BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TƯ PHÁP TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI PHẠM THÙY DƯƠNG XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÀNH CHÍNH TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC (Định hướng nghiên cứu) HÀ N.
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÀNH CHÍNH
Khái niệm
1.1.1 Định nghĩa xét xử sơ thẩm vụ án hành chính
Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, với quyền lực nhà nước thống nhất và có sự phân công rõ ràng giữa các cơ quan Để đảm bảo sự kiểm soát và đối trọng giữa ba nhánh quyền lực, mỗi nhánh sẽ được thực hiện bởi các cơ quan khác nhau: Quốc hội thực hiện quyền lập pháp, Chính phủ thực hiện quyền hành pháp, và Tòa án nhân dân thực hiện quyền tư pháp.
Cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước từ cơ quan tư pháp đối với cơ quan hành pháp thông qua hoạt động xét xử các vụ án hành chính là rất quan trọng Trong quá trình thi hành pháp luật, các cơ quan hành chính nhà nước ban hành các quyết định hành chính để quản lý xã hội Tuy nhiên, mối quan hệ giữa các cơ quan này thường mang tính mệnh lệnh, dẫn đến khả năng xâm phạm quyền lợi hợp pháp của cá nhân và tổ chức Khi quyền và lợi ích hợp pháp bị xâm phạm bởi các quyết định hành chính, các bên có thể phát sinh tranh chấp hành chính, phản ánh sự không đồng thuận trong hoạt động hành chính nhà nước.
1 Điều 2, Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013.
2 Từ điển giải thích thuật ngữ Luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội, NXB Công an nhân dân, Hà Nội, 1999, tr
Tranh chấp hành chính xảy ra giữa chủ thể quản lý hành chính và đối tượng quản lý hành chính, cho phép các cá nhân và tổ chức phản kháng hợp lý để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình Theo quy định của pháp luật Việt Nam, họ có quyền khiếu kiện đối với hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước Khiếu kiện hành chính được hiểu là quyền tự vệ của đối tượng quản lý, nhằm yêu cầu cơ quan nhà nước giải quyết tranh chấp để bảo vệ quyền lợi bị xâm phạm Hiện nay, có hai phương thức giải quyết tranh chấp hành chính tại Việt Nam: giải quyết khiếu nại hành chính và xét xử vụ án hành chính.
Chủ thể có thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính thường là người đã ban hành quyết định hành chính hoặc thủ trưởng trực tiếp của họ Đối với giải quyết khiếu nại lần đầu, thẩm quyền thuộc về người có quyết định hành chính, trong khi đó, khiếu nại lần hai thuộc về người đứng đầu cơ quan cấp trên Tuy nhiên, quy định này khiến nhiều cá nhân và tổ chức lo ngại về tính khách quan và công bằng trong quá trình giải quyết tranh chấp hành chính Mối quan hệ giữa người khiếu nại và bên bị khiếu nại cũng không đảm bảo sự bình đẳng, khi một bên nắm quyền lực nhà nước Do đó, nhiều cá nhân và tổ chức lựa chọn khởi kiện hành chính khi quyền và lợi ích hợp pháp của họ bị xâm phạm bởi các quyết định hành chính.
2010 ra đời, trước khi khởi kiện hành chính, người khởi kiện phải khiếu nại đến cơ
Theo nghiên cứu của Nguyễn Mạnh Hùng tại Trường Đại học Luật Hà Nội, việc khiếu nại hành chính và giải quyết tranh chấp hành chính ở Việt Nam được quy định rõ ràng Các cá nhân và tổ chức phải trình bày khiếu nại lên cơ quan có thẩm quyền trước khi có quyền khởi kiện ra Tòa án Kể từ khi Luật Tố tụng hành chính 2010 có hiệu lực từ ngày 01/7/2011, người dân có quyền lựa chọn giữa hai phương thức giải quyết tranh chấp nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.
Khởi kiện hành chính là quá trình mà cá nhân hoặc tổ chức yêu cầu tòa án xem xét và giải quyết các vụ án hành chính nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ khi bị xâm phạm bởi các quyết định hành chính, hành vi hành chính, quyết định kỷ luật, hoặc các quyết định liên quan đến khiếu nại trong lĩnh vực cạnh tranh và kiểm toán nhà nước, cũng như danh sách cử tri Tòa án là cơ quan duy nhất có thẩm quyền giải quyết các vụ án hành chính theo thủ tục tố tụng Theo nhiều nhà khoa học, vụ án hành chính được định nghĩa là vụ việc phát sinh khi cá nhân hoặc tổ chức yêu cầu tòa án kiểm tra tính hợp pháp của các quyết định hành chính, nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của họ khỏi sự xâm hại trái pháp luật từ quyền hành pháp Tác giả cho rằng vụ án hành chính chính là vụ việc mà tòa án thụ lý theo yêu cầu khởi kiện của cá nhân hoặc tổ chức.
