Mồ 41 2.3.1 THTM Mồ xét cấu tạo .41 2.3.2 THTM Mồ xét dạng thức thể 44 CHƯƠNG 49 GIÁ TRỊ BIỂU ĐẠT CỦA MỘT SỐ TÍN HIỆU THẨM MĨ TRONG THƠ QUANG DŨNG 49 3.1 Biểu trưng cho tình yêu tuổi trẻ 49 3.1.1 Biểu trưng cho tuổi trẻ 49 3.1.2 Biểu trưng cho tình u lứa đơi, gia đình 53 3.1.3 Biểu trưng cho tình yêu quê hương, đất nước 59 3.2 Biểu trưng cho phẩm chất người lính .64 3.2.1 Biểu trưng cho hào hoa, lãng mạn 64 3.2.2 Biểu trưng cho khí phách người lính 72 3.2.3 Biểu trưng cho nghĩa tình người lính 76 3.3 Biểu trưng cho chiến tranh hịa bình 80 3.3.1 Biểu trưng cho mát, đau thương .80 3.3.2 Biểu trưng cho ý chí đấu tranh, tinh thần dân tộc 85 3.3.3 Biểu trưng cho khát vọng hịa bình 88 KẾT LUẬN 92 TÀI LIỆU THAM KHẢO 94 PHỤ LỤC 97 PHỤ LỤC 99 PHỤ LỤC 108 Danh mục chữ viết tắt TH : Tín hiệu THNN : Tín hiệu ngơn ngữ THTM : Tín hiệu thẩm mĩ HTTV : Hằng thể từ vựng HTKH : Hằng thể kết hợp CDT : Cụm danh từ CĐT : Cụm động từ CTT : Cụm tính từ Cụm C-V : Cụm chủ - vị Danh mục bảng, biểu đồ I Bảng Bảng Các cấu tạo THTM Mây 33 Bảng 2 Kết thống kê số lần xuất cấu tạo THTM Mây .33 Bảng Các thể THTM Mây 35 Bảng Kết thống kê số lần xuất thể THTM Mây 35 Bảng Các cấu tạo THTM Đôi mắt 37 Bảng Kết thống kê số lần xuất cấu tạo THTM Đôi mắt .38 Bảng Các thể THTM Đôi mắt 38 Bảng Kết thống kê số lần xuất thể THTM Đôi mắt .40 Bảng Các cấu tạo THTM Mồ 41 Bảng 10 Kết thống kê số lần xuất cấu tạo THTM Mồ .43 Bảng 11 Các thể THTM Mồ .44 Bảng 12 Kết thống kê số lần xuất thể THTM Mồ 46 II Biểu đồ Biểu đồ Biểu đồ so sánh tỉ lệ cấu tạo THTM Mây 34 Biểu đồ 2 Biểu đồ so sánh tỉ lệ thể THTM Mây 36 Biểu đồ Biểu đồ so sánh tỉ lệ cấu tạo THTM Đôi mắt .38 Biểu đồ Biểu đồ so sánh tỉ lệ thể THTM Đôi mắt 40 Biểu đồ Biểu đồ so sánh tỉ lệ cấu tạo THTM Mồ .44 Biểu đồ Biểu đồ so sánh tỉ lệ thể THTM Mồ 47 MỞ ĐẦU Lý chọn đề tài Ngôn ngữ tổ chức theo ngun tắc bản, ngun tắc tín hiệu ngun tắc hệ thống, nói cách khác ngơn ngữ hệ thống tín hiệu Điều cho thấy ngôn ngữ phận Ký hiệu học Xét góc độ này, ngơn ngữ đào sâu nghiên cứu kỷ qua Văn học – nghệ thuật ngơn từ, chất liệu đặc thù nhằm truyền tải thông tin thẩm mĩ, nhà văn lấy tín hiệu ngơn ngữ (THNN) làm phương tiện biểu đạt tín hiệu thẩm mĩ (THTM) chức biểu trưng nghệ thuật tác phẩm Mọi THTM bắt nguồn từ THNN nằm cấp độ cao thân phải nơi kí thác đặc sắc tâm tư, tình cảm, tư tưởng người nghệ sĩ Tác phẩm văn học hệ thống tín hiệu, yếu tố cấu thành THNN Tín hiệu thẩm mĩ từ, ngữ, câu chí văn Nghiên cứu tín hiệu thẩm mĩ hướng nghiên cứu mẻ đa diện để hiểu trọn vẹn nội dung nghệ thuật tác phẩm Tín hiệu thẩm mĩ tín hiệu (TH) sử dụng tác phẩm nghệ thuật với chức thẩm mĩ: biểu đẹp, truyền đạt bồi dưỡng cảm xúc đẹp Là phương tiện nghệ thuật, THTM phải tham gia vào trình tạo nghĩa liên tục, mang giá trị biểu trưng so với THNN thông thường Con đường nghiên cứu văn học góc nhìn ngơn ngữ tín hiệu thẩm mĩ hướng tiếp cận cần nghiên cứu Mỗi người nghệ sĩ định hình cho phong cách riêng nhà thơ Quang Dũng Có thể nói Quang Dũng số bút tiêu biểu có vị trí quan trọng thơ đại năm chống Pháp với phong cách hào hoa, lãng mạn, người nghệ sĩ đa tài với đầy đủ thơ, văn, nhạc, họa Chúng ta nhận thấy tiến trình thơ Việt Nam đại Quang Dũng tượng đặc biệt Ông tiếng từ sớm với thi phẩm tuyệt tác: Tây Tiến, Đôi mắt người Sơn Tây, Đôi bờ Riêng Tây Tiến, tác phẩm trở thành khúc tráng ca cho người lính nguyện hiến dâng tuổi xuân cho Tổ quốc Chính điều thơi thúc lật lại trang thơ hào hùng, lãng mạn đơi lần đau đến xé lịng ấy, chúng tơi chọn Quang Dũng Nhìn lại cơng trình nghiên cứu, từ phân tích, bình thơ Quang Dũng, luận văn thơ Quang Dũng ngôn ngữ thật chưa nhiều Vì chúng tơi chọn đề tài “Tín hiệu thẩm mĩ thơ Quang Dũng” với mong muốn góp phần làm rõ đặc sắc thơ Quang Dũng tín hiệu thẩm mĩ, khẳng định lần vị trí Quang Dũng tiến trình thơ Việt Nam đại, góp phần cảm thụ giảng dạy tốt thơ Quang Dũng nhà trường phổ thông 2 Lịch sử nghiên cứu vấn đề 2.1 Tình hình nghiên cứu tín hiệu thẩm mĩ Từ năm đầu kỉ XX, Charles Peirce (1839 – 1914) Ferdinand de Saussure (1837 – 1913) đặt sở cho Kí hiệu học khoa học kí hiệu chức đời sống xã hội Tất nhiên ý tưởng Kí hiệu học nhà triết học Anh John Locke đưa từ kỉ XVII Cha đẻ chuyên ngành Kí hiệu học: F.de Saussure Ch Peirce – ơng sử dụng thuật ngữ kí hiệu học theo quan điểm logic học, theo đó, kí hiệu học xếp cấu trúc tam vị mà qua thành tố ln có ảnh hưởng tương tác lẫn Tín hiệu thẩm mĩ nội dung nằm Lý thuyết Kí hiệu học Khi sách Giáo trình ngơn ngữ học đại cương F.de Saussure xuất bản, người ta bắt đầu ý đến khái niệm vai trò Kí hiệu học Luận điểm F.de Saussure đề xuất: “Ngơn ngữ hệ thống kí hiệu, ngơn ngữ học phận kí hiệu học, xét theo phương diện đó” hay “Ngơn ngữ học phần khoa học kí hiệu học nói chung; quy luật khám phá ký hiệu học ứng dụng vào ngơn ngữ học, sau giới hạn rạch ròi khu vực tổng thể lĩnh vực nhân học” Lý thuyết kí hiệu ngơn ngữ, kí hiệu học nhị diện F.de Saussure, từ đây, xem tiền đề cho cơng trình nghiên cứu Kí hiệu học chun sâu sau “chức thi pháp” tính đa chức ngôn ngữ nghiên cứu R.Jakobson, “cấu trúc kí hiệu học biểu thị kí hiệu học hàm thị” R.Barthes; đặc biệt nghiên cứu “lý thuyết kí hiệu học tam diện” Ch.Pierce, lý thuyết “kí hiệu học văn hóa” Yuri M Lotman, lý thuyết kí hiệu học Umberto Eco, Daniel Chandler Dựa tiền đề lí luận để tập trung làm rõ tín hiệu thẩm mĩ – phương diện ứng dụng kí hiệu học nghệ thuật “Một người đặt móng cho kí hiệu học đại Charles Sanders Peirce chia thành ba loại hình bản: Loại thứ gồm kí hiệu hình tượng, hình tượng (icons) Nền tảng tính hình tượng quan hệ tương tác kí hiệu đối tượng biểu đạt Loại thứ hai đồng kí hiệu với đối tượng biểu đạt tạo thành kí hiệu dấu chỉ, hay dấu (indexes) Nền tảng tính dấu mối liên hệ thực tế khơng gian thời gian kí hiệu với đối tượng biểu đạt Loại đồng thứ ba gồm kí hiệu biểu tượng, hay biểu tượng (symbols), tảng chúng mối liên hệ võ đốn, túy mang tính quy ước kí hiệu đối tượng Nó thỏa thuận, truyền thống, hay chí trùng hợp đơn giản… kí hiệu đồng với thân, đồng với đối tượng biểu nghĩa, kí hiệu đồng nhờ hỗ trợ ý nghĩa nó, tức nhờ hỗ trợ đối tượng khơng thể đồng với Khơng có ý nghĩa, khơng có kí hiệu; khơng có kí hiệu, khơng