CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG THAM VẤN NGHỀ CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM
T ỔNG QUAN NHỮNG CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
1.1.1 Nghiên cứu về tham vấn nghề
Trên thế giới, tham vấn nghề đã xuất hiện vào cuối thế kỉ 19, với nhiều hướng nghiên cứu điển hình dưới đây:
* Hướng nghiên cứu về lý thuyết tham vấn nghề
Các tác giả đã đưa ra nhiều lý thuyết tham vấn nghề có giá trị đến hiện nay như:
Lý thuyết đặc điểm và nhân tố của Frank Parsons (1909) nhấn mạnh tầm quan trọng của việc sử dụng trắc nghiệm tâm lý để nhận diện các đặc điểm cá nhân Qua đó, nhà tham vấn hỗ trợ người lao động trong việc khám phá nghề nghiệp phù hợp, kết hợp giữa tính cách và công việc để đạt được sự hài hòa trong sự nghiệp.
Lý thuyết nhân cách của Holland (1997) được áp dụng rộng rãi trong nghiên cứu nghề nghiệp, nhấn mạnh rằng đặc điểm nhân cách cần được xem xét trong mối liên hệ với môi trường làm việc Holland xác định sáu kiểu nhân cách cơ bản: Kiểu thực tế (Realistic), Kiểu khám phá (Investigative), Kiểu nghệ sĩ (Artistic), Kiểu xã hội (Social), Kiểu quyết đoán (Enterprising), và Kiểu truyền thống/bảo thủ (Conventional) Mỗi người có xu hướng tìm kiếm môi trường làm việc phù hợp để thể hiện đặc điểm nhân cách của mình.
Ngoài ra, còn nhiều lý thuyết khác như lý thuyết hệ thống, lý thuyết vị trí điều khiển và lý thuyết 5 nhân tố, những lý thuyết này đã cung cấp cái nhìn sâu sắc về các khía cạnh khác nhau trong nghiên cứu và ứng dụng.
Trong quá trình chọn nghề, việc hiểu rõ bản thân và thế giới nghề nghiệp là rất quan trọng Mỗi cá nhân cần nhận thức được mối liên hệ giữa các đặc điểm cá nhân và yêu cầu của công việc để có thể lựa chọn nghề nghiệp phù hợp.
Việc chọn nghề nghiệp không chỉ dựa vào sở thích cá nhân mà còn bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố bên ngoài như gia đình, bạn bè, xu hướng xã hội và phong tục địa phương Mặc dù chúng ta không thể kiểm soát hoàn cảnh xung quanh, nhưng chúng ta có khả năng điều chỉnh tâm lý và nắm giữ vận mệnh của chính mình.
Trong quá trình tham vấn nghề nghiệp, có năm yếu tố chính ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn nghề nghiệp của mỗi cá nhân Đầu tiên, sự nỗ lực đóng vai trò quan trọng trong việc đạt được mục tiêu nghề nghiệp Thứ hai, sự nhạy cảm giúp cá nhân nhận diện và hiểu rõ nhu cầu của bản thân cũng như môi trường làm việc Thứ ba, tính hướng ngoại tạo điều kiện cho việc giao tiếp và xây dựng mối quan hệ trong công việc Những yếu tố này kết hợp lại sẽ giúp định hướng nghề nghiệp một cách hiệu quả hơn.
Sự hài lòng; 5/ Sự cởi mở đối với trải nghiệm: thông minh, táo bạo, giàu tưởng tượng, tò mò, sáng tạo, khác biệt.
Bài viết mô tả 6 kiểu người đặc trưng và 6 loại môi trường làm việc tương ứng, cùng với những nghề nghiệp phù hợp cho từng tính cách Việc hiểu rõ sự hòa hợp giữa con người và môi trường làm việc sẽ giúp tối ưu hóa hiệu suất lao động và tạo ra sự thỏa mãn trong công việc Các kiểu người này không chỉ phản ánh sự đa dạng trong tính cách mà còn ảnh hưởng đến sự lựa chọn nghề nghiệp, từ đó hình thành một môi trường làm việc lý tưởng cho mỗi cá nhân.
Nội dung lý thuyết mà các tác giả trình bày đóng vai trò quan trọng, cung cấp cơ sở cho các nhà tham vấn nghề trong quá trình tư vấn khách hàng.
* Hướng nghiên cứu về mục tiêu, nội dung, các giai đoạn tham vấn nghề cho đối tượng ngoài trường phổ thông
Trong nghiên cứu năm 1965 của tác giả Williamson, ông đã đề xuất 6 bước quan trọng trong quá trình tham vấn, bao gồm: phân tích vấn đề, tổng hợp vấn đề, dự đoán những tình huống có thể xảy ra, chẩn đoán hành vi và suy nghĩ của thân chủ, tham vấn cho thân chủ, và theo dõi việc thực hiện kế hoạch của thân chủ.
