Chun đề tốt nghiệp LỜI NĨI ĐẦU Tính cấp thiết đề tài Ở hầu hết quốc gia Thế giới, dù quốc gia công nghiệp phát triển hay phát triển, coi trọng phát triển loại hình doanh nghiệp nhỏ vừa Bởi lọai hình doanh nghiệp thích hợp giai đọan đầu trình phát triển kinh tế quốc gia Chỉ sở phát triển doanh nghiệp nhỏ vừa đến mức độ đó, kinh tế có doanh nghiệp lớn Đặc biệt, với quốc gia phát triển Việt Nam tồn loại hình doanh nghiệp tất yếu khách quan Trong 20 năm từ sau đổi mới, doanh nghiệp nhỏ vừa Việt Nam có nhiều bước trưởng thành phát triển Năm 2007 - năm Việt Nam gia nhập tổ chức thương mại Thế giới (WTO), người ta chứng kiến phát triển mạnh mẽ đội ngũ doanh nghiệp nhỏ vừa Việt Nam; có khoảng 50.000 doanh nghiệp đăng ký thành lập với số vốn khoảng 400.000 tỷ đồng Đến năm 2010, Việt Nam đạt số 500.000 doanh nghiệp nhỏ vừa Năm 2011 xem năm “đại hạn” khủng hoảng kinh tế nước có tới 77.548 doanh nghiệp thành lập mới, với tổng vốn đăng ký 513.000 tỷ đồng Với lợi quy mô nhỏ gọn, hoạt động linh hoạt nên doanh nghiệp nhỏ vừa nước ta nhanh chóng thích nghi với nhu cầu thay đổi thị trường Doanh nghiệp nhỏ vừa bước vào thị trường mà không thu hút ý doanh nghiệp lớn, sẵn sàng phục vụ nơi xa xôi Tổ quốc, lấp đầy khoảng trống nhỏ vừa thị trường mà doanh nghiệp lớn khơng cung ứng (vì mối quan tâm họ đặt thị trường có khối lượng lớn hơn) Doanh nghiệp nhỏ vừa nhân tố thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương, gìn giữ phát huy ngành nghề truyền thống dân tộc Tuy vậy, hoạt động sản xuất kinh doanh doanh nghiệp nhỏ Chuyên đề tốt nghiệp vừa Việt Nam gặp nhiều khó khăn Đó khó khăn vốn, hạn chế công nghệ, nguồn nhân lực thông tin Trong đó, vấn đề thiếu vốn ln trăn trở nhà hoạch định sách, nhà kinh tế chủ doanh nghiệp Quy mô nhỏ, vốn tự có ít, nguồn vốn vay từ người thân, bạn bè v.v… bị hạn chế; song nguồn vốn thức - vốn vay ngân hàng - lại tiếp cận Do hạn chế vốn khiến doanh nghiệp mở rộng thị trường, đổi công nghệ, nâng cấp trang thiết bị Vì vậy, doanh nghiệp nhỏ vừa Việt Nam chưa thể phát huy hết tiềm lợi kinh tế - xã hội to lớn Trong bối cảnh đó, việc đề xuất thực giải pháp nhằm giải giải vấn đề nguồn vốn cho doanh nghiệp nhỏ vừa, giúp loại hình doanh nghiệp tiếp tục phát triển cách bền vững kinh tế thị trường đòi hỏi thiết nhiệm vụ cần phải thực Trong thời gian thực tập thực tế ngân hàng thương mại cổ phần Quân đội - chi nhánh Hoàng Quốc Việt, em nhận thức tầm quan trọng hoạt động cho vay loại hình doanh nghiệp nhỏ vừa với kinh tế nói chung, với chi nhánh doanh nghiệp hoạt động địa bàn chi nhánh nói riêng Do vậy, em chọn đề tài “Giải pháp phát triển hoạt động cho vay doanh nghiệp nhỏ vừa ngân hàng thương mại cổ phần Quân đội - chi nhánh Hoàng Quốc Việt” làm nội dung nghiên cứu chuyên đề tốt nghiệp Mục đích nghiên cứu Nội dung chuyên đề tốt nghiệp sâu phân