Đề tài DINH DƯỠNG CHO TRẺ SUY DINH DƯỠNG dưới 6 TUỔI

3

Suy dinh dưỡng ở trẻ em là gì?

Suy dinh dưỡng là tình trạng bệnh lý do cơ thể thiếu hụt các chất dinh dưỡng, đặc biệt là protein và năng lượng Bệnh này thường gặp ở trẻ em dưới 5 tuổi, đặc biệt là trong độ tuổi từ 6 đến 24 tháng Suy dinh dưỡng không chỉ làm tăng nguy cơ nhiễm khuẩn, mà ngược lại, nhiễm khuẩn cũng có thể làm tình trạng suy dinh dưỡng trở nên nghiêm trọng hơn.

Suy dinh dưỡng hiện nay được hiểu là trạng thái dinh dưỡng không cân bằng, bao gồm sự thiếu hụt hoặc thừa thãi năng lượng, protein và các chất dinh dưỡng khác Tình trạng này có tác động tiêu cực đến mô và cơ thể, ảnh hưởng đến hình dáng, kích thước, thành phần cơ thể, chức năng sinh lý và các kết quả lâm sàng.

Suy dinh dưỡng không chỉ đơn thuần là thiếu protein và năng lượng, mà thường đi kèm với sự thiếu hụt nhiều vi chất dinh dưỡng khác Trước đây, thuật ngữ “suy dinh dưỡng protein-năng lượng” được sử dụng để nhấn mạnh tầm quan trọng của protein và năng lượng trong tình trạng này Hiện nay, thuật ngữ “suy dinh dưỡng” được dùng để chỉ tình trạng trẻ em chậm phát triển do thiếu dinh dưỡng.

Tình hình về trẻ em bị suy dinh dưỡng hiện nay

Suy dinh dưỡng đang là vấn đề sức khỏe quan trọng và phổ biến của trẻ em ở các nước đang phát triển cũng như ở nước ta hiện nay.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), có khoảng 500 triệu trẻ em ở các nước đang phát triển bị thiếu dinh dưỡng, dẫn đến 10 triệu ca tử vong mỗi năm Tình trạng suy dinh dưỡng giảm không đồng đều giữa các khu vực, với mối liên hệ giữa giảm suy dinh dưỡng và giảm nghèo đói lương thực Tại Việt Nam, tỷ lệ suy dinh dưỡng trước những năm 90 rất cao, khoảng 50%, với nhiều trường hợp nặng như kwashiorkor và marasmus Tuy nhiên, tỷ lệ này đã giảm trong những năm gần đây; năm 2002, tỷ lệ suy dinh dưỡng ở trẻ em toàn quốc là 30,1%, chủ yếu là nhẹ và vừa, trong khi suy dinh dưỡng nặng rất hiếm Tỷ lệ này cao hơn Thái Lan, Indonesia, Philippines nhưng thấp hơn Myanmar, Lào, Campuchia, Ấn Độ, Bangladesh và Nepal Đến năm 2004, theo Viện Dinh dưỡng Quốc gia, tỷ lệ trẻ em suy dinh dưỡng ở Việt Nam đã giảm xuống còn 26,6%.

Từ năm 2000 – 2004 tỷ lệ trẻ suy dinh dưỡng giảm 1,8%/năm, năm 2007 tỉ lệ trẻ suy

Tại Việt Nam, tình trạng dinh dưỡng ở trẻ em hiện nay đang gặp nhiều vấn đề, với tỷ lệ suy dinh dưỡng chung vào năm 2010 là 17,5% trẻ nhẹ cân, 29,3% trẻ thấp còi và 7,1% trẻ gầy còm Nhóm trẻ từ 6 đến 24 tháng tuổi là đối tượng dễ bị suy dinh dưỡng nhất, do đây là giai đoạn các bé bắt đầu làm quen với chế độ ăn dặm Nếu chế độ ăn dặm không hợp lý, trẻ dễ rơi vào tình trạng suy dinh dưỡng.

Nguyên nhân khiến trẻ bị suy dinh dưỡng

Trẻ dưới 5 tuổi cần dinh dưỡng đầy đủ để phát triển, với nhu cầu cao về chất dinh dưỡng Trẻ dưới 4 tháng tuổi cần bú mẹ hoàn toàn, vì sữa mẹ là thức ăn lý tưởng Từ tháng thứ 5, trẻ bắt đầu ăn thêm thức ăn ngoài sữa mẹ, và việc nuôi dưỡng hợp lý là rất quan trọng để phòng ngừa suy dinh dưỡng Nhiều bà mẹ thường cho trẻ ăn bột muối và thiếu các loại thực phẩm như dầu mỡ, thực phẩm động vật, rau xanh và trái cây, đây là những thói quen cần được cải thiện Để đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng, trẻ cần ăn nhiều bữa nhỏ trong ngày, vì trẻ nhỏ không thể ăn nhiều như người lớn.

Người mẹ bị suy dinh dưỡng trước và trong thai kỳ có thể sinh ra trẻ nhẹ cân và còi cọc Trẻ bị suy dinh dưỡng từ trong bào thai sẽ có nguy cơ cao bị suy dinh dưỡng trong tương lai Ngoài ra, nếu người mẹ tiếp tục ăn uống kém trong những tháng đầu sau sinh, họ có thể gặp phải tình trạng thiếu sữa hoặc mất sữa, khiến trẻ dễ bị suy dinh dưỡng.

Cha mẹ thiếu kiến thức nuôi con có thể dẫn đến nhiều vấn đề trong sự phát triển của trẻ Việc không cho trẻ bú sữa mẹ, cho ăn dặm không đúng cách, và không biết lựa chọn thực phẩm phù hợp có thể ảnh hưởng xấu đến sức khỏe của trẻ Hơn nữa, việc cho trẻ ăn quá ít lần trong ngày và kiêng khem quá mức khi trẻ ốm cũng là những sai lầm nghiêm trọng cần được khắc phục.

