Giáo trình Dinh dưỡng thức ăn thuỷ sản được biên soạn với mục tiêu nhằm giúp các bạn hiểu được đặc điểm và nhu cầu dinh dưỡng của động vật thuỷ sản, các thành phần chính của thức ăn, sự tiêu hoá và biến dưỡng thức ăn. Trình bày được cách lựa chọn các nguyên liệu, phối chế thức ăn phù hợp cho từng đối tượng nuôi. Mời các bạn cùng tham khảo!
Thức ăn trong thủy sản
Một số khái niệm
Dinh dưỡng là quá trình chuyển hóa thức ăn thành các yếu tố cấu thành cơ thể thông qua các hoạt động sinh lý và hóa học Quá trình này diễn ra trong cơ thể và bao gồm bốn giai đoạn chính: lấy thức ăn, tiêu hóa và hấp thụ, chuyển hóa, và bài tiết.
Tiếp nhận thức ăn: tính từ thời điểm cá rượt đuổi, bắt lấy và đưa thức ăn vào đầu ống tiêu hóa, chưa xảy ra quá trình tiêu quá
Tiêu hóa hấp thu thức ăn
Quá trình tiêu hóa thức ăn bắt đầu từ miệng và diễn ra phức tạp trong ống tiêu hóa, bao gồm dạ dày và ruột, với các giai đoạn tiêu hóa cơ học, hóa học và sinh học Mục tiêu của quá trình này là biến đổi các đại phân tử như protein, lipid và glucid thành các đơn phân như axit amin, axit béo và glucose để cơ thể hấp thu Để đánh giá khả năng tiêu hóa của một loại thức ăn, người ta dựa vào độ tiêu hóa, tức là mức độ tiêu hóa của tôm cá đối với thức ăn cụ thể Thông tin chi tiết về cách xác định độ tiêu hóa sẽ được trình bày trong một chương riêng.
Quá trình hấp thu thức ăn diễn ra ngay sau khi tiêu hóa, trong đó các dưỡng chất chính chủ yếu được hấp thu qua hệ tuần hoàn, trong khi một số dưỡng chất khác được hấp thu qua hệ bạch huyết.
Biến dưỡng thức ăn là quá trình sinh hóa phức tạp, trong đó các dưỡng chất được tiêu hóa và hấp thu, sau đó chuyển hóa thành các chất cần thiết cho trao đổi chất trong cơ thể Để đánh giá hiệu quả của quá trình này, người ta thường dựa vào các chỉ tiêu như hiệu quả tích lũy protein, lipid và glucid.
Thức ăn là các sinh vật hoặc vật chất chứa dinh dưỡng mà động vật có thể tiêu hóa và hấp thụ, giúp duy trì sự sống và xây dựng cấu trúc cơ thể.
Mục đích của nghiên cứu dinh dưỡng động vật thủy sản là tìm hiểu cơ sở khoa học và thực tiễn nhằm tối ưu hóa quá trình chuyển hóa dinh dưỡng từ thức ăn thành chất dinh dưỡng cho cơ thể động vật nuôi Việc áp dụng kiến thức dinh dưỡng vào sản xuất nuôi trồng thủy sản không chỉ tập trung vào kỹ thuật và chất lượng thức ăn mà còn chú trọng đến yếu tố kinh tế để đạt hiệu quả cao nhất.
Thức ăn là cơ sở để cung cấp chất dinh dưỡng và năng lượng cho quá trình dinh dưỡng.
Ý nghĩa, vai trò thức ăn trong thủy sản
Thức ăn đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp chất dinh dưỡng cho quá trình trao đổi chất của động vật thủy sản Thiếu thức ăn sẽ dẫn đến sự ngưng trệ của trao đổi chất, gây nguy hiểm cho sự sống của chúng.
Thức ăn có vai trò quyết định đến năng suất, sản lượng, hiệu quả của nghề nuôi thuỷ sản
Trong nuôi cá, thức ăn chiếm từ 50-80% tổng chi phí, do đó việc sử dụng và quản lý thức ăn một cách hợp lý là rất quan trọng Để chế biến thức ăn cho cá, cần kết hợp nhiều ngành nghề như cơ khí chế tạo, chăn nuôi, chế biến bột cá, chế biến phụ phẩm nông nghiệp, chế biến thực phẩm và chất bổ sung.
Thức ăn đóng vai trò quyết định trong tốc độ tăng trưởng, năng suất và hiệu quả kinh tế của vật nuôi, ngay cả khi các điều kiện nuôi như môi trường, đối tượng nuôi, thời gian nuôi và biện pháp kỹ thuật được giữ nguyên Ảnh hưởng của chế độ dinh dưỡng và thức ăn đôi khi còn vượt trội hơn so với giống và tổ tiên của con vật.
Mối quan hệ giữa thủy sản và dinh dưỡng
Một trong những mục đích kỹ thuật của nuôi thủy sản là nâng cao hiệu quả sản xuất trong thời gian ngắn, liên quan đến tỷ lệ đầu tư vào đất, nước, lao động, con giống và thức ăn Chi phí thức ăn, chiếm 50-80% tổng chi phí lưu động, là một trong những yếu tố chính hạn chế sản lượng Do đó, giảm chi phí thức ăn phụ thuộc vào hiệu quả sử dụng các dưỡng chất của động vật nuôi, điều này rất quan trọng cho sự phát triển bền vững trong ngành nuôi thủy sản.
Chuẩn bị hệ thống nuôi bao gồm việc chọn vị trí thích hợp, thiết kế và xây dựng hệ thống nuôi như ao, bè, và hệ thống nuôi nước chảy, cùng với việc tạo ra các điều kiện cần thiết trước khi thả giống Quản lý và chăm sóc đối tượng nuôi liên quan đến việc điều chỉnh mật độ nuôi, kích cỡ, và thu hoạch Ngoài ra, đầu tư vào phân bón, chất lượng nước, và quản lý sức khỏe của đối tượng nuôi cũng rất quan trọng.
Đặc điểm dinh dưỡng cơ bản của của động vật thuỷ sản
của động vật thuỷ sản
Đặc tính ăn ở một số loài thủy sản
Một số khái niệm về năng lượng sinh học
Sự biến đổi năng lượng trong cơ thể động vật thuỷ sản
thể động vật thuỷ sản
Nhu cầu năng lượng của động vật thuỷ sản
Các yếu tố ảnh hưởng đến nhu cầu năng lượng
Các nguồn thức ăn cung cấp năng lượng
Nhu cầu protein của động vật thuỷ sản
Các yếu tố ảnh hưởng đến nhu cầu acid amin
Phương pháp xác định nhu cầu protein
Nhu cầu lipid của động vật thuỷ sản
Các yếu tố ảnh hưởng đến thành phần acid béo
Phospholipid và nhu cầu Phospholipid
Cholesterol và nhu cầu Cholesterol
2 Chức năng của carbohydrate trong thức ăn động vật thuỷ sản
3 Sự tiêu hoá và biến dưỡng carbohydrate
4 Nhu cầu carbohydrate của động vật thuỷ sản
5 Chất xơ trong động vật thuỷ sản
- Các yếu tố ảnh hưởng đến việc sử dụng vitamin
- Tính chất và nhu cầu vitamin cho động vật thuỷ sản
- Các yếu tố ảnh hưởng đến việc sử dụng khoáng
BIẾN THỨC ĂN THUỶ SẢN
2 Nhóm nguyên liệu cung cấp protein
3 Nhóm nguyên liệu cung cấp năng lượng
5 Các chất phản dinh dưỡng và các chất độc trong nguyên liệu
6 Chế biến thức ăn thuỷ sản
Bài 7: SỬ DỤNG THỨC ĂN
- Một số hình thức cho ăn
- Cho ăn trong điều kiện thông thường
- Cho ăn kết hợp với quản lý các yếu tố khác
3 Dụng cụ thiết bị cho ăn
- Đánh giá mức độ tiếp nhận thức ăn
- Khả năng tiêu hóa một số dưỡng chất trong thức ăn
- Lập kế hoạch cho ăn
- Đánh giá hiệu quả cho ăn
Bài 1 Xây dựng được công thức thức ăn
Bài 2 Nhận diện các loại nguyên liệu và cách làm thức ăn ẩm
Bài 3 Phân tích được một số chỉ tiêu thức ăn
1 Phân tích, đánh giá cảm quan thức ăn viên và thức ăn ẩm
2 Phân tích ẩm độ, lipid và đạm trong nguyên liệu
3 Phân tích ẩm độ, lipid và đạm trong thức ăn
Bài 4 Chuẩn bị thức ăn và cho ăn 4 4 Ôn thi 1 0 1
Thi kết thúc mô đun 1 0 1
Bài viết này cung cấp cho sinh viên những khái niệm cơ bản về dinh dưỡng thức ăn, bao gồm phân loại và nhận diện thức ăn cũng như đặc điểm dinh dưỡng cơ bản của động vật thủy sản Nó nhấn mạnh tầm quan trọng của dinh dưỡng thức ăn đối với sự phát triển và sức khỏe của động vật nuôi.
+ Hiểu được về ý nghĩa và tầm quan trọng của thức ăn trong nuôi trồng thủy sản Đặc điểm, tính chất của từng loại thức ăn
+ Trình bày được đặc điểm dinh dưỡng cơ bản trong nuôi trồng thủy sản
+ Cập nhật được vai trò, tầm quan trọng của thức ăn trong nuôi trồng thủy sản
+ Phân biệt được các loại thức ăn
+ Nhận diện tính ăn một số loài thủy sản nuôi
- Năng lực tự chủ và trách nhiệm: Có định hướng tích cực trong việc sử dụng thức ăn
1 Khái quát nội dung mô đun
Dinh dưỡng thức ăn thủy sản là một lĩnh vực đang phát triển, kế thừa từ dinh dưỡng học ở người và động vật trên cạn Nghiên cứu về dinh dưỡng cho tôm cá bắt đầu từ thập kỷ 40 của thế kỷ trước, khi nghề nuôi thủy sản thâm canh ra đời Tập trung vào hơn 120 loài tôm cá kinh tế, như cá hồi, cá chép, rô phi, tôm sú, cá chình và cá da trơn, việc nghiên cứu nhu cầu dinh dưỡng và thức ăn cho các loài này là rất quan trọng Điều này không chỉ quyết định năng suất nuôi mà còn nâng cao hiệu quả sử dụng thức ăn, hạn chế dịch bệnh và giảm thiểu ô nhiễm môi trường.
Môn học dinh dưỡng thức ăn thủy sản trang bị cho sinh viên kiến thức về thành phần dinh dưỡng trong nguyên liệu thức ăn công nghiệp, quá trình tiêu hóa và chuyển hóa thức ăn thành dưỡng chất cho cá Sinh viên sẽ hiểu rõ vai trò và nhu cầu dinh dưỡng của các đối tượng thủy sản trong từng giai đoạn phát triển từ ấu trùng đến nuôi thịt và vỗ bố mẹ Bên cạnh đó, môn học cũng hướng dẫn cách tính toán khẩu phần ăn, phương pháp cho ăn và quản lý thức ăn, giúp sinh viên áp dụng kiến thức vào thực tiễn nuôi trồng và chế biến thức ăn thủy sản.
2 Thức ăn trong thủy sản
Dinh dưỡng là quá trình chuyển hóa thức ăn thành các yếu tố cần thiết cho cơ thể thông qua các hoạt động sinh lý và hóa học Quá trình này diễn ra bên trong cơ thể và bao gồm bốn giai đoạn chính: lấy thức ăn, tiêu hóa và hấp thu, chuyển hóa, và bài tiết.
Tiếp nhận thức ăn: tính từ thời điểm cá rượt đuổi, bắt lấy và đưa thức ăn vào đầu ống tiêu hóa, chưa xảy ra quá trình tiêu quá
Tiêu hóa hấp thu thức ăn
Quá trình tiêu hóa thức ăn là một chuỗi phức tạp diễn ra từ miệng đến dạ dày và ruột, bao gồm tiêu hóa cơ học, hóa học và sinh học Thức ăn được biến đổi từ các đại phân tử như protein, lipid và glucid thành các đơn phân như axit amin, axit béo và glucose để cơ thể có thể hấp thu Để đánh giá khả năng tiêu hóa của một loại thức ăn, người ta xem xét độ tiêu hóa của nó, tức là mức độ tiêu hóa của tôm cá đối với loại thức ăn cụ thể đó Thông tin chi tiết về việc xác định độ tiêu hóa sẽ được trình bày trong một chương riêng.
Quá trình hấp thu thức ăn diễn ra ngay sau khi tiêu hóa, trong đó các dưỡng chất chính chủ yếu được hấp thu qua hệ tuần hoàn, trong khi một số dưỡng chất khác được hấp thu qua hệ bạch huyết.
Biến dưỡng thức ăn là quá trình chuyển hóa sinh hóa phức tạp của các dưỡng chất trong cơ thể, từ tiêu hóa đến hấp thu, nhằm tạo ra các chất thiết yếu cho trao đổi chất hoặc tích lũy trong cơ thể, cũng như các sản phẩm bài tiết ra ngoài Để đánh giá hiệu quả của quá trình này, người ta thường xem xét chỉ tiêu tích lũy của một số dưỡng chất quan trọng như protein, lipid và glucid.
