Mục lục Mở đầu Chơng 1: Kinh tế du lịch cần thiết phát triển kinh tế du lịch tỉnh Thanh Hoá 1.1 Kinh tế du lịch, đặc điểm xu hớng phát triển 1.2 Vai trò kinh tế du lịch cần thiết phát triển kinh tế du lịch tỉnh Thanh Hoá Chơng 2: Thực trạng kinh tế du lịch tỉnh Thanh Hoá 28 45 từ năm 1995 đến 2.1 Những chủ trơng biện pháp phát triển kinh tế du lịch tỉnh Thanh Hoá từ năm 1995 đến 2.2 Đánh giá thực trạng kinh tế du lịch tỉnh Thanh Hóa từ năm 1995 đến 45 Chơng 3: Phơng hớng giải pháp thúc đẩy phát triển 73 kinh tế du lịch tỉnh Thanh Hoá 3.1 Quan điểm phơng hớng phát triển kinh tế du lịch tỉnh Thanh Hoá 3.2 Giải pháp chủ yếu thúc đẩy phát triển kinh tế du lịch ë tØnh Thanh Ho¸ thêi gian tíi KÕt ln Danh mục tài liệu tham khảo 50 73 85 104 106 Mở đầu Tính cấp thiết đề tài Du lịch nhu cầu thiếu đợc đời sống ngời dân nhiều nớc có xu hớng phát triển với tốc độ ngày nhanh Hiện nay, du lịch đà trở thành ngành kinh tế mũi nhọn chiếm vị trí quan träng ®êi sèng kinh tÕ cđa nhiỊu qc gia giới Việt Nam quốc gia có nhiều tiềm du lịch, nhu cầu phát triển kinh tế du lịch trở nên cấp thiết Đảng Nhà nớc ta coi trọng lĩnh vực kinh tế đờng lối sách phát triển kinh tế quốc dân Thanh Hóa tỉnh có nhiều thuận lợi du lịch, tài nguyên du lịch đa dạng, giàu sắc thiên nhiên (bÃi biển, hang động, nhiều cảnh quan tự nhiên độc đáo, điển hình) lẫn nhân văn (các di tích lịch sử, kiến trúc, phong tục tập quán, truyền thống văn hoá đặc sắc dân tộc) để phát triển nhiều loại hình du lịch dài ngày ngắn ngày Vị trí địa lý tỉnh Bắc trung nằm ven biển, có bÃi biển Sầm Sơn, có nhiều loại hình giao thông vận tải đờng bộ, đờng sắt đờng biển cho phát triển kinh tế du lịch Trong năm qua, kinh tế du lịch Thanh Hoá đà có bớc phát triển đáng kể, tốc độ tăng trởng ngày cao đà có đóng góp quan trọng vào nghiệp phát triển kinh tế - xà hội địa phơng nh giải việc làm, tăng thu nhập ngân sách nhà nớc Tuy nhiên, quy mô kinh tế du lịch Thanh Hoá nhỏ hẹp, sản phẩm du lịch cha phong phú, đa dạng; mức đóng góp hàng năm ngành kinh kế du lịch Thanh Hoá cho phát triển chung toàn tỉnh cha caoNhìn chung, phát triển kinh tế du lịch Thanh Hoá cha tơng xứng với tiềm có Vấn đề đặt cần phải có phân tích, đánh giá tiềm thực trạng kinh tế du lịch Thanh Hoá để có giải pháp thúc đẩy phát triển nâng cao hiệu thời gian tới Vì vậy, tác giả chọn đề tài Kinh tế du lịch tỉnh Thanh Hoá - thực trạng giải pháp phát triển để nghiên cứu làm luận văn tốt nghiệp Thạc sỹ chuyên ngành Kinh tế trị học Tình hình nghiên cứu Liên quan đến vấn đề du lịch kinh tế du lịch nớc ta đà có công trình khoa học nhà nghiên cứu quan tâm Chẳng hạn: Trần Quốc Nhật (1995), Phát triển kinh tế du lịch Bà Rịa - Vũng Tàu, Luận văn thạc sỹ kinh tế, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội; Hoàng Đức Cờng (1999) Phát triển kinh tế du lịch Nghệ An, Luận văn thạc sỹ kinh tế, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội; Trần Ngọc T (2000) Phát triển du lịch Vĩnh Phúc - tiềm giải pháp, Luận văn thạc sỹ kinh tÕ, Häc viƯn ChÝnh trÞ Qc gia Hå ChÝ Minh, Hà Nội; Đổng Ngọc Minh - Vơng Lôi Đình (2000), Kinh