1 ĐẶT VẤN ĐỀ Tai biến mạch máu não (TBMMN) trình trạng phần não bị hư hại đột ngột máu nuôi, tắc mạch máu não Ngày nay, TBMMN vấn đề thời cấp thiết ngày gia tăng, tỷ lệ tử vong cao, để lại nhiều di chứng, gánh nặng cho gia đình xã hội, việc điều trị cịn nhiều hạn chÕ nước phát triển [6], [1] Theo thống kê Tổ Chức Y Tế Thế giối, Tại Mỹ, TBMMN nguyên nhân tử vong đứng hàng thứ sau bệnh tim mạch ung thư Tại Việt Nam, theo số thống kê thời kỳ 3-5 năm tỉnh thành cho thấy BN nội trú TBMMN tăng từ 1,7 đến 2,5 lần Tại khoa Thần Kinh bệnh viện Bạch Mai (2007), sè BN TBMMN chiếm 27,3% tổng số BN khoa.[14] Dự đoán đến năm 2020, tai biến mạch máu não bệnh gây tử vong hàng đầu giới.[6] Tăng huyết áp (THA) có xu hướng tăng cao nhanh; số liệu thống kê điều tra tăng huyết áp Việt Nam cho thấy: năm 1982 1,9% dân số năm 1992 tăng lên 11,79% dân số năm 2002 miền Bắc 16,3% [35] Điều này, kéo theo tỷ lệ mắc TBMMN có xu hướng gia tăng Khi tỷ lệ THA cao làm gia tăng tỷ lệ TBMMN.[28] Trong khuyến cáo ủy ban chuyên trách TBMMN thuộc hội tim mạch Hoa Kỳ Người ta làm giảm đáng kể nguy TBMMN người THA điều trị THA Ở bệnh nhân THA, giảm HA tâm trương trung bình 6mmHg làm giảm 42% nguy TBMMN Trong nghiên cứu điều trị THA tâm thu đơn độc >160mmHg kết so với nhúm khụng điều trị giảm 36% nguy TBMMN [1] Rối loạn lipid ( RLLP) mỏu đề cặp từ lâu gần xem yếu tố nguy quan trọng thay đổi dược TBMMN [6] Từ nghiên cứu P Rubba (1993) [73], Lenore N (1999) [65], JF Albucher (2000) [45] cho thấy có mối liên hệ chặt chẽ rối loạn lipid máu nguy tai biến mạch máu nóo Cỏc mối liên hệ bao gồm gia tăng cholesterol toàn phần, LDL-Cholesterol, triglycerid giảm HDLCholesterol nguy cho bệnh tim mạch vành mạch máu não Theo Acheson J, Hutchinson EC (2000) [44] nghiên cứu cho thấy điều trị làm giảm Cholesterol làm giảm 25% tỷ lệ tử vong bệnh tim mạch nhồi máu tim, giảm 29% nguy TBMMN Phát kiểm soát tăng huyết áp rối loạn lipid máu mục tiêu kế hoạch dự phòng bệnh tim mạch TBMMN [11] Tuy nhiên, chưa có nhiều nghiên cứu có tính chất hệ thống sâu vào phân tích tăng huyết áp rối loạn lipid máu BN TBMMN giai đoạn rối loạn lipid máu vấn đề thời quan tâm lĩnh vực tim mạch hồi sức cấp cứu Chính vậy, chúng tơi tiến hành nghiên cứu đề tài với mục tiêu: Xác định tỷ lệ rối loạn lipid máu, tăng huyết áp bệnh nhân tai biến mạch máu não Nghiên cứu mối liên quan rối loạn lipid máu, tăng huyết áp bệnh nhân tai biến mạch máu não Giá tri số lipid mỏu, cỏc số huyết áp tiên đoán tai biến mạch máu não Chương TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1 Đại cương Lipid lipoprotein máu 1.1.1 Chuyển hoá lipid lipoprotein máu [13], [21], [86] Các lipid tuần hoàn máu bao gồm cholesterol (toàn phần este), triglycerid, phospholipid cac acid béo tự Vì khơng tan nước, để tuần hoàn huyết tương, lipid phải kết hợp với protein (gọi apolipoprotein, viết tắt - apo) dạng phức tạp phân tử lớn gọi lipoprotein Lipoprotein phân tử hình cầu chứa lipid khơng có cực triglycerid, cholesterol este lõi kỵ nước phân tử; lớp bề mặt chứa lipid có cực phospholipid cholesterol tự với apolipoprotein có lớp bề mặt Mỗi loại lipoprotein chứa nhiều apolipoprotein Các apo tạo ổn định cấu trúc cho lipoprotein, tạo cầu nối với thụ thể tế bào, thụ thể định chuyển hoá phần tử lipoprotein chúng hoạt động đồng yếu tố enzym q trình chuyển hố lipoprotein Bảng 1.1 sau liệt kê loại lipoprotein khác tỷ trọng thành phần lipid lượng apo: lipoprotein tỷ trọng thấp (VLDL), lipoprotein tỷ trọng trung gian (IDL), lipoprotein tỷ trọng thấp (LDL), lipoprotein tỷ trọng cao (HDL), lipoprotein (a) [Lp (a)], chylomicron Phân loại sử dụng rộng rãi phân loại dựa vào tỷ trọng lipoprotein trờn siờu ly tâm Hệ thống phân loại thứ dựa lượng apo Trong HDL, cú cỏc lipoprotein chứa apo AI cú cỏc lipoprotein khỏc cú apo AI apo AII Chớnh cỏc phân tử lipoprotein chứa apo AI có tác dụng bảo vệ chống vữa xơ Hệ thống p hân loại ban đầu dựa vào di động lipoprotein điện ngày mang tính lịch sử, khơng cịn sử dụng rộng rãi Bảng 1.1 Đặc điểm lipoprotein chủ yếu [36] Loại lipoprotein Tỷ trọng g/ml Đường kính mm Chylomicron