1 MỞ ĐẦU Tính cấp thiết đề tài Trong giai đoạn nước ta thu thuế xuất khẩu, thuế nhập nguồn thu quan trọng, tập trung ngân sách nhà nước, phương tiện vật chất để nhà nước hoạt động thực chức quản lý Trong năm qua sách chế quản lý thu thuế xuất khẩu, thuế nhập có thay đổi lớn đạt kết quan trọng yêu cầu thu ngân sách quản lý điều tiết vĩ mô quan hệ kinh tế đối ngoại, góp phần ổn định tình hình kinh tế - xã hội, tạo tiền đề cần thiết để chuyển kinh tế sang thời kỳ phát triển mới, thời kỳ cơng nghiệp hố đại hoá hội nhập Tuy nhiên, đứng trước yêu cầu hội nhập vào kinh tế quốc tế, quản lý thuế xuất khẩu, thuế nhập nước ta nói chung, quản lý thu thuế xuất khẩu, thuế nhập ngành Hải quan nói riêng bộc lộ nhiều bất cập như: hệ thống sách chế quản lý chưa đồng chưa theo kịp với phát triển hoạt động xuất khẩu, nhập hàng hóa ngày gia tăng; nạn bn lậu gian lận thương mại để trốn thuế tồn phổ biến, tình trạng chiếm dụng tiền thuế gây nợ đọng thuế xuất khẩu, thuế nhập lớn kéo dài chưa xử lý triệt để; hoạt động kiểm tra, kiểm sốt việc chấp hành sách thuế hàng hố xuất khẩu, nhập chưa trọng mức gây thất thu lớn cho ngân sách nhà nước Nhận thức tầm quan trọng quản lý thu thuế xuất khẩu, thuế nhập trước đòi hỏi xúc thực tế, đồng thời người trực tiếp tham gia xây dựng sách quản lý thu thuế xuất khẩu, thuế nhập ngành Hải quan, tác giả lựa chọn đề tài "Đổi quản lý thu thuế xuất khẩu, thuế nhập ngành Hải quan nay" làm luận văn Thạc sĩ Kinh doanh quản lý, chuyên ngành Quản lý kinh tế 2.Tình hình nghiên cứu Từ thực cải cách thuế đến có nhiều cơng trình nghiên cứu tổ chức quản lý thuế Các cơng trình nghiên cứu tập trung vào hai nhóm sau: - Nhóm quản lý thu thuế một vài sắc thuế địa bàn tỉnh, thành phố như: Đề tài "Những giải pháp nâng cao hiệu quản lý thu thuế giá trị gia tăng thuế thu nhập doanh nghiệp địa bàn tỉnh Thanh Hoá", Luận văn Thạc sỹ Kinh tế Mai Đình Tú; đề tài "Cơng tác quản lý thu thuế quốc doanh địa bàn Thành phố Hà nội", Luận văn Thạc sỹ Vũ Thị Toản; đề tài:" Các giải pháp tăng cường quản lý thuế hàng hoá xuất khẩu, nhập tiến trình gia nhập AFTA Việt Nam", Luận án Tiến sĩ Kinh tế Nguyễn Danh Hưng - Nhóm chống thất thu thuế như: đề tài "Một số vấn đề sử dụng công cụ thuế chống thất thu thuế địa bàn tỉnh biên giới phía Bắc, Luận văn Thạc sỹ Đặng Hồng Trung; đề tài "Thất thu thuế giải pháp chống thất thu thuế địa bàn tỉnh Phú Thọ", Luận văn Thạc sỹ Kinh tế Nguyễn Duy Long; đề tài "Chống thất thu thuế địa bàn quận Đống Đa", Luận văn Thạc sỹ Nguyễn Viết Tuấn; đề tài "Chống gian lận thuế giá trị gia tăng địa bàn Thành phố Hà nội" Luận văn Thạc sỹ Viên Viết Hùng Ngoài ra, nghiên cứu quản lý thu thuế nói chung có đề tài "Nâng cao hiệu quản lý thu thuế Việt Nam trình đổi mới", luận văn thạc sỹ kinh tế Hoàng Đình Cơ Các đề tài có đề cập mức độ định quản lý thuế, chống thất thu thuế nói chung thuế xuất khẩu, thuế nhập nói riêng Tuy nhiên, nghiên cứu độc lập đổi quản lý thu thuế xuất khẩu, thuế nhập ngành Hải quan chưa có cơng trình khoa học dạng luận văn thạc sỹ, luận án tiến sỹ đề tài công bố Để thực đề tài tác giả có kế thừa số ý tưởng khoa học cơng trình cơng bố có liên quan nhằm phục vụ cho q trình nghiên cứu hồn thành luận văn Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu đề tài * Mục đích: Trên sở nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn quản lý thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu, để đề xuất giải pháp quản lý thu thuế xuất khẩu, thuế nhập