Mục lục Lời nói đầu Ch¬ng 1: Cơ sở lý luận kiểm toán CHU TRìNH tiền lơng Và NHÂN VIÊN kiểm toán báo cáo tài chÝnh .3 1.1 Kh¸i qu¸t kiĨm to¸n báo cáo tài .3 1.1.1 Khái niệm, đối tợng kiểm toán báo cáo tài .3 1.1.2 Trình tự kiểm toán tài chÝnh 1.2 TiÒn lơng với vấn đề kiểm toán .5 1.2.1 Kh¸i niƯm chung .6 1.2.2.Vai trß cđa tiỊn l¬ng 1.2.3 Q tiỊn l¬ng .8 1.2.4 Tổ chức hạch toán tiỊn l¬ng .9 1.2.5 Tổ chức hạch toán BHXH, BHYT, KPCĐ thuế TNCN 11 1.3 Trình tự kiểm toán chu trình tiền lơng nhân viên kiểm toán báo cáo tài chÝnh 13 1.3.1 Chức chu trình tiền lơng nhân viên .13 1.3.2 Hệ thống kiểm soát nội chu trình tiền lơng nhân viên 15 1.3.3 Mục tiêu kiểm toán chu trình tiền lơng nhân viên 17 1.3.4 Quy trình kiểm toán chu trình tiền lơng nhân viên .18 1.3.4.1 Lập kế hoạch kiểm toán 19 1.3.4.2 Thùc hiƯn kiĨm to¸n .22 1.3.4.3 KÕt thóc kiĨm toán 29 Chơng 2: thực trạng kiểm toán chu trình tiền lơng nhân viên kiểm toán báo cáo tài công ty cổ phần kiểm toán t vấn thực 32 2.1 Khái quát đặc điểm công ty cổ phần kiểm toán t vấn 32 2.1.1 Quá trình hình thành phát triển công ty cổ phần Kiểm toán T vấn .32 2.1.2 Tæ chức máy quản lý Công ty chi nhánh 38 2.1.2.1 Tổ chức máy quản lý Công ty .38 2.1.2.2 Tổ chức máy quản lý chi nhánh công ty A &C Hà Nội 41 2.1.3 Quy tr×nh kiĨm toán A&C Co .44 2.2 Kiểm toán chu trình tiền lơng nhân viên kiểm toán báo cáo tài công ty cổ phần kiểm toán t vấn thực khách hàng 45 2.2.1 Lập kế hoạch kiĨm to¸n 46 2.2.1.1 Chuẩn bị lập kế hoạch kiểm toán 46 2.2.1.2 Tìm hiểu hoạt động kinh doanh khách hàng 47 2.2.1.3 Hiểu biết hệ thống kế toán hệ thống kiểm soát nội 49 2.2.2 Thực kế hoạch kiểm toán 52 2.2.2.1 KiĨm to¸n sè d đầu năm tài 52 2.2.2.2 Thư nghiƯm kiĨm so¸t 56 2.2.2.3 Thùc hiƯn thđ tơc ph©n tÝch 61 2.2.2.4 Thùc hiƯn kiĨm tra chi tiết 67 2.2.2.5 Đánh giá chung trình thực kiểm toán hai công ty ABC XYZ 81 2.2.3 KÕt thóc kiĨm to¸n 83 2.2.3.1 So¸t xÐt giấy tờ làm việc kiểm toán viên 83 2.2.3.2 Tổng hợp bút toán điều chỉnh kiến nghị hệ thống kiểm soát nội 83 2.2.3.3 LËp b¸o cáo kiểm toán th quản lý 85 Chơng 3: Những học kinh nghiệm giải pháp hoàn thiện quy trình kiểm toán chu trình tiền lơng nhân viên kiểm toán báo cáo tài chÝnh A&C Co thùc hiÖn 86 3.1 Những nhận xét trình kiểm toán chu trình tiền lơng nhân viên công ty XYZ A&C Co thùc hiÖn 86 3.1.1 Giai đoạn lập kế hoạch kiĨm to¸n .86 3.1.2 Giai đoạn thực kiểm toán 87 3.1.3 Giai đoạn kết thúc kiểm toán 88 3.2 Mét sè gi¶i pháp nhằm hoàn thiện kiểm toán chu trình tiền lơng nhân viên A&C Co thực 89 3.2.1 Sù cÇn thiÕt phải hoàn thiện quy trình kiểm toán chu trình tiền lơng nhân viên 89 3.2.2 Giải pháp hoàn thiện kiểm toán chu trình tiền lơng nhân viên A&C Co thùc hiÖn 90 3.2.2.1 Về công tắc đánh giá hệ thống kiểm soát nội đơn vị khách hàng 91 3.2.2.2 §èi víi thđ tơc ph©n tÝch .92 3.2.2.3 VỊ vÊn ®Ị chän mÉu kiĨm tra .94 3.2.2.4 Vấn đề áp dụng công nghệ thông tin việc hoàn thiện chơng trình kiĨm to¸n 95 3.2.2.5 Một số kiến nghị nhằm nâng cao chất lợng hoạt động kiểm toán 96 Kết luận .98 Phụ lục 1: Báo cáo kiểm toán công ty XYZ A&C Co thùc hiƯn .99 Phơ lơc 2: Báo cáo kiểm toán công ty ABC công ty A&C Co thùc hiƯn 100 B¶ng quy íc chữ viết tắt 102 Danh mục sơ đồ bảng biĨu b¶ng biĨu 103 Danh mục tài liệu tham khảo .105 Lêi nãi đầu Sự đời phát triển tổ chức kiểm toán độc lập xu hớng tất yếu, khách quan có tính quy luật kinh tế thị trờng Kiểm toán độc lập công cụ quản lý kinh tế, tài quan trọng góp phần nâng cao tính hiệu kinh tế thị trờng Cïng víi viƯc chun ®ỉi nỊn kinh tÕ tõ kÕ hoạch hoá tập trung sang kinh tế thị trờng có quản lý Nhà nớc, kiểm toán đà đợc hình thành vào hoạt động Việt Nam Sự phát triển nhanh chóng công ty kiểm toán độc lập năm qua nớc ta đà chứng tỏ điều Một hoạt động chủ yếu mà Công ty kiểm toán độc lập cung cấp cho khách hàng hoạt động kiểm toán BCTC Báo cáo tài phản ánh kết tình hình hoạt động tài doanh nghiệp nói chung khía cạnh trọng yếu trình kinh doanh Một vấn đề đợc nhà quản lý doanh nghiệp quan tâm BCTC vấn đề liên quan đến tình hình nhân nh: tiền lơng, khoản trích theo lơngTiền lTiền lơng khoản chi phí chiếm tỷ trọng lớn chi phí sản xuất kinh doanh doanh nghiệp Mỗi doanh nghiệp để hoạt động có hiệu cao cần bố trí cấu nhân hợp lý xây dựng hệ thống tiền lơng phù hợp Chính vấn đề tiền lơng thờng liên quan đến nhiều tiêu trọng yếu BCTC Nhận thức đợc tầm quan trọng vấn đề tiền lơng nên thời gian thực tập A&C Co em đà sâu nghiên cứu đề tài: Hoàn thiện kiểm toán chu trình tiền lHoàn thiện kiểm toán chu trình tiền lơng nhân viên kiểm toán Báo cáo tài Công ty cổ phần Kiểm toán T vấn (A&C Co) thực hiện" Mục đích nghiên cứu đề tài vận dụng lý thuyết kiểm toán, đặc biệt kiểm toán chu trình tiền lơng nhân viên kiểm toán BCTC vào thực tế công tác kiểm toán A&C Co Trên sở rút đợc học kinh nghiệm biện pháp nhằm góp phần hoàn thiện quy trình kiểm toán chu trình tiền lơng nhân viên A&C Co thực Trên sở mục đích nghiên cứu, nội dung luận văn phần mở đầu kết luận gồm có phần sau: Chơng 1: Cơ sở lý luận kiểm toán chu trình tiền lơng nhân viên kiểm toán báo cáo tài Chơng 2: Thực trạng kiểm toán chu trình tiền lơng nhân viên kiểm toán báo cáo tài công ty cổ phần kiểm toán t vấn thực Chơng 3: Những học kinh nghiệm giải pháp hoàn thiện quy trình kiểm toán chu trình tiền lơng nhân viên kiểm toán báo cáo tài A&C Co thực Tuy nhiên, kiểm toán lĩnh vực mẻ Việt Nam hạn chế kinh nghiệm thực tế, chuyên môn nên viết em không tránh khỏi sai sót Em mong nhận đợc đóng góp ý kiến thầy cô, anh chị kiểm toán viên để em hoàn thiện đề tài Em xin chân thành cảm ơn thầy giáo Th.s Phan Trung Kiên với Ban giám đốc, anh chị kiểm toán A&C Co đà quan tâm giúp đỡ, hớng dẫn em hoàn thiện luận văn Hà nội, tháng năm 2005 Sinh viên Nguyễn Thị Thuỳ Dơng Chơng 1: Cơ sở lý luận kiểm toán