Bài viết Đặc điểm và sức mạnh của tôn giáo trong xã hội Mỹ tập trung chỉ ra các đặc điểm của tôn giáo Mỹ và sức mạnh bao trùm của tôn giáo Mỹ trong một số lĩnh vực đời sống xã hội ở nước Mỹ.
Nghiên cứu Tôn giáo Số – 2019 111 PHẠM THANH HẰNG* ĐẶC ĐIỂM VÀ SỨC MẠNH CỦA TÔN GIÁO TRONG XÃ HỘI MỸ Tóm tắt: Mỹ khơng biết đến siêu cường quốc giới mà cịn có nhiều nét độc đáo tầng diện văn hóa, kinh tế, trị, xã hội, pháp luật, tơn giáo… Trong đó, tơn giáo coi khía cạnh khơng thể thiếu tìm hiểu Mỹ Trong viết này, tác giả tập trung đặc điểm tôn giáo Mỹ sức mạnh bao trùm tôn giáo Mỹ số lĩnh vực đời sống xã hội nước Mỹ Từ khóa: Đặc điểm; sức mạnh; tơn giáo; Mỹ Dẫn nhập Mỹ quốc gia đa dân tộc, đa chủng tộc, đa văn hóa, được cấu thành từ 51 bang Làm nên lịch sử lập quốc nước Mỹ 200 năm nhóm cư dân Mỹ, bao gồm người Indian thổ dân da đỏ người dân di cư với đủ loại màu da khác đến từ nước châu Âu, châu Á, châu Phi Khác với quốc gia đời châu Âu, Mỹ khơng có đường biên giới lãnh thổ tự nhiên lịch sử lâu dài Người Mỹ điểm tựa truyền thống dân tộc Họ lập nên quốc gia non trẻ, bắt đầu xây dựng đất nước từ số không Hơn nữa, lịch sử khơng cho người Mỹ có mối quan hệ ràng buộc tổ tiên Họ đến từ nhiều vùng đất khác giới với nguồn gốc xuất thân khác Vậy trọng tâm sức mạnh, cội nguồn sức mạnh người Mỹ đến từ đâu? Câu trả lời thông qua tôn giáo, lấy tôn giáo làm môi trường để cố kết lại, chung sống, cạnh tranh, tồn phát triển, tạo nên lý tưởng giá trị tảng để hướng tới “kỷ nguyên mới” lời in quốc huy Mỹ1 - E pluribus unum (chữ Latinh), nghĩa Chúng ta (Anh ngữ: Out of Many, One2) * Viện Tơn giáo Tín ngưỡng, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh Ngày nhận bài: 11/6/2019; Ngày biên tập: 17/6/2019; Duyệt đăng: 23/6/2019 112 Nghiên cứu Tơn giáo Số - 2019 Chính lịch sử lập quốc với tảng tôn giáo xã hội đặc trưng góp phần hình thành giá trị gắn kết nhóm cư dân Mỹ lịng xã hội đa tầng diện, gồm người dân nhập cư từ tầng lớp, khu vực khác nhau, từ làm nên nước Mỹ phong phú, đặc sắc văn hóa, tơn giáo, tín ngưỡng Như vậy, rõ ràng, Mỹ, điều quan trọng họ tin vào vấn đề nguồn gốc tổ tiên họ từ đâu Người Mỹ có ý thức đặc biệt sứ mệnh họ nhìn vào thân giới bên ngoài, chủ nghĩa lý tưởng dựa đạo đức tôn giáo Xã hội Mỹ có khả tạo chế tự điều chỉnh, trì cân tinh thần q trình tục hóa Mặc dù khơng nằm số quốc gia tập trung vào thần quyền rời bỏ tơn giáo thật khó hình dung Hoa Kỳ ngày Đặc điểm tơn giáo Mỹ 1.1 Tính đa ngun tơn giáo Mỹ Mỹ minh chứng đỉnh cho tính đa ngun tơn giáo lịch sử nhân loại Nước Mỹ mệnh danh “bảo tàng tôn giáo” lớn giới Đặt chân đến Mỹ, hẳn gây ấn tượng mạnh mẽ người số lượng lớn giáo đường, nhà thờ, chùa chiền, đền miếu, mn hình vạn trạng, thu hút đơng đảo lực lượng tín đồ tơn giáo Có thể nói, khơng đất nước sánh ngang với Mỹ đơng đảo sở hoạt động tôn giáo Bức tranh tôn giáo Mỹ tranh vô đa dạng, phong phú, muôn màu, muôn vẻ với diện nhiều loại hình tơn giáo tín ngưỡng, Kitơ giáo, Chính Thống giáo, Do Thái giáo, Islam giáo, Phật giáo, Đạo giáo, Baha’i giáo, Ấn Độ giáo tín ngưỡng người Indian (người dân da đỏ vùng Bắc Mỹ), tơn giáo mới, Ngồi ra, Mỹ cịn tồn nhiều tổ chức tơn giáo lớn nhỏ, cũ với khuynh hướng bảo thủ, cấp tiến khác nhau, cho nên, gọi xã hội Mỹ “xã hội giáo phái” Xã hội Mỹ tổng hợp nhiều nhóm cư dân, nhiều đức tin tôn giáo, nhiều tập quán, nghi lễ thờ cúng, nhiều giáo lý, giáo luật khác Sự xa cách khác biệt đến mức biệt lập phong trào tôn giáo Mỹ minh họa then chốt cho tính đa dạng Phạm Thanh Hằng Đặc điểm sức mạnh tôn giáo… 113 tôn giáo Mỹ Sự tồn qua nhiều kỷ loại hình tơn giáo trở thành thực tất yếu khách quan nét đặc trưng đời sống thực nước Mỹ Bắt đầu từ cư dân châu Mỹ người da đỏ, qua nhiều kỷ họ hình thành nên văn hóa riêng chủ nghĩa đa nguyên tôn giáo Những người dân da đỏ sinh sống vùng lãnh thổ riêng vùng lãnh thổ lại sản sinh hình thức tơn giáo riêng Tiếp theo, thâm nhập người Do Thái, tín đồ Cơng giáo, tín đồ Tin Lành người Anh đến Bắc Mỹ làm tăng thêm tính đa dạng tơn giáo Tương tự vậy, người Mỹ gốc Phi góp phần làm sống động đa