NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA I HÀN QUỐC LỊCH SỬ VÀ VÃN HĨA NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA Dịch từ tiếng Anh: KOREA - rrs MISTORY &CULTURE Cơ quan thông tin hải naoại Hàn Quốc xuất 6àn Seoul IW4 LỜI GIỚI THIÊU Viêt Nam Hàn Quốc hai nước Đơng Á, có nhỉêu nét tương đơng vê lịch sử, vãn hố Viêt Nam Đông Nam Á, Hàn Quốc Đông Bắc Á, hai nước đèu vị trí bán đảo, nối liên với đại lục nhìn đại dương Tính bán đảo đại dương tạo nhỉêu đỉêu kiện địa - văn hố địa - trị gân gũi hai nước, khí hậu nhiệt đới ơn đới khác Cư dân hai nước thích ãn rau củ, thuỷ sản, đêu dùng đũa Người Hàn Quốc lúa gạo, lúa mi, lúa mạch, ưa ăn gạo người Việt Nam Món "Kimch’i" H àn Quốc hương vị với dưa muối phổ biến người Việt Trong lịch sứ linh tồn phát triển lâu dài củạ mình, hai nước phải nhiêu íân đương đâu với hoạ xâm lược nhiêu lực lớn mạnh Lịch sử đấu tranh chống ngoại xâm hun đúc nên tinh thần yêu nước ý thức dân tộc sâu sắc nhân dân nước Hai nước nằm khu vực ảnh hường vãn hoá Trung Quốc đêu sớm tiếp nhận nhiêu ảnh hưởng nên văn minh nối tiếng Tuy nhiên, sỏ cội nguồn vãn hoá địa bên vững, yếu tố ngoại nhập đêu phải thích nghi, kết hợp với đíèu kiện nội sinh, làm phong phú nên vần hoá dân tộc nàng cao sắc dân tộc Khổng giáo, Đạo giáo vào Hàn Quốc vào Việt Nam đêu phải kết hợp với vãn hố địa tín ngưỡng dân gian Cả hai nước đêu sớm có nên giáo dục thi cử phát triển theo tinh thần Nho giáo Chữ Hán vào Việt Nam đọc theo âm Việt thành chữ Hán - Việt người Viêt dùng chữ Hán ghi âm tiếng Việt tạo thành chữ Nôm Cũng gân thế, người Hàn Quốc tiếp nhận chữ Hán từ tạo chữ Idu chữ Hanji Thế kỷ XV, người Hàn Quốc sáng tạo chữ Hangul theo thống chữ Thế kỷ XVI-XVH, giáo sĩ phương Tây đưa chữ La tinh vào Việt Nam từ đời chữ Quốc ngữ, thứ chữ viết La tinh hoá Phật giáo sớm du nhập vào hai nước có thời giữ vị trí quốc giáo lịch sử phổ biến Trên hên tảng nơng nghiệp trịng lúa, cấu xã hịi, tổ chức xóm làng, gia đình hai nước có nhỉèu nét tương đơng Tuy quan hệ ngoại giao thức hai nước thiết lập từ năm 1992, lịch sử lâu đời, hai nước có quan giao lưu sớm Thế kỷ XII, XIII, hai Hồng tử vương tríêu Lý (1010-1225) ỏ Viêt Nam nhập cư vào vương quốc Cao Ly lập hai dòng họ Lý gốc Việt Hàn Quốc Đó họ Lý Tinh Thiên Lý Dương Côn sáng lập họ Lý Hoa Sơn Lý Long Tường sáng lập Con ig no nàv đá hoà nhập /ào sống cộng LU uaii lian Quốc có nhỉêu cống hiến lịch sử Hàn Quốc Trong thời Lê, kỷ XVI đến XVIII, nhiêu sứ giả hai nước gặp Bắc Kinh có trao đổi, xướng hoạ đậm đà tình hữu nghị đê tựa sách cho Phùng Khắc Khoan có trao đổi thú vị với Lý Chi Phong vê phong tục, tập Ạ quán, thiên nhiên, sản vật hai nước, ghi lại "Vấn đáp lục" "Phùng sứ thần thi tập" Phùng Khắc Khoan Lý Thuý Quang đê tựa, "Quần thư khảo biện" Lè Quý Đôn Hồng Khải Hy đê tựa Trong thời kỳ cách mạng giải phóng dân tộc, nhỉêu nhà yêu nước hai nước có quan hè với Nguyên Thượng Hỉên có quan với số nhà cách mạng Hàn Quốc.Phan Bội Châu thời gian ỗ Nhật Bản có tiếp xúc với số khách Hàn Quốc Chủ tịch Hơ Chí Minh thịi hoạt động Pháp có quan với nhà yêu nước