MỞ ĐẦU Lý chọn đề tài: Nhìn lại suốt chiều dài lịch sử 4000 năm dựng nước giữ nước hào hùng dân tộc đâu ta thấy hình ảnh người phụ nữ Việt Nam "anh hùng bất khuất , trung hậu đảm đang"luôn vượt lên khó khăn thử thách để khẳng định thân đóng góp cơng sức vào nghiệp chung Lòng yêu nước nồng nàn, tinh thần bất khuất truyền thống bật chị em hình thành từ tổ tiên ta bắt đầu dựng nước Trải qua trình phát triển lâu dài, liên tục, đến Đảng Cộng sản Việt Nam - đảng giai cấp cơng nhân đời Hồ Chí Minh lãnh đạo truyền thống q báu bồi dưỡng, phát huy cách đầy đủ, mạnh mẽ hơn, đặc biệt chiến đấu chống đế quốc Mỹ xâm lược Đồng chí Lê Duẩn tác phẩm “Vai trò cuả phụ nữ Việt Nam giai đoạn cách mạng” nhận xét: “…đâu đâu có mặt chị em phụ nữ, người gan vàng, sắt không khiếp sợ, không chịu cúi đầu, hiên ngang đến để cứu nước, cứu nhà Hàng vạn nữ niên ngày đêm lăn lội khắp nẻo đường đẩt nước, xông pha lửa đạn, phá bom nổ chậm, sửa chữa cầu đường, giữ vững mạch máu giao thông, phục vụ tiền tuyến Những người vợ, bà mẹ… hiến dâng người thân yêu cho Tổ Quốc Sức mạnh miền Bắc xã hội chủ nghĩa - địa cách mạng nước, có phần quan trọng sức mạnh người phụ nữ vươn lên làm chủ xã hội, làm chủ nước nhà" Hay thân chủ tịch Hồ Chí Minh nói: “ nhân dân ta biết ơn bà mẹ hai miền Nam –Bắc sinh đẻ nuôi dạy hệ anh hùng nước ta" Điều chứng tỏ: người phụ nữ có vai trị vơ quan trọng phát triển lịch sử xã hội Do cơng tác nghiên cứu lịch sử phong trào phụ nữ có ý nghĩa quan trọng, có mối quan hệ chặt chẽ, khăng khít với cơng tác nghiên cứu lịch sử dân tộc Nó góp phần làm sáng tỏ, cụ thể, sinh động lịch sử địa phương lịch sử toàn dân tộc Trong bối cảnh nước anh dũng chống Mỹ cứu nước, người phụ nữ Việt Nam hết biết đoàn kết lại, phát huy khả thân, biến phong trào trở thành phận khăng khít phong trào chung, đóng góp cơng sức vào thắng lợi chung toàn dân tộc Ở miền Nam, chị em trực tiếp tham gia chiến đấu chống địch, giành độc lập dân tộc, hoàn thành cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân nước Còn miền Bắc, chị em hăng say thi đua sản xuất, xây dựng hậu phương Xã hội chủ nghĩa vững mạnh, sẵn sàng làm tròn nghĩa vụ hậu phương lớn miền Nam anh hùng Để giành thành tựu to lớn chị em địa phương tồn miền Bắc khơng quản ngày đêm, khắc phục khó khăn, hồn thành xuất sắc nhiệm vụ giao Ở Tun Quang, hồ chung khí lao động chiến đấu sục sôi dân tộc, quân dân Tuyên Quang không ngừng phấn đấu giành nhiều thành tích kháng chiến chống Mỹ (1954-1975) tất lĩnh vực: quân sự, khơi phục kinh tế, phát triển văn hố giáo dục, ổn định trị, nâng cao chất lượng đời sống nhân dân Góp phần cơng lao khơng nhỏ số người phụ nữ địa phương thuộc tầng lớp, lứa tuổi Suốt chặng đường dài 1965- 1975, phụ nữ dân tộc Tuyên Quang chiến đấu, hy sinh anh dũng để xây dựng Chủ nghĩa xã hội chống chiến tranh phá hoại đế quốc Mỹ Với hiệu: “Tay cày tay súng”, “tay búa tay súng”, “vừa sản xuất vừa chiến đấu”,… chị em khơng giỏi việc nước mà cịn đảm việc nhà Từ phong trào thi đua sản xuất, chiến đấu phục vụ chiến đấu giỏi xuất hàng chục ngàn chị em chiến sỹ thi đua, lao động tiên tiến, chiến sỹ thắng, phụ nữ ba đảm đang, …Nhiều cá nhân tập thể có thành tích xuất sắc nhà nước, cấp, ngành tặng thưởng huân chương lao động, huân chương chiến công, cờ luân lưu, khen,… Đặc biệt, chị em vinh dự nhà nước tặng hn chương lao động hạng Vì cơng tác tìm hiểu, nghiên cứu phong trào phụ nữ Tuyên Quang có tác dụng bổ sung nguồn kiến thức, làm cụ thể, sâu sắc cống hiến quân dân tỉnh nhà kháng chiến kéo dài 20 năm Từ tạo sở để dựng lại tranh chân thật kháng chiến chống Mỹ quân dân Tuyên Quang Đồng thời góp phần tơ thắm trang sử vẻ vang chống xâm lược bảo vệ độc lập dân tộc nhân dân nước Mặt khác, nghiên cứu lịch sử phong trào phụ nữ cịn giúp trình bày cách logic trình hoạt động cống hiến lớn lao hệ phụ nữ tỉnh với nghiệp cách mạng chung dân tộc Qua thêm thấu hiểu lịng u nước thiết tha, đức tính cần cù, chịu thương chịu khó, vượt lên gian khổ hy sinh me, chị Chiến thắng mà quân dân Tuyên Quang giành kháng chiến chống Mỹ góc độ chiến thắng lịng nhân trước bạo lực phi nghĩa Do khẳng định nguồn sức mạnh to lớn quần chúng nhân dân có lực lượng đơng đảo phụ nữ, khẳng định truyền thống yêu nước đấu tranh cách mạng anh dũng hệ phụ nữ Tuyên Quang Ngoài việc nghiên cứu giúp hệ trẻ Tuyên Quang hiểu sâu sắc truyền thống cách mạng chị em phụ nữ tỉnh nhà Từ hình thành họ lòng tự hào, ý thức bảo vệ ý chí tâm phấn đấu vươn lên xây dựng quê hương giàu mạnh , xứng đáng với truyền thống hào hùng bà, mẹ, chị Với lý em mạnh dạn lựa chọn đề tài “Phụ nữ Tuyên Quang kháng chiến chống Mỹ” làm đề tài khoá luận tốt nghiệp Lịch sử vấn đề: Đề tài “Phụ nữ Tuyên Quang kháng chiến chống Mỹ” đề tài hoàn toàn mà nghiên cứu, tìm hiểu Tuy nhiên, tác phẩm nghiên cứu đề cập đến vài khía cạnh vấn đề tản mạn nhiều sách khác nên chưa mang tính hệ thống Cuốn “Truyền thống cách mạng phụ nữ tỉnh Tuyên Quang (19372001)” Hội liên hiệp Phụ nữ Tuyên Quang biên soạn phát hành năm 2003 sách thức đề cập đến vấn đề Nhưng nhiều nguyên nhân khác có việc thiếu nguồn tư liệu mà sách dừng lại việc trình bày truyền thống cách mạng mà thơi Vấn đề phụ nữ Tuyên Quang kháng chiến chống Mỹ hoạt động cách mạng nào? Những cống hiến họ nghiệp chung gì? đề cập đến cách sơ lược, rời rạc năm