ngành Hải quan * Nhiệm vụ: - Làm rõ sở lý luận thực tiễn quản lý thu thuế xuất khẩu, thuế nhập ngành Hải quan đặt tổng thể quản lý thuế xuất khẩu, thuế nhập nói chung - Đề xuất giải pháp nhằm tiếp tục đổi quản lý thu thuế xuất khẩu, thuế nhập phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế thông lệ quốc tế xu hội nhập kinh tế quốc tế Đối tượng phạm vi nghiên cứu * Đối tượng: Nghiên cứu quản lý thu thuế xuất khẩu, thuế nhập nước ta * Phạm vi nghiên cứu: - Đề tài tập trung nghiên cứu tổ chức quản lý thu thuế xuất khẩu, thuế nhập ngành Hải quan từ có luật thuế xuất khẩu, thuế nhập đến - Thời gian khảo sát từ có Luật Thuế xuất khẩu, thuế nhập (năm 1991), thuế giá trị gia tăng, thuế tiêu thụ đặc biệt Cơ sở lý luận phương pháp nghiên cứu Việc nghiên cứu đề tài dựa phương pháp luận vật biện chứng, vật lịch sử, phân tích việc biến động gắn với điều kiện lịch sử cụ thể; ra, phương pháp chuyên ngành sử dụng trình nghiên cứu thống kê, phân tích, tổng hợp, diễn giải, tiếp cận hệ thống Luận văn kết hợp nghiên cứu lý luận chung có liên quan đến thuế quản lý thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu; tổng kết trình cải cách quản lý thu thuế ngành Hải quan Đồng thời, có kết hợp nêu kinh nghiệm nước tiên tiến Đóng góp khoa học luận văn - Luận văn hệ thống hóa có bổ sung vấn đề lý luận quản lý thu thuế xuất khẩu, thuế nhập ngành Hải quan; tìm hiểu kinh nghiệm số nước phát triển rút học tham khảo cho ngành Hải quan nước ta - Đánh giá thực trạng quản lý thu thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu, dạng gian lận thương mại đề xuất giải pháp có tính khả thi nhằm tiếp tục đổi quản lý thu thuế xuất khẩu, thuế nhập ngành Hải quan thời gian tới Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận văn kết cấu làm chương, 10 tiết Chương NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ TỔ CHỨC QUẢN LÝ THU THUẾ XUẤT KHẨU, THUẾ NHẬP KHẨU 1.1 NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ THUẾ XUẤT KHẨU, THUẾ NHẬP KHẨU 1.1.1 Khái niệm, chất thuế xuất khẩu, thuế nhập * Khái niệm: Đến chưa có khái niệm thức thuế xuất khẩu, thuế nhập nhiên sở nghiên cứu đời thuế xuất khẩu, thuế nhập quan niệm thuế xuất khẩu, thuế nhập góc độ nghiên cứu khác nhau, khái quát thành khái niệm chung thuế xuất khẩu, thuế nhập sau: Thuế xuất khẩu, thuế nhập phần thu nhập tạo từ hoạt động xuất khẩu, nhập hàng hố mà tổ chức, cá nhân có nghĩa vụ phải đóng góp cho Nhà nước theo quy định Pháp luật thuế xuất khẩu, thuế nhập nhằm đáp ứng nhu cầu chi tiêu theo chức Nhà nước Từ khái niệm đời thuế xuất khẩu, thuế nhập cho thấy, thuế xuất khẩu, thuế nhập có đặc điểm thuế nói chung là: Thứ nhất, mang tính quyền lực nhà nước; thuế xuất khẩu, thuế nhập có gắn bó mật thiết khơng thể tách rời với Nhà nước, Nhà nước cần có thuế xuất khẩu, thuế nhập để đáp ứng phần nhu cầu chi tiêu mình; Nhà nước người có quyền đặt thuế xuất khẩu, thuế nhập mặt để tạo nguồn thu cho ngân sách nhà nước, mặt khác qua để kiểm sốt điều tiết hoạt động xuất khẩu, nhập hàng hoá bảo hộ sản xuất nước Thứ hai, mang tính pháp lý cao, khoản đóng góp bắt buộc cho Nhà nước mà khơng có bồi hoàn trực tiếp nào, việc nộp thuế thể chế pháp luật mà pháp nhân thể nhân phải tuân theo Thứ ba, chứa đựng yếu tố kinh tế xã hội, điều thể chỗ thuế xuất khẩu, thuế nhập phần cải xã hội, mức huy động thuế xuất khẩu, thuế nhập vào ngân sách nhà nước phụ thuộc vào mức tăng trưởng kinh tế đất nước, nhu cầu chi tiêu Nhà nước mục tiêu