Bài luận văn thạc sĩ của Nguyễn Thị Bạch Tuyết, dưới sự hướng dẫn của TS Trần Thị Hiền, tập trung vào việc giải quyết vấn đề bồi thường thiệt hại trong các vụ án hành chính Nghiên cứu này không chỉ đề cập đến các vấn đề lý luận mà còn phân tích thực tiễn liên quan đến quy trình bồi thường, nhằm nâng cao hiệu quả và công bằng trong hệ thống pháp luật Việt Nam Nội dung bài viết mang tính cập nhật và có giá trị tham khảo cho các nhà nghiên cứu, luật sư cũng như những người làm công tác tư pháp.
5 Giải quyết vụ án hành chính qua thực tiễn tại thành phố Hà Nội : luận văn thạc sĩ luật học / Nguyễn Văn Bách ;
TS Nguyễn Mạnh Hùng hướng dẫn; Hà Nội, 2016; tr 7.
Giáo trình Luật Tố tụng hành chính Việt Nam, do Trường Đại học Luật Hà Nội biên soạn và xuất bản bởi NXB Công an nhân dân vào năm 2014, cung cấp những quy định quan trọng về quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức khi bị xâm phạm bởi các quyết định hành chính Tài liệu này là nguồn tham khảo hữu ích cho những ai muốn hiểu rõ về quy trình và cách thức bảo vệ quyền lợi trong lĩnh vực luật hành chính.
Trong quá trình giải quyết vụ án hành chính, hoạt động xét xử sơ thẩm của Tòa án là trọng tâm, với các hoạt động như xem xét đơn khởi kiện, thụ lý vụ án, điều tra và thu thập chứng cứ phục vụ cho hoạt động này Tại phiên tòa sơ thẩm, mọi bằng chứng và tài liệu được công khai, cho phép các bên tranh luận một cách bình đẳng, không bị ràng buộc bởi quan hệ bất bình đẳng trong quản lý hành chính Tòa án sẽ xem xét các yêu cầu của người khởi kiện và đưa ra phán quyết dựa trên tính hợp pháp của các quyết định hành chính, hành vi hành chính bị khởi kiện Mục đích chính của phiên tòa là đánh giá tính hợp pháp của các quyết định hành chính và quyết định kỷ luật, cũng như xác định thiệt hại thực tế mà các quyết định này có thể gây ra, nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức Từ đó, có thể định nghĩa xét xử sơ thẩm vụ án hành chính như một quá trình xem xét và đánh giá tính hợp pháp của các quyết định hành chính trong bối cảnh bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên liên quan.
Xét xử sơ thẩm vụ án hành chính là quy trình mà Tòa án có thẩm quyền công khai xem xét vụ án theo trình tự, thủ tục của luật Tố tụng hành chính Mục đích của việc này là đánh giá tính hợp pháp của các quyết định hành chính (QĐHC) và hành vi hành chính (HVHC), nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức bị xâm phạm bởi các QĐHC và HVHC.
1.1.2 Đặc điểm xét xử sơ thẩm vụ án hành chính
- Xét xử sơ thẩm vụ án hành chính là cấp xét xử thứ nhất của thủ tục xét xử hai cấp vụ án hành chính
Xét xử sơ thẩm vụ án hành chính giải quyết tranh chấp trong quản lý hành chính nhà nước, nơi cá nhân và tổ chức bị quản lý có quyền khởi kiện Trong mối quan hệ này, cơ quan nhà nước ban hành các quyết định hành chính (QĐHC) và hành vi hành chính (HVHC) có tính mệnh lệnh, tạo ra sự bất bình đẳng giữa bên có quyền lực và bên không có quyền lực Điều này dẫn đến khả năng quyền và lợi ích hợp pháp của bên không có quyền lực bị xâm phạm Khác với các vụ án dân sự, thương mại hay lao động, chỉ cá nhân, tổ chức bị quản lý mới có quyền khởi kiện, trong khi cơ quan nhà nước không thể bị xâm phạm quyền lợi bởi chính các quyết định của mình.
Hoạt động xét xử sơ thẩm vụ án hành chính diễn ra theo trình tự và thủ tục nghiêm ngặt được quy định bởi luật Tố tụng Hành chính Mọi cơ quan nhà nước phải tuân thủ quy trình pháp lý khi thực hiện nhiệm vụ và quyền hạn của mình Việc tuân thủ đúng quy trình giúp các cơ quan nhà nước thực hiện đầy đủ chức năng mà không làm ảnh hưởng đến nhiệm vụ của các cơ quan phối hợp với Tòa án trong quá trình giải quyết vụ án, đồng thời bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức, cá nhân.
Tố tụng hành chính là một lĩnh vực pháp lý quan trọng, khác biệt với các loại vụ án khác Khi xét xử vụ án hình sự, cần tuân thủ Bộ luật Tố tụng Hình sự, trong khi vụ án dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, và lao động phải theo quy trình và thủ tục quy định trong Bộ luật Tố tụng Dân sự Sự phân biệt này giúp đảm bảo tính chính xác và công bằng trong quá trình xét xử.