khác chưa có liên kết thành vấn đề lớn Do đó, chưa làm bật vai trò họ nghiệp cách mạng địa phương nói riêng nói riêng dân tộc nói chung Ngồi vấn đề nhắc đến vài sách khác như: “Lịch sử Đảng tỉnh Tuyên Quang”, “Tuyên Quang-lịch sử kháng chiến chống Mỹ(1954-1975)”, “Truyền thống phụ nữ Việt Nam”, “Phụ nữ Việt Nam qua thời đại”,… Tuy vậy, tất sách đề cập vấn đề mức độ sơ lược vụn vặt Như vậy, lại thấy: vấn đề “Phụ nữ Tuyên Quang kháng chiến chống Mỹ” đề cập đến số tác phẩm chưa mang tính hệ thống, khoa học Trong đó, lại vấn đề lý thú quan trọng nên cần phải nghiên cứu, nhìn nhận mức Đối tượng, nhiệm vụ, phạm vi nghiên cứu đề tài: Vấn đề chọn nghiên cứu thuộc lịch sử điạ phương mà cụ thể phụ nữ Tuyên Quang thời kỳ kháng chiến chống Mỹ Đề tài nghiên cứu, phân tích làm bật đóng góp hệ phụ nữ tỉnh nhà kháng chiến chống Mỹ lĩnh vực: kinh tế, trị, qn sự, văn hố giáo dục tư tưởng; việc hoàn thành nhiệm vụ mà cách mạng đề Phạm vi đề tài chủ yếu tập trung vào cống hiến phụ nữ Tuyên Quang kháng chiến chống Mỹ(1954-1975) Nguồn tư liệu phương pháp nghiên cứu: Để hoàn thành đề tài sử dụng nguồn tài liệu sau: Nguồn tài liệu thành văn: bao gồm tài liệu Trung ương địa phương như: “Truyền thống phụ nữ Việt Nam” - NXB KHXH, “Phụ nữ Việt Nam qua thời đại” - NXB KHXH, “Phong trào phụ nữ ba đảm kháng chiến chống Mỹ cứu nước” - NXB Phụ nữ, “Lịch sử kháng chiến chống Mỹ cứu nước(1954-1975)” - Viện LSQSVN, “Miền Bắc Việt Nam trình thực hai nhiệm vụ chiến lược” - NXB Sự Thật Các sách địa phương như: “Truyền thống cách mạng phụ nữ tỉnh Tuyên Quang(1937-2001)”, “Tuyên Quang-lịch sử kháng chiến chống Mỹ(19541975)”, “Lịch sử Đảng tỉnh Tuyên Quang”; tài liệu tuyên truyền, vận động, học tập Tỉnh hội phụ nữ Tuyên Quang; báo cáo tổng kết phong trào ba đảm đang, phong trào thi đua Tỉnh hội,… Ngồi ra, chúng tơi cịn khai thác nguồn tư liệu khác từ nhân chứng lịch sử, hồi ký cá nhân vị lão thành cách mạng Đóng góp đề tài: Việc nghiên cứu phụ nữ Tuyên Quang kháng chiến chống Mỹ (1954-1975) giúp bổ sung, hoàn thiện nguồn kiến thức đóng góp chị em phụ nữ Tuyên Quang thời kỳ kháng chiến chống Mỹ tất lĩnh vực đời sống Từ đó, người đọc có nhìn tương đối tồn diện vai trò phụ nữ địa phương thời kỳ Đồng thời, góp phần làm cụ thể, sinh động nguồn tư liệu địa phương lịch sử phong trào phụ nữ tỉnh, khẳng định cống hiến vĩ đại vai trò quan trọng chị em phát triển lịch sử địa phương lịch sử dân tộc Ngoài ra, kết nghiên cứu cịn cung cấp nguồn tài liệu cho cơng tác giảng dạy lịch sử địa phương nhà trường phổ thơng Tun Quang Kết nghiên cứu góp phần giáo dục hệ trẻ lòng yêu nước, lòng tự hào truyền thống anh hùng cuả địa