diện tranh tôn giáo tổng thể Mỹ Trong suốt kỷ XVIII, nhóm tơn giáo ngun thủy chung sống, hết chiều dài lịch sử nước Mỹ Tuy nhiên, tranh đa nguyên tôn giáo không dừng lại Bước sang kỷ XIX, bổ sung khơng ngừng dịng người nhập cư khổng lồ từ miền đất khác giới làm xuất thêm hình bóng tơn giáo Điều làm nảy sinh xu cho tính đa ngun tơn giáo Vơ số hôn nhân khác chủng tộc, pha trộn dòng máu hệ người nhập cư; giao lưu, tiếp biến văn hóa, tôn giáo khiến cho tôn giáo truyền thống phát triển nhiều hình thức Ngồi ra, hữu ngày nhiều hình thức tơn giáo châu Á đất Mỹ, như: Phật giáo, Ấn Độ giáo, khơng cịn tượng lạ Thế kỷ XX, chủ nghĩa đa nguyên tôn giáo phát triển mạnh mẽ giai đoạn khác Đáng ý tượng kết hợp hình thái tơn giáo diễn rầm rộ qua thời kỳ lịch sử Trong “siêu thị” tôn giáo có q nhiều loại đức tin tơn giáo việc người ta pha trộn khuynh hướng tôn giáo đến từ văn hóa khác dường điều khó tránh khỏi Sự trỗi dậy, sinh sơi, nảy nở tượng tôn giáo ví “như nấm mọc sau mưa” Một số loại hình tơn giáo đưa lời lý giải trái ngược hồn tồn với quan điểm thống tơn giáo ngun thủy Cũng có nhiều hình thức tơn giáo lắp ghép, pha trộn giáo lý tôn giáo truyền thống 114 Nghiên cứu Tôn giáo Số - 2019 Những năm đầu kỷ XXI, tính đa ngun tơn giáo Mỹ chưa có dấu hiệu suy giảm Nguyên nhân trước tiên ngày có nhiều người nhập cư đến nước Mỹ quốc gia khác lịch sử đại Hiện có khoảng 100 nhóm sắc tộc khác sinh sống toàn nước Mỹ Trong thập niên qua, có tới gần triệu người nhập cư tới Mỹ, chưa kể số lượng không xác định người nhập cư trái phép chắn số không nhỏ Nguồn gốc đa dạng cư dân Mỹ khiến cho tiểu thuyết gia Herman Melville phải lên rằng: “Trong dịng máu người Mỹ khơng thể khơng có dịng máu giới”3 Mỗi sắc tộc, dòng máu tới Mỹ lại mang theo tôn giáo họ khiến cho nước Mỹ đương đại thực trở thành “một thị trường tơn giáo” rộng lớn Bên cạnh đó, nguyên nhân quan trọng sách tự tơn giáo Chính phủ Mỹ tách biệt giáo hội với quyền giúp cho người nhập cư gây dựng thứ tôn giáo họ họ đến đất Mỹ Tại đây, họ biết họ có lợi để tiếp tục trì niềm tin tơn giáo tổ tiên họ Tính đa ngun tơn giáo Mỹ không biểu tồn nhiều truyền thống tơn giáo lịng xã hội Mỹ mà cịn biểu đa dạng bên truyền thống tôn giáo Người Mỹ da đỏ thuộc nhiều tộc khác nhau, tộc lại có tơn giáo, tín ngưỡng riêng Các tín đồ Cơng giáo chia làm nhiều nhóm chủng tộc, tạo nên mâu thuẫn, căng thẳng bên hình thức giáo hội thống Các tín hữu Tin Lành với vơ số nhánh phái họ thể tính đa dạng cao tơn giáo 1.2 Tính thống tôn giáo Mỹ Thực tế nước Mỹ cho thấy tơn giáo chất keo gắn kết xã hội thông qua ý thức hệ quy tắc mà tạo lập Song điều khiến khơng khỏi thắc mắc mơi trường có q nhiều tôn giáo tồn đan xen vậy, tính cộng đồng trở nên mỏng manh tạm bợ hết, cách để chấp nhận dị biệt tạo nên tính thống đa dạng tôn giáo Mỹ? Một văn hóa dân tộc xây dựng thành công nước Mỹ non trẻ chưa đầy 300 năm hẳn giải thỏa đáng vấn đề Phạm Thanh Hằng Đặc điểm sức mạnh tơn giáo… 115 Theo Catherine L Albanese, tìm kiếm nguồn gốc đức tin mang đến kết sơ khởi, văn hóa cố kết nước Mỹ tìm thấy Tin Lành giáo (tác giả dùng từ: phái Kháng Cách) Tôn giáo “cung cấp nguồn lực thống hiệu mạnh mẽ nhất” cho dân tộc Mỹ Nó nỗ lực thích ứng với niềm tin tơn giáo khác nhau, với giáo phái “xa lạ” Mỹ Nói đồng nghĩa rằng, Tin Lành giáo trở thành thứ “tôn giáo đại chúng” thống trị nước Mỹ mức độ định trở thành “niềm tin đơn nhất” Mỹ để tạo nên văn hóa mang sắc nước Mỹ có khả tồn phát triển độc lập Ở đây, nhắc tới đối diện với quyền lực thống trị, kinh tế văn hóa, xã hội, nhận ủng hộ (mặc dù khơng thức) quyền tổ chức xã hội, như: trường học, quan truyền thơng, nhà thờ, gia đình, Do số đặc tính chất đạo Tin Lành cởi mở, tư tưởng tự do, dân chủ, bình đẳng, tính nhập thế, tơn giáo ln dành vị trí ưu tiên đặc biệt giới cầm quyền dân chúng Mỹ Như vậy, nói đến tính đa nguyên tôn giáo Mỹ, thực chất phép cộng giản đơn, túy văn hóa, tơn giáo đất Mỹ Đó khơng phải “khối thịnh vượng chung” hay “liên bang văn hóa dân tộc” (như diễn Liên Xô, Nam Tư, hay Tiệp Khắc) mà tất “dàn hợp xướng hài hòa” nhóm