Thức ăn là những sinh vật hoặc vật chất chứa chất dinh dưỡng, giúp động vật có thể tiêu hóa và hấp thụ để duy trì sự sống và xây dựng cấu trúc cơ thể.
Mục đích nghiên cứu dinh dưỡng động vật thủy sản là để tối ưu hóa quá trình chuyển hóa dinh dưỡng từ thức ăn thành vật chất của cơ thể động vật nuôi Việc áp dụng kiến thức dinh dưỡng vào sản xuất nuôi trồng thủy sản không chỉ tập trung vào chất lượng thức ăn mà còn chú trọng đến yếu tố kinh tế.
Thức ăn là cơ sở để cung cấp chất dinh dưỡng và năng lượng cho quá trình dinh dưỡng
2.2 Ý nghĩa, vai trò thức ăn trong thủy sản
Thức ăn đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp chất dinh dưỡng cho quá trình trao đổi chất của động vật thủy sản Thiếu thức ăn, quá trình trao đổi chất sẽ ngừng lại, dẫn đến cái chết của động vật thủy sản.
Thức ăn có vai trò quyết định đến năng suất, sản lượng, hiệu quả của nghề nuôi thuỷ sản
Trong nuôi cá, thức ăn chiếm từ 50-80% tổng chi phí, vì vậy việc quản lý và sử dụng hợp lý nguồn thức ăn là rất quan trọng Để tối ưu hóa quy trình chế biến thức ăn cho cá, cần kết hợp nhiều lĩnh vực như cơ khí chế tạo, chăn nuôi, chế biến bột cá, chế biến phụ phẩm nông nghiệp, chế biến thực phẩm và các chất bổ sung.
Trong điều kiện nuôi giống nhau về môi trường, đối tượng, thời gian và kỹ thuật, thức ăn đóng vai trò quyết định đến tốc độ tăng trưởng, năng suất và hiệu quả kinh tế Ảnh hưởng của thức ăn và chế độ nuôi dưỡng có thể mạnh hơn cả giống và tổ tiên của con vật.
Mối quan hệ giữa thủy sản và dinh dưỡng
Một trong những mục đích chính của nuôi thuỷ sản là nâng cao hiệu quả sản xuất kinh tế trong thời gian ngắn Sức sản xuất phụ thuộc vào tỷ lệ đầu tư vào các yếu tố như đất, nước, lao động, con giống và thức ăn, so với sản phẩm thu được như cá, tôm, nhuyễn thể Chi phí thức ăn, chiếm từ 50-80% tổng chi phí lưu động, là một trong những yếu tố hạn chế chính trong việc tăng sản lượng Việc giảm chi phí thức ăn liên quan chặt chẽ đến hiệu quả sử dụng các dưỡng chất của động vật nuôi, điều này đóng vai trò quan trọng trong phát triển bền vững ngành nuôi thuỷ sản.
Hoạt động chuẩn bị hệ thống nuôi bao gồm việc chọn vị trí nuôi phù hợp, thiết kế và xây dựng các hệ thống như ao, bè, và hệ thống nuôi nước chảy, cùng với việc tạo điều kiện cần thiết trước khi thả giống Quản lý và chăm sóc đối tượng nuôi liên quan đến việc kiểm soát mật độ nuôi, kích cỡ và thời điểm thu hoạch Đầu tư vào phân bón, chất lượng nước, và chăm sóc sức khỏe cho đối tượng nuôi cũng là những yếu tố quan trọng trong quá trình nuôi trồng.
Hình 1: Mối quan hệ giữa thủy sản và dinh dưỡng 2.3 Phân loại thức ăn
Ngày nay, nuôi trồng thủy sản trên thế giới sử dụng nhiều loại thức ăn đa dạng, phù hợp với các mô hình và đối tượng nuôi ngày càng mở rộng Nguồn thức ăn có thể được cung cấp trực tiếp từ hệ thống nuôi hoặc từ bên ngoài, bao gồm luân trùng, động thực vật phiêu sinh, vi khuẩn, mùn bã hữu cơ, và nhiều loại thực phẩm khác như tôm tép, cá tạp, cua óc, cám gạo, khoai lang, khoai mì, dừa khô, nhuyễn thể, và phụ phẩm từ lò giết mổ gia súc, gia cầm Tất cả các nguồn thức ăn này có thể được phân loại tương đối dễ dàng.