kinh tế xã hội đất nước đặt thời kỳ Thuế xuất khẩu, thuế nhập cịn có đặc điểm riêng là: - Thuế xuất khẩu, thuế nhập đánh vào hàng hoá phép xuất khẩu, nhập qua biên giới nước, kể hàng hoá đưa vào khu chế xuất từ khu chế xuất đưa vào tiêu thụ nước - Thuế xuất khẩu, thuế nhập loại thuế gián thu thuế cấu thành giá hàng hoá xuất khẩu, nhập khẩu, người chịu thuế người tiêu dùng hàng hoá xuất khẩu, nhập đó, Nhà nước thu thuế xuất khẩu, thuế nhập người tiêu dùng gián tiếp thông qua người cung cấp hàng hoá xuất khẩu, nhập - Trong điều kiện kinh tế nước phát triển Việt Nam, nguồn thu ngân sách nhà nước từ sắc thuế nội địa chưa đảm bảo, nhu cầu tiêu dùng hàng nhập lớn, thuế xuất khẩu, thuế nhập nguồn thu lớn tương đối ổn định cho ngân sách nhà nước, thuế xuất khẩu, thuế nhập nằm giá hàng hoá xuất khẩu, nhập nên số thuế xuất khẩu, thuế nhập thu tăng tỷ lệ thuận với quy mơ tiêu dùng hàng hố xuất khẩu, nhập xã hội - Thuế xuất khẩu, thuế nhập không phân biệt đối tượng chịu thuế người (giàu hay nghèo), tiêu dùng loại hàng hoá xuất khẩu, nhập số thuế phải nộp * Bản chất thuế xuất khẩu, thuế nhập Đặc điểm thuế xuất khẩu, thuế nhập phản ánh chất thuế xuất khẩu, thuế nhập hai phương diện: Về mặt kinh tế: Thuế xuất khẩu, thuế nhập phần cải xã hội tập trung vào ngân sách nhà nước để đáp ứng nhu cầu chi tiêu Nhà nước, sở kinh tế hay tảng thuế xuất khẩu, thuế nhập phận thu nhập tạo từ hoạt động xuất khẩu, nhập hàng hoá tổ chức, cá nhân xã hội Do việc động viên thuế xuất khẩu, thuế nhập phải có giới hạn nó, giới hạn khơng thể vượt q mức định tổng số thu nhập tạo ra, mức thuế xuất khẩu, thuế nhập hợp lý có tác dụng tăng thu cho ngân sách nhà nước kích thích sản xuất kinh doanh phát triển, ngược lại thuế suất quy định cao so với thu nhập tạo khơng khuyến khích kinh doanh chân nữa, Nhà nước bị thất thu Thực tế cho thấy, qui định thuế suất cao đối tượng nộp thuế tìm cách để trốn thuế, lậu thuế chi phí để chống trốn lậu thuế thường cao không mang lại kết mong muốn Tuỳ theo tình hình thực tế để qui định mức thuế suất từ 0% lên đến giới hạn đưa đến kết số thuế thu tăng theo tỷ lệ thuận với tăng thuế suất, thuế suất tăng vượt giới hạn cho phép kết ngược lại Trong trường hợp thuế suất quy định cao so với thu nhập tạo ra, giải pháp phải hạ thấp thuế suất, đơi với việc tìm cách mở rộng diện thu thuế để bao quát hết nguồn thu, vừa đảm bảo tăng thu thuế vừa đảm bảo công xã hội thực nghĩa vụ nộp thuế cho Nhà nước Về mặt xã hội: Thuế xuất khẩu, thuế nhập phản ánh mối quan hệ Nhà nước pháp nhân, thể nhân tham gia hoạt động xuất khẩu, nhập hàng hoá Thuế xuất khẩu, thuế nhập công cụ Nhà nước sử dụng để thực chức quản lý hoạt động kinh tế đối ngoại, điều chỉnh quan hệ phân phối, phân phối lại thu nhập xã hội tổ chức, cá nhân Nhà nước thuế xuất khẩu, thuế nhập mang tính xã hội cao Nghiên cứu chất xã hội thuế xuất khẩu, thuế nhập giúp quán triệt đầy đủ sâu sắc yêu cầu việc hoạch định sách thuế xuất khẩu, thuế nhập phải đảm bảo rõ ràng, đơn giản, phù hợp với trình độ người thu thuế người nộp thuế Việc tổ chức quản lý thu thuế phải đảm bảo tính cơng khai, dân chủ đem lại hiệu cao, không dù sách thuế có hợp lý đến đâu tồn giấy Nghiên cứu đặc điểm, chất thuế xuất khẩu, thuế nhập rút số kết luận sau: - Việc động viên phần thu nhập vào ngân sách nhà nước thông qua thuế xuất khẩu, thuế nhập cần phải tính tốn khoa học, khơng ấn định tuỳ tiện, mức huy động phải có giới hạn sở thu nhập tạo từ hoạt động xuất khẩu, nhập