tích làm rõ vấn đề sau: - Hệ thống hóa lý thuyết hoạt động cho vay với doanh nghiệp nhỏ vừa ngân hàng thương mại - Phân tích thực trạng hoạt động cho vay doanh nghiệp nhỏ vừa ngân hàng thương mại cổ phần Quân đội - chi nhánh Hoàng Quốc Việt từ Chuyên đề tốt nghiệp năm 2009 - 2011 - Đề xuất giải pháp nhằm phát triển hoạt động cho vay doanh nghiệp nhỏ vừa chi nhánh thời gian tới Đối tượng phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Hoạt động cho vay ngân hàng thương mại cổ phần Quân đội địa bàn Hoàng Quốc Việt, Hà Nội Phạm vi nghiên cứu: Hoạt động cho vay doanh nghiệp nhỏ vừa ngân hàng thương mại Quân đội - chi nhánh Hoàng Quốc Việt, giai đoạn từ năm 2009 – 2011 Phương pháp nghiên cứu Để đạt mục đích nghiên cứu đây, chuyên đề tốt nghiệp sử dụng phương pháp nghiên cứu: - Phương pháp thống kê - Phương pháp phân tích so sánh - Phương pháp mô tả Kết cấu chuyên đề tốt nghiệp Ngoài phần mở đầu, kết luận, chuyên đề tốt nghiệp gồm có chương: Chương 1: Cơ sở lý luận hoạt động cho vay doanh nghiệp nhỏ vừa ngân hàng thương mại Chương 2: Thực trạng cho vay doanh nghiệp nhỏ vừa ngân hàng thương mại cổ phần Quân đội - chi nhánh Hoàng Quốc Việt Chương 3: Giải pháp phát triển cho vay doanh nghiệp nhỏ vừa ngân hàng thương mại cổ phần Quân đội - chi nhánh Hoàng Quốc Việt Chuyên đề tốt nghiệp CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HOẠT ĐỘNG CHO VAY ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1 Khái niệm Ngân hàng thương mại (NHTM) định chế tài trung gian quan trọng vào loại bậc kinh tế thị trường với hoạt động chủ yếu nhận tiền gửi, cho vay cung cấp dịch vụ toán Theo nhiều tài liệu, cho vay hoạt động đem lại nguồn thu chủ yếu loại tài sản chiếm tỷ trọng lớn ngân hàng Trong điều kiện Việt Nam, khái niệm cho vay giải thích Quyết định số 1627/2001/QĐ-NHNN ngày 31/12/2001 Thống đốc Ngân hàng Nhà nước (NHNN) sau: Cho vay hình thức cấp tín dụng, theo tổ chức tín dụng giao cho khách hàng sử dụng khoản tiền để sử dụng vào mục đích thời gian định theo thoả thuận với nguyên tắc có hồn trả gốc lãi Như vậy, khái niệm cho vay hiểu sau: - Cho vay hoạt động sử dụng vốn NHTM; - Cho vay phản ánh mối quan hệ bên người cho vay - NHTM, bên người vay - khách hàng vay vốn; - Khách hàng vay vốn ngân hàng phải đảm bảo nguyên tắc sử dụng vốn mục đích, có thời hạn có hồn trả Đối tượng khách hàng vay vốn NHTM đa dạng, cá nhân, doanh nghiệp quan Chính phủ Đặc biệt, với khách hàng doanh nghiệp nhỏ vừa (DNNVV), vốn vay từ NHTM nguồn tài trợ chủ yếu quan trọng cho hoạt động sản xuất kinh doanh Hiện nay, Thế giới có nhiều tiêu chí khác để xác định loại hình doanh nghiệp doanh thu hàng năm, tài sản, quy mô vay, số lao động v.v… Dưới vài định nghĩa DNNVV tổ chức Thế giới sử dụng Chuyên đề tốt nghiệp Ngân hàng Thế giới đưa định nghĩa DNNVV dựa bốn tiêu chí: số lao động, tài