tơn giáo quan trọng tất nằm tính thống văn hóa trung tâm cộng đồng - văn hóa tín ngưỡng đơn đạo Tin Lành Nếu sống thiếu vắng văn hóa tín ngưỡng đơn đó, dường điều khơng khả thi dân tộc Mỹ Văn hóa tín ngưỡng đơn hiểu văn hóa dựa thỏa thuận coi trọng tự do, đề cao chủ nghĩa cá nhân, lối sống thực tế, xây dựng tương lai tốt đẹp, vương quốc Chúa Chúa ủy thác Sức mạnh tôn giáo xã hội Mỹ Hiện nay, Mỹ nước có cộng đồng tơn giáo lớn giới với hữu tất loại hình tơn giáo Làm nên nước Mỹ siêu cường, khơng thể khơng nhắc tới vai trị to lớn Nghiên cứu Tôn giáo Số - 2019 116 tơn giáo Mỹ Nhìn cách tổng thể, Nhà nước Mỹ nhà nước hoạt động dựa sức mạnh vật chất tinh thần tôn giáo Bất phương diện đời sống xã hội Mỹ, thấy diện đóng góp đáng kể tơn giáo 2.1 Đối với trị Mặc dù dựa sở luật pháp Mỹ tơn giáo khơng can dự trực tiếp vào trị, tơn giáo trị tách biệt nước có truyền thống văn hóa Kitơ giáo, tơn giáo khơng thể khơng ảnh hưởng đến trị nước Mỹ, chí ảnh hưởng sâu sắc đến nhiều phương diện đời sống trị Nhà trị học người Pháp Alexis de Tocqueville có lý cho rằng: “Tôn giáo nước Mỹ không trực tiếp tham dự vào trị xã hội, lại xem phận chủ yếu cấu thành trị nước Mỹ”5 Hiện thực nước Mỹ chứng minh cách thuyết phục cho điều Hơn 90% người Mỹ tin vào Chúa, với tồn 50 vạn giáo hội, 2.000 tổ chức giáo phái ai, thuộc đảng phái xã hội muốn giành phiếu bầu định phần thắng phải dựa vào lực lượng xã hội đơng đảo tín đồ tơn giáo Đây lẽ tất yếu theo nghiên cứu Trung tâm khảo sát Gallup, 10 người dân Mỹ có người xác nhận tin vào Chúa; người cho tôn giáo quan trọng sống họ; người thuộc tổ chức tôn giáo; khoảng người cầu nguyện ngày Số người Mỹ tham gia vào hoạt động tôn giáo vượt xa số người Mỹ tham gia vào hoạt động xã hội (số người xem bóng đá, bóng chày, bóng rổ, quần vợt, đua xe môn thể thao khác năm 400 triệu, số người tham gia vào hoạt động tôn giáo lên tới 5,2 tỷ người) Người dân Mỹ quyên góp khoảng 50 tỷ la năm cho nghiệp tôn giáo năm 90 kỷ XX chi tỷ đô la cho hoạt động bóng chày, bóng rổ, bóng bầu dục6 Nhận thức rõ điều này, từ vị tổng thống đầu tiên, như: Washington, Jefferson, Franklin, Lincoln, đến vị tổng thống gần (nước Mỹ trải qua 45 đời tổng thống) coi tôn giáo tảng đạo đức, tảng đoàn kết xã hội cố gắng phát huy tác dụng tôn giáo đời sống cộng đồng Bản thân đời tổng Phạm Thanh Hằng Đặc điểm sức mạnh tôn giáo… 117 thống Mỹ từ trước đến người mộ đạo tín đồ Kitơ giáo Trong lịch sử nước Mỹ có tổng thống tín đồ Công giáo (Tổng thống John Fitzgerald Kennedy đắc cử năm 1960) song hầu hết họ tín đồ hội thánh Tin Lành Trong Quốc hội Mỹ, chưa có nghị sĩ khơng phải tín đồ tôn giáo Trong hoạt động quan phương Nhà nước Mỹ, tơn giáo ln chiếm giữ vị trí đặc biệt Quốc ca Mỹ có câu “Chúa phù hộ nước Mỹ” Tổng thống Mỹ nghi lễ nhậm chức thường đặt tay phải lên Kinh Thánh tuyên thệ trước chứng giám mục sư Mỗi phiên họp Hạ viện Thượng viện Mỹ bắt đầu kết thúc lời cầu nguyện mục sư Các hoạt động quan trọng Nhà nước, quyền tổ chức phi phủ ln kèm theo nghi thức tơn giáo Tạp chí Thơng tin Công giáo quốc tế Pháp nhận xét rằng, không quốc gia giới mà tơn giáo lại chiếm giữ vị trí đời sống xã hội nước Mỹ Các mục sư, linh mục, giám mục tham gia vào kiện trọng đại phát biểu trước công chúng có điều kiện thích hợp7 Trên thực tế, dễ để nhận thấy, phát biểu diễn đàn khác trị gia Mỹ ln viện dẫn đến Chúa Điều dường trở thành truyền thống Mỹ, Tuyên ngơn độc lập Mỹ có viện dẫn đến Chúa trì đời tổng thống sau Đây thực chất hình thức tuyên truyền tôn giáo nhằm thúc đẩy mối quan hệ giới cầm quyền với chức sắc tôn giáo mà lợi ích họ gắn kết hài hịa với nhiều mặt kinh tế, trị xã hội Điều đưa lời lý giải đại hội giới thiệu ứng cử viên tổng thống Đảng Dân chủ Đảng Cộng hịa thường có góp mặt tăng lữ cấp cao Kitơ giáo Ngồi ra, việc tham dự hội nghị tôn giáo quan trọng, việc lễ nhà thờ vào ngày Chủ nhật nhà lãnh đạo Mỹ việc làm diễn thường xuyên phổ biến Ảnh hưởng tơn giáo cịn thể tập trung bầu cử Quốc hội Mỹ Tôn giáo trở thành nhân tố chi phối định, mặc 118 Nghiên cứu Tôn giáo Số - 2019 dù định coi