Luật Tố tụng hành chính quy định các nguyên tắc cơ bản trong tố tụng hành chính, xác định nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của cơ quan tiến hành tố tụng cùng người tiến hành tố tụng Bên cạnh đó, luật cũng nêu rõ quyền và nghĩa vụ của các cá nhân, tổ chức tham gia tố tụng, cũng như các cơ quan, tổ chức có liên quan Nội dung luật bao gồm trình tự và thủ tục khởi kiện, giải quyết vụ án hành chính, thi hành án hành chính, cũng như quy trình giải quyết khiếu nại và tố cáo trong lĩnh vực tố tụng hành chính.
- Đối tượng xét xử sơ thẩm vụ án hành chính là QĐHC, HVHC.
QĐHC và HVHC là kết quả từ hoạt động quản lý hành chính của cơ quan nhà nước có thẩm quyền Tòa án chỉ có quyền xét xử những vụ án hành chính liên quan đến HVHC và QĐHC có tính cá biệt, trong khi QĐHC quy phạm không thuộc đối tượng xét xử do chúng điều chỉnh nhiều lĩnh vực xã hội, áp dụng cho nhiều đối tượng và không tác động trực tiếp đến quyền lợi hợp pháp của cá nhân, tổ chức.
Nội dung điều chỉnh pháp luật về xét xử sơ thẩm vụ án hành chính
Pháp luật điều chỉnh xét xử sơ thẩm vụ án hành chính bao gồm ba nội dung chính: đối tượng xét xử, thẩm quyền xét xử và thủ tục xét xử Đối tượng xét xử sơ thẩm vụ án hành chính xác định những trường hợp cụ thể được đưa ra xét xử Thẩm quyền xét xử vụ án hành chính quy định cơ quan, tổ chức hoặc cá nhân có quyền thực hiện việc xét xử Cuối cùng, thủ tục xét xử sơ thẩm vụ án hành chính quy định các bước và quy trình cần tuân thủ trong quá trình xét xử.
1.2.1 Đối tượng xét xử sơ thẩm vụ án hành chính
Hoạt động giải quyết vụ án hành chính nhằm mục đích xử lý tranh chấp pháp lý giữa cơ quan quản lý hành chính nhà nước và cá nhân, tổ chức Các tranh chấp này thường phát sinh từ các quyết định hành chính (QĐHC) và hành vi hành chính (HVHC) làm thay đổi hoặc ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan Tòa án có thẩm quyền sẽ xem xét tính hợp pháp của các QĐHC và HVHC, bao gồm việc xác định xem chúng có được ban hành đúng thẩm quyền và hình thức theo quy định của pháp luật hay không.
Theo từ điển Tiếng Việt thì “quyết định" là định một cách chắc chắn, với ý nhất định phải thực hiện” 7
Quyết định hành chính là kết quả thể hiện ý chí quyền lực đơn phương của cơ quan nhà nước có thẩm quyền, bao gồm những người có chức vụ và các tổ chức, cá nhân được Nhà nước trao quyền Quyết định này được thực hiện nhằm thi hành pháp luật, theo trình tự và hình thức do pháp luật quy định, hướng tới việc quản lý hành chính trong lĩnh vực hoặc vấn đề được phân công.
Quyết định hành chính là một loại quyết định pháp luật, thể hiện ý chí và quyền lực của nhà nước trong việc thiết lập các chủ trương, chính sách lớn Nó có vai trò quan trọng trong việc xây dựng quy tắc xử sự và áp dụng pháp luật cho các công việc cụ thể Để hợp pháp, quyết định hành chính phải được ban hành theo đúng thẩm quyền, trình tự và thủ tục mà pháp luật quy định.
7 Từ điển Tiếng Việt, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1997.
8 Từ điển giải thích thuật ngữ luật học, NXB Công an nhân dân, Hà Nội, 1999.
Không phải tất cả quyết định hành chính đều là đối tượng xét xử sơ thẩm vụ án hành chính Để trở thành đối tượng xét xử sơ thẩm, quyết định hành chính phải đáp ứng đầy đủ các yếu tố cần thiết.
Quyết định hành chính được ban hành bởi các chủ thể quản lý hành chính, bao gồm cơ quan hành chính nhà nước, các tổ chức được giao nhiệm vụ quản lý hành chính, hoặc cá nhân có thẩm quyền trong các cơ quan và tổ chức đó.
Cơ quan hành chính nhà nước và người có thẩm quyền trong cơ quan này chủ yếu ban hành các quyết định hành chính để thực hiện nhiệm vụ quản lý hành chính nhà nước Ngoài ra, các cơ quan khác trong bộ máy nhà nước như cơ quan quyền lực, cơ quan xét xử và cơ quan kiểm sát cũng có quyền ban hành quyết định hành chính trong một số trường hợp theo quy định của pháp luật, chẳng hạn như chủ tọa phiên tòa xử phạt vi phạm hành chính Trong những tình huống đặc biệt, tổ chức và các chủ thể được giao nhiệm vụ quản lý hành chính cũng có thể ban hành quyết định hành chính Những quyết định này ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của đối tượng quản lý và có thể trở thành đối tượng xét xử sơ thẩm trong các vụ án hành chính.