tế du lịch du lịch học, Nhà xuất Trẻ; Hồ Viết Chiến (2002) Kinh tế dịch vụ cấu kinh tế tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu nay, Luận văn thạc sỹ kinh tế, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội; Mai Trang, (2003) Du lịch - ngành kinh tế mũi nhọn Khánh Hoà, Tạp chí Thơng mại, số 30, tr.28; Bích Nhung (2003), Để du lịch thực ngành kinh tế mũi nhọn, Tạp chí Thơng nghiệp thÞ trêng ViƯt Nam, sè 6, tr 34 - 35; Trần Phơng (2003), Bảo tồn văn hoá duyên hải để phát triển du lịch, Tạp chí Văn hoá Nghệ Thuật, sè 6, tr 41- 44; Ph¹m Quang Hng (2004), “Du lịch Việt Nam tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế , Tạp chí Du lịch Việt Nam, số 7, tr.10, 49 tỉnh Thanh Hoá đà có số viết kinh tế du lịch nhng cha có tác giả viết về: Kinh tế du lịch Thanh Hoá: Thực trạng giải pháp phát triển Vì thế, tác giả lựa chọn đề tài mẻ, không trùng lặp với đề tài luận văn đà có Mục đích nghiên cứu - Hệ thống hóa vấn đề lý luận kinh tế du lịch dới góc độ Kinh tế trị - Đánh giá thực trạng kinh tế du lịch tỉnh Thanh Hoá từ năm 1995 đến - Đề xuất phơng hớng giải pháp nhằm mở rộng nâng cao hiệu kinh tế du lịch Thanh Hoá thời gian tới Đối tợng phạm vi nghiên cứu - Đối tợng nghiên cứu ngành kinh tế du lịch - Phạm vi nghiên cứu: tỉnh Thanh Hoá từ năm 1995 đến Cơ sở lý luận phơng pháp nghiên cứu - Cơ sở lý luận: Chủ nghĩa Mác-Lênin, t tởng Hồ Chí Minh quan điểm, đờng lối, sách Đảng Nhà nớc ta du lịch phát triển du lịch - Phơng pháp nghiên cứu: + Luận văn sử dụng phơng pháp chđ nghÜa vËt biƯn chøng vµ chđ nghÜa vật lịch sử làm phơng pháp luận + Các phơng pháp nghiên cứu Kinh tế trị đợc sử dụng luận văn gồm phơng pháp phân tích tổng hợp, phơng pháp trừu tợng hoá, khái quát hoá, thống kê, tác giả ý phân tích thực tiễn đối chiếu với lý luận Những đóng góp khoa học giá trị luận văn - Hệ thống hoá sở lý luận kinh tế du lịch từ góc độ kinh tế trị - Phân tích, đánh giá thực trạng kinh tế du lịch Thanh Hoá, đề xuất ph ơng hớng, giải pháp khả thi nhằm mở rộng nâng cao hiệu ngành kinh tế địa bàn Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm ch¬ng, tiÕt Ch¬ng Kinh tÕ du lịch cần thiết phát triển kinh tế du lịch tỉnh Thanh Hoá 1.1 Kinh tế du lịch, đặc điểm xu hớng phát triển 1.1.1 Du lịch kinh tế du lịch 1.1.1.1 Du lịch Trong giới đại, du lịch đà trở thành hoạt động kinh tế phổ biến với tốc độ phát triển ngày nhanh Hội đồng Lữ hành du lÞch quèc tÕ (World Travel and Tourism Council - WTTC) đà khẳng định du lịch ngành kinh tế lớn giới Trong phạm vi quốc gia, du lịch nguồn thu ngoại tệ lớn kinh tế đối ngoại, ngành kinh tế hàng đầu, ngành kinh tế mũi nhọn nhiều níc Së dÜ cã xu híng ph¸t triĨn nh vËy du lịch đÃ, trở thành nhu cầu thiếu, gắn liền với sống hµng ngµy cđa hµng triƯu ngêi Theo Tỉ chøc Du lịch Thế giới (WTO) năm 2000 số lợng khách du lịch toàn cầu 698 triệu lợt ngời với doanh thu đạt đợc 467 tỷ USD; năm 2002 lợng khách 716,6 triệu lợt với doanh thu 474 tỷ USD; dự tính đến năm 2010 có khoảng 1.006 triệu lợt khách du lịch với doanh thu dự tính khoảng 900 tỷ USD [ 16, tr.8] Mặc dù hoạt động