Tính cấp thiết của đề tài
Sách đã trải qua hàng ngàn năm phát triển và luôn giữ vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của con người Nó không chỉ là công cụ lưu trữ và truyền đạt kiến thức từ thế hệ này sang thế hệ khác, mà còn là món quà quý giá trong cuộc sống Sách góp phần lớn trong việc hình thành và phát triển xã hội nhân loại như ngày nay.
Sách, với giá trị to lớn, luôn được nhân loại trân trọng và cải tiến qua các thời kỳ Từ những cuốn sách sơ khai làm từ đá, thẻ tre, và mai rùa, đến khi giấy và công nghệ in ấn ra đời, lịch sử phát triển của sách đã trải qua nhiều cột mốc quan trọng, trở nên phổ biến và gắn bó hơn với con người Sự phát triển này không ngừng lại, mở ra nhiều cơ hội mới cho tương lai của sách.
Cuộc cách mạng công nghệ thông tin vào cuối thế kỷ XX đã làm thay đổi toàn diện đời sống xã hội, trong đó lĩnh vực xuất bản cũng không ngoại lệ Sự ứng dụng công nghệ thông tin đã dẫn đến sự ra đời của "sách điện tử", một sản phẩm mới với nhiều ưu thế vượt trội so với sách truyền thống Chỉ trong vòng mười năm qua, sách điện tử đã trở thành một phần quan trọng trong ngành xuất bản toàn cầu Cùng với sự phát triển của công nghệ, sách điện tử đang nhanh chóng chiếm lĩnh thị trường, cạnh tranh mạnh mẽ với sách giấy Gần đây, doanh số và doanh thu eBook đã tăng trưởng mạnh mẽ ở nhiều quốc gia, và xu hướng này dự kiến sẽ tiếp tục trong tương lai.
Tại Việt Nam, sách điện tử vẫn là một lĩnh vực mới và chưa phổ biến rộng rãi Ngành xuất bản điện tử đang trong giai đoạn hình thành với những bước đi đầu tiên Mặc dù được đánh giá là một thị trường tiềm năng cho các doanh nghiệp, nhưng sau giai đoạn sôi động vào năm 2011 – 2012, thị trường eBook đã dần đi vào trầm lắng.
Thị trường sách điện tử tại Việt Nam hiện đang chững lại, với doanh thu ước tính chỉ chiếm 1% tổng giá trị doanh thu của ngành xuất bản.
Vậy thực trạng thị trường sách điện tử hiện nay ở Việt Nam đang ra sao?
Việt Nam đang đối mặt với nhiều khó khăn và cản trở trong việc phát triển thị trường sách điện tử, không theo kịp xu hướng toàn cầu Để tìm ra giải pháp cho nhà nước và doanh nghiệp nhằm thúc đẩy sự phát triển của sách điện tử trong nước, cần thực hiện một nghiên cứu toàn diện về thị trường eBook Việt Nam Qua đó, các doanh nghiệp có thể rút ra bài học kinh nghiệm quý giá Vì lý do này, tác giả đã chọn đề tài “Thực trạng và giải pháp đẩy mạnh thị trường sách điện tử tại Việt Nam” làm nội dung nghiên cứu cho bài khóa luận của mình.
Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Khóa luận tập trung nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến thị trường sách điện tử tại Việt Nam và toàn cầu, đặc biệt nhấn mạnh những thách thức chưa được giải quyết trong thị trường Việt Nam.
Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU
Khóa luận này nghiên cứu thực trạng thị trường sách điện tử tại Việt Nam và đề xuất các giải pháp hiệu quả để thúc đẩy sự phát triển của thị trường này.
- Về mặt thời gian: Những tƣ liệu, số liệu dẫn chiếu trong đề tài là những tƣ liệu, số liệu đƣợc tập hợp trong khoảng thời gian 2008 – 2014.
Phương pháp nghiên cứu
Để hoàn thành khóa luận này, tác giả đã áp dụng một loạt các phương pháp nghiên cứu, bao gồm phương pháp tổng hợp, phân tích, thống kê, hệ thống hóa và diễn giải.
Để hiểu rõ thực trạng và nhu cầu sử dụng sách điện tử của người tiêu dùng, tác giả đã tiến hành điều tra bằng bảng hỏi và thu được 140 phản hồi Qua đó, tác giả đã rút ra được 8 kết luận quan trọng từ kết quả điều tra.
Kết cấu của đề tài
Ngoài mục lục, danh mục bảng biểu và hình vẽ, lời nói đầu, kết luận và phụ lục thì nội dung đề tài gồm 3 chương:
MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ SÁCH ĐIỆN TỬ
Sách điện tử
1.1.1 Khái niệm và đặc trưng của sách điện tử
Hiểu rõ định nghĩa sách điện tử sẽ giúp con người tận dụng tối đa lợi ích và cơ hội mà sản phẩm này mang lại.
Sách điện tử vẫn là một lĩnh vực mới mẻ và đang phát triển, chịu ảnh hưởng từ sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ Do đó, khái niệm về sách điện tử vẫn đang được hoàn thiện, dẫn đến sự tồn tại của nhiều định nghĩa khác nhau, nhưng nhìn chung, chúng không có quá nhiều sự khác biệt.