Trẻ biếng ăn: Có nhiều lý do như:

Trẻ thường xuyên mắc các bệnh nhiễm trùng có thể dẫn đến tình trạng biếng ăn, do việc sử dụng kháng sinh không chỉ tiêu diệt vi khuẩn gây bệnh mà còn làm giảm số lượng vi khuẩn có lợi trong đường ruột Điều này ảnh hưởng đến quá trình tiêu hóa và hấp thu dinh dưỡng, khiến trẻ gặp khó khăn trong việc ăn uống và hấp thu thức ăn.

Chế biến thức ăn không hợp khẩu vị và lứa tuổi của trẻ.

Cách chăm sóc trẻ không phù hợp (quá căng thẳng dẫn đến biếng ăn tâm lý).

Trẻ em sinh ra trong các gia đình nghèo, không có đủ thực phẩm để ăn Trẻ bị nhiễm ký sinh trùng như giun, sán,…

TIEU LUAN MOI download : skknchat123@gmail.com

Một số nguyên nhân ít gặp gây tiêu hao năng lượng ở trẻ em bao gồm hoạt động thể chất quá mức, sống trong môi trường quá nóng hoặc quá lạnh, và tình trạng sức khỏe nghiêm trọng khiến trẻ cần nhiều dưỡng chất hơn nhưng không được cung cấp đầy đủ.

Phân loại suy dinh dưỡng

Suy dinh dưỡng ở trẻ em được xác định khi chỉ số cân nặng dưới -2SD theo tuổi, cho thấy trẻ bị thiếu hụt dinh dưỡng Tuy nhiên, chỉ số này không cho biết khoảng thời gian trẻ bị thiếu dinh dưỡng Đây là chỉ số cơ bản đầu tiên để phát hiện sớm tình trạng thiếu dinh dưỡng, sau đó cần xem xét các chỉ số khác như chiều cao, BMI và cân nặng theo chiều cao để đánh giá và kết luận tình trạng suy dinh dưỡng của trẻ.

Suy dinh dưỡng cấp tính ở trẻ em được xác định khi trẻ có chiều cao bình thường theo độ tuổi, nhưng chỉ số cân nặng theo chiều cao lại thấp hơn -2SD Điều này cho thấy chế độ ăn uống của trẻ chưa đáp ứng đủ nhu cầu dinh dưỡng cần thiết, dẫn đến tình trạng suy dinh dưỡng.

Suy dinh dưỡng mãn tính đã phục hồi khi trẻ có chiều cao dưới -2SD theo tuổi nhưng cân nặng theo chiều cao bình thường, cho thấy trẻ đã từng bị suy dinh dưỡng nặng Tình trạng này ảnh hưởng đến sự phát triển tầm vóc của trẻ, nhưng hiện tại trẻ đã phục hồi Các chuyên gia dinh dưỡng khuyến cáo cần theo dõi trẻ để phòng ngừa nguy cơ béo phì do chiều cao thấp.

Suy dinh dưỡng mãn tính tiến triển được xác định khi trẻ có chỉ số chiều cao dưới -2SD theo tuổi và chỉ số cân nặng theo chiều cao cũng dưới -2SD Điều này cho thấy trẻ đã mắc suy dinh dưỡng trong một thời gian dài và tình trạng này vẫn tiếp tục xấu đi đến hiện tại.

Suy dinh dưỡng bào thai xảy ra khi trẻ sơ sinh có chỉ số cân nặng dưới 2,5 kg, chiều dài dưới 48 cm và chu vi vòng đầu nhỏ hơn 5 cm Những chỉ số này cho thấy trẻ đã bị ảnh hưởng bởi tình trạng dinh dưỡng không đầy đủ trong quá trình mang thai.

Hậu quả suy dinh dưỡng

Trẻ em bị suy dinh dưỡng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời sẽ gặp phải những hậu quả nghiêm trọng, ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe và sự phát triển của trẻ.

Trẻ em có cân nặng thấp theo độ tuổi thường dễ mắc các bệnh như tiêu chảy và viêm phổi Suy dinh dưỡng không chỉ làm tăng tỷ lệ tử vong mà còn để lại những hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe.

Trẻ em chậm tăng cân và không phát triển tầm vóc đồng đều so với bạn bè cùng trang lứa thường gặp phải vấn đề sức đề kháng yếu, dễ mắc bệnh Điều này cũng dẫn đến sự kém linh hoạt và phát triển trí não chậm do thiếu hụt các vi chất dinh dưỡng cần thiết.

TIEU LUAN MOI download : skknchat123@gmail.com

Suy dinh dưỡng làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý về mắt, tạo điều kiện cho những bệnh này phát triển và kéo dài Các bệnh lý này khiến trẻ ăn uống kém, dẫn đến nhu cầu năng lượng gia tăng và làm tình trạng suy dinh dưỡng trở nên nghiêm trọng hơn.

Trẻ em bị suy dinh dưỡng sẽ gặp phải tình trạng chậm phát triển thể chất, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển của tất cả các hệ cơ quan trong cơ thể, đặc biệt là hệ cơ xương.

Suy dinh dưỡng ở trẻ em có thể dẫn đến chậm phát triển tinh thần, đặc biệt trong giai đoạn dưới 6 tuổi, khi não bộ đang phát triển mạnh mẽ Thiếu hụt dinh dưỡng thường liên quan đến việc thiếu nhiều chất thiết yếu, trong đó có chất béo, đường, sắt, iốt và DHA, tất cả đều cần thiết cho sự phát triển não bộ và trí tuệ của trẻ.

Taurine là một yếu tố quan trọng cho sự phát triển của trẻ em, đặc biệt là những trẻ bị suy dinh dưỡng, thường dẫn đến sự chậm chạp và kém giao tiếp xã hội, ảnh hưởng đến khả năng học hỏi và tiếp thu Nếu tình trạng suy dinh dưỡng không được cải thiện qua nhiều thế hệ, tầm vóc dân tộc sẽ chậm tăng trưởng, gây ra nhiều nguy cơ cho xã hội Bên cạnh đó, khả năng lao động thể lực và trí lực của những người suy dinh dưỡng, cả trong quá khứ và hiện tại, không thể đạt mức tối ưu, gây lãng phí nguồn nhân lực cho các nước đang phát triển Hơn nữa, sức khỏe sinh sản của các lớp thanh thiếu niên cũng sẽ bị ảnh hưởng, tác động đến nguồn nhân lực trong tương lai.

Các tổn thương bệnh lý và rối loạn chuyển hoá

Gan: ở trẻ gan thường bị thoái hoá mỡ, tuy nhiên sự thoái hoá này có thể phục hồi nếu được điều trị đúng và kịp thời.

Cơ quan tiêu hóa ở trẻ suy dinh dưỡng cho thấy sự teo tế bào của tuyến tụy và niêm mạc ruột, với hầu hết các trường hợp không có nhung mao nguyên vẹn Tình trạng này dẫn đến giảm hàm lượng các enzyme tiêu hóa, ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng hấp thu dinh dưỡng Thêm vào đó, sự biến đổi hình thái và chức năng của ống tiêu hóa cùng với sự gia tăng vi khuẩn là nguyên nhân chính gây ra tình trạng tiêu chảy thường gặp ở trẻ em trong tình trạng này.

Hệ thống tim mạch có thể gặp vấn đề nghiêm trọng, dẫn đến teo cơ tim và giảm cung lượng tim Trong những trường hợp nặng, bệnh nhân có thể xuất hiện triệu chứng như đầu chi lạnh và tím, mạch nhỏ khó bắt, đồng thời nguy cơ tử vong cũng tăng cao Tuy nhiên, nếu được điều trị kịp thời, khả năng phục hồi mà không để lại di chứng là hoàn toàn có thể.

Não và hệ thống thần kinh phát triển nhanh trong thời kỳ có nguy cơ cao về dinh dưỡng Trẻ em thiếu dinh dưỡng nặng trong hai năm đầu thường có chỉ số phát triển trí tuệ kém hơn rõ rệt so với nhóm trẻ bình thường.

TIEU LUAN MOI download : skknchat123@gmail.com

Hệ thống miễn dịch ở trẻ em bị thiếu dinh dưỡng thường gặp tình trạng teo tuyến ức, hạnh nhân, lách và các tổ chức lympho khác Sự suy giảm miễn dịch chủ yếu do thiếu protein, bên cạnh đó còn có thể do thiếu kẽm và các chất dinh dưỡng thiết yếu khác Điều này dẫn đến sự gia tăng tỉ lệ nhiễm khuẩn ở trẻ em suy dinh dưỡng.

Chuyển hoá glucid: trẻ em thiếu dinh dưỡng có thể xuất hiện tình trạng hạ đường huyết, do đó cần chú ý khi theo dõi điều trị.

Chuyển hoá lipid đóng vai trò quan trọng trong cơ thể, đặc biệt là ở trẻ em Tuy nhiên, trẻ thiếu dinh dưỡng thường gặp khó khăn trong việc hấp thu lipid, dẫn đến ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình hấp thu các vitamin tan trong lipid Một số nghiên cứu chỉ ra rằng trẻ thiếu dinh dưỡng có khả năng hấp thu lipid thực vật tốt hơn lipid động vật Vì vậy, để bổ sung năng lượng cho khẩu phần, nên ưu tiên sử dụng dầu thực vật cho trẻ suy dinh dưỡng.

Chuyển hoá protein bị ảnh hưởng do sự tiết trypsin từ tuyến tuỵ giảm, dẫn đến tiêu hoá protein kém hơn Tuy nhiên, điều này không làm giảm khả năng sử dụng và tích trữ protein trong chế độ phục hồi Sự tổng hợp albumin tại gan cũng bị ảnh hưởng, khiến hàm lượng albumin huyết thanh giảm, thường dưới 30 g/l, trong khi mức bình thường là từ 37,9 đến 40,0 g/l.

Chuyển hóa nước và điện giải đóng vai trò quan trọng trong cơ thể Tình trạng thiếu kali thường xảy ra do ỉa chảy, và điện giải đồ cho thấy sự giảm kali đáng kể Ngoài ra, nồng độ canxi và magiê cũng giảm, trong khi natri vẫn ở mức bình thường.

I.7 Dấu hiện nhận biết trẻ bị suy dinh dưỡng Để đánh giá dinh dưỡng toàn diện cần có ít nhất 3 chỉ số:

Cân nặng theo chiều cao là một yếu tố quan trọng trong việc đánh giá sức khỏe của trẻ Biểu đồ tăng trưởng, được cấp cho trẻ từ sau sinh đến 6 tuổi, giúp theo dõi sự phát triển cân nặng theo độ tuổi Hàng tháng, trẻ sẽ được cân đo tại các cơ sở y tế địa phương, và kết quả sẽ được ghi nhận trên biểu đồ để vẽ đường phát triển cân nặng Nếu trẻ có xu hướng đứng cân liên tục trong 3 tháng với đường phát triển nằm ngang, trẻ có thể đối mặt với nguy cơ suy dinh dưỡng Trẻ được xác định là suy dinh dưỡng khi đường phát triển cân nặng nằm dưới đường chuẩn của biểu đồ Các dấu hiệu cụ thể của tình trạng này cần được chú ý để có biện pháp can thiệp kịp thời.

+ Sự phát triển thể chất thấp-lùn, chậm phát triển thể chất và trí tuệ.

+Trẻ chậm tăng cân hoặc đứng cân trong vòng 2-3 tháng Đây là biểu hiện rõ ràng và dể thấy nhất ở trẻ em

TIEU LUAN MOI download : skknchat123@gmail.com

+ Không lên cân hoặc giảm cân

+ Teo mỡ ở cánh tay, thịt nhẽo, lên cân chậm

+ Biếng ăn, chậm mọc răng

+ Teo nhỏ: mất hết lớp mỡ dưới da bụng.

+Da xanh, tóc thưa rụng dễ gãy, đổi màu, chậm mọc răng, chậm biết đi, quấy khóc

+Ăn kém, hay bị rối loạn tiêu hóa: ỉa phân sống, ỉa chảy, hay mắc các bệnh nhiễm trùng

Thể nặng có thể biểu hiện qua tình trạng phù hoặc teo đét, thường liên quan đến sự thiếu hụt vitamin, dẫn đến các vấn đề như quáng gà, khô giác mạc và loét giác mạc Hiện nay, tình trạng thể nặng rất hiếm gặp.

