(TIỂU LUẬN) xu hướng biến đổi của gia đình ở việt nam hiện nay

Trong gia đình, ngoài hai mối quan hệ cơ bản là quan hệ giữa vợ và chồng, quan hệ giữa cha mẹ với con cái, còn có các mối quan hệ khác, quan hệ giữa ông bà với cháu chắt, giữa anh chị em

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN

BÀI TẬP LỚN MÔN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC

ĐỀ TÀI:

“Xu hướng biến đổi của gia đình ở Việt Nam hiện nay”

Họ và tên: Đinh Thị Nguyệt Hà

Mã số sinh viên: 14

Lớp TC: LLNL1107(221)_01

GV hướng dẫn: TS Lê Thị Hồng

HÀ NỘI, 03/2022

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN

BÀI TẬP LỚN MÔN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC

ĐỀ TÀI:

“Xu hướng biển đổi của gia đình ở Việt Nam hiện nay”

Họ và tên: Đinh Thị Nguyệt Hà

Mã số sinh viên: 14

Lớp TC: LLNL1107(221)_01

GV hướng dẫn: TS Lê Thị Hồng

HÀ NỘI, 03/2022

1

LỜI MỞ ĐẦU Gia đình là một vấn đề đang thu hút sự quan tâm chú ý của nhiều quốc gia trên thế giới, là vấn đề của mọi dân tộc và thời đại Muốn có một xã hội phát triển lành mạnh thì phải quan tâm xây dựng tế bào gia đình tốt Chỉ khi con người được yên ấm, hoà thuận trong gia đình, thì mới có thể yên tâm lao động, sáng tạo, đóng góp sức mình cho xã hội và ngược lại

Trong quá trình đổi mới và hội nhập của đất nước, chúng ta đã thu được nhiều thành tựu to lớn trên các lĩnh vực kinh tế, văn hoá, xã hội,…Tuy nhiên, chúng ta lại phải chứng kiến những thay đổi của gia đình dưới nhiều góc độ khác nhau Xuất phát từ bối cảnh trên đã đặt ra câu hỏi: Xu hướng biến đổi của gia đình ở Việt Nam hiện nay là gì? Giải pháp để xây dựng và phát triển gia đình Việt Nam hiện nay? Với mục đích trả lời cho những câu hỏi trên, em đã chọn đề tài: “Xu hướng biến đổi của gia đình ở Việt Nam hiện nay” cho bài tập lớn của mình

Em xin trân trọng cảm ơn cô Lê Thị Hồng đã giúp đỡ em có những cái nhìn sâu hơn về các khía cạnh của gia đình để hoàn thành bài tập lớn Trong thời gian làm bài tập lớn, tuy đã cố gắng tìm tòi, nghiên cứu song do tầm nhìn còn hạn chế nên không thể đề cập tới toàn bộ khía cạnh của vấn đề, việc này dẫn đến bài tập lớn còn nhiều thiếu sót, em rất mong nhận được sự đánh giá, góp ý từ phía cô để bài viết thêm hoàn thiện hơn ạ!

NỘI DUNG

A LÝ LUẬN VỀ GIA ĐÌNH VÀ BIẾN ĐỔI GIA ĐÌNH

1 Khái niệm, vị trí, chức năng của gia đình

1.1 Khái niệm gia đình

Gia đình là một cộng đồng người đặc biệt, có vai trò quyết định đến sự tồn tại và phát triển của xã hội C.Mác và Ph.Ăngghen, khi đề cập đến gia đình

đã cho rằng: “Quan hệ thứ ba tham dự ngay từ đầu vào quá trình phát triển lịch sử: hàng ngày tái tạo ra đời sống của bản thân mình, con người bắt đầu tạo ra

2

những người khác, sinh sôi, nảy nở đó là quan hệ giữa chồng và vợ, cha mẹ -

và con cái, đó là gia đình ”

Cơ sở hình thành gia đình là hai mối quan hệ cơ bản, quan hệ hôn nhân (vợ và chồng) và quan hệ huyết thống (cha mẹ và con cái…)

Trong gia đình, ngoài hai mối quan hệ cơ bản là quan hệ giữa vợ và chồng, quan hệ giữa cha mẹ với con cái, còn có các mối quan hệ khác, quan hệ giữa ông bà với cháu chắt, giữa anh chị em với nhau, giữa cô, dì, chú bác với cháu, quan hệ cha mẹ nuôi (người đỡ đầu) với con nuôi (được công nhận bằng thủ tục pháp lý), …Các quan hệ này có mối liên hệ chặt chẽ với nhau và biến đổi, phát triển phụ thuộc vào trình độ phát triển kinh tế và thể chế chính trị - xã hội

Như vậy, gia đình là một hình thức cộng đồng xã hội đặc biệt, được hình

thành, duy trì và củng cố chủ yếu dựa trên cơ sở hôn nhân, quan hệ huyết thống

và quan hệ nuôi dưỡng, cùng với những quy định về quyền và nghĩa vụ của các

thành viên trong gia đình

1.2 Vị trí của gia đình trong xã hội

Gia đình là tế bào của xã hội

Trình độ phát triển kinh tế - xã hội quyết định quy mô, kết cấu, hình thức

tổ chức và kết cấu của gia đình

Gia đình là một thiết chế cơ sở, đặc thù của xã hội; là cầu nối giữa cá nhân và xã hội

Gia đình là tổ ấm, mang lại các giá trị hạnh phúc, sự hài hoà trong đời sống cá nhân của mỗi thành viên

1.3 Chức năng cơ bản của gia đình

Chức năng tái sản xuất ra con người

Chức năng nuôi dưỡng, giáo dục

Chức năng kinh tế và tổ chức tiêu dùng

Chắc năng thoả mãn nhu cầu tâm sinh lý, duy trì tình cảm gia đinh Ngoài những chức năng trên, gia đình còn có chức năng văn hoá, chức năng chính trị,…

3

2 Sự biến đổi của gia đình Việt Nam trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa

xã hội

2.1 Biến đổi quy mô, kết cấu của gia đình

Gia đình Việt Nam ngày nay có thể được coi là “gia đình quá độ” trong bước chuyển biến từ xã hội nông nghiệp cổ truyền sang xã hội công nghiệp hiện đại Quy mô gia đình Việt Nam ngày càng thu nhỏ, đáp ứng những nhu cầu và điều kiện của thời đại mới đặt ra ấu trúc gia đình truyền thống (đa thế C hệ) dần tan ra, từng bước được thay thế bằng cấu trúc gia đình hạt nhân (hai thế hệ)

Tất nhiên, quá trình biến đổi đó cũng gây những phân chức năng như tạo

ra sự ngăn cách không gian giữa các thành viên trong gia đình, tạo khó khăn, trở lực trong việc gìn giữ tình cảm cũng như các giá trị văn hóa truyền thống của gia đình

2.2 Biến đổi các chức năng của gia đình

a Chức năng tái sản xuất ra con người

Với những thành tựu của y học hiện đại, hiện nay việc sinh đẻ được các gia đình tiến hành một cách chủ động Hơn nữa, việc sinh con còn chịu sự điều chỉnh bởi chính sách xã hội của Nhà nước, tùy theo tình hình dân số và nhu cầu

về sức lao động của xã hội

Nếu như trước kia, do ảnh hưởng của phong tục, tập quán và nhu cầu sản xuất nông nghiệp, gia đình Việt Nam truyền thống: phải có con, càng đông con càng tốt và nhất thiết phải có con trai nối dõi thì ngày nay, nhu cầu ấy đã có những thay đổi căn bản: thể hiện ở việc giảm mức sinh của phụ nữ, giảm số con mong muốn và giảm nhu cầu nhất thiết phải có con trai của các cặp vợ chồng Trong gia đình hiện đại, sự bền vững của hôn nhân phụ thuộc rất nhiều vào các yếu tố tâm lý, tình cảm, kinh tế, chứ không phải chỉ là các yếu tố có con hay không có con, có con trai hay không có con trai như gia đình truyền thống

b Biến đổi chức năng kinh tế và tổ chức tiêu dùng

Xét một cách khái quát, cho đến nay kinh tế gia đình đã có hai bước chuyển mang tính bước ngoặt: Thứ nhất, từ kinh tế tự cấp tự túc thành kinh tế

4

hàng hóa Thứ hai, từ đơn vị kinh tế mà đặc trưng là sản xuất hàng hóa đáp ứng nhu cầu của thị trường quốc ra thành tổ chức kinh tế của nền kinh tế thị trường hiện đại đáp ứng nhu cầu gia thị trường toàn cầu

c Biến đổi chức năng giáo dục (xã hội hoá)

Nội dung giáo dục gia đình hiện nay không chỉ nặng về giáo dục đạo đức, ứng xử trong gia đình, dòng họ, làng xã như trước kia, mà hướng đến giáo dục kiến thức khoa học hiện đại, trang bị công cụ để con cái hòa nhập với thế giới

Tuy nhiên, sự phát triển của hệ thống giáo dục xã hội, cùng với sự phát triển kinh tế hiện nay, vai trò giáo dục của các chủ thể trong gia đình có xu hướng giảm Những hiện tượng tiêu cực trong nhà trường và xã hội gia tăng làm cho sự kỳ vọng và niềm tin của các bậc cha mẹ vào hệ thống giáo dục xã hội trong việc rèn luyện đạo đức, nhân cách cho con em của họ đã giảm đi rất nhiều so với trước đây Mâu thuẫn này là một thực tế chưa có lời giải hữu hiệu

ở Việt Nam hiện nay Những tác động trên đây làm giảm sút đáng kể vai trò của gia đình trong thực hiện chức năng xã hội hóa, giáo dục trẻ em ở nước ta thời gian qua

d Biến đổi chức năng thoả mãn nhu cầu tâm sinh lý, duy trì tình cảm

Trong gia đình Việt Nam hiện nay, nhu cầu thỏa mãn tâm lý tình cảm - đang tăng lên, do gia đình có xu hướng chuyển đổi từ chủ yếu là đơn vị kinh tế sang chủ yếu là đơn vị tình cảm Hiện nay, các gia đình đang đối mặt với rất nhiều khó khăn, thách thức Đặc biệt, trong tương lai gần, khi mà tỷ lệ các gia đình chỉ có một con tăng lên thì đời sống tâm lý tình cảm của nhiều trẻ em và -

kể cả người lớn cũng sẽ kém phong phú hơn

Tác động của công nghiệp hóa và toàn cầu hóa dẫn tới tình trạng phân hóa giàu nghèo sâu sắc, Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ các hộ nghèo, khắc phục khoảng cách giàu nghèo đang có xu hướng ngày càng gia tăng

Cùng với đó, vấn đề đặt ra là cần phải thay đổi quan niệm truyển thống

về giới tính trong gia đình Nó đòi hỏi phải hình thành những chuẩn mực mới, bảo đảm sự hài hòa lợi ích giữa các thành viên trong gia đình cũng như lợi ích giữa gia đình và xã hội

5

e Sự biến đổi quan hệ gia đình

Biến đổi quan hệ hôn nhân và quan hệ vợ chồng

Trong thực tế, hôn nhân và gia đình Việt Nam đang phải đối mặt với những thách thức, biến đổi lớn Dưới tác động của cơ chế thị trường, khoa học công nghệ hiện đại, toàn cầu hóa khiến các gia đình phải gánh chịu nhiều mặt trái như: quan hệ vợ chồng gia đình lỏng lẻo, gia tăng tỷ lệ ly hôn, ngoại - tình, Đồng thời xuất hiện nhiều bi kịch như thảm án gia đình, xâm hại tình dục… Ngoài ra, sức ép từ cuộc sống hiện đại cũng khiến hôn nhân trở nên khó khăn với nhiều người trong xã hội

Trong gia đình Việt Nam hiện nay, mô hình người chủ gia đình cũng đang thay đổi Ngoài mô hình người đàn ông người chồng làm chủ gia đình -

ra thì còn có ít nhất hai mô hình khác cùng tồn tại Đó là mô hình người phụ nữ

- người vợ làm chủ gia đình và mô hình cả hai vợ chồng cùng làm chủ gia đình Biến đổi quan hệ giữa các thế hệ, các giá trị, chuẩn mực văn hoá của

gia đình

Trong bối cảnh xã hội Việt Nam hiện nay, quan hệ giữa các thế hệ cũng như các giá trị, chuẩn mực văn hóa của gia đình cũng không ngừng biến đổi Trong gia đình hiện đại, việc giáo dục trẻ em gần như phó mặc cho nhà trường thay vì được dạy bảo của ông bà, cha mẹ từ khi còn nhỏ như gia đình truyền thống Người cao tuổi trong các gia đình hiện đại cũng ít được sống cùng con cháu như gia đình xưa

B XU HƯỚNG BIẾN ĐỔI CỦA GIA ĐÌNH Ở VIỆT NAM

HIỆN NAY

1 Xu hướng biến đổi của gia đình ở Việt Nam hiện nay

Quá trình hội nhập quốc tế, trong đó c ó hội nhập và giao lưu văn hóa làm xuất hiện những quan điểm cởi mở hơn về hôn nhân và gia đình Việt Nam như:

Gia đình là giá trị quan trọng hàng đầu

Người dân Việt Nam vốn coi gia đình là ưu tiên hàng đầu trong cuộc sống, sau đó là sức khỏe, việc làm, thu nhập, bạn bè, học vấn, thời gian giải trí, địa vị, tín ngưỡng tôn giáo và chính trị

6

Gia đình v à hôn nhân là một giá trị quan trọng ở Việt Nam và là thiết chế

xã hội phổ biến Theo khảo sát, phần lớn những người được hỏi đều khẳng định tầm quan trọng của hôn nhân, theo đó, thanh niên đến tuổi trưởng thành nhất thiết cần lập gia đình

Gia đình Việt Nam trong quá trình vừa bảo lưu các giá trị truyền thống,

vừa tiếp thu yếu tố hiện đại

Trong số các giá trị đạo đức, tâm lý, tình cảm của gia đình, giá trị chung thủy là giá trị rất được coi trọng trong quan hệ hôn nhân và gia đình, được người dân đánh giá cao nhất, sau đó là đến các giá trị tình yêu thương, bình đẳng, có con, chia sẻ việc nhà, hòa hợp, có thu nhập Đồng thời, nghiên cứu cho thấy hiện tượng bảo lưu những tiêu chuẩn kép khắt khe với phụ nữ và xu hướng vị tha hơn cho nam giới trong vấn đề chung thủy Điều này cho thấy, chung thủy vẫn là thước đo phẩm giá của người phụ nữ khi họ được kỳ vọng là nhân tố giữ gìn cho sự êm ấm, tốt đẹp của gia đình và xã hội

Giá trị tình yêu là một giá trị bảo đảm sự bền vững của hôn nhân, nhất là hôn nhân hiện đại dựa trên tình yêu để kết hôn Kết quả nghiên cứu cho thấy, không có sự khác biệt theo giới tính, tuổi, học vấn trong đánh giá tầm quan trọng của tình yêu với sự gắn kết hôn nhân

Bình đẳng là một giá trị của xã hội hiện đại Đa số người dân đánh giá khá cao tầm quan trọng của bình đẳng, cho thấy gia đình Việt Nam đang thích ứng với sự thay đổi của xã hội hiện đại, ủng hộ bình đẳng giới trong quan hệ

vợ chồng

Hiện nay, các gia đình ngày càng nhận thức cao về tầm quan trọng của trách nhiệm, chia sẻ trong đời sống gia đình Đó l à việc chia sẻ những mối quan tâm, lắng nghe tâm tư, suy nghĩ của các thành viên trong gia đình Các gia đình

có mức độ hiện đại hóa càng cao, mang nhiều đặc điểm hiện đại, như sống ở

đô thị, có việc làm, có học vấn cao, mức sống cao, các khu vực kinh tế phát triển hơn thì các giá trị chia sẻ và trân trọng càng được các cặp vợ chồng thể hiện rõ Tuy nhiên thực tế cho thấy, người phụ nữ vẫn chưa bình đẳng thực sự với nam giới, thể hiện trong tỷ lệ được người chồng chia sẻ, lắng nghe tâm tư

và chia sẻ suy nghĩ

7

Các giá trị truyền thống và xu hướng dịch chuyển sang các giá trị hiện

đại trong tiêu chuẩn lựa chọn bạn đời

Cùng với việc coi trọng giá trị gia đình, các tiêu chuẩn lựa chọn bạn đời của người Việt Nam vẫn nghiêng về các giá trị truyền thống nhưng đang có xu hướng dịch chuyển sang các giá trị mang tính cá nhân và hiện đại Trong các nhóm tiêu chí lựa chọn bạn đời hiện nay, tiêu chí tình yêu được người trả lời đề cập đến cao nhất Vì thế, hôn nhân đã chuyển dần từ thể chế kinh tế là chính sang thể chế tâm lý là chính Tiêu chuẩn lựa chọn gia đình tương đồng về điều kiện kinh tế, địa vị xã hội “gia đình môn đăng hộ đối” hầu như không còn là giá trị cần chú ý trong thang tiêu chuẩn lựa chọn bạn đời Nghiên cứu cũng cho thấy, tiêu chuẩn nội hôn, hôn nhân cùng nhóm xã hội/tộc người/tôn giáo trong

xã hội truyền thống không còn là tiêu chí hàng đầu Quá trình này tạo nên sự di động xã hội nhanh và đa dạng Bên cạnh đó, nhiều loại hình nghề nghiệp xuất hiện và sự phát triển của công nghệ thông tin là những yếu tố thúc đẩy việc hình thành hôn nhân giữa các tiểu văn hóa (dân tộc, vùng, miền) và giữa các nền văn hóa (hôn nhân có yếu tố nước ngoài)