- Quyết định hành chính được ban hành theo thủ tục hành chính và có hình thức, tên gọi do pháp luật quy định
Khoản 1 điều 3 Nghị định 63/2010/NĐ-CP về kiểm soát thủ tục hành chính đưa ra khái niệm về thủ tục hành chính như sau“Thủ tục hành chính là trình tự,cách thức thực hiện, hồ sơ và yêu cầu, điều kiện do cơ quan nhà nước, người có thẩm quyền quy định để giải quyết một công việc cụ thể liên quan đến cá nhân, tổ chức” Mục đích của việc ban hành quyết định hành chính là để giải quyết những công việc cụ thể trong quản lý hành chính nhà nước nên quyết định hành chính được ban hành theo thủ tục hành chính do pháp luật hành chính quy định Quyết định hành chính nếu được ban hành theo đúng thủ tục sẽ đảm bảo được quyền, lợi ích hợp pháp lớn nhất cho các cá nhân, cơ quan, tổ chức.
Quyết định hành chính được phân loại theo nội dung và chủ thể ban hành, với các tên gọi khác nhau theo quy định của pháp luật Chủ thể ban hành phải tuân thủ quy định về hình thức và tên gọi của quyết định Chỉ những quyết định hành chính được thể hiện dưới dạng văn bản mới có thể trở thành đối tượng xét xử trong các vụ án hành chính.
Quyết định hành chính cá biệt là văn bản áp dụng pháp luật trong lĩnh vực hành pháp, có tác động trực tiếp đến quyền lợi và lợi ích hợp pháp của cá nhân, cơ quan và tổ chức.
Trong quản lý hành chính nhà nước, có ba loại quyết định hành chính: quyết định chủ đạo, quyết định quy phạm và quyết định cá biệt, trong đó chỉ quyết định cá biệt là đối tượng xét xử vụ án hành chính Quyết định chủ đạo được ban hành để xác định các chủ trương và chính sách lớn về quản lý hành chính cho toàn quốc hoặc các đơn vị hành chính cụ thể Quyết định quy phạm nhằm cụ thể hóa các quy định của luật, tạo sự thống nhất trong áp dụng pháp luật, đồng thời xác định quyền và nghĩa vụ của các bên trong quan hệ hành chính Hai loại quyết định này tác động rộng rãi và không trực tiếp ảnh hưởng đến quyền lợi hợp pháp của cá nhân, tổ chức, do đó không phải là đối tượng xét xử sơ thẩm vụ án hành chính.
Quyết định hành chính cá biệt là văn bản do chủ thể có thẩm quyền ban hành, dựa trên quyết định chủ đạo và quyết định quy phạm, nhằm giải quyết công việc cụ thể trong quản lý hành chính nhà nước Loại quyết định này chỉ ảnh hưởng đến một hoặc một số đối tượng nhất định, thường được áp dụng một lần hoặc trong thời gian ngắn cho đến khi công việc hoàn thành Nó có khả năng phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt quan hệ hành chính cụ thể, tác động trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của đối tượng bị quản lý Khi cá nhân, tổ chức hoặc cơ quan nhận thấy quyền lợi của mình bị xâm phạm bởi quyết định hành chính cá biệt, họ có quyền khởi kiện để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình.
Quyết định hành chính là đối tượng xét xử sơ thẩm trong vụ án hành chính, phải là quyết định cá biệt do cơ quan hành chính nhà nước hoặc người có thẩm quyền ban hành Quyết định này cần tuân thủ đúng tên gọi, hình thức và thủ tục hành chính theo quy định của pháp luật Hành vi hành chính cũng là một yếu tố quan trọng trong quy trình này.
Hành vi hành chính, hay còn gọi là hành vi công vụ, đề cập đến các hành động của cơ quan nhà nước, tổ chức được giao quyền quản lý hành chính, hoặc cá nhân có thẩm quyền trong cơ quan nhà nước Những hành vi này có thể là việc thực hiện hoặc không thực hiện nhiệm vụ, công vụ theo quy định của pháp luật.
Hành vi hành chính là đối tượng xét xử sơ thẩm vụ án hành chính có những đặc điểm sau:
Chủ thể thực hiện hành vi hành chính (HVHC) là cơ quan hành chính nhà nước, người có thẩm quyền trong cơ quan hoặc tổ chức được giao quyền quản lý hành chính Trong quản lý hành chính, các công việc và nhiệm vụ cụ thể thuộc thẩm quyền của cơ quan, tổ chức sẽ được thực hiện bởi cá nhân trong cơ quan đó theo sự phân công, ủy quyền hoặc ủy nhiệm Do đó, hành vi đó được coi là HVHC của cơ quan, tổ chức chứ không phải của cá nhân thực hiện Chủ thể thực hiện HVHC phụ thuộc vào thẩm quyền của cơ quan, tổ chức liên quan, không chỉ dựa vào cá nhân được phân công thực hiện nhiệm vụ.