phương Từ đó, tạo động lực, ý chí tâm xây dựng quê hương giàu mạnh, xứng đáng với truyền thống Bố cục khố luận Ngồi phần mở đầu kết luận, nội dung khoá luận gồm chương chính: Chương 1: Khái quát tỉnh Tuyên Quang Chương 2: Phụ nữ Tuyên Quang thời kỳ khôi phục kinh tế, cải tạo Xã hội Chủ nghĩa, củng cố hậu phương, chống chiến tranh phá hoại lần I (1954 - 1968) Chương 3: Phụ nữ Tuyên Quang thời kỳ chống chiến tranh phá hoại lần II, chi viện cho miền Nam giành toàn thắng (1969-1975) NỘI DUNG CHƯƠNG KHÁI QUÁT VỀ TỈNH TUYÊN QUANG I Điều kiện tự nhiên – xã hội Vị trí địa lý - điều kiện tự nhiên Tuyên Quang tỉnh thuộc miền núi phía Bắc Tổ quốc Việt Nam, nằm trải dài từ 21.29’ đến 21.42’ vĩ bắc 104.50’ đến 105.36’ kinh đơng Phía bắc tỉnh giáp với Hà Giang, phía Nam giáp với Phú Thọ, phía Đơng giáp với Thái Nguyên Cao bằng, phía Tây giáp với n Bái Tun Quang có tổng diện tích tự nhiên 5.800 Km2 có 73.2% đồi núi, cịn lại 20% đất nơng thơn, 6.8% loại đất khác Thổ nhưỡng nơi dễ bị xói mịn, đa phần thấm nước, có nơi có đá vơi, đá xít hay đất sét Cũng giống nhiều tỉnh miền núi khác địa hình Tuyên Quang tương đối phức tạp, bị chia cắt hệ thống sơng ngịi dày đặc dãy núi trùng điệp có xen lẫn thung lũng sâu Càng phía Bắc thấy nhiều núi cao 100m như: núi Chàm Chu, núi Pia – Phương, Pia – Héc, núi Khuổi Ma, Khuổi Phầy, núi Thanh Tương … Nhưng xuống phía Nam địa hình phẳng với đồi núi thấp, thung lũng đồng nhỏ ven sông suối như: thung lũng Tuyên Quang, đồng Sơng Lơ, sơng Gâm, sơng Phó Đáy … Như nói địa hình Tun Quang gồm vùng rõ nét vùng núi cao phía Bắc rộng 291.497 ha, chiếm 50% diện tích tồn tỉnh với độ cao trung bình vào khoảng 600m so với mực nước biển vùng phía Nam có độ cao trung bình thấp Tuyên Quang may mắn thiên nhiên ưu đãi ban cho nguồn tài nguyên khoáng sản đa dạng phong phú Với 73.2% diện tích đồi núi thảm thực vật nhiệt đới dày, tươi tốt thuộc nhiều chủng loại, nguồn tài nguyên rừng tỉnh nói vơ đa dạng phong phú với nhiều loại gỗ quý: đinh, lim, sến, táu, … tập trung chủ yếu vùng núi cao phía Bắc Ngồi cịn có loại đặc sản: nấm hương, mộc nhĩ, mật ong, hổ báo, gấu, trăn,… nhiều động vật quý khác quốc gia giới Đất đai tỉnh chủ yếu đất Ferarit màu mỡ, có tính chua, khó thấm nước dễ bị rửa trơi, khơng thuận lợi cho việc trồng hoa màu, lương thực Tuy nhiên tiềm kinh tế Tun Quang khơng có vậy, ẩn lớp đất chua vơ vàn khống sản q hiếm: vàng, kẽm, thiếc, mangan, cao lanh, đá vôi, cát sỏi … Từ nguồn khống sản sẵn có Tun Quang có đủ điều kiện để đẩy mạnh ngành khai thác mỏ, sản xuất vật liệu xây dựng, làm giàu cho địa phương Tun Quang có hệ thống sơng suối chằng chịt với nhiều suối