sản, doanh thu hàng năm quy mơ vay trung bình Đây cách phân loại chung ngân hàng Thế giới đưa sau thu thập số liệu DNNVV hầu hết quốc gia Thế giới Bảng 1.1: Định nghĩa DNNVV ngân hàng Thế giới Đơn vị: người, USD Tiêu chí phân loại Quy mơ Doanh nghiệp siêu nhỏ Doanh nghiệp nhỏ Doanh nghiệp vừa Số lao động Tài sản Doanh thu hàng năm Quy mô vay trung bình 10 100.000 100.000 10.000 50 3.000.000 3.000.000 100.000 300 15.000.000 15.000.000 1.000.000 (dưới 2.000.000 số quốc gia tiên tiến) Nguồn: SME Banking Guide 2009, World Bank Ở nước thuộc Liên minh châu Âu (nơi mà DNNVV chiếm 99% tổng số doanh nghiệp đăng kí kinh doanh), tiêu chí sử dụng số lao động doanh thu hàng năm Bảng 1.2: Định nghĩa DNNVV Ủy ban châu Âu Đơn vị: người, Euro Tiêu chí phân loại Quy mơ Số lao động Doanh thu hàng năm Doanh nghiệp siêu nhỏ 10 2.000.000 Doanh nghiệp nhỏ 50 10.000.000 Doanh nghiệp vừa 250 50.000.000 Nguồn: SME Banking Guide 2009, World Bank Chuyên đề tốt nghiệp Ở Việt Nam, tiêu chí xác định DNNVV quy định Nghị định số 56/2009/NĐ-CP Chính phủ ngày 30/06/2009 trợ giúp phát triển DNNVV Theo đó, DNNVV định nghĩa sau: Doanh nghiệp nhỏ vừa sở kinh doanh đăng ký kinh doanh theo quy định pháp luật, chia thành ba cấp: siêu nhỏ, nhỏ, vừa theo quy mô tổng nguồn vốn (tổng nguồn vốn tương đương tổng tài sản xác định bảng cân đối kế toán doanh nghiệp) số lao động bình quân năm (tổng nguồn vốn tiêu chí ưu tiên), cụ thể sau: Quy mô Khu vực Doanh nghiệp siêu nhỏ Số lao động Doanh nghiệp nhỏ Tổng nguồn vốn Số lao động Doanh nghiệp vừa Tổng nguồn Số lao động vốn I Nông, lâm 10 người trở 20 tỷ đồng từ 10 từ 20 tỷ từ 200 nghiệp xuống trở xuống người đến đồng đến người đến thủy sản 200 người 100 tỷ đồng 300 người II Công nghiệp xây dựng 10 người trở 20 tỷ đồng từ 10 từ 20 tỷ từ 200 xuống trở xuống người đến đồng đến người đến 200 người 100 tỷ đồng 300 người III Thương 10 người trở 10 tỷ đồng từ 10 từ 10 tỷ mại dịch xuống trở xuống người đến đồng đến 50 vụ 50 người tỷ đồng từ 50 người đến 100 người Với đặc thù DNNVV quy mô tương đối nhỏ (cả nguồn vốn, số lao động doanh thu), tổ chức gọn nhẹ, điều hành phương pháp “gia đình trị” chủ yếu nên hoạt động cho vay loại hình doanh nghiệp có số đặc điểm khác so với cho vay thông thường sau: Chuyên đề tốt nghiệp - Các dự án vay vốn DNNVV dự án có quy mơ nhỏ Đặc điểm hiển nhiên yếu tố hạn chế quy mơ doanh nghiệp, DNNVV có nhu cầu tài thấp so với doanh nghiệp lớn Hoặc giả sử, DNNVV có nhu cầu vay vốn lớn khó ngân hàng chấp nhận - Hoạt động cho vay với DNNVV tiềm ẩn nhiều rủi ro Các DNNVV coi nhóm vay có rủi ro cao lý thiếu tài sản nguồn vốn, thiếu tài liệu chứng minh khả tài chính, số liệu thơng tin kế tốn chưa đáng tin cậy v.v… - Các thủ tục việc thẩm định cho vay với DNNVV phức tạp tốn Nguyên nhân đến từ hai phía ngân hàng doanh nghiệp Dưới mắt nhà