Gia đình truyền thống và mức độ chấp nhận cởi mở dần với một số hiện

tượng hôn nhân gia đình mới

Các kiểu loại gia đình mới như hôn nhân đồng giới, chung sống không kết hôn, làm mẹ đơn thân, tùy từng giai đoạn, thường rất hiếm hoặc không có trong truyền thống nhưng lại có xu hướng gia tăng trong các xã hội đang chuyển đổi từ xã hội nông nghiệp sang xã hội công nghiệp, hiện đại Ở Việt Nam hiện nay, một bộ phận người dân, chủ yếu là người dân tộc Kinh, trẻ tuổi, học vấn cao, ở thành thị có tỷ lệ chấp nhận những kiểu loại gia đình mới cao hơn, tuy rằng có thể chưa thực sự hiểu rõ những hệ quả tiêu cực của nó

Với những thay đổi lớn trong kinh tế, xã hội và hội nhập quốc tế, những hình thức hôn nhân gia đình mới ủng hộ tính cá nhân có xu hướng tăng Hôn nhân đồng giới là vấn đề gây ra tranh cãi gay gắt giữa những người ủng hộ và không ủng hộ

Trong xã hội Việt Nam truyền thống, người phụ nữ không lấy chồng nhưng có con thường phải chịu sự lên án gay gắt của xã hội, cộng đồng và gia

8

đình Hiện nay, hôn nhân vẫn là quyết định hệ trọng trong cuộc đời của người phụ nữ Tuy vậy, cùng với sự tiếp nhận văn hóa phương Tây cộng với quyền

cá nhân ngày càng được pháp luật bảo vệ, người phụ nữ ngày càng có quyền quyết định việc kết hôn và có con Quyền làm mẹ không chỉ thể hiện sự biến đổi trong nhận thức mà còn là biểu hiện của sự nhân văn trong bảo vệ quyền của phụ nữ

Gia đình hiện đại và xu hướng suy giảm tính tập thể, tính cộng đồng

Thực tế cho thấy có xu hướng suy giảm tính tập thể, tính cộng đồng theo mức độ hiện đại hóa Ở một chừng mực nhất định, những giá trị truyền thống

về tình làng nghĩa xóm vẫn được duy trì Điều này cho thấy tính liên tục của các giá trị văn hóa nhưng cũng đã có những biểu hiện mới ở thế hệ trẻ về thái

độ đối với quan hệ tình cảm và quan hệ vật chất giữa các thành viên trong gia đình và cộng đồng Trong khi người cao tuổi đề cao việc ứng xử có lễ nghĩa,

có trước có sau trong mọi hoàn cảnh thì nhiều thanh niên lại gắn khía cạnh kinh

tế với khía cạnh tình cảm, hạnh phúc gia đình Họ cho rằng không thể có hạnh phúc nếu khó khăn về kinh tế

Tình làng nghĩa xóm theo nghĩa được giúp đỡ, hỗ trợ thể hiện nhiều hơn

ở nhóm các gia đình mang đặc điểm hiện đại thấp hơn Mức độ sẵn sàng hy sinh lợi ích cá nhân vì cái chung giảm dần theo đoàn hệ tuổi, cho thấy càng nhóm trẻ, mức độ chấp nhận tính cộng đồng, tính tập thể càng thấp, tính cá nhân càng cao

Lẽ đương nhiên, bên cạnh những điểm sáng của gia đình hiện nay thì còn khá nhiều hạn chế, cụ thể:

Theo kết quả Tổng điều tra năm 2019 cho thấy, tuổi kết hôn trung bình lần đầu là 25,2 tuổi (tăng 0,7 tuổi so với năm 2009) Trong đó, tuổi kết hôn trung bình của nam giới cao hơn nữ giới 4,1 tuổi (tương ứng là 27,2 tuổi và 23,1 tuổi) Qua số liệu trên ta thấy rằng cả nam và nữ ở nước ta đang có xu hướng lập gia đình muộn bởi nhiều lý do khác nhau

Hiện nay ở nước ta vẫn còn tình trạng tảo hôn