du lịch đà xuất sớm lịch sử có tốc độ phát triển ngày nhanh, song nhận thức khác du lịch kinh tế du lịch Chẳng hạn, theo nhà nghiên cứu Trờng Đại học kinh tế Praha (Cộng hoà Séc): Du lịch tập hợp hoạt động kỹ thuật, kinh tế tổ chức liên quan đến hành trình ngời việc lu trú họ nơi thờng xuyên với nhiều mục đích khác nhau, loại trừ mục đích hành nghề viếng thăm có tổ chức thờng kỳ [16, tr.17] Các nhà nghiên cứu Trờng Tổng hợp Kinh tế thành phố Varna, Bulgarie nêu quan niệm: Du lịch tợng kinh tế - xà hội đợc lặp lặp lại đặn sản xuất trao đổi dịch vụ, hàng hoá đơn vị kinh tế riêng biệt, độc lập - tổ chức, xí nghiệp với sở vật chất kỹ - thuật chuyên môn nhằm đảm bảo lại, lu trú, ăn uống, nghỉ ngơi với mục đích thoả mÃn nhu cầu cá thể vật chất tinh thần ngời lu trú nơi thờng xuyên họ để nghỉ ngơi, chữa bệnh, giải trí (thuộc nhu cầu văn hoá, trị, kinh tế, v.v ) mà mục đích lao động kiếm lời [16, tr.17-18] Hai quan niệm coi tợng du lịch nh phạm trù kinh tế với đặc trng vai trò máy kinh tế, kỹ thuật điều hành, nhng cha tờng minh, lặp đi, lặp lại Khác với quan niệm trên, nhà nghiên cứu Michael Coltman lại cho rằng: Du lịch kết hợp tơng tác nhóm nhân tố trình phục vụ du lịch, bao gồm: du khách, nhà cung ứng dịch vụ du lịch, c dân sở quyền nơi đón khách du lịch [16, tr.18] Mối quan hệ đợc thể sơ đồ sau: Nhà cung ứng dịch vụ du lịch Du khách Chính quyền địa phơng nơi đón khách du lịch Dân c sở Tháng năm 1991 Otawa (Canada), Hội nghị Quốc tế thống kê du lịch đà đa định nghĩa: Du lịch hoạt động ngời tới nơi môi trờng thờng xuyên, khoảng thời gian khoảng thời gian đà đợc tổ chức du lịch quy định trớc, mục đích chuyến để tiến hành hoạt động kiếm tiền phạm vi vùng tới thăm [16, tr.19] Định nghĩa đà cho thấy: - Du lịch hoạt động môi trờng thờng xuyên, tức loại trừ chuyến phạm vi nơi thờng xuyên, chuyến có tổ chức thờng xuyên hàng ngày, chuyến thờng xuyên định kỳ có tổ chức phờng hội nơi hay nơi làm việc, chuyến phờng hội khác có tổ chức thờng xuyên hàng ngày - Thời gian thực hoạt động nằm khoảng thời gian khoảng thời gian đà đợc tổ chức du lịch quy định trớc- quy định nhằm loại trừ di c thời gian dài - Du lịch tiến hành hoạt động kiếm tiền phạm vi vùng tới thăm- nghĩa loại trừ việc hành nghề tạm thời hành nghề lâu dài Trên sở tổng hợp lý luận thực tiễn hoạt động du lịch giới Việt Nam năm gần đây, nhà nghiên cứu Khoa Du lịch Khách sạn - Trờng Đại học Kinh tế Quốc dân Hà Nội - Việt Nam đà cho rằng: Du lịch ngành kinh doanh bao gồm hoạt động tổ chức hớng dẫn du lịch, sản xuất, trao đổi hàng hoá dịch vụ doanh nghiệp, nhằm đáp ứng nhu cầu lại, lu trú, ăn uống, thăm quan, giải trí, tìm hiểu nhu cầu khác khách du lịch Các hoạt động phải đem lại lợi ích kinh tế, trị - xà hội thiết thực cho nớc làm du lịch cho thân doanh nghiệp [16, tr.20] Tại điều 4, chơng I, Luật Du lịch Việt Nam, thuật ngữ Du lịch đợc hiểu nh sau: Hoạt động du lịch hoạt động khách du lịch, tổ chức, cá nhân kinh doanh du lịch, cộng đồng dân c quan, tổ chức, cá nhân có liên quan đến du lịch [31, tr.2] Nhìn chung, du lịch hoạt động có nhiều đặc thù, bao gồm nhiều