Hàn Quốc Ngày nay, quan hệ hai nước Vièt Nam Hàn Quốc phát triển tốt đẹp nhỉèu lĩnh vực ngoại giao, kinh tế, vãn hoá Thương mại hai nước đâu tư Hàn Quốc vào Việt Nám tăng trưởng nhanh Giao lưu vãn hoá, khoa học hai nước quan tâm hình thức tổ chức hội thảo khoa học, trao đổi chuyên gia, sinh viên, đoàn nghệ thuật Tại Hàn Quốc, khoa Viêt ngữ mô số đại học, bắt đâu từ Đại học Ngoại ngữ Hàn Quốc từ năm 1966 Tại Việt Nam, việc nghiên cứu đào tạo ve Hàn Quốc học củng bắt đâu từ năm nav Đại học Tổng hợp Hà Nội trước Đại học Quốc gia Hà Nội Sự phát triển đặt yêu càu nâng cao hiểu biết lẫn nhân dân hai nước mà trước hết hên tảng hiểu biết vê lịch sử vãn hố Trước tình hình đó, Khoa Lịch sử Trường đại học Khoa học Xã hội Nhân văn thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội phối hợp với Nhà xuất Chính trị Quốc gia tổ chức dịch xuất sách "Hàn Quốc - Lịch sử Văn hoá" nhằm đáp ứng phần yêu càu tìm hiểu vè Hàn Quốc nhân dân Việt Nam dùng làm tài liêu tham khảo cho sinh viên Khoa Lịch sử Khoa Quốc tế học, Đông phương học Đây sách Cơ quan thông tin hải ngoại Hàn Quốc xuất băng tiếng Anh Seoul năm 1994 Cuốn sách gồm hai phần: Vần hoá Lịch sử, trình bày cách khái qt sâu sắc, có chọn lọc góc độ Hàn Quốc muốn giới thiệu lịch sử văn hố cho người nước ngồi Phần Vần hố, "Lời nói đâu" viết, tác phẩm nhằm giới thiêu "nên vãn hoá phong phú, dày sắc" Hàn Quốc với "nhiêu đặc trưng văn hoá địa" "dấu ấn độc đáo lên phần vãn hố vay mượn" Phần Lịch sử nhăm "đem lại hiểu biết vê số mặt lịch sử Hàn Quốc, giới thiệu cách dễ hiểu kiện khuynh hướng cho bạn đọc có học thức ỏ nước ngoài" Cuốn sách bố cục biên soạn theo yèu cầu Thiết nghĩ củng yêu cảu mà sinh viên bạn đọc Việt Nam muốn tìm hiểu vê Hàn Quốc Tơi xin trân trọng giới thiêu sách "Hàn Qụơc - Lịch sử Vàn hoánvới bạn đọc Việt Nam hy vọng sách góp phân đáp ứng yêu cầu tìm hiểu người Việt Nam vê lịch sử, vãn hố Hàn Quốc, từ góp phần phát triển quan hữu nghị, hợp tác Hà Nội ngày tháng 12 nám 1995 PHAN HUY LÊ Giáo sư sử học, Đại học Quổc gia Hà Nịi PHẦN I VĂN HĨA LỜI NĨI ĐẨU Hàn Quốc có vãn hóa phong phú, đầy bân sắc Đó thịng diộp dang lan truyền khắp dịa CÀU Hàn Quốc ngày thu hút ý quốc tế TAt nhiôn, vãn hóa Hàn Quốc có nhiều nét tương dồng với vãn hóa Trung Quốc V íà Nhật Bản q trình vay mượn văn hóa từ Trung Quốc sau dó truyền sang Nhật Bản nhiều kỷ Tuy vậy, sắc tính cách người Hàn Quốc khác với người láng giềng gẩn gũi họ nôn người Hàn Quốc dà dặt dâu ấn dộc đáo lên phần vãn hóa vay mượn dó làm cho chúng trở nơn khác biệt so với văn hóa gốc Hơn nữa, Hàn Quốc cịn có nhiều đặc trưng vãn hóa địa mà khơng thơ tìm thấy câ Trung Quốc hay Nhật Bản Do vậy, Hàn Quốc tự hào báu vật văn hóa mình, báu vật xứng đáng nghiên cứu đánh giá dầy đủ TRIẾT HỌC VÀ TÔN GIÁO Qua nhiều kỷ, Hàn Quốc đối tượng nhiều tôn giáo trường phái triết học khác Đạo "Shaman" - tôn giáo địa - xuất lần đầu bán đảo Hàn vào thời kỳ đồ đá Phật giáo Khổng giáo du nhập Hàn Quốc vào kỷ r v sau công nguyên ( Đạo giáo - trường phái cố ảnh hưởng) Trong kỷ x v in , Đạo Thiên chúa đến từ phưcmg Tây Đạo Tin lành