+ Trẻ thương bị rối loạn giấc ngủ

+Trẻ kém linh hoạt hay quấy khóc,ít vui chơi,hay buồn bực dấu hiệu của tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ em.

Để xác định xem trẻ có bị suy dinh dưỡng hay không, các bà mẹ nên theo dõi cân nặng của trẻ trên biểu đồ phát triển một cách thường xuyên Nếu trẻ không tăng cân trong 2-3 tháng liên tiếp, cần đưa trẻ đến bác sĩ để khám và tìm hiểu nguyên nhân.

8

Nguyên tắc điều trị bằng dinh dưỡng

II.1.1 Suy dinh dưỡng nhẹ và vừa (độ 1 và độ 2) Đối với trẻ suy dinh dưỡng nhẹ (độ 1):

Để hỗ trợ trẻ tăng cân hiệu quả, bà mẹ hoặc người nhà cần điều chỉnh chế độ ăn uống hợp lý và theo dõi sự phát triển của trẻ thông qua "Biểu đồ tăng trưởng" Nên bổ sung thêm các thực phẩm có năng lượng cao như dầu, mỡ, cùng với các nguồn protein động vật như thịt, cá, trứng và sữa, kết hợp với rau xanh để đảm bảo dinh dưỡng toàn diện cho trẻ.

Trẻ em suy dinh dưỡng cần được bổ sung quả tươi giàu vitamin A và các vitamin khác, cùng với các chất khoáng thiết yếu Đối với trẻ còn bú mẹ, việc tiếp tục cho bú là rất quan trọng và không nên cai sữa khi trẻ đang trong tình trạng suy dinh dưỡng Đặc biệt, trẻ suy dinh dưỡng ở mức độ vừa (độ 2) cần được chăm sóc dinh dưỡng đặc biệt để phục hồi sức khỏe.

Suy dinh dưỡng độ 2 có thể được điều trị ngoại trú tại các phòng khám bệnh viện tỉnh, khu vực hoặc trung tâm phục hồi dinh dưỡng Trong quá trình điều trị, cần lưu ý rằng tình trạng này có thể kèm theo bội nhiễm vi khuẩn và cần tư vấn chế độ ăn phù hợp như ở độ 1.

II.1.2 Suy dinh dưỡng nặng ( độ 3)

Trẻ suy dinh dưỡng nặng cần được đưa ngay đến bệnh viện để điều trị kịp thời, vì có thể gặp các biến chứng nguy hiểm như hạ đường huyết, hạ thân nhiệt, rối loạn điện giải, tổn thương tim và nguy cơ tử vong nhanh chóng Việc áp dụng liệu pháp dinh dưỡng hợp lý và kịp thời có tác dụng tích cực trong việc phòng ngừa những biến chứng này.

2.1.2.1 Nguyên tắc khi cho trẻ ăn

- Ăn nhiều bữa trong ngày, những ngày đầu cứ 2 tiếng cho ăn 1 lần.

- Ăn từ loãng đến đặc, từ ít đến nhiều.

- Ăn tăng dần calo (từ 75 – 100 – 150 – 200 kcal/ kg) Khi trẻ ổn định duy trì ở mức 120 kcal/ kg/ ngày.

Nghiên cứu cho thấy, khi cung cấp 100 kcal/kg trọng lượng cơ thể/ngày, cân nặng của trẻ không tăng hoặc chỉ tăng không đáng kể Tuy nhiên, với lượng calo 200 kcal/kg, trẻ suy dinh dưỡng có thể đạt mức tăng trọng tối đa, giúp trẻ bắt kịp đà tăng trưởng, hay còn gọi là "sự lớn bù", với mức tăng khoảng 70 g/kg/tuần.

- Khi nhu cầu protein đã thoả mãn thì năng luợng là yếu tố quyết định sự tăng trọng của trẻ trong phục hồi dinh dưỡng.

Để điều trị trẻ suy dinh dưỡng, cần tăng dần lượng protein từ 1 đến 5 g/kg, duy trì ở mức 3 g/kg khi trẻ đã ổn định Hầu hết các chuyên gia đồng ý rằng việc cung cấp protein với số lượng quá lớn là không cần thiết Thay vào đó, nên sử dụng các loại protein có giá trị sinh học cao như protein từ trứng, sữa, thịt và cá để đảm bảo hiệu quả dinh dưỡng tốt nhất cho trẻ.

2 – 3g rồi tăng dần tối đa là 4 – 5g / kg/ngày Protein cho 4 – 5g / kg và mức năng lợng từ 150 – 200 kcal/ kg/ ngày đã thoả mãn cho “sự lớn bù”

- Nếu bệnh nhân ăn bằng miệng không đủ nhu cầu thì cho ăn bằng bơm qua ống thông hoặc nhỏ giọt dạ dày.

2.1.2.2 Các thực phẩm sử dụng cho trẻ suy dinh dưỡng nặng

Để tăng cường năng lượng cho trẻ, hãy thêm dầu, đường hoặc các loại thực phẩm có năng lượng cao vào sữa, đảm bảo đạt 1kcal/1ml Đối với trẻ còn bú, ngoài việc cho trẻ uống sữa mẹ, nên bổ sung thêm các bữa sữa có đường.

TIEU LUAN MOI download : skknchat123@gmail.com

1.2.1 Nguyên tắc khi cho trẻ ăn 9 1.2.2 Các thực phẩm sử dụng cho trẻ suy dinh dưỡng nặng

ăn thêm bột ngũ cốc nấu với thịt, cá, trứng (thay đổi) + rau + dầu.

Ngoài ra, nên cho trẻ uống thêm các loại nước quả tươi.

II.2 Xây dựng khẩu phần ăn và thực đơn

Suy dinh dưỡng ở trẻ em xảy ra ở nhiều độ tuổi khác nhau, do đó, việc xây dựng khẩu phần ăn và thực đơn cần phải phù hợp với từng độ tuổi Khi tính nhu cầu dinh dưỡng cho trẻ bị suy dinh dưỡng, cần dựa vào tiêu chuẩn của trẻ phát triển bình thường, không tính theo tình trạng hiện tại của trẻ Mục tiêu là giúp trẻ dần dần phục hồi sự phát triển về cân nặng và chiều cao Để xây dựng khẩu phần ăn và thực đơn cho trẻ, cần chú ý đến một số yếu tố quan trọng.

Chú ý đến độ tuổi của trẻ để cung cấp dưỡng chất thiết yếu cho từng giai đoạn phát triển của trẻ.

Chia số bữa ăn của trẻ trong ngày một cách hợp lý về thời gian, tỷ lệ % năng lượng.

Khẩu phần ăn cần phải có sự cân đối và hợp lý về dinh dưỡng, năng lượng (cân đối về protein, lipid, glucid, vitamin và khoáng).

*Cách xây dựng một thực đơn cụ thể

Khi kê thực đơn phải dựa vào các căn cứ sau:

- Nguyên tắc chung của điều trị bằng dinh dưỡng.

- Tuổi và cân nặng thực tế của trẻ.

- Giai đoạn cụ thể của bệnh: giai đoạn đầu hay giai đoạn đang phục hồi.

- Tình trạng chung của trẻ: tốt hay xấu.

- Sữa mẹ có hay không.

- Tính cân đối của khẩu phần.

- Trong khẩu phần phải có đủ các nhóm thực phẩm cung cấp : o Chất bột. o Chất đạm. o Chất béo. o Các vitamin và chất khoáng.

II.2.1 Trẻ dưới dưới 1 tuổi

 Trẻ dưới 6 tháng: (Bú mẹ hoàn toàn)

TIEU LUAN MOI download : skknchat123@gmail.com

Bú sữa mẹ theo nhu cầu của trẻ là rất quan trọng Để đảm bảo mẹ có đủ sữa cho con, cần chú ý đến chế độ dinh dưỡng, bao gồm việc ăn uống đầy đủ, ngủ ngon và làm việc nhẹ nhàng Nếu mẹ không đủ sữa và phải sử dụng sản phẩm thay thế, cần có chỉ định từ bác sĩ.

 Trẻ từ 6 – 12 tháng: (Bú mẹ + ăn bổ sung)

Để đảm bảo dinh dưỡng cho trẻ theo từng độ tuổi, cần tăng số bữa ăn và lượng thức ăn Từ 5 - 6 tháng tuổi, nên cho bé ăn thêm 1 bữa bột loãng mỗi ngày Đến giai đoạn 7 - 9 tháng tuổi, trẻ cần thêm 2 - 3 bữa cháo trong ngày Cuối cùng, trẻ từ 10 - 12 tháng tuổi nên ăn 3 - 4 bữa cháo hàng ngày để phát triển khỏe mạnh.

Để cải thiện chế độ dinh dưỡng cho trẻ, hãy cho trẻ ăn cháo xay trộn sữa với tỷ lệ tăng cường thịt, gạo và rau củ Nếu trẻ không thích cháo trộn sữa, có thể sử dụng sữa cao năng lượng pha với nước sôi, theo hướng dẫn uống 500ml mỗi ngày và cho trẻ ăn bột hoặc cháo xay từ 3-4 bữa/ngày Nếu trẻ ăn ít, có thể tăng số bữa ăn lên Ngoài ra, sử dụng nước giá đậu xanh để làm lỏng thức ăn, với tỷ lệ 10g giá đậu xanh/10g bột (giá đậu xanh giã nhỏ, lọc lấy nước để nấu bột).

Nếu mẹ có đủ sữa: Cho trẻ bú nhiều lần trong ngày và cho trẻ ăn bổ sung theo thực đơn sau:

- Bột gạo và đậu xanh thìa (20g)

12 Bú mẹ giờ Đối với trường hợp mẹ không có sữa: Thay các bữa bú bằng hỗn hợp sữa công thức theo đúng tháng tuổi.

TIEU LUAN MOI download : skknchat123@gmail.com

Sữa bột công thức theo tháng tuổi: pha theo công thức ghi trên nhãn của hộp sữa, cứ

200 ml sữa cho thêm 5ml dầu ăn.

Khi nấu bột: giá đỗ xanh xay hoặc giã lấy nước khoảng 150ml Khi gần ăn bột mới trộn với sữa.

Đậu xanh rang chín, bỏ rỏ là nguyên liệu quan trọng, với lượng 200g Đối với trẻ ăn ít, cần tăng số bữa ăn trong ngày để đảm bảo trẻ tiêu thụ đủ lượng bột và sữa cần thiết.

Trẻ em trong giai đoạn này cần được chăm sóc và cung cấp đầy đủ dưỡng chất để phát triển trí tuệ và thể lực Mẹ nên chuẩn bị khẩu phần ăn cho bé bao gồm các loại thực phẩm cung cấp năng lượng, chất béo, vitamin, chất đạm và khoáng chất cần thiết.

Năng lượng là yếu tố quan trọng cho sự phát triển và hoạt động của trẻ, đặc biệt trong giai đoạn mà trẻ tiêu hao nhiều năng lượng do vui chơi và vận động Nhu cầu năng lượng cho trẻ ở độ tuổi này dao động từ 100-110 calo/kg cân nặng, với trẻ nặng từ 9-13kg cần khoảng 900-1300 calo mỗi ngày Nguồn năng lượng chủ yếu được cung cấp qua các bữa ăn chứa tinh bột như cháo và bột ăn dặm, giúp hỗ trợ sự lớn lên của các tổ chức trong cơ thể trẻ.

Chất béo: Dầu mỡ sẽ cung cấp năng lượng cao cũng như giúp bé ăn ngon hơn.

Do đó, khi nấu cháo, làm bột cho bé mẹ có thể cho thêm một thìa cà phê dầu hoặc mỡ vào.

Để cung cấp đủ lượng đạm cho trẻ từ 1 đến 3 tuổi, mẹ nên ưu tiên các nguồn đạm động vật như thịt, sữa, trứng, cá và tôm, vì chúng giàu acid amin và có giá trị dinh dưỡng cao Nhu cầu chất đạm hàng ngày của trẻ trong độ tuổi này là 28g.

Ở lứa tuổi này, mẹ cần chú trọng bổ sung vitamin A, D, C cho trẻ, giúp phát triển xương, tạo máu và răng, đồng thời tăng cường sức đề kháng Nhu cầu vitamin A khoảng 400-450 mcg/ngày, vitamin D là 400 UI/ngày và vitamin C là 30 mg/ngày.