ngân hàng, cho vay DNNVV rủi ro nên ngân hàng thường đưa thủ tục cho vay thẩm định khắt khe, chưa phù hợp Mặt khác, kể với mức chi phí gần giống dành cho việc thẩm định hồ sơ vay vốn khoản vay DNNVV lại nhỏ nhiều so với khoản vay doanh nghiệp lớn Từ làm cho chi phí khoản cho vay với DNNVV lớn tương đối so với doanh nghiệp lớn 1.2 Ý nghĩa cho vay doanh nghiệp nhỏ vừa ngân hàng thương mại DNNVV có nguồn vốn chủ sở hữu thấp khơng đáp ứng điều kiện để có mặt thị trường chứng khoán Nguồn vốn DNNVV chủ yếu đến từ thị trường tài phi thức: người thân, bạn bè người cho vay nặng lãi Nguồn vốn thường có quy mơ hạn chế có lãi suất rủi ro cao Vì vậy, vốn vay ngân hàng - kênh huy động vốn thức - có vai trị quan trọng DNNVV việc trì mở rộng hoạt động sản xuất kinh doanh Ngược lại, NHTM nhận nhiều lợi ích cho vay DNNVV Hoạt động cho vay loại hình doanh nghiệp mang lại lượng Chuyên đề tốt nghiệp lớn khách hàng tiềm cho NHTM Bên cạnh đó, thực tốt quản trị rủi ro chi phí đồng thời cung cấp vay phù hợp, tích cực hỗ trợ DNNVV hoàn thiện thủ tục tư vấn lập kế hoạch sản xuất khả thi hoạt động cho vay giúp NHTM tăng doanh thu lợi nhuận, giảm thiểu rủi ro nâng cao hiệu lực cạnh tranh  Thứ nhất, hoạt động cho vay DNNVV mang lại lượng lớn khách hàng tiềm cho NHTM Sự tồn DNNVV kinh tế tất yếu khách quan quốc gia phát triển Việt Nam Theo Phòng Thương mại Cơng nghiệp Việt Nam (VCCI), tính đến ngày 31/12/2011, Việt Nam có 543.963 doanh nghiệp, với số vốn khoảng triệu tỷ đồng Trong số có gần 97% DNNVV Mặt khác, theo điều tra gần Bộ Kế hoạch Đầu tư, khoảng 1/3 DNNVV có khả tiếp cận nguồn vốn ngân hàng, 1/3 khó tiếp cận 1/3 khơng tiếp cận Những số có nhiều DNNVV Việt Nam chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu vốn vay ngân hàng Trái lại, điều đồng nghĩa với hội lớn mở cho NHTM Trước đây, NHTM coi việc phục vụ DNNVV thách thức họ tin khoản vay loại hình doanh nghiệp có quy mơ nhỏ, chứa đựng nhiều rủi ro, chi phí giao dịch cao (do cần phải thực nhiều giao dịch có quy mô nhỏ phải thực đầy đủ thủ tục khoản vay thông thường) Tuy nhiên, bối cảnh khó khăn chung kinh tế - tài chính, cạnh tranh ngày gay gắt NHTM thị trường truyền thống, thị phần kinh doanh tiếp tục co hẹp, NHTM bắt đầu nhận thức tầm quan trọng đối tượng khách hàng Cho vay DNNVV đánh giá hoạt động triển vọng, hứa hẹn mang lại thu nhập xứng đáng cho NHTM gia nhập thị trường Phục vụ khách hàng DNNVV giúp NHTM phát triển thêm Chuyên đề tốt nghiệp khách hàng thông qua tận dụng mối quan hệ doanh nghiệp Các DNNVV móng cho kinh tế Ở phần lớn kinh tế, DNNVV nhà thầu phụ cho doanh nghiệp lớn Những doanh nghiệp thường giao dịch với cơng ty có quy mơ lớn cung cấp đầu mối liên kết với khu vực hoạt động thức cho doanh nghiệp vi mô (hợp tác xã, hộ kinh doanh v.v…) DNNVV có mặt gần điểm chuỗi cung ứng hình thức nhà cung