Theo nghiên cứu của tác giả Winslade vào năm 2005, buổi tham vấn nghề được chia thành 6 bước quan trọng: đầu tiên, thiết lập mối quan hệ và lòng tin giữa tham vấn viên và thân chủ; tiếp theo, phát triển cuộc trò chuyện để phân tích và xác định các vấn đề; sau đó, kết nối những ý kiến từ câu chuyện của thân chủ; tiếp tục nhận ra nỗ lực của thân chủ trong việc kháng cự các suy luận; kế đến, tìm hiểu sâu hơn về khách hàng và đưa ra những suy luận khác; cuối cùng, phát triển những suy nghĩ và mối quan hệ trong các buổi trò chuyện để đưa ra phán quyết chính xác.
Ngoài ra, các tác giả David Capuzzi, Mark D Stauffer (2011) [107] Elizabeth B Yost;
M Anne Corbishley (1987) [110]; Gysbers N.C., Heppner M.J và Johnston J.A (1998) [118]; Isaacson, L.E, & Brown, D (2000) [122]; James P Sampson, JR Robert C Readon, Gary W Peterson, Janet G Lenz (2004) [126]; Lynda Ali và Barbara Graham (1996) [136]; Mary McMahon và Wendy Patton (2006) [144]; Migel Jayasinghe (2001) [145]; Nathan, R và Hill, L (2006) [146]; Robert Lee Metcalf (1999) [151]; Ramesh Chatuverdi (2007)[150]; UNESCO (2002) [157] đã nghiên cứu và chỉ ra những vấn đề về tham vấn nghề dành cho đối tượng ngoài nhà trường phổ thông khi họ muốn tìm một công việc cho bản thân hoặc đang gặp khó khăn trong công việc hoặc muốn thay đổi công việc của mình Họ có thể là sinh viên, những người đang thất nghiệp hoặc những lao động tự do…, bao gồm:
Tham vấn nghề có mục tiêu giúp thân chủ tìm được công việc phù hợp với bản thân.
Tham vấn nghề là quá trình hỗ trợ thân chủ nhận thức rõ ràng về bản thân và thế giới nghề nghiệp Qua đó, giúp thân chủ đưa ra những quyết định nghề nghiệp phù hợp nhất trong quá trình chọn lựa nghề.
Chỉ ra quy trình tham vấn nghề và các kĩ năng cần có của nhà tham vấn để thực hiện có hiệu quả công việc của mình.
Additionally, various studies have examined client characteristics and the decision-making processes involved in career selection, including research by Crites, J.O.; Eugene Joseph Martinez (1980); Gideon Arulmani and Sonali Nag Armani (2004); Ginzberg, E.; Ginsburg, S.W.; Axelrad, S., & Herma (1951); Gottfredson, L.S (1981); Holland, J.L; Krumboltz, Mitchell, and Gellat (1975); Mark Pope; Roger D Herring; Norman C Gysbers; and Wendy Patton and Mary McMahon (2006).
*Hướng nghiên cứu về mục tiêu, nội dung, các giai đoạn tham vấn nghề cho đối tượng trong trường phổ thông
Các tác giả Schmidt, J.J, (1996) [153]; Roger D Herring (1998) [152];Vernon G.Zunker (2002) [158]; Jennifer M Kidd (2006) [127]; Norman C Gysbers, Mary J. Heppner, Joseph A Johnston (2009) [148]; Lynda Ali and Barbara Graham [136]; UNESCO
(2002) [157] đã nghiên cứu trên những khía cạnh sau:
- Xác định mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tham vấn nghề cho học sinh các cấp.
Xây dựng chương trình giáo dục hướng nghiệp và tham vấn nghề trong trường phổ thông cần xác định rõ mục tiêu, nội dung, phương pháp thực hiện và tiêu chí đánh giá Điều này giúp đảm bảo chương trình đạt hiệu quả cao, hỗ trợ học sinh trong việc định hướng nghề nghiệp tương lai.
- Đưa ra quy trình tham vấn nghề theo từng giai đoạn và chỉ rõ nội dung, cách thức thực hiện từng giai đoạn.
- Những khó khăn mà học sinh gặp phải trong quá trình chọn nghề.
- Xác định vai trò của nhà tham vấn và chỉ ra những kĩ năng cần thiết của nhà tham vấn.
Tham vấn nghề đã được các nhà khoa học quốc tế nghiên cứu từ sớm, tạo ra một hệ thống lý luận quý giá cho việc phát triển giáo dục hướng nghiệp và tham vấn nghề tại Việt Nam.
T HAM VẤN NGHỀ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
1.2.1 Khái niệm tham vấn nghề
Có rất nhiều quan niệm khác nhau của các tác giả trong và ngoài nước về tham vấn nghề, điển hình:
F.Parsons cho rằng “Tham vấn nghề là việc trợ giúp một cá nhân lựa chọn một nghề” [112].
Tham vấn nghề là một quá trình tương tác bằng lời giữa nhà tham vấn và người được tham vấn, trong đó hai bên thiết lập mối quan hệ hợp tác nhằm xác định và thực hiện các mục tiêu của người được tham vấn Nhà tham vấn sử dụng nhiều kỹ năng và quy trình để hỗ trợ người được tham vấn trong việc tự nhận thức, hiểu rõ các lựa chọn hành vi và đưa ra quyết định Cuối cùng, người được tham vấn phải chịu trách nhiệm về hành động của chính mình.
Theo Mary J Heppner và P Paul Heppner (2004), tham vấn nghề là quá trình tương tác giữa những chuyên gia được đào tạo nhằm giúp mọi người hiểu rõ bản thân, bao gồm hứng thú, kỹ năng, giá trị và đặc điểm tính cách Qua đó, tham vấn nghề hỗ trợ họ có cái nhìn rõ hơn về thế giới công việc, từ đó đưa ra những lựa chọn nghề nghiệp thỏa mãn.
Tham vấn nghề là quá trình tương tác cởi mở giữa tham vấn viên và khách hàng, trong đó tham vấn viên sử dụng các lý thuyết tâm lý và kỹ năng giao tiếp để hỗ trợ khách hàng trong việc đưa ra quyết định và giải quyết các vấn đề liên quan đến nghề nghiệp.
Tham vấn nghề là quá trình mà nhà tham vấn hỗ trợ thân chủ bằng cách chia sẻ các công cụ như kiến thức và thông tin, giúp họ áp dụng những công cụ này vào công việc và cuộc sống của mình.
Vũ Mộng Đóa định nghĩa tham vấn nghề nghiệp là một quá trình tương tác giữa nhà tham vấn và thân chủ, nơi cả hai cùng chia sẻ và thảo luận Mục tiêu của quá trình này là giúp thân chủ khám phá bản thân qua các khía cạnh như sự hứng thú, năng lực, kiến thức và các nguồn lực hỗ trợ từ gia đình và những người thân Đồng thời, thân chủ cũng được hướng dẫn để khám phá thế giới nghề nghiệp và nhu cầu xã hội, từ đó đưa ra quyết định lựa chọn nghề nghiệp phù hợp.
Tham vấn nghề là một quá trình tương tác giữa nhà tham vấn và thân chủ, trong đó nhà tham vấn sử dụng kiến thức và kỹ năng của mình để hỗ trợ thân chủ Mục tiêu của quá trình này là giúp thân chủ nâng cao khả năng tự giải quyết những khó khăn trong việc lựa chọn nghề nghiệp tương lai.
Tham vấn nghề là quá trình tương tác giữa nhà tham vấn và thân chủ, nhằm hỗ trợ thân chủ trong việc giải quyết những khó khăn và lựa chọn nghề nghiệp phù hợp.
Trên cơ sở kế thừa quan điểm của các tác giả trên, chúng tôi cho rằng:
Tham vấn nghề là quá trình hỗ trợ cá nhân nâng cao khả năng giải quyết khó khăn trong việc chọn nghề, dựa trên cơ sở khoa học Tại Việt Nam, thuật ngữ "tư vấn" thường được sử dụng để chỉ việc cung cấp thông tin, lời khuyên và hỗ trợ tâm lý cho cá nhân hoặc tổ chức Tuy nhiên, có sự khác biệt giữa tham vấn (Counseling) và tư vấn (Consultation), như đã chỉ ra bởi các tác giả như Trần Thị Minh Đức, Bùi Thị Xuân Mai, và Trương Thị Hoa.
Trên cơ sở đó, chúng tôi khái quát sự giống và khác nhau giữa tư vấn nghề và tham vấn nghề như sau:
- Giống nhau: Đều là sự tương tác giữa nhà tham vấn và thân chủ để trợ giúp thân chủ giải quyết những khó khăn trong lựa chọn nghề nghiệp
1.2.2 Mục tiêu của tham vấn nghề ở trường trung học phổ thông
Tác giả Schmidt,J.J, (1996) [128]; Roger D Herring (1998) [152]; Vernon G.Zunker
Mục tiêu của tham vấn nghề trong trường phổ thông là hỗ trợ học sinh khám phá thế giới nghề nghiệp, nhận diện năng lực, tính cách và sở thích cá nhân Qua đó, tham vấn nghề giúp học sinh đưa ra quyết định chọn lựa nghề nghiệp phù hợp nhất với bản thân.