hàng hoá - Việc xây dựng thuế suất phải đảm bảo giải hài hoà quan hệ lợi ích kinh tế Nhà nước với pháp nhân thể nhân, mặt vừa đảm bảo huy động hợp lý nguồn thu ngân sách nhà nước từ thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu, mặt khác phải tính đến lợi ích tập thể, cá nhân - Trong điều kiện định thuế suất thuế xuất khẩu, thuế nhập xây dựng mức thấp hợp lý không làm giảm nguồn thu ngân sách nhà nước mà tạo điều kiện tăng lên có đầu tư trở lại sản xuất, kinh doanh tính tự giác đối tượng nộp thuế; thuế suất cao mà không hợp lý ngun nhân tình trạng bn lậu gian lận thương mại hàng hoá gia tăng, gây thất thu ngân sách nhà nước - Chính sách thuế xuất khẩu, thuế nhập Nhà nước phải đảm bảo tính khả thi, tính hiệu quả, tức sách thuế phải phù hợp với điều kiện thực tiễn đất nước thời kỳ, đồng thời phải đơn giản mặt hành tức phải dễ hiểu, dễ làm, dễ kiểm tra; điều khơng đảm bảo nguồn thu ngân sách nhà nước mà cịn có tác dụng khuyến khích sản xuất kinh doanh phát triển, thu hút đầu tư nước ngoài, mở rộng thị trường tiêu thụ hàng hố 1.1.2 Căn tính thuế xuất khẩu, thuế nhập Căn để tính thuế xuất khẩu, thuế nhập đơn vị hàng hố giá tính thuế thuế suất( Luật thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu): - Giá tính thuế: Về nguyên tắc giá tính thuế hàng hoá nhập giá CIF cửa nhập: C giá mua; I bảo hiểm; F phí vận chuyển Các chứng từ sử dụng làm sở để xác định giá theo nguyên tắc là: Hợp đồng ngoại thương, hoá đơn thương mại, vận đơn, chứng từ vận chuyển, bảo hiểm, giấy chứng nhận xuất xứ (C/O) chứng từ toán như: L/C…Do thực tế hàng hoá nhập phong phú đa dạng, nhập từ nhiều nguồn khác hình thức nhập khác (nhập ngạch, tiểu ngạch, phi mậu dịch…) nên khơng phải trường hợp có đầy đủ chứng từ hợp lệ làm xác định giá tính thuế phù hợp cho vừa đảm bảo tính khách quan, vừa đảm bảo quản lý giá hàng nhập để chống lợi dụng gian lận thương mại qua giá, thơng thường có trường hợp sau: + Trường hợp có hợp đồng mua bán ngoại thương, tốn qua Ngân hàng có đủ chứng từ hợp lệ, giá tính thuế giá CIF; tức giá mua hàng cửa nhập bao gồm chi phí vận chuyển chi phí bảo hiểm quốc tế + Trường hợp khơng có hợp đồng hợp đồng khơng hợp lệ giá tính thuế quy định bảng giá tối thiểu; việc qui định giá tối thiểu mặt tạo điều kiện cho công tác quản lý thu thuế, mặt khác biện pháp chống gian lận thương mại qua giá Tuy nhiên, giá tối thiểu xây dựng thiếu xác khơng điều chỉnh kịp thời theo mặt giá thực tế, việc tính thuế theo bảng giá tối thiểu lại trở thành trở ngại hoạt động nhập hàng hoá, gây thất thu ngân sách khơng khuyến khích văn minh thương mại Nếu lạm dụng việc sử dụng giá tối thiểu biện pháp bổ xung cho hàng rào thuế quan nhằm hạn chế nhập phân biệt đối xử rào cản lớn tiến trình tự hố thương mại Để khắc phục tình trạng GATT, tiền thân tổ chức thương mại giới (WTO) ngày quy định phương pháp xác định trị giá hải quan Theo quy định phương pháp xác định trị giá Hải quan hàng nhập phải vào trị giá giao dịch thực tế hàng hố, khơng áp dụng trị giá áp đặt, phải trị với mức giá bán kỳ kinh doanh bình thường điều kiện cạnh tranh lành mạnh, khơng có thơng đồng người mua người bán - Thuế suất: Nguyên tắc chung để xác định mức thuế suất thuế nhập dựa chênh lệch giá mặt giá quốc tế mặt giá nội địa loại hàng hố, theo tuỳ thuộc vào mức độ hạn chế hay khuyến khích nhập ngành hàng nhóm hàng mà người xây dựng mức thuế suất thuế nhập cho phù hợp, thông thường xây dựng thuế suất thuế nhập theo cấp độ sau: