LÝ LUẬN CHUNG VỀ CÔNG TÁC KẾ TOÁN NGUYÊN VẬT LIỆU TRONG CÁC DOANH NGHIỆP XÂY LẮP
Sự cần thiết tổ chức công tác kế toán nguyên vật liệu trong các doanh nghiệp xây lắp
1.1 Sự cần thiết tổ chức công tác kế toán nguyên vật liệu trong các doanh nghiệp xây lắp
1.1.1 Khái niệm, đặc điểm nguyên vật liệu
Nguyên vật liệu của doanh nghiệp bao gồm các đối tượng lao động được mua từ bên ngoài, tự chế biến hoặc hình thành từ các nguồn khác, nhằm phục vụ cho quá trình sản xuất và chế tạo sản phẩm.
Nguyên liệu và vật liệu đóng vai trò thiết yếu trong quá trình sản xuất, là thành phần cơ bản tạo nên sản phẩm hoặc công trình của doanh nghiệp xây lắp Chúng có những đặc điểm riêng biệt, khác biệt với các loại tài sản khác, góp phần quyết định chất lượng và hiệu quả của dự án.
Trong quá trình sản xuất kinh doanh, vật liệu sẽ bị tiêu hao hoàn toàn và không giữ lại hình thái vật chất ban đầu Toàn bộ giá trị của vật liệu sẽ được chuyển vào chi phí sản xuất kinh doanh trong kỳ.
Nguyên vật liệu chỉ tham gia vào một chu kỳ sản xuất kinh doanh và khi được sử dụng, chúng trở thành một phần cấu thành của sản phẩm Vì vậy, giá trị của nguyên vật liệu là yếu tố quan trọng trong việc hình thành giá thành sản phẩm.
Về mặt giá trị: Giá trị nguyên vật liệu khi đưa vào sản xuất thường có xu hướng tăng lên khi nguyên vật liệu đó cấu thành sản phẩm.
Trong quá trình sản xuất, nguyên vật liệu trải qua sự thay đổi về hình thái, và sự biến đổi này hoàn toàn phụ thuộc vào hình thái vật chất của sản phẩm được tạo ra từ nguyên vật liệu đó.
Giá trị sử dụng: Khi sử dụng nguyên vật liệu dùng để sản xuất thì NVL đó sẽ tạo thêm những giá trị sử dụng khác.
1.1.2 Vai trò của nguyên vật liệu
Nguyên vật liệu đóng vai trò quan trọng trong tư liệu sản xuất và là đối tượng chính của lao động Trong xây dựng, chi phí sản xuất liên quan chặt chẽ đến việc sử dụng nguyên, nhiên, vật liệu cùng với máy móc và thiết bị thi công Vật liệu là một trong ba yếu tố cơ bản của quá trình sản xuất, tạo thành cơ sở vật chất cho sản phẩm và hạng mục công trình.
Trong doanh nghiệp xây lắp, chi phí vật liệu thường chiếm 70% - 80% tổng giá trị công trình Do đó, việc cung cấp nguyên vật liệu đầy đủ về số lượng và chất lượng, kịp thời, là yếu tố quyết định đến tiến độ thi công Chất lượng công trình phụ thuộc trực tiếp vào chất lượng nguyên vật liệu, và điều này ảnh hưởng lớn đến uy tín của doanh nghiệp trên thị trường.
Trong cơ chế thị trường hiện nay, việc cung cấp nguyên vật liệu với giá cả hợp lý là rất quan trọng để hỗ trợ các doanh nghiệp hoạt động hiệu quả Nguyên vật liệu đóng vai trò then chốt trong quá trình sản xuất và kinh doanh của các doanh nghiệp.
Trong quá trình thi công xây dựng, việc kế toán nguyên vật liệu (NVL) đóng vai trò quan trọng trong việc đánh giá các khoản chi phí không hợp lý, từ đó phát hiện lãng phí hoặc tìm kiếm cơ hội tiết kiệm.
Để hạ thấp chi phí sản xuất, đảm bảo tiến độ và nâng cao chất lượng công trình, cần quản lý chặt chẽ vật liệu ở tất cả các khâu như thu mua, bảo quản, dự trữ và sử dụng Vật liệu đóng vai trò quan trọng trong quá trình thi công xây lắp.
1.1.3 Yêu cầu quản lý đối với nguyên vật liệu trong các doanh nghiệp xây lắp
Ngành xây dựng cơ bản là một lĩnh vực sản xuất vật chất công nghiệp, chuyên tạo ra các công trình và hạng mục có quy mô lớn và kết cấu phức tạp Các công trình này thường được xây dựng tại một địa điểm cố định, trong khi đó, nguồn nhân lực và máy móc thiết bị thi công cần phải di chuyển đến các vị trí khác nhau để thực hiện công việc.