Bảng II.1 Nhu cầu Vitamin ở trẻ suy dinh dưỡng 1-3 tuổi Nguồn: Internet

TIEU LUAN MOI download : skknchat123@gmail.com

Trẻ 1 tuổi cần nhiều năng lượng và dinh dưỡng hơn so với trẻ nhỏ hơn, do đó tháp dinh dưỡng cho trẻ 1 tuổi được thiết kế đặc biệt Tháp dinh dưỡng này bao gồm các nhóm thực phẩm chính như tinh bột, rau xanh, trái cây, sữa, đạm, chất béo, và muối đường, nhằm đảm bảo cung cấp đầy đủ dưỡng chất cần thiết cho sự phát triển của trẻ.

Xây dựng thực đơn cho trẻ 1 tuổi cần đặc biệt chú ý cân bằng các dưỡng chất

Nhu cầu dinh dưỡng của trẻ 1 tuổi khác biệt rõ rệt so với người lớn Trẻ ở độ tuổi này chưa thể tự ăn tất cả các loại thực phẩm, vì vậy cha mẹ cần bổ sung thêm chất dinh dưỡng vào các món ăn hàng ngày như cháo, bột, mì và cơm để đảm bảo sự phát triển toàn diện cho trẻ.

Giai đoạn từ 1 đến 2 tuổi là thời kỳ nhạy cảm trong sự phát triển của trẻ, và dinh dưỡng trong giai đoạn này đóng vai trò quan trọng, ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện của trẻ.

Theo các chuyên gia về dinh dưỡng, trẻ 1 tuổi cần có chế độ dinh dưỡng với ít nhất

3 bữa chính và xen kẽ thêm vào là 3 - 4 cữ bú sữa mẹ.

Sữa là nguồn dinh dưỡng thiết yếu cho trẻ 1 tuổi, với sữa mẹ và sữa tươi là hai nguồn chính Ngoài việc uống sữa, mẹ nên cho trẻ làm quen với các loại thức ăn mềm như bún, phở, mì và dần dần tập ăn cơm.

Ngoài sữa, cha mẹ cần dần dần tập cho trẻ ăn các loại thực phẩm cung cấp tinh bột khác ngoài cháo và bột Những món ăn mềm như bún, phở, mì, nui và bánh mì là những lựa chọn phù hợp để bắt đầu cho bé tập ăn.

TIEU LUAN MOI download : skknchat123@gmail.com

Hình II.1 Rau, củ, quả cần thiết cho trẻ suy dinh dưỡng 1 – 3 tuổi Nguồn:

Rau củ quả là một phần dinh dưỡng thiết yếu cho trẻ, đặc biệt trong giai đoạn ăn dặm Ngoài việc cho trẻ ăn cháo và bột có bổ sung rau củ, cha mẹ nên cho bé tập ăn rau củ luộc mềm và trái cây cắt nhỏ Việc thay đổi nhiều loại rau xanh và trái cây sẽ giúp cung cấp dinh dưỡng đa dạng, hỗ trợ sự phát triển toàn diện của trẻ.

24

Chăm sóc trẻ bị suy dinh dưỡng

Để đảm bảo an toàn vệ sinh ăn uống cho trẻ, cha mẹ nên cho trẻ ăn thực phẩm đã được nấu chín và uống nước sôi Thức ăn nên được phục vụ ngay sau khi nấu xong, và cần tránh cho trẻ ăn ở những khu vực bụi bặm, như đường xá hay công trường xây dựng, vì đây là những nơi có nguy cơ cao lây nhiễm các bệnh như tiêu chảy và ngộ độc thực phẩm.

Vệ sinh cá nhân cho trẻ là rất quan trọng, bao gồm việc tắm rửa thường xuyên và giữ gìn thân thể sạch sẽ Cha mẹ cần xây dựng thói quen vệ sinh răng miệng cho trẻ, hạn chế đồ ngọt để phòng ngừa sâu răng và viêm lợi Ngoài ra, trẻ cần được nhắc nhở rửa tay trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh, cắt móng tay thường xuyên, và không nên để trẻ tiếp xúc với đất bẩn Tránh cho trẻ mút tay, chạm tay bẩn lên mặt, và không đưa đồ chơi bẩn vào miệng để giảm nguy cơ mắc các bệnh giun sán.

Khích lệ trẻ trong bữa ăn là rất quan trọng; mẹ nên thường xuyên động viên và tạo không khí vui vẻ khi ăn Việc cho trẻ ăn cùng gia đình sẽ giúp trẻ cảm thấy hứng thú hơn với bữa ăn, khi mọi người trò chuyện và cười đùa Mẹ cần tránh quát mắng, dọa nạt hay đánh đập trẻ, vì điều này chỉ tạo áp lực tâm lý, khiến trẻ sợ hãi và có thể dẫn đến tình trạng suy dinh dưỡng nghiêm trọng hơn.

Khi trẻ ốm, đặc biệt là khi gặp vấn đề về tiêu chảy hoặc viêm đường hô hấp, việc xử trí ban đầu tại nhà là rất quan trọng Ngoài việc sử dụng thuốc, chăm sóc và nuôi dưỡng đúng cách sẽ giúp trẻ nhanh chóng hồi phục Nếu trẻ bị nhiễm khuẩn, mẹ cần tránh tự ý cho trẻ sử dụng kháng sinh mà phải tuân theo chỉ dẫn của bác sĩ Đảm bảo trẻ được giữ gìn vệ sinh sạch sẽ, thường xuyên rửa tay chân và tắm rửa là cần thiết Bên cạnh đó, cần chú ý vệ sinh trong chế biến thực phẩm và cho trẻ ăn, cũng như thực hiện định kỳ tẩy giun theo hướng dẫn của y tế.

Tổ chức giáo dục, tư vấn dinh dưỡng tại cộng đồng và tại các gia đình, theo dõi biểu đồ phát triển:

Công tác giáo dục và tư vấn dinh dưỡng là yếu tố then chốt trong việc thay đổi hành vi nuôi dưỡng của các bà mẹ, yêu cầu sự kiên trì và phương pháp đúng đắn Theo dõi biểu đồ phát triển là một công cụ quan trọng trong giáo dục dinh dưỡng, giúp các bà mẹ tự giác và có ý thức hơn trong việc chăm sóc sức khỏe con cái Trong nỗ lực phòng chống suy dinh dưỡng, vai trò của người mẹ là trung tâm, và biểu đồ phát triển hỗ trợ họ trong việc đánh giá chính xác tình trạng sức khỏe của trẻ.