Vai trò của xét xử sơ thẩm vụ án hành chính
Xét xử sơ thẩm là giai đoạn đầu tiên trong quy trình giải quyết vụ án hành chính, đóng vai trò quan trọng cho các giai đoạn phúc thẩm, tái thẩm và giám đốc thẩm Việc thực hiện xét xử sơ thẩm đúng theo các nguyên tắc và quy định của pháp luật sẽ đảm bảo tính chính xác và công bằng trong quá trình xử lý vụ án.
Tố tụng hành chính đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các đương sự, giúp tránh kháng nghị và kháng cáo Điều này đảm bảo vụ án được giải quyết nhanh chóng và hiệu quả, kịp thời bảo vệ quyền lợi của những người bị quản lý hành chính Tuy nhiên, nếu chất lượng xét xử sơ thẩm không đảm bảo, có thể dẫn đến việc hủy án và xét xử lại, gây kéo dài thời gian tố tụng và tăng chi phí cho các đương sự.
Xét xử vụ án hành chính đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn hành vi vi phạm pháp luật từ các cơ quan quản lý hành chính nhà nước và cán bộ, công chức Hoạt động này do Tòa án nhân dân thực hiện, nhằm kiểm soát quyền lực nhà nước từ phía tư pháp đối với hành pháp Qua việc đánh giá tính hợp pháp của các quyết định hành chính và hành vi hành chính, Tòa án khuyến khích các chủ thể quản lý hành chính nhà nước thận trọng hơn trong việc ban hành quyết định và thực hiện hành vi, từ đó nâng cao chất lượng quản lý và đảm bảo trật tự trong lĩnh vực này.
Hoạt động xét xử vụ án hành chính nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, cơ quan, tổ chức bị quản lý hành chính nhà nước Giải quyết vụ án hành chính là một phương thức hiệu quả để xử lý tranh chấp khi quyền lợi của các bên bị xâm phạm bởi các quyết định hành chính So với khiếu nại hành chính, xét xử vụ án hành chính mang lại tính khách quan, độc lập và chuyên môn cao hơn, vì Tòa án là cơ quan chuyên môn trong việc giải quyết tranh chấp xã hội Do đó, ngày càng nhiều cá nhân và tổ chức lựa chọn con đường tư pháp để giải quyết tranh chấp hành chính.
Hoạt động xét xử vụ án hành chính đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo công bằng xã hội Nhà nước ban hành các quy phạm pháp luật nhằm mang lại sự công bằng cho cá nhân, cơ quan và tổ chức Tuy nhiên, khi các chủ thể quản lý hành chính thực hiện hành vi hành chính hoặc ban hành quyết định hành chính không đúng quy định, quyền lợi của các cá nhân và tổ chức có thể bị xâm phạm, dẫn đến thiệt thòi so với những chủ thể khác Tòa án có quyền xem xét và tuyên hủy một phần hoặc toàn bộ quyết định, yêu cầu chấm dứt hành vi trái pháp luật và thực hiện nhiệm vụ theo quy định Qua đó, hoạt động này góp phần đảm bảo công bằng xã hội cho tất cả cá nhân, cơ quan và tổ chức.
Xét xử sơ thẩm vụ án hành chính không chỉ giải quyết tranh chấp mà còn góp phần hoàn thiện pháp luật về quản lý hành chính nhà nước Trong quá trình này, nếu Tòa án phát hiện văn bản quy phạm pháp luật có dấu hiệu vi phạm Hiến pháp hoặc luật, Tòa có thể kiến nghị cơ quan nhà nước có thẩm quyền xem xét, sửa đổi, bổ sung hoặc bãi bỏ văn bản đó Hành động này giúp nâng cao chất lượng và tính hợp pháp của hệ thống pháp luật trong lĩnh vực quản lý hành chính.
Những yếu tố ảnh hưởng hiệu quả xét xử sơ thẩm vụ án hành chính
Việc nâng cao hiệu quả xét xử sơ thẩm trong các vụ án hành chính là cần thiết nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức, đồng thời đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp Nghị quyết số 49-NQ/TW nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao chất lượng hoạt động tố tụng và tranh tụng tại các phiên tòa, coi đây là bước đột phá trong hoạt động của các cơ quan tư pháp Điều này bao gồm việc đổi mới tổ chức phiên tòa, xác định rõ vai trò và trách nhiệm của những người tham gia tố tụng, nhằm đảm bảo tính công bằng, dân chủ và nghiêm minh Hiệu quả xét xử sơ thẩm vụ án hành chính được hiểu là kết quả đạt được sau quá trình xét xử, trong đó quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức được bảo vệ, quyền hành pháp được kiểm soát hợp lý và trật tự xã hội được duy trì ổn định.
Hiệu quả xét xử sơ thẩm trong các vụ án hành chính chịu ảnh hưởng từ nhiều yếu tố, bao gồm yếu tố kinh tế - xã hội, pháp luật và con người Để nâng cao hiệu quả xét xử, cần xem xét toàn diện các yếu tố này nhằm cải thiện quy trình và kết quả xét xử sơ thẩm.
- Yếu tố kinh tế - xã hội
Một quốc gia có nền kinh tế - xã hội phát triển sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật cho các cơ quan nhà nước, đặc biệt là Tòa án Việc nâng cao cơ sở vật chất và ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động xét xử sẽ hỗ trợ hiệu quả cho các quy trình như thu thập chứng cứ, quản lý hồ sơ và các văn bản quy phạm pháp luật, cũng như tống đạt văn bản tố tụng.
Khi kinh tế - xã hội phát triển, trình độ dân trí và ý thức pháp luật của cá nhân, tổ chức cũng được nâng cao, giúp họ tự bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình Ý thức pháp luật cao đồng nghĩa với việc người dân có kiến thức pháp luật, từ đó có khả năng bảo vệ quyền lợi trong quá trình xét xử vụ án hành chính, đảm bảo việc giải quyết của Tòa án tuân thủ quy định pháp luật Sự phát triển kinh tế - xã hội cũng tạo điều kiện cho nhiều người tiếp cận các tổ chức luật sư, nâng cao khả năng tự bảo vệ hoặc nhờ luật sư hỗ trợ trong tố tụng, từ đó cải thiện hiệu quả giải quyết vụ án hành chính.
Kinh tế nhà nước phát triển sẽ dẫn đến việc nâng cao chế độ đãi ngộ cho các chủ thể tham gia tố tụng, giúp họ tập trung vào công việc chuyên môn Điều này cũng góp phần hạn chế tiêu cực trong hoạt động xét xử, đảm bảo tính khách quan và độc lập trong các vụ án hành chính.
Hoạt động xét xử vụ án hành chính, đặc biệt là xét xử sơ thẩm, cần tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của pháp luật tố tụng hành chính hiện hành Việc xây dựng pháp luật tố tụng hành chính một cách hợp lý và khoa học về thẩm quyền, trình tự, thủ tục, nguyên tắc và thời hạn sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc xét xử diễn ra khách quan Điều này không chỉ bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên đương sự mà còn đảm bảo hiệu quả trong việc giải quyết các vụ án hành chính.
Hoạt động xét xử vụ án hành chính cần dựa vào cả luật tố tụng hành chính và quy định pháp luật về quản lý hành chính nhà nước để đánh giá tính hợp pháp của các quyết định hành chính (QĐHC) và hành vi hành chính (HVHC) Để Tòa án có đủ căn cứ xem xét tính hợp pháp, hệ thống pháp luật hành chính phải thống nhất, toàn diện và đồng bộ, không có mâu thuẫn hay chồng chéo Nếu các quy định pháp luật hành chính mâu thuẫn và chồng chéo, Tòa án sẽ gặp khó khăn trong việc áp dụng quy định để giải quyết vụ án.
Trong giải quyết vụ án hành chính, thẩm phán và hội thẩm nhân dân đóng vai trò quan trọng trong việc xem xét tính hợp pháp của các quyết định hành chính và hành vi hành chính Để đảm bảo việc giải quyết vụ án chính xác, các chủ thể này cần có đủ “tài” và “đức”, trong đó “tài” thể hiện qua trình độ và năng lực nghiệp vụ, chuyên môn, còn “đức” là phẩm chất đạo đức và trách nhiệm nghề nghiệp.
Việc xét xử vụ án hành chính, đặc biệt là xét xử sơ thẩm, là một nhiệm vụ phức tạp đòi hỏi năng lực chuyên môn cao từ các chủ thể có thẩm quyền Các cơ quan hành chính nhà nước quản lý nhiều khía cạnh của đời sống xã hội thông qua pháp luật, với một khối lượng lớn văn bản pháp luật từ luật chính thức đến các văn bản dưới luật Do đó, các thẩm phán và hội thẩm nhân dân cần có kiến thức sâu rộng về quản lý hành chính và kỹ năng xét xử để đảm bảo việc xem xét các quyết định hành chính một cách chính xác.
Để đảm bảo việc xét xử vụ án hành chính được chính xác và hiệu quả, ngoài năng lực chuyên môn, chủ thể có thẩm quyền còn cần có trách nhiệm nghề nghiệp và phẩm chất đạo đức như dũng cảm, thanh liêm và chính trực Hoạt động xét xử phải độc lập và khách quan nhằm bảo vệ công lý, lợi ích nhà nước, cũng như quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức Dù hội đồng xét xử hay thẩm phán có chuyên môn cao đến đâu, nếu thiếu sự khách quan và công tâm, việc xét xử sẽ không đạt được hiệu quả mong muốn.