CHU TRìNH tiền lơng Và NHÂN VIÊN kiểm toán báo cáo tài 1.1 Khái quát kiểm toán báo cáo tài 1.1.1 Khái niệm, đối tợng kiểm toán báo cáo tài Trong kinh tế thị trờng ngày phát triển, hoạt động kiểm toán đợc coi yếu tố đóng vai trò quan trọng, thiết chế để trì công tạo niềm tin quan hệ kinh tế- xà hội Đối với hoạt động kiểm toán có nhiều tiêu thức khác để phân loại, tiêu thức phân loại kiểm toán theo đối tợng cụ thể Theo cách phân loại này, kiểm toán bao gồm: Kiểm toán tài chính, kiểm toán nghiệp vụ kiểm toán liên kết, kiểm toán tài đóng vai trò quan trọng Kiểm toán tài hoạt động xác minh bày tỏ ý kiến bảng khai tài thực thể kinh tế kiểm toán viên có trình độ nghiệp vụ tơng xứng đảm nhiệm dựa hệ thống pháp lý có hiệu lực Mục tiêu kiểm toán tài giúp kiểm toán viên công ty kiểm toán đa ý kiến xác nhận bao cáo tài có đợc lập sở chuẩn mực chế độ kế toán hành đợc chấp nhận, có tuân thủ pháp luật liên quan có phản ánh trung thực hợp lý tình hình tài khía cạnh trọng yếu hay không Qua khái niệm ta thấy, đối tợng kiểm toán tài bảng khai tài phận quan trọng bảng khai BCTC Theo chuẩn mực Việt Nam số 200 BCTC là: Hoàn thiện kiểm toán chu trình tiền lBáo cáo tài hệ thốngbáo cáo đợc lập theo chuẩn mực chế độ kế toán hành (hoặc đợc chấp nhận) phản ánh thông tin kinh tế, tài chủ yếu đơn vị.Ngoài ra, Bảng khai tài bao gồm bảng kê khai có tính chất pháp lý khác nh: Bảng kê khai tài sản cá nhân, bảng kê khai tài sản đặc biệt, bảng khai theo yêu cầu chủ đầu tTiền l Trong kiểm toán tài có hai cách để phân chia bảng khai tài thành phần hành kiểm toán là: Phân theo khoản mục phân theo chu trình Phân theo khoản mục cách phân chia máy móc khoản mục nhóm khoản mục theo thứ tự bảng khai vào phần hành Cách phân chia đơn giản, dễ thực hiện, phân công công việc thành viên nhóm kiểm toán cụ thể song không hiệu tách biệt khoản mục vị trÝ kh¸c nhng cã quan hƯ mËt thiÕt víi Phân theo chu trình cách phân chia thông dụng giới, theo cách kiểm toán viên vào mối liên hệ chặt chẽ lẫn khoản mục, trình cấu thành, yếu tố chu trình chung hoạt động tài để phân chia thành phần hành Mối quan hệ phần hành kiểm toán đợc thể qua sơ đồ sau: Sơ đồ 1: Mối quan hệ phần hành kiểm toán Vốn tiền Bán hàng thu tiền Tiếp nhận hoàn trả Mua vốn hàng toán Tiền lơng nhân viên Vốn tiền 1.1.2 Trình tự kiểm toán tài Quy trình chung kiểm toán báo cáo tài đợc thực theo ba bớc: Lập kế hoạch kiểm toán, thực kế hoạch kiểm toán kết thúc kiểm toán Các bớc trình kiểm toán đợc tóm tắt qua nét sau: Giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán: Đây giai đoạn kiểm toán, giai đoạn đợc th mời kiểm toán (đối với kiểm toán độc lập) lệnh kiểm toán, kiểm toán viên tìm hiểu khách hàng với mục đích hình thành kế hoạch chung cho kiểm toán Tiếp đó, kiểm toán viên phải thu thập thông tin khách hàng, tìm hiểu đánh giá hệ thống kiểm soát nội đơn vị khách hàng, xác định mức trọng yếu