thường, vận động bầu cử, tranh giành quyền lực đảng phái trị Mỹ Các giáo hội tôn giáo nhà tài trợ lớn cho đảng phái vận động tranh cử, tranh thủ phiếu tín đồ Đánh giá điều này, Giáo sư D Moberg - người Mỹ cho rằng, tín đồ Cơng giáo Do Thái giáo thường dành phiếu cho ứng cử viên Đảng Dân chủ, cịn tín đồ Tin Lành người da trắng miền Bắc miền Tây lại bỏ phiếu cho người thuộc Đảng Cộng hịa8 Ở Mỹ, tơn giáo chiếm lượng cử tri đơng có tác động lớn đến bầu cử Mỹ Công giáo, Do Thái giáo Tin Lành giáo Chính vậy, chiến dịch tranh cử, ứng cử viên Đảng Dân chủ Đảng Cộng hòa thường cố gắng tận dụng tối đa tôn giáo át chủ Việc dành tình cảm tín đồ tôn giáo coi chủ điểm kỳ tranh cử Sau ứng cử viên trúng cử, đến lượt giáo hội, tác động trở lại đến họ để giáo hội tạo điều kiện hoạt động theo hướng có lợi Rõ ràng, tôn giáo gắn chặt với hệ thống trị nước Mỹ hoạt động máy Nhà nước Mỹ suốt 200 năm lịch sử Khó tìm thấy nhà lãnh đạo cấp cao Mỹ, từ tổng thống nghị sĩ quốc hội thẩm phán tòa án tối cao, khơng có niềm tin tơn giáo khơng sinh hoạt tôn giáo gắn với tổ chức tôn giáo tồn Mỹ Đa phần họ thuộc Đảng phái trị tín đồ tơn giáo, phổ biến Kitô giáo với hai hệ phái lớn Cơng giáo Tin Lành giáo, chiếm số lượng lớn giáo phái Tin Lành 2.2 Đối với kinh tế Mỹ quốc gia có kinh tế phát triển giới hình dung tơn giáo lại lực khổng lồ, đóng góp đáng kể vào kinh tế quốc dân Mỹ Chính phủ Mỹ nhấn mạnh nguyên tắc Nhà nước giáo hội tách biệt, Nhà nước không can thiệp vào công việc nội giáo hội, giáo hội không tham gia vào máy quản lý Nhà nước Tuy nhiên, thực tế, tổ Phạm Thanh Hằng Đặc điểm sức mạnh tơn giáo… 119 chức tơn giáo có mối quan hệ gắn kết chặt chẽ lợi ích kinh tế với nhà tư độc quyền Mỹ Tôn giáo trở thành ngành công nghiệp thu khoản siêu lợi nhuận cho nhà đầu tư mà không cần phải tiêu tốn khoản vốn đầu tư đầu vào nào, như: nguồn nguyên liệu, nhà máy, khu công nghiệp, Nhà nghiên cứu người Mỹ, Johnstown, đưa nhận xét đáng lưu tâm rằng, Giáo hội thành phần đáng kể kinh tế nước này, vừa chủ sở hữu lớn, vừa đại lý thu chi hàng tỷ la năm9 Nguồn kinh phí lớn mà tập đồn kinh tế Mỹ thu thơng qua kết nối, cộng tác chặt chẽ với tổ chức tơn giáo tiền qun góp từ hàng trăm triệu tín đồ Tơn giáo với sức mạnh niềm tin tôn giáo, đức tin tôn giáo trở thành máy truyền thông lớn hiệu nhất, có khả huy động đóng góp đông đảo nguồn lực xã hội Số tiền qun góp tự nguyện với lịng thành kính tín đồ giáo hội tơn giáo Mỹ lên tới hàng tỷ đô la năm Với khoản tài kếch xù này, giáo hội vừa phục vụ cho hoạt động tơn giáo (như chi phí xây sửa nhà thờ, trả lương giảng viên hoạt động tổ chức máy giáo hội), vừa phục vụ cho hoạt động kinh tế (như đầu tư vào thị trường chứng khoán, mua cổ phần tập đoàn kinh tế lớn) Ngoài tiền qun góp, giáo hội cịn có nguồn kinh phí từ hoạt động khác cho thuê nhà đất làm xí nghiệp, nhà xưởng, nhà ở, bãi đỗ xe; tiền bán đấu giá tranh ảnh, tượng tôn giáo; tiền thu từ việc thành lập trung tâm thương mại bán hàng điện tử, hàng tiêu dùng; tiền học phí tự nguyện trường tôn giáo; Nghiên cứu vấn đề tài sản giáo hội tôn giáo Mỹ, nhà báo Mỹ Robert Rigen cho rằng, tổng giá trị bất động sản, chứng khoán vốn đầu tư khác thuộc tất tổ chức tôn giáo Mỹ quy trịn số 100 tỷ đô la10 Không lĩnh vực tài chính, tổ chức giáo hội cịn phát huy vai trị truyền thơng, quảng bá thương hiệu, sản phẩm cho doanh nghiệp thông qua buổi giảng đạo, cầu kinh, cầu nguyện, làm lễ rửa tội cho tín đồ Trong tổ chức giáo hội Mỹ, Giáo hội Công giáo giáo hội thu nhiều lợi nhuận Mỹ, tới mức khơng thua số tài sản 120 Nghiên cứu Tôn giáo Số - 2019 bất động sản tập đoàn lớn Mỹ giáo hội giàu có toàn giới Điều lý giải Giáo hội Cơng giáo Mỹ trì quan hệ kinh tế với Tịa Thánh Vatican vốn lực lớn, có hàng tỷ tín đồ sẵn sàng phục vụ Chúa khắp nơi giới Hàng năm, vốn đầu tư Tòa Thánh Vatican cho Giáo hội Công giáo Mỹ lớn Sự hợp tác đem lại lợi ích cho hai phía, vừa lợi ích trị vừa lợi ích kinh tế Theo nguồn tin từ Tạp chí Vatican, tài sản Giáo hội Công giáo sở hữu lên tới 80 tỷ đơla11 Có thể thấy, tơn giáo Mỹ khơng hướng quan tâm đến