Ngành xây dựng với đặc điểm riêng biệt khiến cho việc quản lý và sử dụng vật liệu trở nên phức tạp và chịu ảnh hưởng lớn từ môi trường bên ngoài Do đó, các nhà quản lý cần xây dựng định mức hao phí phù hợp với điều kiện thi công thực tế Quản lý vật liệu là yếu tố quan trọng trong mọi nền sản xuất xã hội, nhưng do trình độ sản xuất khác nhau, phương pháp và mức độ quản lý cũng sẽ khác nhau Để thực hiện tốt công tác hạch toán vật liệu, cần quản lý chặt chẽ từ khâu thu mua, bảo quản đến sử dụng và dự trữ.
Trong quá trình thu mua vật liệu, việc quản lý chặt chẽ là rất quan trọng để đảm bảo đủ khối lượng, quy cách và chủng loại nguyên vật liệu với giá cả hợp lý Các nhà quản lý cần đưa ra quyết định đúng đắn về nguồn cung, địa điểm giao hàng, thời hạn cung cấp và phương tiện vận chuyển Đồng thời, cần dự toán các biến động về cung cầu và giá cả trên thị trường để có biện pháp thích ứng kịp thời Việc kiểm tra giá mua, chi phí vận chuyển và tình hình thực hiện hợp đồng với nhà cung cấp cũng là yếu tố quan trọng để đảm bảo hiệu quả trong hoạt động thu mua.
Việc tổ chức kho bãi một cách hiệu quả và tuân thủ chế độ bảo quản cho từng loại vật liệu là rất quan trọng để ngăn ngừa hư hỏng, mất mát và hao hụt Điều này không chỉ đảm bảo an toàn cho vật liệu mà còn đáp ứng yêu cầu quản lý vật liệu một cách tối ưu.
Việc sử dụng hợp lý và tiết kiệm nguyên vật liệu dựa trên định mức tiêu hao và dự toán chi phí là rất quan trọng để giảm chi phí sản xuất và giá thành, từ đó tăng lợi nhuận và tích lũy cho doanh nghiệp Do đó, cần tổ chức tốt việc ghi chép và phản ánh chính xác tình hình xuất vật liệu trong quá trình sản xuất kinh doanh.
Nội dung kế toán nguyên vật liệu trong doanh nghiệp xây lắp
1.2.1 Phân loại nguyên vât liệu
Trong ngành xây dựng và các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh, nguyên vật liệu rất đa dạng với nhiều loại khác nhau, có tính chất kinh tế và tính năng lý hóa riêng Để quản lý nguyên vật liệu hiệu quả và đảm bảo hạch toán chi tiết phục vụ cho kế toán quản trị, việc phân loại nguyên vật liệu là cần thiết.
Mỗi doanh nghiệp có những đặc thù riêng trong sản xuất, dẫn đến việc sử dụng các loại vật liệu khác nhau Phân loại nguyên vật liệu là quá trình nghiên cứu và sắp xếp các loại vật tư dựa trên nội dung, công dụng, tính chất và thành phần của chúng Việc này nhằm phục vụ cho yêu cầu quản trị của doanh nghiệp, tùy thuộc vào đặc điểm sản xuất và yêu cầu quản lý vật liệu trong kế toán chi tiết.
Tùy thuộc vào yêu cầu quản lý và hạch toán của từng doanh nghiệp, nguyên vật liệu được chia thành các nhóm và quy cách khác nhau, có thể có ký hiệu riêng Kế toán thường sử dụng một số tiêu thức phân loại nguyên vật liệu để đáp ứng nhu cầu này.
Phân loại theo vai trò và tác dụng của nguyên vật liệu trong sản xuất kinh doanh vật liệu được phân thành những loại sau đây:
Nguyên vật liệu chính đóng vai trò quan trọng trong doanh nghiệp xây lắp, là các đối tượng lao động chủ yếu và là cơ sở vật chất tạo nên thực thể chính của sản phẩm, bao gồm công trình và hạng mục công trình.
Trong ngành xây dựng, cần phân biệt giữa vật liệu xây dựng, vật kết cấu và thiết bị xây dựng Vật liệu xây dựng là sản phẩm từ ngành công nghiệp chế biến, như gạch, ngói, xi măng, và sắt thép, được sử dụng để tạo ra các công trình Trong khi đó, vật kết cấu là các bộ phận của công trình, như thiết bị vệ sinh và hệ thống thông gió, mà đơn vị xây dựng sản xuất hoặc mua từ nơi khác để lắp ráp vào sản phẩm của mình Sự phân biệt này giúp hiểu rõ hơn về cơ sở vật chất hình thành nên các sản phẩm xây dựng.
Vật liệu phụ là những thành phần hỗ trợ trong quá trình sản xuất, giúp nâng cao chất lượng của vật liệu chính và sản phẩm Chúng được sử dụng kết hợp với vật liệu chính để phục vụ cho công tác quản lý, thi công, cũng như đáp ứng nhu cầu công nghệ kỹ thuật trong thiết kế và xây dựng công trình.
Nhiên liệu là một loại vật liệu phụ quan trọng, đóng vai trò cung cấp nhiệt lượng trong quá trình thi công và kinh doanh, giúp đảm bảo tiến độ công trình diễn ra suôn sẻ Nhiên liệu có thể tồn tại ở dạng lỏng, khí hoặc rắn, bao gồm các loại như xăng, dầu, than củi và hơi đốt, phục vụ cho các phương tiện vận tải cũng như máy móc, thiết bị thi công.
Phụ tùng thay thế là những chi tiết cần thiết để sửa chữa và thay thế cho máy móc, thiết bị, xe máy thi công và các phương tiện vận tải Chúng đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì hiệu suất hoạt động và đảm bảo an toàn cho các loại phương tiện Việc sử dụng phụ tùng chất lượng cao giúp tăng cường độ bền và tuổi thọ của máy móc.
Vật liệu và thiết bị xây dựng cơ bản là những yếu tố thiết yếu trong quá trình xây dựng Chúng bao gồm các vật tư cần thiết cho việc thi công, cùng với thiết bị lắp đặt và không lắp đặt, cũng như các vật kết cấu khác phục vụ cho việc hoàn thiện công trình xây dựng.
Vật liệu khác bao gồm những vật liệu không thuộc các loại đã được phân loại trước đó Những loại vật liệu này thường phát sinh từ quá trình sản xuất, chẳng hạn như phế liệu hoặc vật liệu thu hồi từ việc thanh lý tài sản cố định.
Việc phân loại nguyên vật liệu theo yêu cầu quản lý và hạch toán chi tiết của từng doanh nghiệp là rất quan trọng Mỗi loại vật liệu được chia thành các nhóm cụ thể và được gán mã hóa để thay thế tên gọi nhãn hiệu, giúp dễ dàng theo dõi và quản lý Phân loại này không chỉ là cơ sở để định mức tiêu hao và dự trữ mà còn giúp các nhà quản lý hiểu rõ công dụng của từng loại nguyên vật liệu Từ đó, họ có thể sử dụng và quản lý chúng một cách hiệu quả, đồng thời hỗ trợ kế toán trong việc áp dụng phương pháp và tài khoản kế toán phù hợp.
Phân loại theo nguồn hình thành nguyên vật liệu:
- Nguyên vật liệu mua ngoài.
- Nguyên vật liệu tự chế hoặc thuê ngoài gia công chế biến.
- Nguyên vật liệu nhận vốn góp liên doanh của các đơn vị khác hoặc được cấp phát biếu tặng
- Nguyên vật liệu thu hồi vốn góp liên doanh.
- Nguyên vật liệu khác như kiểm kê thừa, vật liệu không dùng hết.
Phân loại theo mục đích và nội dung nguyên vật liệu
- Nguyên vật liệu trực tiếp dùng cho quá trình thi công xây lắp, quá trình sản xuất bê tông
- Nguyên vật liệu dùng cho các nhu cầu khác phục vụ ở quản lý phân xưởng,cho nhu cầu bán hàng quản lý doanh nghiệp.
1.2.2 Đánh giá nguyên vật liệu
1.2.2.1 Nguyên tắc đánh giá nguyên vật liệu
Các nguyên vật liệu trong kho của doanh nghiệp cần được đánh giá theo nguyên tắc đánh giá hàng tồn kho Việc tuân thủ các quy định này đảm bảo tính chính xác và minh bạch trong quản lý tài sản.
Nguyên tắc giá gốc theo chuẩn mực kế toán Việt Nam số 02 "Hàng tồn kho" quy định rằng hàng tồn kho của doanh nghiệp được đánh giá dựa trên giá gốc, tức là trị giá vốn thực tế.
Giá gốc nguyên vật liệu được xác định cho từng loại, bao gồm chi phí mua, chi phí chế biến và các chi phí liên quan đến việc sở hữu nguyên vật liệu.
Chi phí mua vật liệu bao gồm giá mua, thuế không hoàn lại, chi phí vận chuyển, bốc xếp và bảo quản trong quá trình mua nguyên vật liệu, trừ các khoản chiết khấu thương mại và giảm giá hàng mua.
Chi phí chế biến vật liệu bao gồm các chi phí có liên quan trực tiếp đến sản xuất chế biến ra các loại vật liệu đó.