cấp, nhà sản xuất, nhà phân phối, bán lẻ cung ứng dịch vụ Vì thế, DNNVV thường có mối quan hệ cộng sinh với nhiều doanh nghiệp khác kinh tế Khai thác phát triển mối quan hệ DNNVV giúp NHTM xây dựng mạng lưới khách hàng rộng khắp đa dạng  Thứ hai, cho vay DNNVV giúp NHTM tăng doanh thu tối đa hóa lợi nhuận Dù quy mơ nhỏ, số vốn ỏi DNNVV, đặc biệt khu vực tư nhân, có hiệu đầu tư cao nhiều so với doanh nghiệp nhà nước doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngồi Cụ thể, để tạo đơn vị giá trị GDP, khu vực kinh tế tư nhân cần 3,74 đơn vị đầu tư, khu vực nhà nước cần 8,28 đơn vị khu vực FDI cần 4,99 đơn vị Doanh thu tổng số tài sản khu vực tư nhân cao khu vực khác Trong doanh nghiệp tư nhân với tỷ đồng tài sản tạo 1,18 tỷ đồng doanh thu khu vực doanh nghiệp nhà nước tạo 0,80 tỷ đồng khu vực có vốn đầu tư nước ngồi tạo 0,89 tỷ đồng Điều giải thích sau: Với quy mô nhỏ, máy tổ chức gọn nhẹ linh hoạt nên DNNVV dễ dàng phát thay đổi nhu cầu thị trường, nhanh chóng chuyển đổi hướng kinh doanh, phát huy tính động sáng tạo, tự chủ, nhạy bén lựa chọn thay đổi mặt hàng Nhờ đó, DNNVV có khả thu hồi vốn nhanh chóng, hoạt động hiệu quả, tốc độ tăng trưởng nhanh doanh nghiệp có quy mô lớn Nhu cầu vay vốn DNNVV để mở rộng phát triển sản xuất Chuyên đề tốt nghiệp tăng nhanh chóng Như vậy, cho vay doanh nghiệp, tập đoàn kinh tế lớn, NHTM cho vay số vay lớn gia tăng chậm qua năm Cho vay DNNVV, NHTM cho vay nhiều vay nhỏ vay lại tăng nhanh theo thời gian Mặt khác, khơng doanh nghiệp, tập đồn kinh tế lớn có quan hệ với nhiều ngân hàng lúc, DNNVV thường có quan hệ với hai ngân hàng Vì vậy, bên cạnh cung cấp khoản vay cho DNNVV, NHTM có hội giới thiệu dịch vụ khác toán, bảo lãnh, tư vấn v.v… Việc cung cấp gói dịch vụ tài góp phần đa dạng hóa sản phẩm tăng doanh thu cho NHTM  Thứ ba, cho vay DNNVV giúp NHTM giảm thiểu rủi ro Hoạt động cho vay hoạt động tiềm ẩn rủi ro Một cách để ngân hàng phòng tránh rủi ro phân tán rủi ro, tức không tập trung cho vay vào một nhóm khách hàng Cho vay DNNVV giúp NHTM đa dạng hóa khách hàng (bên cạnh khách hàng truyền thống) hạn chế tổn thất DNNVV chiếm số lượng lớn, giá trị khoản vay nhỏ, không tập trung vốn ngân hàng Mặt khác, DNNVV kinh doanh nhiều lĩnh vực, ngành nghề khác Khi có biến động từ yếu tố vĩ mơ chu kỳ kình tế, biến động ngành v.v… không gây xáo trộn đến tất DNNVV Việc doanh nghiệp gặp khó khăn khơng ảnh hưởng q nhiều đến hoạt động ngân hàng Bên cạnh đó, cấu tổ chức đơn giản, gọn nhẹ dễ dàng thay đổi nên DNNVV thường bị tác động thay đổi kinh tế - xã hội Trong khủng hoảng kinh tế toàn cầu cuối năm 2008 đầu năm 2009, doanh nghiệp chịu ảnh hưởng nặng nề có khoảng 65% DNNVV Việt Nam chịu ảnh hưởng số chủ yếu doanh nghiệp có quy mơ lớn Các doanh nghiệp lớn phải thực cắt giảm nhân cơng, có trường hợp phá sản DNNVV xoay sở 10