vấn đề túy giáo hội, tới kinh sách, tới truyền giảng đạo thu hút tín đồ mà họ cịn xác định trọng tâm vào vấn đề kinh doanh, phát triển kinh tế giáo hội Khơng nhà hoạt động tơn giáo thành công lĩnh vực kinh doanh, trở thành triệu phú với tài khoản ngân hàng lên tới hàng triệu đô la Hoạt động tôn giáo giáo hội vượt khỏi khuôn khổ đáp ứng nhu cầu tôn giáo thơng thường tín đồ; họ quan tâm tới thị trường chứng khoán, tới tỷ giá cổ phiếu ngân hàng, hãng bảo hiểm, xí nghiệp khơng khác quan tâm tới Kinh Thánh giảng giáo lý cho chức sắc, tín đồ Các giáo hội Mỹ đặc biệt trọng phát triển sở hữu tư nhân bảo vệ lợi ích nhà cầm quyền Mỹ nhiều hình thức Đây nét độc đáo tơn giáo Mỹ Về phía Chính phủ Mỹ, nước tư nào, Mỹ tạo điều kiện tối đa khuyến khích giáo hội phát triển hoạt động kinh doanh kinh tế thị trường Mỹ Thậm chí, Mỹ cịn tạo chế miễn thuế cho doanh nghiệp giáo hội điều hành để thu hút nguồn vốn đầu tư cho doanh nghiệp 2.3 Đối với văn hóa, xã hội Khơng có tác động đáng kể đến kinh tế, trị nước Mỹ, tơn giáo cịn có ảnh hưởng quan trọng đến mặt đời sống văn hóa, xã hội Ở đây, chúng tơi xin tập trung vào số lĩnh vực điển hình sau: 2.3.1 Trên phương diện giáo dục Hệ thống giáo dục nước Mỹ từ buổi đầu thành lập có mối quan hệ gắn kết với tôn giáo, Kitô giáo Thời dân, trường học cấp Mỹ, từ giáo dục tiểu học đến trung học, đến Phạm Thanh Hằng Đặc điểm sức mạnh tôn giáo… 121 trường dạy nghề Giáo hội Kitô giáo lập Mặc dù sở đào tạo nhằm mục đích đào tạo chức sắc, nhân lực tơn giáo đặt móng cho nghiệp giáo dục nước Mỹ Ngày nay, giáo dục đại, tiên tiến nước Mỹ với nhiều thành tựu khiến giới kinh ngạc thoát khỏi kiểm soát nhà thờ/giáo hội song chịu ảnh hưởng sâu sắc từ tổ chức tôn giáo Theo Lưu Bành, 85% số trường tiểu học trung học tư lập Mỹ giáo hội sáng lập tổ chức tơn giáo chu cấp kinh phí; 85% học sinh tiểu học trung học theo học trường tư thục Mỹ lựa chọn việc theo học trường học giáo hội thành lập12 Mặc dù học hệ thống trường cơng lập ưu đãi miễn học phí, học trường tư thục vừa phải trả mức học phí cao, lại cộng thêm với khoản thuế hỗ trợ trường công lập, song đáng ngạc nhiên số lượng học sinh theo học trường tư thục, đặc biệt trường giáo hội thành lập không giảm mà tăng liên tục hàng năm Điều phản ánh chất lượng uy tín hệ thống giáo dục tiểu, trung học giáo hội nước Mỹ Về giáo dục đại học, 51% số trường đại học tư thục Mỹ (chiếm ¾ số trường đại học Mỹ) trường thuộc sở hữu giáo hội có bối cảnh giáo hội13 Một số trường cao đẳng, đại học danh tiếng Mỹ, như: Harvard, Yale, Princeton, Columbia, Dartmouth, Williams, Bowdoin, Middlebury Amherst thành lập giáo phái Tin Lành thống Theo luật pháp Mỹ, tôn giáo không can thiệp vào giáo dục, tôn giáo giáo dục tách rời Tại trường học Mỹ, môn thần học không phép giảng dạy, nhiên việc tổ chức hội thảo, diễn đàn tôn giáo không bị ngăn cấm Trong thiết kế khung chương trình học, nhiều trường cịn lập khoa tôn giáo để giảng dạy môn thần học mà nghiên cứu tôn giáo góc độ khoa học Trong bối cảnh Nhà nước Mỹ tục, trường học giáo hội thành lập, hệ thống đào tạo đại học có xu hướng tục hóa, sắc thái tơn giáo suy giảm, mờ nhạt nhiều so với 122 Nghiên cứu Tôn giáo Số - 2019 trước Ảnh hưởng tôn giáo, nguồn gốc kinh phí có lẽ khơng khác trường học dân khác Một phương thức quan trọng để trì tồn sức ảnh hưởng tôn giáo giáo dục Mỹ nguồn tài trợ vô lớn từ phía giáo hội cho giáo dục đại học, nghiên cứu khoa học quỹ học bổng Nhiều trường đại học hàng đầu giới hình thức bên ngồi khơng có quan hệ với tổ chức tơn giáo thực chất phần lớn kinh phí hoạt động quỹ tổ chức dân chúng tôn giáo tài trợ Quỹ quyên tặng Lili, quỹ tín thác từ thiện Pew nhà tài trợ lớn cho giáo dục Mỹ mà đằng sau họ tổ chức Kitô giáo 2.3.2 Trên phương diện đạo đức Truyền thống Kitô giáo coi tảng, nguồn đạo đức, trụ cột tinh thần người Mỹ Nhờ có sức mạnh đạo đức truyền thống đó, xã hội Mỹ với đa dạng mơi trường văn hóa quy tụ hướng tới nhận thức chung giá trị, chuẩn mực đạo đức xã hội thừa nhận tuân thuận Người Mỹ đến từ nhiều miền đất khác nhau, lựa chọn tin theo loại