Để đảm bảo hiệu quả trong hoạt động xét xử sơ thẩm vụ án hành chính, bên cạnh yếu tố “tài” và “đức” của cán bộ tòa án, số lượng cán bộ tham gia giải quyết vụ án cũng cần phải đủ để đáp ứng nhu cầu thụ lý Nếu số lượng thẩm phán quá ít sẽ dẫn đến tình trạng tồn đọng án, kéo dài thời gian giải quyết và ảnh hưởng đến quyền lợi hợp pháp của cá nhân, tổ chức liên quan.
Ngoài thẩm phán và hội thẩm nhân dân, các cá nhân tham gia tố tụng như thư ký tòa, kiểm sát viên, luật sư và giám định viên cũng cần tuân thủ quy định pháp luật về tố tụng hành chính Việc thực hiện đúng các quy định về đạo đức nghề nghiệp, nhiệm vụ và quyền hạn của từng chủ thể là cần thiết để đảm bảo hiệu quả trong xét xử sơ thẩm vụ án hành chính.
Xét xử là chức năng cơ bản của Tòa án nhằm bảo vệ công lý và quyền con người, quyền công dân Hoạt động xét xử vụ án hành chính do Tòa án thực hiện nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong trường hợp có tranh chấp hành chính Xét xử sơ thẩm là quá trình Tòa án đưa vụ án hành chính ra xét xử công khai theo quy định của luật Tố tụng hành chính, nhằm đánh giá tính hợp pháp của quyết định hành chính và hành vi hành chính Qua đó, có thể phân biệt xét xử sơ thẩm với các giai đoạn khác trong thủ tục xét xử vụ án hành chính.
Trong phần I của luận văn, tác giả định nghĩa xét xử sơ thẩm vụ án hành chính và phân tích các đặc điểm của nó Xét xử vụ án hành chính phát sinh từ tranh chấp hành chính, được thực hiện theo trình tự và thủ tục quy định trong luật Tố tụng hành chính Đối tượng xét xử bao gồm quyết định hành chính và hành vi hành chính, với mục đích chính là giải quyết các tranh chấp này một cách công bằng và hợp pháp.
Xét xử sơ thẩm vụ án hành chính tại Tòa án nhân dân thành phố Hà Nội được xác định qua các nội dung cơ bản, khái niệm và đặc điểm cụ thể Những yếu tố này là cơ sở quan trọng để xem xét và đánh giá thực trạng pháp luật hiện hành cũng như thực tiễn xét xử trong lĩnh vực này.
THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÀNH CHÍNH VÀ THỰC TIỄN XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÀNH CHÍNH TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HÀ NỘI
Thực trạng pháp luật hiện hành về xét xử sơ thẩm vụ án hành chính
Đối tượng xét xử trong vụ án hành chính, đặc biệt là trong giai đoạn sơ thẩm, không được quy định cụ thể trong Luật Tố tụng hành chính hiện hành.
2015, sửa đổi, bổ sung năm 2019 nhưng được quy định gián tiếp trong quy định về giải thích từ ngữ (Điều 3) và thẩm quyền của Tòa án (Điều 30).
Cụ thể, Điều 30 Luật Tố tụng hành chính quy định:
“Điều 30 Khiếu kiện thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án
1 Khiếu kiện quyết định hành chính, hành vi hành chính, trừ các quyết định, hành vi sau đây: a) Quyết định hành chính, hành vi hành chính thuộc phạm vi bí mật nhà nước trong các lĩnh vực quốc phòng, an ninh, ngoại giao theo quy định của pháp luật; b) Quyết định, hành vi của Tòa án trong việc áp dụng biện pháp xử lý hành chính, xử lý hành vi cản trở hoạt động tố tụng; c) Quyết định hành chính, hành vi hành chính mang tính nội bộ của cơ quan, tổ chức.
2 Khiếu kiện quyết định kỷ luật buộc thôi việc công chức giữ chức vụ từ Tổng Cục trưởng và tương đương trở xuống.
3 Khiếu kiện quyết định giải quyết khiếu nại về quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh, quyết định giải quyết khiếu nại trong hoạt động kiểm toán nhà nước.
4 Khiếu kiện danh sách cử tri.”
Đối tượng xét xử sơ thẩm trong vụ án hành chính bao gồm Quyết định hành chính (QĐHC) và Hành vi hành chính (HVHC) Tuy nhiên, không phải tất cả QĐHC và HVHC đều thuộc thẩm quyền xét xử của Tòa án Luật Tố tụng hành chính đã quy định cụ thể những QĐHC và HVHC không nằm trong phạm vi xét xử của Tòa án, nhằm đảm bảo tính hợp pháp và hiệu quả trong quá trình giải quyết tranh chấp hành chính.
Năm 2015 và những sửa đổi, bổ sung năm 2019 đã đưa ra các quy định hành chính (QĐHC) và hành vi hành chính (HVHC) không thuộc thẩm quyền, nhằm mở rộng tối đa đối tượng khởi kiện vụ án hành chính mà không cần giải thích chi tiết Cụ thể, đối tượng được xét xử sơ thẩm trong vụ án hành chính bao gồm nhiều thành phần khác nhau.