sông lớn nhỏ: Sông Lô, Sông Gâm, Sơng Phó Đáy, sơng Năng … Trong lớn sông Lô, bắt nguồn từ Trung Quốc chảy qua Hà Giang vào địa phận Tuyên Quang xuôi Phú Thọ hợp với sông Hồng, sông Gâm tạo nên thành phố ngã ba sơng Việt Trì Sơng Gâm bắt nguồn từ Trung Quốc sau qua Cao Bằng, Hà Giang đổ vào địa phận Tuyên Quang Ngồi sơng khác sơng Phó Đáy, sơng Năng hàng trăm ngịi lạch nhỏ tạo nên mạng lưới sơng ngịi dày đặc Mạng lưới sơng ngịi dày đặc đem lại cho tỉnh nhiều nguồn lợi Trước hết, nguồn cung cấp nước tưới dồi cho kinh tế trồng trọt người dân Sau cung cấp thức ăn, thực phẩm cho cộng đồng dân cư sinh sống, đồng thời tuyến đường giao thông quan trọng tỉnh nối liền với Hà nội, Hà Giang tỉnh trung du đồng Bắc Bên cạnh với ưu độ dốc, lượng nước sức nước, sơng ngịi cịn nguồn cung cấp điện lâu dài cho đời sống nhân dân hoạt động tỉnh thông qua nhà máy thuỷ điện Tuy nhiên mặt trái độ dốc lớn, nhỏ hẹp, thác ghềnh dẫn đến khó khăn cho việc lại bẳng đường thuỷ Đặc biệt, vào mùa mưa thường xảy lũ quét, ngập lụt gây thiệt hại người tài sản nhân dân Nằm khu vực Đơng Bắc Tổ quốc khí hậu Tuyên Quang mang đặc trưng khí hậu nhiệt đới rừng núi, lượng mưa trung bình hàng năm lớn, độ ẩm cao Một năm có mùa tương đối rõ rệt mùa mưa mùa khơ Trong mùa mưa kéo dài từ tháng đến tháng với nhiệt độ trung bình vào khoảng 28ºC, mùa khơ kéo dài từ tháng 10 đến tháng với nhiệt độ trung bình vào khoảng 16ºC có lúc xuống đến 10ºC Khí hậu có thay đổi thất thường, liên tục nên hay gây trận lũ to lốc mạnh Mơi trường rừng núi nóng ẩm tác nhân gây bệnh thấp khớp, sốt rét, bướu cổ tạo điều kiện cho nhiều dịch bệnh khác phát triển lan tràn, ảnh hưởng đến sản xuất đời sống người dân Song nguồn lợi mà kiểu khí hậu mang lại lớn Thảm động thực vật có mơi trường thuận lợi để phát triển với nhiều loại cây, thú quý có giá trị kinh tế cao như: rừng dược liệu, công nghiệp, hổ, báo, lợn rừng … Như nhận thấy rừng khoáng sản mạnh lớn Tuyên Quang Điều kiện tự nhiên tỉnh vừa mang đặc điểm chung tỉnh miền núi phái Bắc lại vừa có nét khác biệt riêng Trong khơng thể phủ nhận điều kiện tự nhiên gây khơng khó khăn cho q trỉnh phát triển lên mặt Tỉnh Nhưng lại tạo ưu thế, thuận lợi đặc biệt cho nghiệp đổi phát triển kinh tế - xã hội địa phương Ngoài điều kiện tự nhiên chi phối ảnh hưởng lớn đến đời sống sinh hoạt, phong tục tập quán, phương thức sản xuất đồng bào dân tộc Tỉnh Do tựu chung lại góp phần tạo nét đặc trưng văn hoá – xã hội Tỉnh Tình hình kinh tế - xã hội – văn hoá Yếu tố điều kiện tự nhiên khí hậu có tác động mạnh đến phát triển kinh tế Tuyên Quang Địa hình đồi núi chiếm tỷ lệ lớn cộng với kiểu khí hậu nhiệt đới ẩm