thành phần tham gia, tạo thành tổng thể phức tạp Hoạt động du lịch đặc điểm ngành kinh tế mà có đặc điểm văn hoá - xà hội Thực tiễn nhiều nớc giới đà chứng minh hoạt động du lịch không đem lại lợi ích kinh tế mà lợi ích trị, văn hoá, xà hội Gần đây, Hội nghị Du lịch giới họp Manila Philippin (1980) đà Tuyên bố Manila du lịch, điều đà khẳng định: Trớc ngìng cưa cđa thÕ kû 21 vµ tríc triĨn väng vấn đề đặt nhân loại, đà đến lúc cần thiết phải phân tích chất du lịch, chủ yếu sâu vào bề rộng mà du lịch đà đạt đợc kể từ ngời lao động đợc quyền nghỉ phép năm, đà chuyển hớng du lịch từ phạm vi hẹp thó vui sang ph¹m vi lín cđa cc sèng kinh tế xà hội Phần đóng góp du lịch vào kinh tế quốc dân thơng mại quốc tế làm cho trở thành yếu tố quan träng cho sù ph¸t triĨn cđa thÕ giíi Vai trò thiết thực du lịch hoạt động kinh tế quốc dân, trao đổi quốc tế cân cán cân toán, đặt du lịch vào vị trí số ngành hoạt động kinh tÕ thÕ giíi quan träng nhÊt [16, tr 20-21] 1.1.1.2 Kinh tế du lịch Theo dòng lịch sử, hoạt động du lịch ban đầu mang tính chất cá nhân lẻ tẻ, trở nên phổ biến đa dạng hình thức Đi du lịch không dừng lại hình thức cá nhân riêng lẻ mà tiến đến nhóm ngời, tập thể ngời, không gian du lịch đồng thời đợc mở rộng phạm vi lÃnh thổ lÃnh thổ với Yêu cầu việc tổ chức chuyến ngày phức tạp hơn, du khách cần có tổ chức với t cách trung gian chuyến để thực hoạt động nh bố trí phơng tiện lại, chỗ ăn nghỉ, hớng dẫn tham quan Trớc yêu cầu đó, tổ chức kinh doanh du lịch đà đời Lúc hoạt động du lịch không tợng mang tính chất cá nhân, lẻ tẻ mà đà trở thành hoạt động mang tính chất kinh doanh, hoạt động kinh tế Cùng với phát triển kinh tế - xà hội nhu cầu nghỉ ngơi, vui chơi, giải trí, giao lu văn hoá mở mang kiến thức ngời ngày tăng Kinh tế phát triển, điều kiện vật chất xà hội ngày đợc cải thiện nhu cầu thiết yếu sống dần đợc đáp ứng cách đầy đủ ngời lại có điều kiện để thoả mÃn nhu cầu tinh thần Đây động lực thúc đẩy ngành kinh tế du lịch phát triển Ngày nay, xu thÕ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, phát triển ngành kinh tế du lịch không dừng biên giới quốc gia mà mở rộng với quy mô toàn cầu Mặt khác, điều kiện giao thông vận tải đạt trình độ cao an toàn, đáp ứng nhu cầu thuận lợi cho du khách di chuyển từ nơi đến nơi khác, hội tốt để ngành kinh tế du lịch phát triển a Sản phẩm kinh tế du lịch tính đặc thù Tại điều 4, chơng I, Luật du lịch Việt Nam sản phẩm du lịch đợc hiểu tập hợp dịch vụ cần thiết để thoả mÃn nhu cầu khách du lịch chuyến du lịch" [ 31 tr.2] Một quan niệm khác cho rằng, sản phẩm kinh tế du lịch dịch vụ, hàng hoá cung cấp cho du khách, đợc tạo nên kết hợp việc khai thác yếu tố tự nhiên, xà hội với việc sử dụng nguồn lực sở vật chất kỹ thuật lao động sở, vùng hay quốc gia [16, tr.31] Hai quan niệm cho thấy, sản phẩm du lịch bao gồm yếu tố hữu hình yếu tố vô hình Yếu tố hữu hình hàng hoá, yếu tố vô hình dịch vụ Xét theo trình tiêu dùng khách du lịch chuyến hành trình du lịch, tổng hợp thành phần sản phẩm du lịch theo nhóm sau: - Dịch vụ vận chuyển - Dịch vụ ăn uống, dịch vụ lu trú - Dịch