Tác giả Trương Thị Hoa [41] đã chỉ ra mục tiêu tham vấn nghề trong GDHN ở trường trung học phổ thông như sau:
- Học sinh giải quyết được những khó khăn trong quá trình chọn nghề
- Đạt được mục tiêu của GDHN, cụ thể:
+ Học sinh có năng lực tự khám phá bản thân: Năng lực, tính cách, sở thích, giá trị, mong muốn, nguyện vọng của bản thân.
+ Học sinh có hiểu biết đầy đủ về ngành nghề, trường thi.
+ Học sinh có năng lực lựa chọn ngành nghề phù hợp.
1.2.3 Nội dung của tham vấn nghề ở trường trung học phổ thông
Tác giả Schmidt,J.J (1996) trong cuốn “Counseling in school: Essential services and comprehensive programs” [153] và “Handbook on career counseling” của Unesco (2002)
Tham vấn nghề trong trường phổ thông bao gồm việc cung cấp thông tin về thế giới nghề nghiệp và kết nối học sinh với các nguồn lực Nó giúp học sinh nhận thức rõ về sở thích, giá trị, khả năng và cá tính của bản thân Đồng thời, tham vấn nghề cũng động viên, khuyến khích và đưa ra lời khuyên để học sinh có thể chọn con đường sự nghiệp phù hợp Cuối cùng, nó hỗ trợ học sinh trong việc chủ động quản lý con đường sự nghiệp của mình và phát triển thành những người học suốt đời.
Tác giả Trương Thị Hoa [41] đã chỉ ra nội dung của tham vấn nghề ở trường trung học phổ thông như sau:
* Trợ giúp học sinh trung học phổ thông tự nhận thức về bản thân
Tự nhận thức bản thân là khả năng tự đánh giá điểm mạnh và điểm yếu của mỗi cá nhân về năng lực, sở thích và kỹ năng Yếu tố này đóng vai trò quan trọng trong việc lựa chọn nghề nghiệp, vì vậy trong quá trình tư vấn nghề, giáo viên cần hỗ trợ học sinh phát triển sự tự nhận thức ở những khía cạnh cơ bản.
Hỗ trợ học sinh tự nhận thức về điểm mạnh và điểm yếu của bản thân liên quan đến thể lực, sức khỏe và hình thức là rất quan trọng, vì những yếu tố này có thể ảnh hưởng trực tiếp đến sự nghiệp trong tương lai của các em.
+ Trợ giúp học sinh tự nhận thức những điều kiện, hoàn cảnh của gia đình có tác động đến nghề nghiệp trong tương lai.
+ Trợ giúp học sinh tự tìm hiểu về tính cách, khí chất của bản thân và những ngành nghề phù hợp với kiểu khí chất, tính cách đó.
+ Trợ giúp học sinh tự tìm hiểu về sở thích, hứng thú, nhu cầu, về xu hướng nghề, về động cơ lựa chọn nghề của bản thân
+ Trợ giúp học sinh tự tìm hiểu về năng lực của bản thân.
* Trợ giúp học sinh trung học phổ thông tìm hiểu về thế giới nghề nghiệp, về nhu cầu xã hội
Nhà tham vấn đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ học sinh khám phá thế giới nghề nghiệp, giúp các em hiểu rõ đặc điểm, yêu cầu và những chống chỉ định của nghề lựa chọn Bên cạnh đó, nhà tham vấn cũng hướng dẫn học sinh tìm hiểu về hệ thống các trường cao đẳng, đại học và các cơ sở dạy nghề từ trung ương đến địa phương có đào tạo ngành nghề phù hợp.
Nhà tham vấn đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ học sinh hiểu rõ nhu cầu xã hội và yêu cầu của thị trường lao động liên quan đến ngành nghề, không chỉ trong hiện tại mà còn cho tương lai.
* Trợ giúp học sinh ra quyết định chọn nghề cho bản thân trên cơ sở khoa học và giải quyết được khó khăn trong quá trình chọn nghề
Để chọn được nghề phù hợp, học sinh cần tự nhận thức về năng lực, sở thích và tính cách của bản thân Đồng thời, họ cũng phải đối chiếu những đặc điểm này với yêu cầu, chống chỉ định của nghề và nhu cầu nhân lực trong xã hội hiện tại cũng như tương lai Trước khi quyết định nghề nghiệp, học sinh cần trả lời ba câu hỏi quan trọng.