để xây dựng kế hoạch chơng trình kiểm toán chi tiết cho phần hành Ngoài kiểm toán viên chuẩn bị phơng tiện nhân việc triển khai kế hoạch chơng trình kiểm toán đà xây dựng Giai đoạn thực kiểm toán: Đây qúa trình sử dụng trắc nghiệm để xác minh thông tin đợc phản ánh bảng khai tài Trình tự kết hợp loại trắc nghiệm tuỳ thuộc vào kết đánh giá hệ thống kiểm soát nội giai đoạn chuẩn bị kiểm toán Nếu hệ thống kiểm soát nội đợc đánh giá có hiệu lực kiểm toán viên áp dụng trắc nghiệm đạt yêu cầu trắc nghiệm độ vững chÃi với số lợng khoản mục nghiệp vụ Ngợc lại hệ thống kiểm soát nội đợc đánh giá hiệu lực trắc nghiệm độ vững chÃi đợc thực với số lợng lớn Quy mô cụ thể trắc nghiệm nh trình tự cách kết hợp chúng phụ thuộc nhiều vào kinh nghiệm khả phán đoán kiểm toán viên với mục đích có đợc chứng kiểm toán đầy đủ tin cậy với chi phí kiểm toán thấp Giai đoạn kết thúc kiểm toán: Để kết thúc kiểm toán, kiểm toán viên cần đa kết luận kiểm toán lập báo cáo kiểm toán Do giai đoạn kết trắc nghiệm đợc triển khai giai đoạn phải đợc xem xÐt quan hƯ víi tÝnh hỵp lý chung kiểm nghiệm quan hệ với việc bất thờng, nghiệp vụ phát sinh sau ngày lập BCTC Trên sở kiểm toán viên đa kết luận cuối lập báo cáo kiểm toán 1.2 Tiền lơng với vấn đề kiểm toán Tiền lơng khoản trích theo lơng mét vÊn ®Ị rÊt quan träng bÊt cø mét doanh nghiệp Tiền lơng yếu tố nhằm đảm bảo tái sản xuất sức lao động, nhân tố quan trọng thúc đảy phát triển đem lại nguồn lợi nhuận lớn cho doanh nghiệp Nghiên cứu vấn đề tiền lơng khoản trích theo lơng vấn đề cần thiết giúp ích cho doanh nghiệp việc quản lý nguồn lao động 1.2.1 Khái niệm chung Quá trình sản xuất cải vật chất tác động ngời vào tự nhiên nhằm khai thác cải biến vật thể tự nhiên để tạo sản phẩm đáp ứng yêu cầu ngời Vì vậy, trình sản xuất có tác động qua lại ba yếu tố sức lao động, t liệu lao động đối tợng lao động Trong đó, sức lao động yếu tố quan trọng trình sản xuất tái sản xuất sản phẩm cho xà hội Sức lao động tổng hợp thể lực trí lực ngời đợc sử dụng trình lao động Trong trình lao động, sức lao động tạo lợng giá trị lớn giá trị thân nó, phần giá trị dôi so với giá trị sức lao động giá trị thặng d Giá trị thặng d phần mang lại lợi nhuận cho nhà sản xuất Muốn cho trình sản xuất kinh doanh doanh nghiệp tiến hành thờng xuyên liên tục vấn đề thiết yếu phải bảo đảm tái sản xuất sức lao ®éng, nghÜa lµ søc lao ®éng mµ ngêi bá phải đợc trả dới dạng thù lao lao động C.Mác nói: Hoàn thiện kiểm toán chu trình tiền lLao động sáng tạo giá trị hàng hoá nhng thân hàng hoá giá trị Cái mà ngời ta gọi Hoàn thiện kiểm toán chu trình tiền lgiá trị lao động thực tế giá trị sức lao động Trong kinh tế hàng hoá, thù lao lao động đợc biểu thớc đo giá trị gọi tiền lơng Tiền lơng chất biểu tiền hao phí lao động sống cần thiết mà doanh nghiệp trả cho ngời lao động theo thời gian theo khối lợng công việc, lao vụ mà ngời lao ®éng ®· ®ãng gãp cho doanh nghiƯp TiỊn l¬ng cđa doanh nghiệp bao gồm lơng nhân viên hành chính, lơng hởng theo lao động, sản lợng công việc thực tế, khoản thởng, hoa hồng, khoản phúc lợi, khoản trích theo tiền lơng theo quy định hành pháp luật theo thoả thuận ngời lao động chủ lao động Các hình thức tiền lơng Khi tiến hành hoạt động sản xuất kinh doanh doanh nghiệp lựa chọn cho hình thức tiền lơng phù hợp dựa nguyên tắc phân phối theo lao động nhằm kết hợp chặt chẽ lợi ích chung xà hội, lợi ích doanh nghiệp ngời lao động Do đó, việc tính trả lơng cho ngời lao động thể theo nhiều hình thức khác nhau, tuỳ theo hoạt động kinh doanh, tính chất công việc trình độ quản lý doanh nghiệp Nhng mục đích hình thức nhằm quán triệt nguyên tắc phân phối theo lao động Trên thực tế, doanh nghiệp thờng áp dụng hình thức tiền lơng sau: - Tiền lơng theo thời gian lao động: hình thức trả lơng theo thời gian làm việc thực tế (theo tháng, tuần, ngày, giờTiền l): + Lơng tháng: thờng áp dụng để trả lơng cho nhân viên làm công tác quản lý kinh tế, hành quản trịTiền l + Lơng ngày: thờng áp dụng để trả lơng cho lao động trực tiếp hởng lơng thời gian, tính trả lơng cho ngời lao động ngày hội họp, học tập làm để tính trợ cấp BHXH +Lơng giờ: Trả lơng cho ngời lao động trực tiếp thời gian làm việc mà không hởng lơng theo sản phẩm - Tiền lơng theo sản phẩm: hình thức trả lơng cho ngời lao động vào số lợng, chất lợng sản phẩm mà họ làm Hình thức trả lơng quán triệt nguyên tắc Hoàn thiện kiểm toán chu trình tiền llàm theo lực hởng theo lao động, qua ngời lao động nhận thức rõ lợi ích nên đà không ngừng nâng cao suất, góp phần làm tăng hiƯu qu¶ s¶n xt kinh doanh cđa doanh nghiƯp Khi áp dụng hình thức trả lơng theo sản phẩm doang nghiệp phải xây dựng đợc định mức kinh tế-kỹ thuật, từ làm sở xây dựng đơn giá tính lơng cho loại sản phẩm, công việc cách hợp lý Trả lơng theo sản phẩm có nhiều hình thức khác tuỳ thuộc vào điều kiƯn thĨ cđa tõng doanh nghiƯp mµ vËn dơng cho phù hợp: trả lơng theo sản phẩm gián tiếp; hình thức tiền lơng theo sản phẩm có thởng, phạt rõ ràng; hình thức tiền lơng theo sản phẩm luỹ tiếnTiền l Hình thức lơng thờng đợc áp dụng doanh nghiệp hoạt động sản xuất - Tiền lơng khoán: hình thức trả lơng cho ngời lao động vào số lợng, chất lợng sản phẩm mà họ hoàn thành Hình thức trả lơng bắt buộc ngời lao động không quan tâm đến kết thân mà quan tâm đến kết hoạt động sản xuất kinh doanh doanh nghiệp Do phát huy đợc sức mạnh tập thể tất khâu trình sản xuất kinh doanh Hình thức trả lơng thờng đợc áp dụng doanh nghiệp cổ phần 1.2.2.Vai trò tiền lơng Tiền lơng khoản trÝch theo l¬ng cã ý nghÜa hÕt søc quan träng ®èi víi ngêi lao ®éng, doanh nghiƯp vµ x· héi Đối với xà hội: Tiền lơng công cụ sách phân phối tái phân phối thu nhập Đối với doanh nghiệp: Tiền lơng khoản trích theo lơng khoản chi phí sản xuất lớn, yếu tố cấu thành nên giá trị