vào cuối kỷ XIX Khi số trường phái du nhập, tiếp thu tính cách đặc trưng Hàn Quốc Phật giáo tiếp thu nhiều nghi lễ Đạo Shaman phát triển thành mơn phái mới, hai phần trường phái gốc trường phái hòa nhập vào chấp nhận Khổng giáo hấp thụ Đạo Shaman mức độ dưa lên vị trí thống tuyệt đối rõ ràng cho đạo đức xã hội cá nhân Đạo Thiên chúa Đạo Tin lành tin theo với lịng nhiệt thành nóng bỏng làm tất người ngạc nhiên trừ tín đồ Cơ đốc cuồng nhiệt giáo hôi phương Tây Dù nhiều người Hàn Quốc gắn bố với tín ngưỡng, số người khơng thấy mâu thuẫn theo tất tín ngựỡng Nói chung, sống thường nhật người Hàn Quốc bị anh hưởng tất cac loại tín ngưỡng tiếp nhận phần tín ngưỡng ăn sâu vào toàn xã hội Tuy vậy, n ó ĩ chắn học thuyêt Tân Khổng giáo đóng vai trị quan trọng việc xác định cấu trúc xã hội hành vi cá nhân 11 Chính phủ lâm thời T rung Quốc Tin tức vê biểu tình ngày mùng tháng lan đến nhiều thành phố lcm giới, nơi có người Hàn Quốc sống tha hương Sau thất bại ban đầu phong trào mùng tháng 3, người Hàn Quốc Thượng Hải thành lập phủ lâm thời Đại Hàn Dân quốc vào tháng - 1919 Môt người lãnh đạo Syngman Rhee, sau óng chuyển tới Hawaii trở lại Hàn Quốc sau Chiến tranh thê giới thứ hai để trở thành Tổng thống Chính phủ lâm thời có dại biểu từ tất 13 tỉnh Hàn Quốc Mặc dù quyền lực họ bị giảm Nhật Bản chuẩn bị cho Chiến tranh giới thứ hai, họ ván tiếp tục thực chức phủ, kể việc tuyển quân để đồng minh đánh lại Nhật Bản Chính sách thuộc địa Nhật Bản '-•Uii phong nao mùng tháng yếu C““ • lUii can iiiiẹp vào mốt kiện vậy, Nhật Bản thay đổi cách tiếp cận họ, từ sách mạnh tay thống trị quân chuyên sang gọi sách khai sáng Họ cho phép xuất báo chí tác phẩm vãn chương Hàn Quốc băng tiếng Hàn (hangul) Tuy nhiên, người Nhật giữ lại kiềm sốt, báo chí bị kiểm duyệt gắt gao Chính sách ntở cửa nửa vời bị loại trừ dần cỗ máy chiến tranh Nhật Bản lan đến Mãn Châu năm 1931 tới Trung Quốc sau năm 1937 17X Khi chiên iranli lan rịng, Nlìậi Han hát dâu dịi hỏi Màn Quốc iHiày càn ì! Iihieu Ví dụ, phán lớn vụ lúa phai xu sane Nhạt Ban miưịị Màn Quốc khỏniĩ dủ oạo dế ăn Điều kiện sốnsi nóng dãn nlìừng người lao độnn khác trơ nên tồi tệ dcn mức nhiều neười dã rời bỏ Màn Quốc tới Mãn Chtìu, Nhật Ban nước khác dể kiếm sống Người Nhật tuyến m ổ nhicu lao dồn trình dị thấp diổu kiện gần giống nỏ lệ Những khu vực CỔ112 nghiệp hoạt dồng CÙ112 chảng tốt VÙ112 110112 nehiệp Khi dieu kiện kinh te xuống cấp, người Nhật lại thắt chặt kiếm soát, cản h sát Nhật Bản phát triển vể lực, số lượng chủng loại, họ đảm bao tất cá thần dítn Nhật hồng phải trun thành lời nói hành dỏH2 Người Hàn Quốc bị buộc học tiếng Nhật trường học, chí bị cấm sử dụng tiến Hàn Quốc Một tronn điểu bi kịch tên Người Hàn Q uốc bị bắt phải từ bỏ tơn lấy tôn kiếu Nhật Bản s ự C H IA C Ắ T V À T H À N H L Ạ P ĐẠI HÀN DÂN QUÔC: T Ừ 1945 D Ế N N A Y Sự phân hóa hệ tu tưởng Trong nãm 1920, nhiều nhóm khác dã w địi dể chống lại qn Nhạt Một số nhóm theo chủ nghĩa cơng sản, cịn mốt số nhóm khác theo chu nghía dân tộc Nam 1927, liên kết hai xu hướng dã nổ lực xúc tiến Một tổ chức mối có tên gọi