- Tôi có thể làm được nghề gì?
- Nghề đó xã hội có cần không?
K Ĩ NĂNG THAM VẤN NGHỀ CẦN PHÁT TRIỂN CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM
1.3.1 Định nghĩa kĩ năng và kĩ năng tham vấn nghề
Theo các nghiên cứu tâm lý học, có hai quan niệm chính về kĩ năng Quan niệm đầu tiên tập trung vào khía cạnh thao tác của hành động, với các đại diện tiêu biểu như A.G Covaliov và V.A Cruchetxki Trong khi đó, quan niệm thứ hai xem kĩ năng không chỉ là kỹ thuật mà còn là biểu hiện của năng lực con người, liên kết kĩ năng với năng lực, với các tác giả tiêu biểu như K.K Platônov và N.Đ.
Lêvitov, Nguyễn Quang Uẩn, Nguyễn Ánh Tuyết, Nguyễn Văn Khôi….
Tác giả Vũ Dũng định nghĩa kỹ năng là khả năng áp dụng hiệu quả kiến thức về phương thức hành động mà cá nhân đã tiếp thu, nhằm hoàn thành các nhiệm vụ tương ứng.
Theo quan điểm thực tế, kỹ năng (KN) được xem là hành động thực tiễn, không phải chỉ là khả năng hay thuộc tính tâm lý Tác giả Đặng Thành Hưng đã có nhiều nghiên cứu sâu sắc về kỹ năng và ứng dụng của nó trong các lĩnh vực khác nhau Luận án này đồng tình với quan điểm của Đặng Thành Hưng, cho rằng “kỹ năng là hành động tự giác, dựa trên tri thức, kinh nghiệm và các điều kiện tâm lý của mỗi cá nhân trong những tình huống khác nhau nhằm đạt được mục tiêu đã đề ra”.
*Khái niệm kĩ năng tham vấn nghề
Dựa trên những nghiên cứu của các tác giả trong và ngoài nước về kỹ năng và tham vấn nghề, chúng tôi định nghĩa kỹ năng tham vấn nghề như sau:
Kỹ năng tham vấn nghề là hành động tự giác và hiệu quả, dựa trên tri thức khoa học về tham vấn nghề và các yếu tố sinh học, tâm lý, xã hội liên quan, nhằm hỗ trợ cá nhân trong việc lựa chọn nghề nghiệp một cách khoa học.
Kỹ năng tham vấn nghề của giáo viên là hành động tự giác và hiệu quả, dựa trên kiến thức khoa học về tư vấn nghề nghiệp Kỹ năng này kết hợp với các yếu tố sinh học, tâm lý và xã hội để hỗ trợ học sinh trong việc lựa chọn nghề nghiệp một cách khoa học.
1.3.2 Kĩ năng tham vấn nghề cần phát triển cho sinh viên sư phạm
1.3.2.1 Cơ sở xác định hệ thống kĩ năng tham vấn nghề cho sinh viên sư phạm
Dựa trên nghiên cứu của tác giả Trương Thị Hoa và các công trình trong và ngoài nước, chúng tôi đề xuất nhiệm vụ và công việc của giáo viên phổ thông trong công tác tham vấn nghề, nhằm nâng cao hiệu quả hỗ trợ học sinh trong việc định hướng nghề nghiệp.
Bảng 1.1 Nhiệm vụ của giáo viên thực hiện công tác tham vấn nghề
1 Giảng dạy các môn học thuộc (Trong nghiên cứu này chúng tôi chỉ tập chuyên ngành được đào tạo
Bảng 1.2 Những công việc giáo viên cần làm khi thực hiện công tác tham vấn nghề
2 Tìm kiếm những công cụ nghiệm phù với HS
3 Lập hồ sơ tham vấn nghề
4 Thuthập, tích cơ sở dữ liệu về thế giới nghiệp, về nhu cầu của thị động
5 Thiết kế động tham nghề
6 Nhận diện được những vấn đề quan trong trình chọn của HS
7 Trợ giúp nhận thức và đánh giá vấn đề
8 Trợ giúp HS tìm hiểu thông tin ngành, nghề
9 Trợ giúp HS ra quyết định chọn nghề
10 Trợ giúp giải tỏa những khó khăn quá trình nghề
11 Đánh giá kết quả Quá trình tham
35 vấn lên kế hoạch trình tham nghề tiếp theo
13 Lưu trữ hồ sơ tham vấn
1.3.2.2 Kĩ năng tham vấn nghề cần có của sinh viên sư phạm
Dựa trên nghiên cứu về mục đích, nhiệm vụ, nội dung và quy trình tham vấn nghề, bài viết kế thừa các nghiên cứu về kỹ năng tham vấn nghề của tác giả Jennifer M Kidd.