sản phẩm dịch vụ doanh nghiệp sáng tạo Vì vậy, doanh nghiệp phải sử dụng sức lao động cho hiƯu qu¶ nhÊt nh»m tiÕt kiƯm chi phÝ tiỊn lơng, hạ giá thành sản phẩm dịch vụ , nâng cao sức cạnh tranh doanh nghiệp Đối với ngời lao động: Tiền lơng nguồn thu nhập chủ u cđa ngêi lao ®éng Khi ngêi lao ®éng tham gia sản xuất kinh doanh doanh nghiệp họ phải nhận đợc tiền lơng Tiền lơng đòn bảy kinh tế để khuyến khích tinh thần hăng hái lao động, kích thích tạo mối quan tâm ngời lao động đến kết công việc cđa hä NhËn thøc râ vai trß cđa tiỊn lơng việc phát triển kinh tế quốc dân Tại hội nghị lần thứ bảy Ban chấp hành Trung ơng khóa VIII đà khẳng định: Hoàn thiện kiểm toán chu trình tiền lTiền lơng gắn liền với phát triển kinh tế hội đất nớc, trả lơng cho ngời lao động thực đầu t cho phát triển; đóng góp phần quan trọng làm lành mạnh, đội ngũ cán Bảo đảm giá trị thực tiền lơng bớc cải thiƯn theo sù ph¸t triĨn kinh tÕ x· héi” 1.2.3 Quỹ tiền lơng Quỹ tiền lơng doanh nghiệp toàn tiền lơng cua doanh nghiệp trả cho tất loại lao động thuộc doanh nghiệp quản lý sử dụng Thành phần quỹ tiền lơng bao gồm khoản chủ yếu tiền lơng trả cho ngời lao động thời gian thực tế làm việc, tiền lơng trả cho ngời lao động thời gian ngừng việc, nghỉ phép học, loại tiền thởng sản xuất, khoản phụ cấp thờng xuyênTiền lTrong quan hệ với qúa trình sản xuất kinh doanh, kế toán phân loại quỹ tiền lơng doanh nghiệp thành hai loại bản: + Tiền lơng chính: Là tiền lơng trả cho ngời lao động thời gian làm nhiệm vụ đà đợc quy định, bao gồm: lơng cấp bậc, khoản phụ cấp thờng xuyên tiền thởng sản xuất + Tiền lơng phụ: Là tiền lơng phải trả cho ngời lao động thời gian không làm nhiệm vụ nhng đợc hởng lơng theo chế độ quy định nh tiền lơng trả cho ngêi lao ®éng thêi gian nghØ phÐp, thêi gian ®i lµm nghÜa vơ x· héi, ®i häc, héi häp…TiỊn l Việc phân chia quỹ tiền lơng nh có ý nghĩa quan trọng hạch toán, phân bổ tiền lơng theo đối tợng công tác phân tích tình hình sử dụng quỹ lơng doanh nghiệp Các doanh nghiệp cần phải quản lý chặt chẽ quỹ tiền lơng theo quy định mục đích Đối với doanh nghiệp cha có lÃi, cha bảo toàn vốn tổng quỹ lơng doanh nghiệp đợc phép chi không vợt tiền lơng tính theo số lợng lao động thực tế tham gia vào trình sản xuất - kinh doanh Đối với doanh nghiệp kinh doanh có lÃi, đạt đợc tỷ suất cao đợc chi quỹ lơng theo hiệu qủa đạt đợc doanh nghiệp 1.2.4 Tổ chức hạch toán tiền lơng * Hệ thống chứng từ: Thông thờng doanh nghiệp việc tính lơng, tính thởng khoản phải trả cho ngời lao động đợc thực tập trung phòng kế toán thời gian để tính lơng, tính thởng khoản khác hàng tháng Theo quy định hành, hệ thống chứng từ phát sinh việc hạch toán tiền lơng là: Chứng từ số lợng lao động: Các chứng từ tuyển dụng, thuyên chuyển công tác, bổ nhiệm, bÃi nhiệmTiền llà để ghi vào Hoàn thiện kiểm toán chu trình tiền lsổ nhân viên Các chứng từ chủ yếu phòng nhân lập