có ý nghĩa” [32, tr.376-377] Trên sở phân loại tín hiệu nhà logic Ch Pierce, theo đó, Ch 113 HTKH (DT/CDT) Khắc mộ chí Chabbi Chabbi Thành nhà mồ vững Chabbi Chabbi Nhoi nhóp kêu bãi mộ Chabbi Chabbi Khi cỏ nằm nước ngập mồ hoang Chabbi Chabbi Dở thơ đọc hồn bạn Tiễn bạn Mả Tây, tri huyện lập công làm Bố Hạ Thướt tha áo trắng khăn màu trắng Áo trắng Thướt tha áo trắng khăn màu trắng Áo trắng Lạnh màu áo trắng sương Áo trắng Bên nghĩa địa dài Chabbi Chabbi Nơi yên nghỉ Chabbi Chabbi Và đơi dịng chữ tiếc thương Chabbi Chabbi Những nghĩa địa Chabbi Chabbi Đường lên thăm thẳm chia phôi Tây Tiến Rải rác biên cương mồ viễn xứ Tây Tiến Quê anh không khăn trắng Mưa Một tờ tin báo tử Đám cưới qua sông Đáy Bao nhiêu vành khăn trắng Mưa Mỗi qua vùng nghĩa địa Chabbi Chabbi Ai thấy buồn nghĩa địa Chabbi Chabbi Trăng lặn sau mồ chiến sĩ Trên đường chiều thứ bảy Trên mồ kỉ niệm Trên đường chiều thứ bảy Người mang nửa hồn đơn lẻ Trắc ẩn Một chút linh hồn nhỏ Trắc ẩn Giường trắng tinh Trắc ẩn Bao nhiêu vành khăn trắng Mùa xn Đốt khói lên hương viễn vơng Cố quận 114 HTKH (ĐT/CĐT) U hiển liễu trai khứ Cố quận Sớm kinh kệ vương hồn tục Khóc sư phụ chùa Bồ Đà Những người vắng Mưa Chúng ta dù cách biệt Mưa Sớm mai tiễn biệt Đêm Bạch Hạc Thoáng em đáy cốc Đôi bờ Hiện quê cũ Chabbi Chabbi Áo trắng hư ảo Trắc ẩn Ngày tháng nhớ chia ly Trên đường chiều thứ bảy Anh bạn dãi dầu không bước Tây Tiến Gục lên súng mũ bỏ quên đời Tây Tiến Hồn Sầm Nứa, chẳng xuôi Tây Tiến Chiến trường chẳng tiếc đời xanh Tây Tiến Áo bào thay chiếu, anh đất Tây Tiến Tây Tiến người không hẹn ước Tây Tiến Quân thù gửi đất Chabbi Chabbi Lúc bng súng trả cho đất Chabbi Chabbi Nằm đất nước Chabbi Chabbi Dắt nằm hết Chabbi Chabbi Để với đất trời bên Chabbi Chabbi Hai mươi tuổi trẻ nằm Chabbi Chabbi Đàn ông ngã chiến trường Trên đường chiều thứ bảy Quên Nước Trên đường chiều thứ bảy Họ trở dậy Trên đường chiều thứ bảy Đi chân núi xanh Trắc ẩn Âm thầm qua viếng người Mùa xuân 115 HTKH (TT/CTT) Thăm mồ… cành mai Mùa xuân Ngõ cũ không mong người trở lại Cố quận Đã chơn vùi binh đồn Ả Rập Gửi Sơn Tây Đã nằm xuống đâu Hồng Phú Châu Giang Người người cịn Mưa Mặt rầu tang tóc nét chưa phai Áo trắng Bóng làng thiếu bóng anh Đám cưới qua sông Đáy Điêu tàn chưa héo cỏ xanh tươi Dịng đời Tử độ thu hoang bóng giặc Đơi mắt người Sơn Tây Mồ cao mả thấp Chabbi Chabbi Đổi xương máu nằm Chabbi Chabbi Thân nằm đỉnh Trường Sơn Trên đường chiều thứ bảy Mỗi người để lại tên Chabbi Chabbi Người khơng cịn trở lại Trên đường chiều thứ bảy Xương người gửi quanh Trên đường chiều thứ bảy Anh nằm (xương trắng mười năm) Trên đường chiều thứ bảy Người tử quân nấp Trên đường chiều thứ bảy Họ khơng cịn Trên đường chiều thứ bảy Bao bạn hữu nằm Trên đường chiều thứ bảy Tên thành bia Trên đường chiều thứ bảy Em Trắc ẩn Ngay tự phút thây xác gục Dòng đời Xa em người ngả Đôi bờ HTKH (Cụm C – V) 116 Em áo mỏng buông hờn tủi Đôi bờ Những xác già nua ngập cánh đồng Đôi mắt người Sơn Tây Bao nhiêu xác trẻ trôi sông Đôi mắt người Sơn Tây Giờ hết, Em đi, mùa hết Suối tóc Anh đời nhung lụa Tiễn bạn