Một trong những khái niệm khái quát đƣợc đầy đủ nhất các đặc điểm đặc trƣng của khái niệm này là định nghĩa đƣợc Eileen Gardiner và Ronald G Musto
Sách điện tử, theo cuốn "The Oxford Companion to the Book" (2010), là xuất bản phẩm ở định dạng số, được sản xuất và xuất bản để có thể đọc trên máy tính hoặc thiết bị điện tử khác Người dùng có thể tiếp nhận sách điện tử qua thị giác hoặc thính giác, với các thành phần bao gồm văn bản và đa phương tiện như hình ảnh, âm thanh, đoạn phim và đồ họa.
Cuốn từ điển Oxford (2010) định nghĩa sách điện tử là phiên bản điện tử của sách in, có thể đọc trên máy tính cá nhân hoặc thiết bị cầm tay Sách điện tử cũng có thể được hiểu là thiết bị chuyên dụng để đọc các phiên bản điện tử của sách in.
Luật Xuất bản tại Việt Nam đã được Quốc hội thông qua vào các năm 1993 và 2004, nhưng chỉ đến luật Xuất bản năm 2012, khái niệm “xuất bản phẩm điện tử” mới được quy định rõ ràng Cụ thể, khoản 9 điều 4 của luật này định nghĩa xuất bản phẩm điện tử là những xuất bản phẩm được định dạng số và có thể đọc, nghe, nhìn qua các phương tiện điện tử.
Trong đó, tại khoản 4 điều này quy định: Xuất bản phẩm là tác phẩm, tài liệu
Hội Canh Sư FTU là tổ chức chuyên xuất bản học liệu và nghệ thuật qua các hình thức đa dạng như sách in, sách chữ nổi, tranh, ảnh, bản đồ, áp-phích, tờ rời, tờ gấp, các loại lịch, và bản ghi âm, ghi hình nhằm minh họa hoặc thay thế sách Tất cả sản phẩm này được phát hành bởi các nhà xuất bản hoặc cơ quan, tổ chức đã được cấp giấy phép xuất bản, với nội dung được trình bày bằng nhiều ngôn ngữ khác nhau.
Theo khoản 10 Điều 4 của Luật giao dịch điện tử, phương tiện điện tử được định nghĩa là các thiết bị hoạt động dựa trên công nghệ điện, điện tử, kỹ thuật số, từ tính, truyền dẫn không dây, quang học, điện từ hoặc các công nghệ tương tự.
Sách điện tử, mặc dù là một loại sách, nhưng không chỉ kế thừa những đặc điểm của sách in truyền thống mà còn sở hữu những tính năng độc đáo riêng biệt.
- Thông tin đƣợc định dạng số,
- Hình thức thể hiện phong phú, nội dung có thể đƣợc chuyển tải bằng văn bản, hình ảnh và âm thanh
- Có thể đọc, nghe, nhìn bằng máy tính hoặc các thiết bị điện tử chuyên dùng
1.1.2 Phân loại sách điện tử
Sách điện tử thường được phân loại dựa trên cách thức lưu trữ và phát hành, bao gồm hai loại chính: sách điện tử phát hành trực tuyến (online) và sách điện tử phát hành đoạn tuyến (offline) (Trần Thị Thu, 2012).
Sách điện tử phát hành trực tuyến là các tập tin số được lưu trữ trên server và hiển thị trên website Để đọc hoặc tải sách điện tử này, người dùng cần kết nối với mạng Internet.
Sách điện tử phát hành dưới dạng đoạn tuyến là các tập tin số được lưu trữ trên thiết bị điện tử như USB, ổ cứng, đĩa mềm hoặc đĩa CD Người dùng chỉ cần thiết bị chuyên dụng để đọc sách mà không cần kết nối Internet.
Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU
1.1.3 Các định dạng phổ biến của sách điện tử
Sách điện tử có thể tồn tại dưới nhiều định dạng tệp khác nhau, mỗi loại đều có những ưu điểm và nhược điểm riêng Nhiều nhà sản xuất eReader đã phát triển các định dạng sách điện tử độc quyền để tối ưu hóa cho sản phẩm của họ.
Bảng 1.1 Danh sách các máy đọc sách điện tử và định dạng riêng của mỗi thiết bị Máy đọc sách điện tử Định dạng Ghi chú
Amazon Kindles và Kindle Fire
AZW, AZW3, PDF, TXT, non-DRM MOBI, PRC
Máy đọc sách Kindle và máy tính bảng Kindle Fire là hai sản phẩm nổi bật của Amazon.com, lần lượt ra mắt vào tháng 11/2007 và tháng 9/2011.
Amazon không tiết lộ doanh thu bán sản phẩm của mình
Các thiết bị Kindle không tương thích với định dạng EPUB như nhiều thiết bị khác, mà sử dụng định dạng độc quyền của riêng mình là AZW và AZW3 Mặc dù các định dạng phổ biến như TXT và PDF có thể được đọc trên thiết bị, nhưng chúng vẫn gặp phải nhiều hạn chế.
Barnes & Noble Nook Simple Touch và Nook Tablet
Máy đọc sách điện tử Nook Simple Touch và máy tính bảng Nook Tablet là 2 sản phẩm của Barnes & Noble, chính thức ra mắt vào tháng 5 và tháng 11 năm
Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU
Cả hai thiết bị đều hỗ trợ đọc định dạng sách điện tử phổ biến như EPUB và PDF, đồng thời hoạt động trên nền tảng hệ điều hành Android, cho phép người dùng truy cập và sử dụng nhiều ứng dụng khác của Android.
Thị trường sách điện tử
1.2.1 Khái niệm và cấu trúc thị trường
Thị trường, theo nghĩa đen, là không gian diễn ra hoạt động mua bán hàng hóa và giao dịch tiền tệ giữa người bán và người mua Tuy nhiên, thị trường không chỉ giới hạn ở các cửa hàng hay chợ, mặc dù những địa điểm này cũng là nơi diễn ra các giao dịch hàng hóa.
Thị trường là tập hợp các người bán và người mua tương tác với nhau, tạo ra khả năng trao đổi hàng hóa Trong kinh tế học, thị trường được định nghĩa theo nhiều cách khác nhau Một khái niệm rộng về thị trường là quá trình mà qua đó quyết định tiêu dùng của hộ gia đình, quyết định sản xuất của các hãng, và quyết định làm việc của công nhân được điều chỉnh bởi sự biến động của giá cả.
Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU
Thị trường được định nghĩa là một tập hợp các thỏa thuận, trong đó người bán và người mua tương tác để trao đổi những tài nguyên khan hiếm.
Thị trường là một khái niệm trừu tượng, không bị giới hạn bởi không gian và thời gian Bất kỳ khi nào và ở đâu có giao dịch diễn ra, thì thị trường cũng tồn tại (Cao Thúy Xiêm, 2012, trang 148).
Trong lĩnh vực Marketing, thuật ngữ "thị trường" ám chỉ nhóm khách hàng có nhu cầu và mong muốn cụ thể Mặc dù thị trường bao gồm cả người bán và người mua, nhưng các chuyên gia Marketing thường xem người bán như một phần của ngành sản xuất cung ứng, trong khi người mua mới thực sự tạo nên thị trường.
Thị trường là không gian giao thoa giữa cung và cầu cho hàng hóa, dịch vụ hoặc các đối tác giá trị như thị trường lao động và tiền tệ Tại đây, người mua và người bán tương tác thông qua trao đổi, thăm dò và tiếp xúc để tìm kiếm thông tin cần thiết cho quyết định của mình.
Các nhà kinh tế phân loại các cấu trúc thị trường dựa trên các tiêu chí như số lượng người bán và người mua, loại sản phẩm, sức mạnh thị trường, rào cản gia nhập, và mức độ cạnh tranh phi giá.
- Cạnh tranh hoàn hảo: có rất nhiều người bán và người mua
- Độc quyền thuần túy: chỉ có một người bán – độc quyền bán, hoặc chỉ có một người mua – độc quyền mua
- Cạnh tranh độc quyền: có nhiều người bán (hoặc mua) có một mức độ độc quyền nào đó
- Độc quyền tập đoàn: chỉ có một số người bán (người mua)
1.2.2 Khái niệm thị trường sách điện tử
Thị trường sách điện tử có thể được định nghĩa đơn giản là mối quan hệ giữa tổng cung và tổng cầu của loại sách này.
Nguồn cung sách trên thị trường hiện nay chủ yếu đến từ các nhà xuất bản (NXB) và doanh nghiệp cung cấp sản phẩm sách đã được số hóa, bên cạnh đó còn có sự đóng góp từ các cá nhân và tổ chức sản xuất sách.
Ƣu thế và hạn chế của sách điện tử so với sách in
đến từ các tổ chức, cá nhân có nhu cầu trực tiếp, hoặc các đơn vị trung gian nhƣ thƣ viện, trường học…
Thị trường sách điện tử hiện nay tại Việt Nam và trên thế giới đang hoạt động dưới cấu trúc cạnh tranh độc quyền, với những đặc điểm nổi bật.
Thị trường sách điện tử hiện nay có sự tham gia của nhiều người bán nhỏ, bao gồm các nhà xuất bản và công ty phát hành Mặc dù sản phẩm sách điện tử của họ có nhiều điểm tương đồng, nhưng vẫn tồn tại những khác biệt riêng biệt Các nhà cung cấp này không chiếm thị phần lớn và không phụ thuộc lẫn nhau, tạo ra một môi trường cạnh tranh đa dạng.
Khác biệt hóa sản phẩm là yếu tố quan trọng trong ngành xuất bản phẩm điện tử, với mỗi hãng sở hữu những đặc điểm riêng biệt về thể loại, nội dung, chất lượng, hệ thống phần cứng và phần mềm đi kèm, cũng như danh tiếng của thương hiệu.
Gia nhập thị trường xuất bản sách số dễ dàng, mặc dù có một số rào cản tài chính và pháp lý như giấy phép xuất bản và vốn đầu tư cho hệ thống thiết bị số hóa Tuy nhiên, những rào cản này không quá lớn, cho phép các hãng nhỏ có thể tham gia vào lĩnh vực này một cách hiệu quả.
Trong nghiên cứu thị trường sách điện tử, cần có cái nhìn tổng quát về thị trường sách nói chung và mối quan hệ với sách giấy truyền thống, vì sách điện tử vẫn là một phần nhỏ trong tổng thể thị trường sách.