Khuyến khích trẻ em tập thể dục thường xuyên để duy trì quá trình trao đổi chất hiệu quả trong cơ thể Việc tập thể dục không chỉ giúp trẻ khỏe mạnh mà còn hỗ trợ bài tiết các chất độc hại không mong muốn.

Để giúp trẻ em ra khỏi cơ thể và khuyến khích hoạt động thể chất, bạn có thể tổ chức các trò chơi vui nhộn hoặc đưa trẻ đi bơi và đạp xe Những hoạt động này không chỉ giúp trẻ vận động mà còn tạo ra niềm vui, từ đó nâng cao sức khỏe và sự phát triển toàn diện.

Suy dinh dưỡng ở trẻ em có thể được phòng ngừa và khắc phục thông qua việc cải thiện chế độ ăn hàng ngày Cần cung cấp đầy đủ các dưỡng chất phù hợp với tình trạng của trẻ để tránh tình trạng béo phì và các bệnh lý do thừa chất.

Chăm sóc dinh dưỡng và sức khỏe cho bà mẹ có thai và cho con bú

- Quản lý tốt thai nghén và chăm sóc bà mẹ sau khi sinh.

- Thực hiện tư vấn, giáo dục dinh dưỡng cho bà mẹ mang thai.

- Thực hiện bà mẹ uống viên sắt acid folic đầy đủ phòng chống thiếu máu, uống vitamin A liều cao khi khi đẻ.

- Cải thiện bữa ăn gia đình và bữa ăn của bà mẹ có thai và cho con bú.

Trong thời kỳ thai nghén, dinh dưỡng của trẻ hoàn toàn phụ thuộc vào chế độ ăn uống của mẹ, với các dưỡng chất được truyền qua nhau thai Do đó, mẹ bầu cần xây dựng một chế độ ăn uống hợp lý để cung cấp đầy đủ dinh dưỡng cho cả hai Mẹ nên bổ sung thực phẩm chứa tinh bột như cơm, khoai, đậu để đảm bảo trẻ có cân nặng tốt, đồng thời cần cung cấp protein từ thịt, trứng, sữa và đậu để hỗ trợ sự phát triển khung xương và các cơ quan quan trọng như não, tim, gan và phổi.

Mẹ bầu cần bổ sung đầy đủ rau xanh và hoa quả để cung cấp các chất khoáng thiết yếu như sắt, đồng, kẽm, canxi và vitamin, giúp tránh tình trạng thiếu máu, còi xương và các vấn đề về thị lực cho trẻ Trong suốt thai kỳ, việc tăng cân từ 12kg trở lên là rất quan trọng, vì nếu tăng dưới 10kg, mẹ sẽ không có đủ dưỡng chất dự trữ để sản xuất sữa cho con.

Người mẹ cần duy trì chế độ ăn uống hợp lý phù hợp với tình trạng cơ thể và sự phát triển của thai nhi, đảm bảo cung cấp đầy đủ dưỡng chất và năng lượng cho cả mẹ và bé, nhằm ngăn ngừa nguy cơ suy dinh dưỡng bào thai.

Khi mẹ cho con bú, cần đảm bảo chế độ ăn uống đầy đủ và khoa học, với khẩu phần cao hơn bình thường Mẹ nên ăn thêm vài bát cơm, thịt, cá, trứng và rau đậu, cùng với các loại trái cây chín để cung cấp vitamin Các món ăn truyền thống như cháo chân giò gạo nếp và vừng rang muối giã nhỏ ăn với xôi có tác dụng kích thích bài tiết sữa Đồng thời, mẹ nên hạn chế các gia vị như ớt, hành, tỏi để tránh làm sữa có mùi khó chịu, khiến trẻ dễ bỏ bú.

III.3 Nuôi con bằng sữa mẹ

Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng hoàn hảo và tối ưu cho trẻ nhỏ, cung cấp đầy đủ năng lượng và các chất dinh dưỡng thiết yếu như đạm, đường, mỡ và vitamin.

TIEU LUAN MOI download : skknchat123@gmail.com muối khoáng với tỷ lệ thích hợp, phù hợp cho sự hấp thụ và phát triển cơ thể trẻ dưới

1 tuổi Bú mẹ, trẻ sẽ lớn nhanh, phòng nguy cơ suy dinh dưỡng

Trong những năm gần đây, ít có vấn đề nào được quan tâm nhiều trong dinh dưỡng trẻ em bằng vấn đề sữa mẹ.

- Trước hết sữa mẹ là thức ăn hoàn chỉnh, thích hợp nhất đối với trẻ Các chất dinh dưỡng trong sữa mẹ đều dễ hấp thu và đồng hóa.

Sữa mẹ là một dịch thể sinh học tự nhiên vô giá, cung cấp nhiều yếu tố bảo vệ cho trẻ mà không loại thực phẩm nào có thể thay thế Trong sữa mẹ, globulin miễn dịch, đặc biệt là IgA, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ cơ thể trẻ khỏi các bệnh về đường ruột và virus Bên cạnh đó, sữa mẹ còn chứa lysozyme, lactoferrin và các bạch cầu, góp phần tăng cường hệ miễn dịch cho trẻ.

Nuôi con bằng sữa mẹ không chỉ cung cấp dinh dưỡng mà còn tạo cơ hội cho mẹ và con gần gũi nhau, điều này rất quan trọng cho sự phát triển tâm lý hài hòa của trẻ Qua những lần cho con bú, người mẹ có thể quan sát và phát hiện sớm các thay đổi về sức khỏe của trẻ, từ đó có những can thiệp kịp thời khi cần thiết.