làm cho tài nguyên rừng có điều kiện phát triển cách đa dạng phong phú Do nơng nghiệp lâm nghiệp đóng vai trị chủ đạo kinh tế Tỉnh Ngược lại công nghiệp, thủ cơng nghiệp lại có mức độ phát triển thấp Đối với kinh tế nơng nghiệp, 73.2% diện tích đồi núi đất canh tác tỉnh bị chia cắt làm nhiều mảnh nhỏ, manh mún, khơng có đồng rộng lớn đặc biệt vùng núi cao phía Bắc Tồn tỉnh có vài đồng nhỏ Đồng Sông Lô (thị xã Tuyên Quang), đồng Yên Sơn (Sơn Dương), lại bãi soi, bãi bồi, mảnh ruộng nhỏ ven sông suối ven chân núi Song diện tích nhỏ hẹp nên đồng chủ yếu trồng lúa hoa màu phương pháp thủ công áp dụng phương tiện kỹ thuật đại Do suất đem lại tương đối thấp Sản lượng lương thực thu hàng năm không đủ đáp ứng nhu cầu người dân Tỉnh Vì Tuyên Quang phải nhập lúa gạo từ tỉnh miền xuôi lên Ở vùng núi cao người dân canh tác ruộng bậc thang, họ trồng lúa nương lương thực khác Sản phẩm lúa nương trở thành đặc sản có giá trị kinh tế đồng bào nơi Những hoạt động kinh tế xuất từ sớm nét đặc trưng Tỉnh Việc tận dụng đất đai đưa vào sản xuất vừa giúp đồng bào chủ động việc cung cấp lương thực cho gia đình, giải nạn đói đồng thời góp phần bổ sung vào nguồn lương thực thiếu hụt Tỉnh, ổn định đời sống nhân dân Tuy nhiên có mặt trái tạo kinh tế tự cung tự cấp đóng kín, tạo nên rào cản cho hoạt động giao lưu buôn bán làng bản, vùng miền ngồi Tỉnh, dẫn đến tình trạng trì nhiều phong tục, tập quán lạc hậu không phù hợp với thực tế, cản trở nghiệp đổi phát triển tồn diện đưa miền núi theo kịp miền xi Đảng Tỉnh Ngoài lương thực hoa màu ra, nhân dân Tỉnh trồng số cơng nghiệp, ăn mạnh như: chè, quế, xả, cam, dứa … Sản phẩm chè Tuyên Quang có mặt thị trường nhiều tỉnh, thành phố nước số thị trường nước đem lại nguồn thu ổn định cho Tỉnh Bà nuôi số loại gia súc, gia cầm trâu, bò, lợn, gà … chủ yếu để cung cấp sức kéo cho sản xuất nông nghiệp làm thực phẩm phục vụ sống hàng ngày nên có giá trị kinh tế Đối với ngành công nghiệp tiểu thủ công nghiệp: Tuyên Quang có đủ điều kiện để phát triển ngành cơng nghiệp chế biến tiêu biểu chế biến chè Nhà máy chè Tân Trào (Sơn Dương) sản xuất nhiều loại sản phẩm khác chè đen, chè xanh, chè dây, chè đắng … cung cấp cho thị trường nước đem lại nguồn kinh tế lớn cho Tỉnh đồng thời góp phần giải vấn đề việc làm cho người lao động, giảm bớt gánh nặng thất nghiệp xã hội Ngồi chăn ni trồng trọt, dân tộc Tun Quang cịn biết làm nhiều nghề thủ cơng khác Từ thời Pháp thuộc người Pháp khẳng định: “kỹ thuật họ khéo, biết làm rèn, đồ đồng, bạc, làm dao, súng (súng kíp, súng hoả mai, ), làm lưỡi cày, làm đồ nữ trang họ tiện lấy”, “họ thông thạo làm dụng cụ gia đình, làm đồ nữ