Sự phát triển của thị trường sách điện tử gắn liền với sự tiến bộ của thị trường thiết bị đọc sách chuyên dụng, vì chúng là hai sản phẩm bổ sung cho nhau.
1.3 Ƣu thế và hạn chế của sách điện tử so với sách in
1.3.1 Ưu thế 1.3.1.1 Vấn đề phát hành và mua bán sách Để xuất bản một cuốn sách in truyền thống, tác giả và nhà xuất bản thông thường phải trải qua một quy trình phức tạp bao gồm 6 bước, thời gian kéo dài trong vòng 3 - 6 tháng với chi phí sản xuất một đầu sách trọn gói lên tới 80 – 100 triệu đồng
Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU
Hình 1.1 Quy trình xuất bản sách in truyền thống tại Việt Nam
Nguồn: Tổng hợp của người viết, 2015
Mô hình sách điện tử cho phép cá nhân và tổ chức tự xuất bản nhanh chóng với chi phí thấp So với quy trình sản xuất sách truyền thống, eBook có thể được đưa ra thị trường ngay sau khi hoàn thành các bước cần thiết Trong thời đại internet hiện nay, với các công cụ sản xuất sách điện tử sẵn có và kênh phân phối rộng lớn, việc xuất bản và lan truyền sách trở nên dễ dàng và nhanh chóng.
Sách điện tử mang lại nhiều lợi ích về chi phí và thời gian, với giá phát hành chỉ từ 10 – 30% so với sách in Mặc dù người tiêu dùng cần đầu tư vào thiết bị đọc chuyên dụng, nhưng việc loại bỏ các khâu lưu trữ, vận chuyển và in ấn giúp giảm thiểu chi phí Hơn nữa, nguồn tài nguyên sách và tài liệu miễn phí trên internet rất phong phú, góp phần làm giảm gánh nặng chi phí cho người tiêu dùng khi mua sách điện tử.
Quy trình mua hàng qua mạng toàn cầu đã tạo ra sự khác biệt lớn trong việc giao dịch sách điện tử, cho phép người dùng trên toàn thế giới mua, chuyển nhượng hoặc cho mượn sách ngay lập tức Điều này trái ngược với mô hình sách truyền thống, nơi người đọc phải dành nhiều thời gian để tìm kiếm và tiếp cận sách.
Xin giấy phép xuất bản
In - Gia công - Đóng gói
Nộp lưu chiểu lên nhà Xuất bản
Sinh viên Học viện Ngoại giao FTU thường đến các cửa hàng sách hoặc thư viện để lựa chọn và mua những cuốn sách cần thiết, thậm chí có khi phải đặt mua trước vài tuần.
1.3.1.2 Vấn đề lưu trữ và sử dụng
Sách điện tử nổi bật với ưu điểm lưu trữ, giúp tiết kiệm không gian và trọng lượng tối đa Thay vì cần một giá sách lớn, một thiết bị điện tử nhỏ gọn có thể lưu trữ hàng ngàn cuốn sách, chỉ bị giới hạn bởi dung lượng bộ nhớ Đối với các thiết bị kết nối internet, người dùng dễ dàng truy cập eBook mà không lo về lưu trữ, tạo thuận lợi trong việc vận chuyển và trao đổi sách.
Việc bảo quản trong khi lưu trữ sách cũng trở nên đơn giản và dễ dàng hơn
Sách điện tử có ưu điểm vượt trội so với sách in truyền thống khi chúng có thể được lưu trữ vĩnh viễn, bất chấp ảnh hưởng của môi trường và thời gian Ngay cả khi thiết bị lưu trữ gặp sự cố, người dùng vẫn có thể tải về và sao lưu các cuốn sách đã mua từ nhà xuất bản, giảm thiểu rủi ro mất mát và thất lạc.
Nhờ vào sự phát triển không ngừng của phần mềm và thiết bị điện tử chuyên dụng, người dùng có thể tận hưởng nhiều tính năng hỗ trợ đọc sách điện tử đa dạng Các tính năng quan trọng và phổ biến giúp tối ưu hóa trải nghiệm đọc sách điện tử ngày càng phong phú.
Tính năng mở trang, đánh dấu và ghi chép nội dung trên nền tảng số tương tự như khi đọc sách truyền thống, cho phép người dùng dễ dàng tương tác với tài liệu Tuy nhiên, điểm nổi bật là các ghi chép và chú thích có thể được chỉnh sửa hoặc xóa bỏ một cách thuận tiện, mang lại sự linh hoạt cho người dùng trong quá trình học tập và nghiên cứu.
- Tính năng tìm văn bản, trích văn bản và sao chép văn bản… là những thuận lợi sách in không thể mang lại cho người đọc
THỰC TRẠNG THỊ TRƯỜNG SÁCH ĐIỆN TỬ TẠI VIỆT NAM 25 2.1 Thực trạng phát triển của thị trường sách điện tử Việt Nam
Nguồn cung sách điện tử
Thị trường sách điện tử tại Việt Nam hiện nay đang gặp khó khăn do thiếu sự quản lý chặt chẽ Nguồn cung sách điện tử bao gồm cả các nhà xuất bản được Bộ Thông tin và Truyền thông cấp phép, cũng như các tổ chức và cá nhân tự phát sản xuất và phát tán sách điện tử.
Việt Nam hiện có nhiều diễn đàn chia sẻ sách điện tử và hàng trăm phần mềm đọc sách trên các kho ứng dụng như AppStore và Google Play, tạo ấn tượng rằng nguồn cung sách điện tử rất phong phú Người tiêu dùng dễ dàng tiếp cận các nguồn sách này, tuy nhiên, nhiều nhà cung cấp thu phí qua quảng cáo hoặc yêu cầu người đọc nạp tiền mua sách, trong khi phần lớn sách được cung cấp là sách lậu, không có bản quyền và không có giấy phép xuất bản từ Bộ Thông tin và Truyền thông.
Sách điện tử lậu đã xuất hiện cùng với sự phát triển của sách điện tử, nhưng chủ yếu chỉ ở mức độ tự phát và chia sẻ miễn phí trong cộng đồng Tuy nhiên, sự bùng nổ của nó như một hình thức kinh doanh thu lợi nhuận đã vượt ngoài dự kiến của nhiều người Các tổ chức và cá nhân sản xuất sách điện tử lậu không ngần ngại sử dụng mọi loại sách, đặc biệt là các ấn phẩm đang được ưa chuộng, để trục lợi cho bản thân.
Sách điện tử không được cấp phép, hay còn gọi là sách điện tử lậu, đang tràn lan trên thị trường và gây cản trở cho sự gia nhập của các nhà xuất bản chính thống Việc này không chỉ ảnh hưởng đến lợi nhuận của các tác giả và nhà xuất bản mà còn làm giảm chất lượng nội dung sách điện tử Do đó, cần có các biện pháp nghiêm ngặt để kiểm soát và ngăn chặn tình trạng này, nhằm bảo vệ quyền lợi của những người sáng tạo và phát triển thị trường sách điện tử một cách bền vững.
Hội Cận Sử FTU là một công ty công nghệ có đủ năng lực trong lĩnh vực xuất bản Tuy nhiên, dòng sách lậu đang trở thành một thách thức lớn với những ưu điểm nổi bật như số lượng đầu sách khổng lồ, ước tính lên tới hơn 100.000 tựa Giá mua sách từ các nguồn này rất thấp hoặc thậm chí bằng 0, vì các tổ chức và cá nhân cung cấp sách không cần xin phép xuất bản từ các cơ quan chức năng và cũng không phải trả tiền bản quyền cho tác giả.
Nhiều đơn vị xuất bản trong nước như NXB Trẻ, Kim Đồng, Nhã Nam, và Alphabooks đang gặp khó khăn khi sách mới phát hành bị làm thành sách điện tử trái phép và lan truyền trên internet chỉ sau vài ngày, dẫn đến sự sụt giảm đáng kể trong doanh số bán sách in Đặc biệt, NXB Bách Việt cho biết đến 80% đầu sách của họ bị vi phạm bản quyền Mặc dù đã gửi công văn và thư điện tử đến các tổ chức nhằm ngăn chặn tình trạng này, nhưng hiệu quả vẫn rất hạn chế Sách điện tử lậu không chỉ gây thiệt hại cho thị trường, mà còn mang lại nhiều khuyết điểm cho người tiêu dùng, như chất lượng kém và không có sự kiểm duyệt nội dung Tuy nhiên, đối với những người trẻ và có ngân sách hạn chế, sách điện tử lậu vẫn được tiêu thụ rộng rãi.
Sách điện tử xuất bản trái phép không chỉ gây thiệt hại về kinh tế mà còn chứa đựng nội dung vi phạm pháp luật như văn hóa phẩm đồi trụy, khiêu dâm, và các thông tin phản động, chống phá nhà nước, từ đó ảnh hưởng tiêu cực đến đạo đức xã hội.
Vào năm 2012, sự ra đời của Luật Xuất bản và các văn bản liên quan đã đánh dấu bước khởi đầu cho sự phát triển của sách điện tử có bản quyền Tuy nhiên, đến nay, chỉ có khoảng một phần sáu số nhà xuất bản trên toàn quốc tham gia vào lĩnh vực này.
Hội Cán Sự FTU đã nhận diện những thách thức trong việc đối phó với tình trạng sách điện tử không bản quyền, hiện đang được phát tán miễn phí hoặc với mức phí rất thấp trên mạng.
Để xây dựng một hệ thống bán sách điện tử hiệu quả, các nhà cung cấp cần đầu tư hợp lý vào hạ tầng công nghệ, đặc biệt là trong việc mã hóa thông tin để ngăn chặn sao chép trái phép Một số công ty công nghệ hàng đầu trong lĩnh vực này bao gồm Lạc Việt, Vinabook và Phương Nam Trong khi đó, những thương hiệu thành công tại thị trường sách điện tử có thể kể đến Ybook, Anybook và Alezza.
(1) Hệ thống phân phối sách điện tử bản quyền Alezaa
Alezaa là dự án tiên phong và thành công nhất trong lĩnh vực xuất bản sách điện tử hiện nay Hệ thống phân phối sách điện tử toàn cầu Alezaa, thuộc công ty Cổ phần dịch vụ trực tuyến Vinapo, chính thức ra mắt vào ngày 23/04/2011 Tại thời điểm cuối năm 2011, hệ thống chỉ có khoảng 800 cuốn sách, nhưng đến nay, con số này đã vượt qua 5000 cuốn.
Alezaa là dự án tiên phong áp dụng mã hóa vào sản phẩm, khác với các nhà cung cấp khác chỉ dựa vào ý thức tuân thủ của người mua Tuy nhiên, sau vài tuần ra mắt, sách điện tử của Alezaa đã gặp phải tình trạng bị bẻ khóa phiên bản đọc trực tuyến trên trình duyệt, gây ra nhiều khó khăn cho dự án trong quá trình khắc phục.
Alezaa nhắm đến đối tượng khách hàng mục tiêu là sinh viên và nhân viên văn phòng, vì họ thường là những người tiên phong trong công nghệ, sở hữu thiết bị hiện đại và có thói quen thanh toán trực tuyến Hệ thống của Alezaa tập trung vào các thể loại sách chủ đạo như văn học, khoa học, kinh tế và giáo trình.
Các tạp chí kinh tế như Doanh nhân và Forbes Việt Nam đạt doanh số cao, góp phần tạo nên dấu ấn mạnh mẽ cho Alezaa trên thị trường.
Alezaa không chỉ tiếp cận khách hàng qua website http://alezaa.com/ mà còn đầu tư phát triển ứng dụng riêng trên các hệ điều hành iOS, Android và Windows Phone Ứng dụng này giúp người tiêu dùng dễ dàng lựa chọn, mua sắm và sử dụng sản phẩm trực tiếp trên các thiết bị di động, mang lại sự tiện lợi tối đa.
Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU
Hình 2.1 Giao diện ứng dụng Alezaa Premium sử dụng trên máy tính bảng Apple iPad
Nguồn: ảnh chụp của người viết, 2015
Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU
(2) Dịch vụ đọc sách điện tử AnyBook
Nhu cầu sách điện tử
Cho đến nay, vẫn chưa có khảo sát chính thức nào về nhu cầu mua và sử dụng sách điện tử tại Việt Nam Tuy nhiên, thực tế thị trường cho thấy nhu cầu này đang rất lớn Thống kê từ Thư viện Quốc gia Việt Nam chỉ ra rằng, mỗi ngày có khoảng 2.000 lượt đọc sách truyền thống, trong khi đó có đến 6.500 lượt yêu cầu sách trực tuyến Số lượng người tham gia và tải sách điện tử trên các diễn đàn cũng luôn ở mức cao, đặc biệt là với những tác phẩm ăn khách Để tìm hiểu sâu hơn về nhu cầu thực tế, một cuộc khảo sát nhỏ đã được thực hiện với 140 người, chủ yếu là học sinh, sinh viên và nhân viên văn phòng trong độ tuổi từ 14-30, những người có khả năng tiếp cận sách điện tử lớn nhất.
Hội Cán Sự FTU đã tiến hành khảo sát từ ngày 05/04/2015 đến 26/04/2015 Kết quả chi tiết và bảng câu hỏi có thể được tham khảo tại các Phụ lục 2 và 4.
Theo khảo sát, mặc dù nhu cầu về sách của người tiêu dùng không thấp, nhiều người đã quan tâm đến sách điện tử, nhưng số lượng người sử dụng và trải nghiệm thực tế vẫn còn hạn chế.
Mặc dù tỷ lệ sở hữu điện thoại di động và máy tính của người tiêu dùng rất cao, lần lượt đạt 97,1% và 87,8%, nhưng việc sử dụng máy tính bảng và thiết bị đọc sách điện tử lại rất thấp, chỉ có 17,1% và 2,9% Sự thiếu hụt này cản trở khả năng tiếp cận và làm quen với sách điện tử, từ đó ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của thị trường Nguyên nhân chủ yếu là do điều kiện kinh tế của người tiêu dùng còn hạn chế, trong khi máy tính bảng và thiết bị đọc sách có chi phí cao nhưng không mang lại nhiều lợi ích đa dạng Vì vậy, phần lớn người dân vẫn ưu tiên sử dụng điện thoại di động và máy tính để trải nghiệm các tiện ích trên internet, bao gồm cả việc đọc sách điện tử.
Nhu cầu đọc sách của những người được khảo sát cao hơn mức trung bình của cả nước, nhưng vẫn thấp hơn nhiều so với các quốc gia khác Trung bình, mỗi người tham gia đã đọc 2,7 cuốn sách trong 12 tháng qua, bao gồm sách in, sách điện tử và sách âm thanh Số liệu này cao hơn tỷ lệ đọc sách trung bình của người dân Việt Nam, chỉ đạt 0,8 cuốn sách/năm, do đối tượng khảo sát chủ yếu là học sinh, sinh viên và nhân viên văn phòng, những người có sự quan tâm lớn đến việc đọc sách hơn so với các tầng lớp lao động khác.
Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU
Biểu đồ 2.1 Số lượng sách một người được khảo sát đọc trong vòng 12 tháng gần đây Đơn vị: cuốn sách
Theo khảo sát năm 2015, có đến 33,6% người tham gia cho biết không đọc cuốn sách nào trong năm qua, tức là cứ 3 người thì có 1 người không đọc sách Đối với nhân viên văn phòng, lý do thường là do bận rộn với công việc, nhưng con số này lại đáng báo động hơn khi áp dụng cho học sinh và sinh viên, những người đang trong quá trình tích lũy kiến thức Phần lớn người được khảo sát chỉ đọc ở mức trung bình, từ 2 đến 5 cuốn sách mỗi năm, chiếm 49,2%.
140 người đọc đến trên 10 cuốn sách trong vòng 12 tháng gần đó
Trong năm qua, trung bình mỗi người đã chi 352.143 đồng cho việc mua và thuê sách, cho thấy thực trạng tiêu dùng sách hiện nay Đáng chú ý, 37,9% người được khảo sát chỉ dành dưới 200.000 đồng cho hoạt động này Số liệu này bao gồm cả chi phí mua giáo trình và sách tham khảo của sinh viên, do đó, mức chi thực tế cho việc mua sách tự nguyện có thể còn thấp hơn.
Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU Hoi Can Su FTU
Dựa trên hai số liệu đã nêu, có thể nhận thấy rằng một số người tiêu dùng đã quan tâm và có nhu cầu về sản phẩm sách, tuy nhiên, cả số lượng lẫn mức độ quan tâm đều còn ở mức thấp.
Trong một khảo sát với 88 người tham gia, chỉ có 21,6% cho biết họ đã sử dụng sách điện tử, trong khi 90,9% vẫn ưa chuộng sách giấy Điều này cho thấy sách giấy vẫn chiếm ưu thế trong nhu cầu của thị trường Hơn nữa, tỷ lệ người đã từng mua và sử dụng sách điện tử có bản quyền chỉ đạt 12,1%, tương đương với 17 trên 140 người tham gia khảo sát.
Biểu đồ 2.2 Tỷ lệ số người đã từng mua và sử dụng sách điện tử có bản quyền
Nguồn: khảo sát của người viết, 2015
Thị trường sách điện tử tại Việt Nam đang thu hút sự quan tâm đáng kể, với nhiều người tiêu dùng đã biết đến ít nhất một đơn vị phát hành Alezaa, thương hiệu lớn nhất hiện nay, đã thành công khi có hơn 75% người được khảo sát nhận diện Ngược lại, những đơn vị như Anybook và Vinabook, dù đã có mặt trên thị trường lâu, vẫn còn ít người biết đến với tỷ lệ chỉ 13,6% và 11,4% Điều này cho thấy rằng người tiêu dùng đang dần chú ý đến sách điện tử, nhưng cần có thêm nỗ lực để chuyển đổi mối quan tâm này thành hành động mua sắm.
88% Đã sử dụngChƣa sử dụng
Để Hoi Can Su FTU trở thành nhu cầu thực sự, các doanh nghiệp cung cấp sản phẩm cần nỗ lực rất nhiều.
Giá cả sách điện tử trên thị trường
Sách điện tử trên thế giới có giá tương đương sách giấy nhờ vào nhận thức cao của người tiêu dùng về lợi ích của chúng Trong khi đó, tại Việt Nam, giá cả thấp vẫn là yếu tố cạnh tranh chính giúp sách điện tử thu hút người tiêu dùng.
Sách điện tử hiện có mức giá trung bình chỉ từ 30 – 60% so với sách giấy
Nhiều nhà xuất bản (NXB) đang áp dụng chiến lược giá thấp để quảng bá thương hiệu và thu hút khách hàng, như Ybook với giá chỉ 1.900 đồng/cuốn và Alezaa cung cấp sách miễn phí hoặc với giá chỉ 10% so với sách giấy Sách điện tử được kỳ vọng sẽ trở thành hình thức phát hành giá rẻ nhờ vào việc giảm chi phí chiết khấu, in ấn, đóng gói và vận chuyển Chi phí chủ yếu cho việc xuất bản sách điện tử là chi phí cố định ban đầu, trong khi chi phí biến đổi cho mỗi cuốn sách bán ra rất nhỏ, giúp NXB thu lợi nhuận cao từ những cuốn sách bán chạy.
Theo khảo sát, 63,2% người tham gia cho rằng giá sách điện tử nên dao động từ 20 đến 50% so với giá sách in, trong khi chỉ 2,1% ý kiến cho rằng giá sách điện tử cần thấp hơn 20% so với sách in.
Các doanh nghiệp phát hành sách điện tử lớn đang áp dụng chiến lược cung cấp gói đăng ký thành viên, cho phép người tiêu dùng chỉ với khoảng 1000 đồng/ngày có thể truy cập và đọc nhiều cuốn sách điện tử trong kho dữ liệu của nhà phát hành Gói đăng ký này giúp những độc giả thường xuyên tiết kiệm chi phí đáng kể khi tiếp cận với nguồn sách phong phú.
Sách điện tử tại Việt Nam đang gặp khó khăn với chi phí thanh toán điện tử, mặc dù có nhiều cổng thanh toán uy tín xuất hiện Tuy nhiên, hầu hết các cổng này chỉ phục vụ cho các giao dịch có giá trị trung bình và lớn, thường từ vài trăm ngàn đồng trở lên Hiện tại, vẫn chưa có cổng thanh toán nào dành riêng cho các giao dịch nhỏ hơn.