[127]; Lynda Ali and Barbara Graham [136]; Norman C Gysbers, Mary J Heppner,
Theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo về chức năng và nhiệm vụ của giáo viên phổ thông, cũng như yêu cầu thực hiện hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp trong chương trình giáo dục phổ thông, các giáo viên cần chú trọng vào việc tổ chức và triển khai các hoạt động này nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.
Dựa vào các công việc cần thực hiện trong từng giai đoạn của quá trình tham vấn nghề, cũng như nhiệm vụ cụ thể của hoạt động này, chúng ta có thể xây dựng một kế hoạch chi tiết để đảm bảo hiệu quả trong quá trình tư vấn nghề nghiệp.
Căn cứ vào đặc điểm của sinh viên SP.
Chúng tôi xác định kĩ năng cần có của sinh viên SP như sau:
Bảng 1.3 Kĩ năng tham vấn nghề cần có của SV SPTT bị
2 Nhóm kỹ năng tổ chức thực hiện quá trình tham vấn
3 Nhóm kỹ năng sau quá trình tham
Nhóm 1: Nhóm kĩ năng chuẩn bị
1/ KN tìm hiểu đặc điểm tâm sinh lý HS
Mỗi học sinh đều có những đặc điểm riêng biệt về khí chất, tính cách, năng lực và nhu cầu, do đó, nhà tham vấn nghề cần phát triển kỹ năng để tìm hiểu những đặc điểm này nhằm tổ chức hoạt động tư vấn nghề phù hợp Để khám phá tâm lý học sinh, có thể áp dụng nhiều phương pháp như quan sát, trò chuyện và trắc nghiệm, đồng thời thu thập thông tin từ giáo viên, cha mẹ, bạn bè và chính bản thân học sinh.
2/ KN tìm kiếm và sử dụng những công cụ trắc nghiệm phù hợp với HS
Việc tìm kiếm và sử dụng công cụ trắc nghiệm phù hợp với học sinh là rất quan trọng để cung cấp thông tin cần thiết cho quá trình tham vấn nghề Do đó, sinh viên sư phạm cần được trang bị kỹ năng tìm kiếm và áp dụng các công cụ trắc nghiệm hiệu quả cho những đối tượng có nhu cầu tham vấn nghề.
3/ KN thu thập và phân tích thông tin về HS
Sau khi nắm bắt thông tin về học sinh, nhà tham vấn cần phát triển kỹ năng thu thập và phân tích dữ liệu, cũng như đánh giá kết quả từ các bài trắc nghiệm Điều này giúp họ có cái nhìn toàn diện và chính xác về học sinh, hỗ trợ hiệu quả cho quá trình tư vấn nghề nghiệp.
4/ KN thiết lập hồ sơ tham vấn nghề cho từng HS/nhóm HS
Việc thiết lập hồ sơ tham vấn nghề cho từng học sinh hoặc nhóm học sinh là rất quan trọng, giúp nhà tham vấn nghề hiểu rõ đặc điểm tâm sinh lý của từng em và theo dõi, giám sát những thay đổi của học sinh Điều này tạo cơ sở để tổ chức các hoạt động tham vấn nghề một cách phù hợp Nhà tham vấn cần thiết kế một biểu mẫu lưu trữ thông tin học sinh một cách rõ ràng và khoa học Hồ sơ tham vấn nghề cần lưu trữ các nội dung cơ bản để đảm bảo hiệu quả trong quá trình tư vấn.
- Thông tin về tên, tuổi, giới tính, địa chỉ của HS
- Đặc điểm tâm sinh lý của HS
- Đặc điểm nổi bật về nhu cầu, năng lực, tính cách của H
- Xu hướng nghề nghiệp của HS
- Lý do tham vấn nghề cho HS
- Quá trình tham vấn nghề
- Những kết quả đạt được và kế hoạch tham vấn tiếp theo (nếu có).
5/ KN thu thập, phân tích và duy trì cơ sở dữ liệu về thế giới nghề nghiệp, về nhu cầu nguồn nhân lực của thị trường lao động
Trong quá trình tham vấn nghề cho học sinh, nhà tham vấn đóng vai trò quan trọng trong việc hướng dẫn học sinh tìm hiểu và đánh giá thông tin về ngành nghề, trường đào tạo, cũng như nhu cầu nguồn nhân lực Để thực hiện tốt nhiệm vụ này, nhà tham vấn cần có kỹ năng thu thập và duy trì thông tin về thế giới nghề nghiệp và nhu cầu lao động Tuy nhiên, thông tin cần được phân tích và sàng lọc để đảm bảo tính chính xác và cập nhật cho học sinh.