hình tơn giáo, tín ngưỡng khác khơng phủ nhận, phê phán chuẩn mực, giá trị đạo đức Kitô giáo Nhà cầm quyền Mỹ thể lịng mộ đạo tận dụng, phát huy tối đa quy phạm đạo đức tôn giáo mà chủ yếu Kitô giáo để củng cố quyền lực, bảo vệ thể chế trị nước Mỹ Và suy tôn giới quan phương Mỹ, luân lý đạo đức Kitô giáo trở thành thang giá trị chung tồn xã hội Do đó, quan điểm luân lý truyền thống Kitô giáo không thay đổi đời sống xã hội thực Mỹ Kitơ giáo góp phần giáo dục đạo đức cho người từ ngày thơ ấu Đã công dân nước Mỹ, từ tổng thống người dân thường, đa phần lễ nhà thờ ngày Chủ nhật Thông thường, họ dẫn theo đến nhà thờ trẻ em tham gia lớp học Chủ nhật Tùy theo lứa tuổi em, lớp học Chủ nhật phân thành lớp từ mẫu giáo, tiểu học trung học Mục đích lớp học Chủ nhật giáo hội thành lập nhằm Phạm Thanh Hằng Đặc điểm sức mạnh tôn giáo… 123 truyền thụ tri thức tôn giáo bồi dưỡng quy phạm đạo đức tôn giáo Thông qua lớp học Chủ nhật, trẻ em Mỹ hình thành quan điểm đạo đức, tiêu chuẩn đạo đức phù hợp với giá trị đạo đức Kitơ giáo, như: sống hiếu kính với cha mẹ, không giết người, không trộm cắp, khơng gian dâm, khơng nói dối, (theo “Mười điều răn” Chúa) Đây hành trang đạo đức theo họ đến suốt đời Ngồi ra, số tín điều giáo lý Kitơ giáo, như: bình đẳng, bác ái, yêu quý sinh mệnh, chuẩn mực đạo đức chung xã hội nhân loại Đặc biệt, đạo đức Kitơ giáo cịn quan tâm giáo hóa tác động hiệu số nhóm người đặc thù xã hội Mỹ, người bị giam giữ tù, người mắc bệnh hiểm nghèo, như: HIV/AIDS, người nghiện ma túy, người không nơi nương tựa, Mặc dù đạo đức Kitô giáo khơng phải chìa khóa vạn mở cánh cửa hướng tới ánh sáng nhân văn lịng nhân đạo khơng có mục sư, linh mục, giám mục giáo hội, đời sống xã hội thực Mỹ có lẽ trở nên xáo trộn, khơng theo quỹ đạo mà cần vận hành Trên phương diện này, người Mỹ phải thừa nhận “nhà thờ nơi bàn luận giải vấn đề đạo đức”14 Và điều đáng khẳng định Kitơ giáo giá trị đạo đức phương thuốc có tác dụng tích cực điều hịa, xoa dịu mâu thuẫn xã hội; tăng cường đoàn kết, cố kết cộng đồng Trong nhiều trường hợp, vào Chính phủ lực lượng xã hội khác khơng thể có hiệu lực tổ chức tôn giáo Cơ chế giám sát, điều chỉnh thái độ, hành vi đạo đức tôn giáo chế đặc thù khơng mang tính cưỡng chế cao chế tài mà pháp luật chế định lại có tác động mạnh mẽ đến ý thức, nội tâm sâu thẳm người Dưới phán xét Chúa lịng kính sợ Chúa, tịa án lương tâm buộc phải quy thuận quy phạm đạo đức chung xã hội tương quan với đạo đức tôn giáo Bằng phương thức vậy, tôn giáo có sức mạnh chi phối diện mạo tinh thần cá nhân từ tác động tới cộng đồng 124 Nghiên cứu Tôn giáo Số - 2019 2.3.3 Trên phương diện từ thiện xã hội Bước vào năm cuối kỷ XX nay, với xu hướng tục hóa tơn giáo diễn mạnh mẽ, tôn giáo Mỹ mặt trì giáo lý, học thuyết truyền thống, mặt khác ngày trọng tham gia vào đời sống xã hội, giải vấn đề cấp bách trần thế, đẩy mạnh công tác phục vụ xã hội Do chủ thể tranh tơn giáo đa màu sắc Mỹ Kitô giáo (với ba nhánh lớn Cơng giáo, Tin Lành giáo Chính Thống giáo) lực lượng chủ yếu hoạt động phục vụ xã hội tổ chức Kitơ giáo, điển hình Công giáo Tin Lành giáo Trước đây, nghiệp từ thiện Kitô giáo chủ yếu bao gồm cứu trợ người nghèo, khám chữa bệnh miễn phí giáo dục Hiện nay, đáp ứng nhu cầu ngày đa dạng, phức tạp xã hội, tổ chức Kitô giáo mở rộng phạm vi phục vụ nhiều lĩnh vực, đâu có nhu cầu cung cấp dịch vụ Với thực lực kinh tế nguồn tài sản lớn mà tổ chức Kitô giáo nắm giữ (lớn tổ chức phi lợi nhuận Mỹ), công tác phục vụ xã hội rộng khắp hoàn toàn khả cho phép Trong lĩnh vực cứu trợ người nghèo trợ cấp gia đình, Cơng giáo Mỹ tổ chức có nhiều đóng góp tiêu biểu Giáo hội Cơng giáo Mỹ thiết lập hệ thống bệnh viện, trại dưỡng lão với đầy đủ tiện nghi Bên cạnh tổ chức chuyên giúp đỡ người có thu nhập thấp sống tập trung giáo hạt thuộc bang Chicago, Los Angeles, New York, Ngồi Cơng giáo, tổ chức giáo hội khác Kitô giáo tình hình thực tế địa phương tích cực phát động chương trình “tín ngưỡng gia đình”, “người dẫn đường gia đình”, “xóa bỏ cứu tế gia đình”, nhờ cứu tế nhiều hộ gia đình Mỹ phải