Giá bán điện tử của sách tại Hoi Can Su FTU là 5.000 đồng, nhưng người tiêu dùng phải chịu thêm 20-40% chi phí dịch vụ cho cổng thanh toán Hơn nữa, nếu thanh toán qua tin nhắn của các nhà mạng, mức phí có thể lên tới 40-50% Điều này tạo áp lực lên giá sách, buộc các nhà xuất bản phải tăng giá để bù đắp chi phí thanh toán.
Ứng dụng sách điện tử trong giáo dục phổ thông
Vào ngày 26/06/2013, Công ty cổ phần Sách điện tử giáo dục, thuộc NXB Giáo dục, đã ra mắt bộ sách giáo khoa điện tử đầu tiên tại Việt Nam mang tên Classbook, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong sự phát triển của thị trường sách giáo dục điện tử.
Classbook là giải pháp số hóa toàn bộ nội dung sách giáo khoa (SGK) nhằm hỗ trợ đổi mới giáo dục theo "Chiến lược phát triển giáo dục 2011-2020" Thiết bị này tích hợp 12 bộ SGK phổ thông và sách bổ trợ vào một máy tính bảng 8 inch, nhẹ chỉ 500 gram, cho phép người dùng cập nhật miễn phí các tái bản Ngoài ra, SGK điện tử còn được bổ sung nhiều nội dung đa phương tiện như hình ảnh, video, thí nghiệm ảo và bài tập tương tác Đặc biệt, SGK tiếng Anh hỗ trợ phát âm từ vựng, giúp học sinh dễ dàng luyện đọc và kiểm tra.
Sách giáo khoa điện tử Classbook bao gồm hai phiên bản cho giáo viên và học sinh, trong đó giáo viên có quyền truy cập tự do vào các website, còn học sinh chỉ có thể truy cập vào danh sách website giáo dục hạn chế Điều này giúp giảm bớt gánh nặng quản lý cho nhà trường và phụ huynh, đồng thời ngăn chặn việc học sinh sử dụng máy tính bảng cho mục đích giải trí.
Mặc dù NXB Giáo dục đã ra mắt sản phẩm Classbook với giá 4,8 triệu đồng/chiếc, nhưng mức giá này không phù hợp với nhiều gia đình học sinh Nguyên nhân chủ yếu là do sản phẩm mới được tung ra thị trường với số lượng phát hành hạn chế, dẫn đến chi phí cao Thêm vào đó, NXB Giáo dục cũng không nhận được trợ giá từ nhà nước để giúp đưa sản phẩm đến tay nhiều người dùng hơn Trong khi đó, giá sách giáo khoa điện tử tại Ấn Độ chỉ bằng một phần nhỏ so với sản phẩm này.
Sản phẩm Hoi Can Su FTU hiện đang được bán ra thị trường với mức giá chỉ từ 35 – 40 USD (tương đương 700 – 800 ngàn đồng), nhờ vào sự hỗ trợ từ chính phủ, mặc dù giá thực tế chưa đến 90 USD (khoảng 1,8 triệu đồng).
Tuổi thọ của sách giáo khoa điện tử (SGK) là một vấn đề quan trọng cần xem xét Mặc dù người dùng cần lưu trữ SGK cho cả 12 năm học, tuổi thọ của Classbook chỉ khoảng 5 – 6 năm, buộc người dùng phải mua sách mới Hơn nữa, để cập nhật phiên bản công nghệ phù hợp, người dùng sẽ phải thay sách trong vòng 3 năm.
Dự án SGK điện tử đã nhận được nhiều ý kiến trái chiều ngay sau khi ra mắt, với một số người đánh giá cao giá trị của nó, như việc Classbook được vinh danh là Giải pháp ưu việt 4 sao tại Lễ trao danh hiệu Sao Khuê 2015 Tuy nhiên, nhiều giáo viên và phụ huynh bày tỏ lo ngại về ảnh hưởng đến sức khỏe của học sinh và những rắc rối trong quá trình sử dụng Vì lý do này, sau 2 năm ra mắt, bộ SGK điện tử vẫn chưa được ứng dụng rộng rãi trong ngành giáo dục Việt Nam.
Classbook hiện đang được áp dụng tại một số trường học, đóng vai trò là thiết bị học tập cá nhân và tạo điều kiện kết nối giữa giáo viên và học sinh trong môi trường dạy học tương tác.
Trước khi sách giáo khoa điện tử Classbook ra mắt, nhiều đơn vị đã có kế hoạch phát triển sản phẩm tương tự Từ cuối năm 2010, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã hợp tác với Tập đoàn Viễn thông Quân đội Viettel để triển khai chương trình đầu tư thiết bị và số hóa sách giáo khoa.
Năm 2012, Nhà Xuất bản Giáo dục Việt Nam đã hợp tác với Công ty cổ phần Tiến bộ quốc tế (AIC) và Công ty VTC Online để xuất bản sách giáo khoa điện tử Cùng năm, FPT đã đàm phán với các đơn vị nắm giữ bản quyền nhằm thực hiện kế hoạch số hóa sách giáo khoa Tuy nhiên, đến nay, các dự án này vẫn chưa được triển khai do các doanh nghiệp lo ngại về rủi ro cao liên quan đến các dự án này.