6/ KN thiết kế hoạt động tham vấn nghề
P HÁT TRIỂN KĨ NĂNG THAM VẤN NGHỀ
Theo triết học Mác - Lên Nin, phát triển được hiểu là quá trình tiến hóa của sự vật và hiện tượng, diễn ra từ trình độ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện Trong quá trình này, cái mới sẽ thay thế cái cũ, và cái tiến bộ sẽ thay thế cái lạc hậu.
Theo từ điển Tiếng Việt, phát triển được định nghĩa là quá trình biến đổi từ trạng thái ít đến nhiều, từ hẹp đến rộng, từ thấp đến cao, và từ đơn giản đến phức tạp.
Có quan niệm rằng quá trình đào tạo chỉ hình thành kỹ năng, trong khi phát triển kỹ năng xảy ra sau khi người học tốt nghiệp và tham gia hoạt động nghề nghiệp Tuy nhiên, theo triết học, việc phát triển kỹ năng không chỉ giới hạn ở giai đoạn sau tốt nghiệp mà còn bao gồm cả quá trình đào tạo tại trường Kỹ năng của sinh viên được hình thành và phát triển qua một khoảng thời gian dài, bao gồm cả thời gian học tập và hoạt động nghề nghiệp sau khi tốt nghiệp.
Phát triển kỹ năng tham vấn nghề cho sinh viên sư phạm là quá trình tổ chức các hoạt động dạy học và giáo dục, nhằm trang bị cho sinh viên những kỹ năng cần thiết để thực hiện tham vấn nghề một cách độc lập và hiệu quả Qua đó, sinh viên sẽ có khả năng giải quyết các nhiệm vụ liên quan đến tham vấn nghề trong quá trình học tập cũng như trong sự nghiệp tương lai.
C ÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG THAM VẤN NGHỀ CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM
Giảng viên đóng vai trò quan trọng trong việc tích hợp nội dung tham vấn nghề vào chương trình đào tạo, đồng thời tổ chức hoạt động dạy học nhằm phát triển kỹ năng tham vấn nghề cho sinh viên Đội ngũ giảng viên cần được đào tạo chuyên sâu về khoa học sư phạm, có khả năng hướng dẫn và tổ chức cho sinh viên rèn luyện kỹ năng sư phạm tổng quát cũng như kỹ năng tham vấn nghề cụ thể.
Tham vấn nghề là một lĩnh vực mới, do đó giảng viên cần nghiên cứu và tìm hiểu sâu về giáo dục hướng nghiệp và tham vấn nghề để nâng cao hiểu biết Họ cũng cần lồng ghép nội dung tham vấn nghề vào chương trình đào tạo sinh viên sư phạm, đồng thời xây dựng chương trình và kế hoạch rèn luyện kỹ năng tham vấn nghề cho sinh viên một cách hiệu quả.
SP được thiết kế để đáp ứng nhu cầu thực tiễn của cơ sở giáo dục, đảm bảo phù hợp với trình độ của sinh viên và điều kiện giảng dạy của nhà trường.
Sinh viên Sư phạm đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển kỹ năng tư vấn nghề nghiệp Các yếu tố như trình độ nhận thức, sự tích cực, động cơ và kinh nghiệm của sinh viên ảnh hưởng quyết định đến quá trình học tập và mức độ phát triển kỹ năng tư vấn nghề của họ.
Khi tổ chức hoạt động dạy học và thực tập để phát triển kỹ năng tham vấn nghề cho sinh viên sư phạm, cần chú ý đến những đặc điểm và đặc thù riêng của sinh viên trong lĩnh vực này.
Sự phát triển nhân cách của sinh viên sư phạm (SP) được xác định bởi nhận thức rõ ràng về năng lực và phẩm chất của bản thân, cùng với sự phù hợp với nghề nghiệp tương lai Trong quá trình học tập, họ luôn chủ động và tích cực hoàn thiện bản thân để đáp ứng yêu cầu công việc Mô hình nhân cách mà sinh viên SP hướng tới là hình mẫu của người lao động trong ngành nghề cụ thể Do đó, khi tổ chức hoạt động dạy học và thực tập sư phạm, cần chú trọng đến việc phát triển kỹ năng tham vấn nghề cho sinh viên, nhằm đáp ứng yêu cầu nghề nghiệp cho vị trí việc làm sau khi tốt nghiệp.