Sin-ganhoe eran can hơi) thành lập Họ dịi hỏi phủ Nhạt Bản ngừng việc đuổi học sinh Hàn Quốc khỏi trường , rút bỏ sơ bóc lột, cai tiên sách giáo dục Nhưng phái nội bô tồ chưc cung vơi án Hrc Nhftt Ran từ bỡn cuối tồ chức Ngay trước Chiến tranh thê giới thứ hai kêt thúc, phủ lâm thời cố ơắng dưa người cánh ta vào tỏ chức họ thành lập phủ liên minh, cô găng họ bị thất bại nhanh chóng Ngày 1-12-1943, nứơc dồng minh dã gặp Cairo dưa ban tuyên bố chung, dỏ cỏ phần đề cập đến nên độc lập Hàn Quốc 180 I háng 8-1945, chien Iranh kốl thúc Lien xỏ, người tlă tham gia vào việc dánh bại quím Đức, nhanh chỏng tiến vể phía Nhật Bản Cịn phía khác Mỹ dang bận rộn với van de Nhật Chiến tranh dã kết thúc sớm lời dự đoán bcVi bom ngun lử vậy, Mỹ khỏng có chiến lược chiếm đóng quân đưọc triển khai Trong vối vàng cố gắng nhằm ngăn chặn bước tiến Liên Xô, đưừng ranh giới VI tuìi 38 xác lập điểm xa mà người Nga không tiến tới Mỹ đảm nhận trách nhiệm cách chậm chạp việc hồi hương người Hàn Quốc mặt khác, cố gắng thiết lập phủ cho bán dao Hàn Tháng 10 năm đó, nguyên thủ Mỹ, Liên Xỏ, Anh gặp Matxcơva định đật bán đảo Hàn chế độ thác quản (trusteeship) họ để chuẩn bị cho thốne nhấi Lúc đầu, tất đảng Hàn Quốc phản đối hành dộng dó, sau đó, người cộng sản thay đổi ý kiến, ủng hô chế độ thác quản Mỹ LÌÊ11 Xồ gặp vào tháng 1-1946 để thực thỏa ước Matxcơva Ngay lúc đó, người Nga đưa đề nghị dảng phái không tán thành chế độ thác quản SC bị loại bỏ, tức hiển nhiên rời khỏi phủ nhóm thân Matxcơva nám giữ Mỹ lại dưa ý kiến tất đảng phái dù done ý chế độ thác qn hay khơng phải tính đến Cuộc họp dã dổ vỡ bế tắc Sự lộn xộn bao trùm khắp nưởc nhiều nhà lãnh dạo miền Nam miền Bắc tranh giành quyền lực Hai siêu cường klìồng gặp lại năm Đôn tháng 5-1947, lập trường họ vản giữ nguyôn Mỹ dé nehị bầu cử với giám sát Liên hợp quốc mien Bắc miền Nam Mặc dù Liên họp quốc chấp nhận giai pháp nhà quan sát Liẽn họp quốc vần khỏng dược mién Bắc cho phép Mién Nam dă di tnrớc với trình bàu cử, lựa chọn quốc hội gồm ghế dành cho tĩnh mien Nam mà khổng dành cho miẻn Bác Quốc hổi bàu Tone thống, Syneman Rhee, người dứng dầu phủ 181 (rong co' quan hành pháp cu oi cồng bồ tòn nước Oại Ị Dán qnổc vào 15-8-1948 Một Ihời gian ngắn sau dó mién Bac luyẽn bố thành lạp phủ Cộng hịa Dán chủ Nhớn dán Triều Tién Cuộc chiến tran h Hàn Quốc Đại Hàn Dân quốc có đơng dân theo truyền thống nhiẻu người dân sống miên Nam , nhữna neười di cư từ miển Bắc sang miền Nam Nhưng miền Bắc'được vũ trang mạnh có khả thống bán dảo Hàn vũ lực Sáng chủ nhật, 25-6-1950, quân đội miền Bắc cồng sâu qua vT tuyến 38, tiến vào Seoul vùng miền Nam Họ đẩy lùi quân miên Nam số cố vấn Mỹ phía trước họ, bắt di nhiều người, kể tướng Mỹ Cuối cùng, vùng ngoại ỏ Pusan, trước qn miền Bắc đẩy người lính phịng vệ mién Nam xuống biển, Liên hợp quốc đưa tới đội quân đặc biệt gồm 16 nưởc đồng minh, huy tướng Douglas MacArthur Tướng MacArthur định đổ quân Inchon bờ biển phía Tây vào lúc thủy triều xuống để cắt đường tiến quân miễn Bắc làm hai Đến tháng 9, } ;Ạn < chiếm lại Vc Seoul bắt đầu tiến /ong vang