sống lệ thuộc vào nguồn phúc lợi xã hội Trong lĩnh vực y tế, sở y tế bao gồm bệnh viện, phòng khám, trạm y tá, viện điều dưỡng, trung tâm chăm sóc sức khỏe cho người tàn tật người cao tuổi, trung tâm điều trị gia đình, có mặt khắp nơi để phục vụ giáo dân cộng đồng Năm 2014, Công giáo Mỹ có 625 bệnh viện, nhà thương, 2.000 trung tâm phục vụ xã Phạm Thanh Hằng Đặc điểm sức mạnh tôn giáo… 125 hội với đội ngũ xơ tận tâm chăm sóc người bệnh15 Đối tượng phục vụ các sở y tế không giáo dân người Mỹ mà trẻ em khắp nơi giới, người thất nghiệp, gái mại dâm, người cai nghiện, người lang thang, vô gia cư, Trong lĩnh vực bảo vệ môi trường, giáo phái Kitô giáo, dựa tảng giáo lý từ Kinh Thánh, coi trọng vấn đề giữ gìn môi trường sinh thái Giáo hội Công giáo quan niệm môi trường thiên nhiên quà tặng Thiên Chúa cho tồn thể nhân loại khơng riêng cá nhân Con người phải biết quý trọng thiên nhiên, vun đắp cho thiên nhiên môi trường ngày hồn mỹ hình ảnh Thiên Chúa Phá hủy thiên nhiên ngược lại ý định Thiên Chúa Với Tin Lành giáo, tảng hoạt động bảo vệ môi trường người Tin Lành xuất phát từ quan niệm bảo vệ sức khỏe cho người người có thể chất tốt có đời sống tâm linh tốt Đồng thời, người có mối quan hệ khăng khít với tự nhiên, sản phẩm Chúa Trời tạo ra, vậy, bảo vệ mơi trường, bảo vệ đặc tính vốn có tự nhiên bảo vệ nguồn sống cho người Xuất phát từ nhận thức vậy, hoạt động bảo vệ môi trường tổ chức Kitô giáo Mỹ chủ yếu tập trung vào vấn đề ngăn chặn ô nhiễm môi trường bảo vệ tài nguyên thiên nhiên; tổ chức bảo vệ vườn quốc gia loài động, thực vật quý hiếm; tổ chức tuyền truyền, giáo dục nâng cao nhận thức tín đồ vấn đề bảo vệ môi trường, Trong viện trợ quốc tế, tổ chức Kitô giáo Mỹ thiết lập cấu từ thiện để cứu trợ quốc tế, phân phát tài chính, thực phẩm thuốc men đến khắp nơi giới Đồng hành với cấu từ thiện Kitô giáo người tự giác quyên góp tiền bạc, vật chất, tình nguyện viên sẵn sàng nước ngồi theo sát chương trình cứu trợ để phục vụ Để thành công đạt hiệu cao hoạt động từ thiện, mạnh lớn tổ chức tơn giáo nói chung Kitơ giáo nói riêng khả huy động lực lượng xã hội đơng đảo tham gia tình nguyện, tự giác vào công tác xã hội Theo tác giả Lưu Bành, 50% người Mỹ trưởng thành tham gia hoạt động từ thiện 126 Nghiên cứu Tôn giáo Số - 2019 làm tình nguyện viên tổ chức tơn giáo Lực lượng cung cấp dịch vụ cộng đồng thành phố lớn New York, Chicago, Los Angeles Philadelphia nhóm tơn giáo16 Khơng đóng góp nguồn nhân lực cho cơng tác từ thiện tôn giáo, nguồn vật lực từ quỹ từ thiện tư nhân cho tôn giáo vài chục năm trở lại chiếm địa vị dẫn đầu so với quỹ tương tự cho lĩnh vực khác Năm 1980 22,2 tỷ đôla, năm 1990 49,8 tỷ đôla năm 2000 tăng lên đến 74,3 tỷ đơla17 Về phía sách Nhà nước Mỹ, Mỹ ln kiên trì khuyến khích tổ chức tôn giáo tham dự gánh vác trách nhiệm phục vụ xã hội, đãi ngộ miễn thuế cho tổ chức tôn giáo cấu từ thiện Việc Chính phủ Mỹ làm dựa luật pháp để giám sát nghiêm ngặt nguồn tài tổ chức tơn giáo, đảm bảo minh bạch thu chi, nhằm hướng tới mục đích phi lợi nhuận Cơ chế ưu đãi ủng hộ sách Nhà nước Mỹ nhân tố quan trọng, tạo điều kiện thuận lợi để hoạt động từ thiện tổ chức tôn giáo ngày phát triển Kết luận Xuyên suốt lịch sử tơn giáo Mỹ, tính đa ngun tơn giáo tính thống tơn giáo trở thành hình ảnh bật địa hạt tâm linh, bắt nguồn từ kỷ XVII Rất nhiều trường phái đức tin phương pháp hành đạo du nhập vào Mỹ từ vùng đất khác nhau, từ Kitô giáo đến Do Thái giáo, Islam giáo, Phật giáo, Ấn Độ giáo, tôn giáo mới, Trong xu vận động rộng mở, trường phái tôn giáo cũ có nhiều biểu canh tân; trường phái tơn giáo sinh sôi, nảy nở; tôn giáo phương Đơng kết hợp cộng tồn lịng xã hội phương Tây Mỹ thực quốc gia đa nguyên tơn giáo tính đa ngun ấy, thống trị cộng đồng Tin Lành khắp nước Mỹ tạo nên dòng chủ lưu thống văn hóa tín ngưỡng Mỹ Đáng ý cả, lịch sử phát triển hai kỷ nước Mỹ, tơn giáo ln giữ vai trị quan trọng Tôn giáo gắn chặt với lĩnh vực đời sống, từ kinh tế, trị đến văn hóa, xã hội, đến mức rời xa tơn giáo khó hình dung có nước Phạm Thanh Hằng Đặc điểm sức mạnh tôn