Bảng III.1: Thành phần các chất dinh dưỡng trong 100ml sữa mẹ và sữa bò

Casein/tỷ lệ hấp thu tối ưu

TIEU LUAN MOI download : skknchat123@gmail.com

Giá trị dinh dưỡng của sữa mẹ

Sữa mẹ chứa protein với lượng thấp hơn sữa bò nhưng cung cấp đầy đủ các acid amin thiết yếu, dễ tiêu hóa cho trẻ nhỏ Lipid trong sữa mẹ giàu acid béo không no cần thiết, đặc biệt là Alpha-linolenic acid, có thể chuyển hóa thành EPA và DHA, quan trọng cho sự phát triển tế bào thần kinh Mặc dù lượng canxi trong sữa mẹ ít hơn, nhưng dễ hấp thu và đáp ứng nhu cầu của trẻ, trong khi tỷ lệ canxi/phospho trong sữa mẹ cân đối hơn so với sữa bò, giúp trẻ bú mẹ ít bị còi xương Lượng sắt trong sữa mẹ chỉ 0,3mg/l nhưng có giá trị sinh học cao, đủ cho trẻ từ 4-6 tháng tuổi Vitamin trong sữa mẹ cũng đủ cung cấp cho trẻ trong giai đoạn này nếu bà mẹ ăn uống đầy đủ Đặc biệt, sữa mẹ chứa yếu tố miễn dịch quan trọng mà sữa bò không có, như globulin miễn dịch IgA giúp bảo vệ trẻ khỏi bệnh đường ruột và virus, cùng với IgG và IgM hỗ trợ miễn dịch Trong 2 tuần đầu, sữa mẹ chứa tới 4000 bạch cầu/ml, có khả năng tiết IgG, lactoferrin, lysozyme và interferon, bảo vệ trẻ khỏi vi khuẩn Nhờ vào các yếu tố miễn dịch và bạch cầu này, trẻ bú mẹ ít bị nhiễm khuẩn và dị ứng hơn so với trẻ nuôi bằng sữa bò.

Thực hiện ăn bổ sung hợp lý

Trong 4-6 tháng đầu, sữa mẹ là thức ăn hoàn chỉnh nhất đối với đứa trẻ Nhưng từ tháng thứ 5 trở đi, số lượng sữa mẹ không đáp ứng đủ nhu cầu của đứa trẻ đang lớn nhanh Do đó các bà mẹ cho con ăn bổ sung, thông thường ở nước ta là các loại bột, nhất là bột gạo Yêu cầu của thức ăn bổ sung:

- Thức ăn bổ sung cần có đậm độ năng lượng thích hợp ( thức ăn giàu glucid

- Thức ăn bổ sung phải có độ keo đặc thích hợp.( Bột ngũ cốc, khoai )

- Tăng độ hòa tan của thức ăn bổ sung.

Thức ăn bổ sung cần đảm bảo đầy đủ và cân đối các chất dinh dưỡng, đặc biệt là vitamin A, để hỗ trợ sức khỏe cho trẻ em và bà mẹ sau khi sinh Việc cung cấp vitamin A đầy đủ là rất quan trọng nhằm giúp trẻ phát triển toàn diện và tăng cường sức đề kháng.

Trẻ em từ 6 đến 36 tháng tuổi cần được bổ sung vitamin A liều cao hai lần mỗi năm để đảm bảo sức khỏe Ngoài ra, các bà mẹ sau khi sinh nên uống một liều vitamin A 200.000 ĐVQT trong vòng một tháng sau khi sinh để hỗ trợ phục hồi sức khỏe.

TIEU LUAN MOI download : skknchat123@gmail.com

Dinh dưỡng đóng vai trò thiết yếu trong sức khỏe, đặc biệt là ở trẻ em dưới 5 tuổi, ảnh hưởng trực tiếp đến sự tăng trưởng và phát triển của trẻ Thiếu dinh dưỡng có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh, kéo dài thời gian bệnh tật và làm nặng thêm tình trạng sức khỏe Để ngăn ngừa suy dinh dưỡng, cần thay đổi nhận thức của phụ huynh về chế độ ăn uống, xây dựng sức khỏe tốt trước và trong thai kỳ, và phát hiện sớm tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ Việc xây dựng khẩu phần ăn hợp lý, phù hợp với điều kiện gia đình, sẽ giúp trẻ phát triển toàn diện và giảm thiểu nguy cơ suy dinh dưỡng.

TIEU LUAN MOI download : skknchat123@gmail.com

1.WHO; The treatment and management of severe protein – energy malnutrition, Geneva, 1981.

2.WHO; Severe Malnutrition, Management of the child with a serious infection or severe malnutrition, Geneva, 2000, pp: 80 – 91.

1.Đào Ngọc Diễn “Chế độ ăn cho trẻ suy dinh dưỡng, Dinh dưỡng lâm sàng”, NXB Y học 2002, [trang 372 – 385].

2.Viện dinh dưỡng Bảng thành phần thực phẩm Việt Nam, NXB Y học 2007.

3.Hà Huy Khôi (2004), “Dinh dưỡng và vệ sinh an toàn thực phẩm”, [trang 67-69].

4.Nguyễn Lan Anh, “Thực đơn dinh dưỡng cho bé từ 3 – 6 tuổi”, NXB Lao động, [trang 4 – 10].

5 Ths BS Nguyễn Đức Minh, “Suy dinh dưỡng ở trẻ em, nguyên nhân, biện pháp khắc phục”, [truy cập ngày 9/5/2022] https://sites.google.com/site/shopthucphamdinhduong/goc-chia- se/suy- dinh-duong-o-tre-em-nguyen-nhan-bien-phap-khac-phuc

6 Bác sĩ Nguyễn Thị Ly, (Ngày 09/11/2020) “Tháp dinh dưỡng cho trẻ 1 tuổi đã là cha mẹ thì cần biết”, [truy cập ngày 9/5/2022], https://medlatec.vn/tin-tuc/thap-dinh-duong-cho-tre-1-tuoi-da-la-cha- me- thi-can-biet-s51-n20450

7 Cleanipedia, (14/9/2021), “Chế độ dinh dưỡng cho bé từ 1-3 tuổi cân bằng giúp tăng đề kháng” [truy cập ngày 8/5/2022], https://www.cleanipedia.com/vn/gia-dinh/che-do-dinh-duong-cho-be-tu- 1-3-tuoi-co-thuc-su-quan-trong.html