vụ tham quan, giải trí - Hàng hoá tiêu dùng đồ lu niệm - Các dịch vụ khác phục vụ khách du lịch Sản phẩm du lịch không cụ thể, không tồn dới dạng vật thể, lu kho, lu bÃi nh sản phẩm ngành kinh tế khác Thành phần sản phẩm du lịch dịch vụ (thờng chiếm 80% - 90% mặt giá trị), hàng hoá chiếm tỷ trọng nhỏ Việc đánh giá chất lợng sản phẩm du lịch phụ thuộc vào cảm nhận chủ quan du khách không phụ thuộc vào ngời kinh doanh du lịch nên vấn đề khó khăn Có ý kiến cho rằng: Trong lĩnh vực du lịch việc sử dụng thuật ngữ sản phẩm du lịch để kết trình lao động du lịch không hợp lý thuật ngữ dịch vụ du lịch Song, việc sử dụng thuật ngữ sản phẩm du lịch hoàn toàn xác lý sau: Sản phẩm du lịch thờng đợc tạo gắn liền với yếu tố tài nguyên du lịch Vì thế, sản phẩm dịch chuyển đợc Trên thực tế, đa sản phẩm du lịch đến nơi có khách du lịch mà bắt buộc khách du lịch phải đến nơi có sản phẩm du lịch để thoả mÃn nhu cầu thông qua việc tiêu dùng sản phẩm du lịch Chẳng hạn, du khách muốn tham quan động Hàm Rồng Thanh Hoá, du khách phải đến động đem động Hàm Rồng đến nơi du khách sinh sống đợc Sau tham quan du khách mang động Hàm Rồng đợc, động Hàm Rồng Thanh Hoá Cái mà du khách mang cảm nhận thiên nhiên quang cảnh động Hàm Rồng, ngời nơi đây, dịch vụ mà du khách đà sử dụng Sản phẩm du lịch có đặc điểm vợt khuôn khổ khái niệm hàng hoá thông thờng Nếu hàng hoá thông thờng sau bán đợc ngời mua sử dụng giá trị dần đi, chí sau lần sử dụng Còn giá trị sản phẩm du lịch tồn cảm nhận đánh giá khách du lịch giá trị đợc ghi nhận theo kênh lan truyền từ khách du lịch sang khách du lịch Nếu chất lợng sản phẩm du lịch tốt giá trị đợc tăng lên qua lần sử dụng du khách Sở dĩ có tợng trên, bán cho khách bán thân tài nguyên du lịch mà bán giá trị khả thoả mÃn nhu cầu đặc trng khách du lịch đợc chứa đựng Việc tiêu dùng sản phẩm du lịch thờng không thờng xuyên mà tập trung vào thời gian định ngày (đối với sản phẩm phận nhà hàng), tuần (đối với sản phẩm chủ thể loại du lịch cuối tuần), năm (đối với sản phẩm số loại hình du lịch nh: du lÞch nghØ nói, du lÞch nghØ biĨn ) ChÝnh đặc tính hoạt động du lịch mang tÝnh thêi vơ cao b DÞch vơ du lÞch đặc điểm dịch vụ du lịch * Dịch vụ du lịch Trong kinh tế đại, tỷ trọng ngành dịch vụ thu nhập quốc dân ngày tăng lên, dịch vụ ngày đóng vai trò quan trọng đời sống kinh tế - xà hội: nớc tiên tiến tỷ trọng dịch vụ GDP chiếm khoảng 70% đến 75%, tỷ lệ Việt Nam khoảng 40% Nghị Đại hội Đảng cộng sản Việt Nam lần thứ IX đà rõ: Toàn hoạt động dịch vụ tính theo giá trị gia tăng đạt nhịp độ tăng tr ởng bình quân - 8%/ năm đến 2010 chiếm 42 - 43% GDP, 26 - 27% tæng sè lao động [11, tr.179] Chính dịch vụ có vai trò quan trọng nh việc nghiên cứu khái niệm dịch vụ, dịch vụ du lịch, kinh tế dịch vụ có ý nghĩa đặc biệt quan trọng phát triển ngành kinh tế du lịch Theo định nghĩa ISO 9004 (1991) Dịch vụ kết mang lại nhờ hoạt động tơng tác ngời cung cấp khách hàng, nh nhờ hoạt động ngời cung cấp để đáp ứng nhu cầu ngời tiêu dùng[16, tr.217] Dịch vụ kết hoạt động không đợc thể sản phẩm vật chất mà tính hữu ích giá trị kinh tế chúng