Sinh viên sư phạm có sự phát triển mạnh mẽ về tư duy khoa học tự nhiên và xã hội, kết hợp với tư duy sư phạm Điều này giúp họ sau khi tốt nghiệp đáp ứng hiệu quả các yêu cầu của cả hai vai trò: nhà sư phạm và chuyên gia trong lĩnh vực tự nhiên và xã hội mà họ tham gia.
Đời sống tình cảm của sinh viên sư phạm rất phong phú và sâu sắc, phản ánh sự trưởng thành về tâm sinh lý Tình cảm đối với nghề nghiệp tương lai đóng vai trò quan trọng, là động lực mạnh mẽ giúp sinh viên chăm chỉ và tích cực trong học tập cũng như rèn luyện.
Trong giai đoạn này, sinh viên sư phạm thể hiện sự phát triển mạnh mẽ về tự ý thức, giúp họ nâng cao khả năng tự quan sát, tự kiểm tra và tự đánh giá hành vi của bản thân một cách hiệu quả.
Sinh viên sư phạm thể hiện sự tích cực, chủ động và sáng tạo trong các hoạt động học tập, nhằm tiếp thu kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp Họ không ngừng rèn luyện phẩm chất cần thiết để trở thành những giáo viên xuất sắc trong tương lai.
Khi xây dựng nội dung tham vấn nghề cho sinh viên sư phạm, giảng viên cần chú ý đến đặc điểm tâm sinh lý và trình độ của người học Việc lồng ghép nội dung vào chương trình giảng dạy và lựa chọn phương pháp dạy học phù hợp là rất quan trọng Giảng viên cần phân tích rõ vai trò và ý nghĩa của các nội dung học tập đối với hoạt động nghề nghiệp tương lai của sinh viên, đồng thời áp dụng các biện pháp để kích thích hứng thú học tập cho họ.
*Nội dung, phương pháp dạy học
Trong quá trình tổ chức dạy học để phát triển kỹ năng tham vấn nghề cho sinh viên sư phạm, nội dung tham vấn nghề đóng vai trò quan trọng Việc xây dựng nội dung cần dựa trên yêu cầu về kiến thức và kỹ năng của giáo viên tham vấn tại các cơ sở giáo dục Nội dung này phải phù hợp với đặc điểm tâm lý và trình độ của sinh viên sư phạm, đồng thời phải liên kết chặt chẽ với chương trình đào tạo giáo viên tại các trường đại học Quan trọng là nội dung tham vấn nghề cần được giảng dạy một cách tường minh và rõ ràng.
Việc lựa chọn và áp dụng phương pháp dạy học phù hợp có ảnh hưởng lớn đến hiệu quả tổ chức hoạt động dạy học, đặc biệt trong việc phát triển kỹ năng tham vấn nghề cho sinh viên sư phạm Do đó, giảng viên cần nhạy bén và cân nhắc kỹ lưỡng mọi yếu tố liên quan để chọn phương án tối ưu, nhằm đạt được hiệu quả cao nhất trong quá trình giảng dạy.
Cơ sở vật chất đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo hoạt động dạy học đạt được mục tiêu phát triển kỹ năng tham vấn nghề cho sinh viên sư phạm Một cơ sở vật chất đầy đủ và hiện đại sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc tổ chức các hoạt động học tập, trong khi cơ sở vật chất thiếu thốn sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu quả giảng dạy Để phát triển kỹ năng tham vấn nghề, cần có phòng học đa năng với trang thiết bị học tập, thư viện với nguồn tài liệu phong phú, không gian cho các hoạt động tập thể, cùng với nguồn kinh phí hỗ trợ cho các hoạt động tại cơ sở đào tạo hoặc nhà trường.
Trên thế giới, nhiều nghiên cứu đã được thực hiện về giáo dục hướng nghiệp và tham vấn nghề, nhưng tại Việt Nam, đây vẫn là một lĩnh vực mới mẻ đang được khám phá Hiện nay, chưa có nghiên cứu nào tập trung vào việc phát triển kỹ năng tham vấn nghề cho sinh viên sư phạm Tham vấn nghề đóng vai trò quan trọng trong giáo dục hướng nghiệp, giúp người học tự vượt qua những khó khăn trong việc lựa chọn nghề nghiệp dựa trên cơ sở khoa học Để công tác tham vấn nghề hiệu quả, cần sự phối hợp không chỉ từ giáo viên phổ thông mà còn từ giảng viên các trường cao đẳng và trung cấp chuyên nghiệp.