giáo… 127 Mỹ ngày Quan niệm phổ biến người dân Mỹ “Ở đâu có bóng Chúa, có nước Mỹ” thực phản ánh sâu sắc ảnh hưởng diện rộng tôn giáo xã hội Mỹ / CHÚ THÍCH: Lê Đình Cúc, Một số vấn đề tôn giáo Mỹ đương đại, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, năm 2014, tr 119 Great Seal of the United States, https://en.wikipedia.org/wiki/Great_Seal_of_the_United_States?fbclid=IwAR0_ 4tu_eeuhiVsK7qCx2h O6OTMng55KiYVlFMeAWxTqbMcH05D2-fUxs Sự hình thành nước Mỹ: Xã hội văn hóa Mỹ, http://USEmbassy.gov Xem: Catherine L Albanese (2012), Các tơn giáo tín ngưỡng Mỹ, Nxb Thời đại, Hà Nội, tr 427-432 Dẫn theo: Lưu Bành (2009), Tôn giáo Mỹ đương đại, Người dịch: Trần Nghĩa Phương, Nxb Tôn giáo - Nxb Từ điển Bách khoa, Hà Nội, tr 436 Lưu Bành, Tôn giáo xã hội Mỹ, https://www.guancha.cn Dẫn theo: Nguyễn Văn Dũng (2012), Tơn giáo với đời sống trị - xã hội số nước giới, Nxb Chính trị Quốc gia - Sự thật, Hà Nội, tr 10 Nguyễn Văn Dũng (2012), Tôn giáo với đời sống trị - xã hội số nước giới, Sđd, tr 20 Dẫn theo: Nguyễn Văn Dũng (2012), Tơn giáo với đời sống trị - xã hội số nước giới, Sđd, tr 45 10 Dẫn theo: Nguyễn Văn Dũng (2012), Tôn giáo với đời sống trị - xã hội số nước giới, Sđd, tr 49 11 Dẫn theo: Lê Đình Cúc (2011), “Vai trị tơn giáo nước Mỹ”, Khoa học xã hội Việt Nam, số 12 Lưu Bành (2009), Tôn giáo Mỹ đương đại, Người dịch: Trần Nghĩa Phương, Nxb Tôn giáo - Nxb Từ điển Bách khoa, Hà Nội, tr 497 13 Lưu Bành (2009), Tôn giáo Mỹ đương đại, Người dịch: Trần Nghĩa Phương, Sđd, tr 497 14 Lưu Bành (2009), Tôn giáo Mỹ đương đại, Người dịch: Trần Nghĩa Phương, Sđd, tr 473 15 Lê Đình Cúc (2014), Một số vấn đề tôn giáo Mỹ đương đại, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, tr 83 16 Lưu Bành, Tôn giáo xã hội Mỹ, https://www.guancha.cn 17 Đỗ Lộc Diệp (2003), “Một số đặc điểm tôn giáo Mỹ”, Châu Mỹ Ngày nay, số TÀI LIỆU THAM KHẢO Lưu Bành (Trần Nghĩa Phương dịch, 2009), Tôn giáo Mỹ đương đại, Nxb Tôn giáo - Nxb Từ điển Bách khoa, Hà Nội Barbara Cohen (Hoàng Văn Chung dịch, 2006), “Tôn giáo Mỹ kỷ XX”, Nghiên cứu Tôn giáo, số 3 Catherine L Albanese (2012), Các tơn giáo tín ngưỡng Mỹ, Nxb Thời đại, Hà Nội Nghiên cứu Tôn giáo Số - 2019 128 Lê Đình Cúc (2014), Một số vấn đề tôn giáo Mỹ đương đại, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội Đỗ Lộc Diệp (2003), “Một số đặc điểm tôn giáo Mỹ”, Châu Mỹ Ngày nay, số Nguyễn Văn Dũng (2009), “Vấn đề đa nguyên tôn giáo tự tôn giáo xã hội Hoa Kỳ”, Châu Mỹ Ngày nay, số Nguyễn Văn Dũng (2012), Tơn giáo với đời sống trị - xã hội số nước giới, Nxb Chính trị Quốc gia - Sự thật, Hà Nội Đỗ Quang Hưng (2003), “Vài nhận biết Tin Lành Mỹ”, Nghiên cứu Tôn giáo, số Religion in the United States, http://en.wikipedia.org 10 Sự hình thành nước Mỹ: Xã hội văn hóa Mỹ, http://USEmbassy.gov Abstract CHARACTERISTICS AND POWER OF RELIGION IN THE UNITED STATES SOCIETY Pham Thanh Hang Ho Chi Minh National Academy of Politics The United States of America is not only known as a superpower country in the world, but it also has many unique features on the cultural, economic, political, social, legal and religious dimension In particular, religion is considered an indispensable aspect when studying on America In this article, the author shows the characteristics of religion and its overwhelming power in some dimensions of social life in the United States of America Keywords: Characteristics; power; religion; America ... số vấn đề tôn giáo Mỹ đương đại, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, tr 83 16 Lưu Bành, Tôn giáo xã hội Mỹ, https://www.guancha.cn 17 Đỗ Lộc Diệp (2003), “Một số đặc điểm tôn giáo Mỹ? ??, Châu Mỹ Ngày nay,... tín đồ Trong tổ chức giáo hội Mỹ, Giáo hội Công giáo giáo hội thu nhiều lợi nhuận Mỹ, tới mức khơng thua số tài sản 120 Nghiên cứu Tôn giáo Số - 2019 bất động sản tập đoàn lớn Mỹ giáo hội giàu... trào tôn giáo Mỹ minh họa then chốt cho tính đa dạng Phạm Thanh Hằng Đặc điểm sức mạnh tôn giáo? ?? 113 tôn giáo Mỹ Sự tồn qua nhiều kỷ loại hình tơn giáo trở thành thực tất yếu khách quan nét đặc