- Thứ nhất, quyết định hành chính
Khoản 1, Điều 3, Luật Tố tụng hành chính năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm
Quyết định hành chính, theo quy định năm 2019, là văn bản do cơ quan hành chính nhà nước hoặc người có thẩm quyền ban hành về vấn đề cụ thể trong quản lý hành chính, và chỉ áp dụng một lần cho một hoặc một số đối tượng cụ thể Tuy nhiên, không phải mọi quyết định hành chính đều có thể bị khởi kiện ra Tòa án Để có thể khởi kiện, quyết định hành chính đó cần đáp ứng đủ các điều kiện, bao gồm việc làm phát sinh, thay đổi, hạn chế, chấm dứt quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân, hoặc có nội dung làm phát sinh nghĩa vụ, ảnh hưởng đến quyền lợi hợp pháp của các bên liên quan.
Quy định của Luật Tố tụng hành chính xác định rõ đặc điểm của đối tượng xét xử sơ thẩm vụ án hành chính Theo luật hiện hành, quyết định hành chính được xem là đối tượng xét xử sơ thẩm, nhưng phải đảm bảo không thuộc trường hợp quy định tại Điều 30 Do đó, để trở thành đối tượng xét xử sơ thẩm vụ án hành chính, quyết định hành chính cần đáp ứng đầy đủ các điều kiện quy định.
11 Khoản 2, Điều 3, Luật Tố tụng hành chính năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2019
Các cơ quan hành chính nhà nước, tổ chức và cá nhân được giao nhiệm vụ quản lý hành chính có quyền ban hành các văn bản, quy định liên quan đến quản lý nhà nước.
(2) Là quyết định hành chính cá biệt được ban hành trong quản lý hành chính nhà nước;
(3) Thường có tên gọi là quyết định, có cơ cấu hình thức của văn bản áp dụng quy phạm pháp luật hành chính
Quyết định hành chính (QĐHC) có tác động trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân và tổ chức theo hai hình thức: thứ nhất, cá nhân hoặc tổ chức là chủ thể bị áp dụng QĐHC; thứ hai, dù không phải là chủ thể bị áp dụng, nhưng quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức vẫn bị ảnh hưởng trực tiếp bởi QĐHC, bao gồm việc phát sinh nghĩa vụ hoặc tác động đến quyền lợi của họ.
(5) QĐHC bị cá nhân có năng lực hành vi Tố tụng hành chính khởi kiện ra Tòa án có thẩm quyền.
Quyết định hành chính (QĐHC) không thuộc phạm vi bí mật nhà nước trong các lĩnh vực quốc phòng, an ninh, ngoại giao theo quy định pháp luật; không phải là quyết định của Tòa án liên quan đến biện pháp xử lý hành chính hoặc hành vi cản trở tố tụng; và cũng không phải là QĐHC mang tính nội bộ của cơ quan, tổ chức QĐHC nội bộ của cơ quan, tổ chức được hiểu là các quyết định liên quan đến chỉ đạo, điều hành thực hiện nhiệm vụ, quản lý tổ chức cán bộ, tài chính, tài sản, cũng như kiểm tra, thanh tra việc thực hiện nhiệm vụ và chính sách đối với cán bộ, công chức, viên chức và các đơn vị thuộc thẩm quyền quản lý.
12 Khoản 2, Điều 3, Luật Tố tụng hành chính năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2019
13 Khoản 6, Điều 3, Luật Tố tụng hành chính năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2019
- Thứ hai, quyết định kỷ luật buộc thôi việc công chức có chức vụ từ Tổng cục trưởng và tương đương trở xuống.
Quyết định kỷ luật buộc thôi việc là một loại quyết định hành chính đặc thù, thể hiện mối quan hệ nội bộ trong cơ quan, tổ chức Do tính chất nghiêm trọng và ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống cá nhân, quyết định này có thể trở thành đối tượng khởi kiện trong vụ án hành chính, nhằm bảo vệ quyền có việc làm của người lao động theo quy định của Hiến pháp và pháp luật.
- Thứ ba, quyết định giải quyết khiếu nại về quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh, quyết định giải quyết khiếu nại về kết luận kiểm toán.
Theo Luật Cạnh tranh 2018, chỉ Chủ tịch Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia có quyền giải quyết khiếu nại về quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia, thuộc Bộ Công Thương, thực hiện chức năng quản lý nhà nước về cạnh tranh Thẩm quyền giải quyết khiếu nại có thể thuộc về Chủ tịch Ủy ban hoặc Hội đồng giải quyết khiếu nại do Chủ tịch thành lập Tất cả quyết định giải quyết khiếu nại đều do cơ quan được trao quyền quản lý hành chính ban hành, do đó việc tách riêng quyết định này khỏi quyết định hành chính theo Khoản 1, Điều 30 Luật Tố tụng hành chính là không cần thiết Đối với quyết định giải quyết khiếu nại trong hoạt động kiểm toán nhà nước, thẩm quyền thuộc về Tổng Kiểm toán nhà nước và các cá nhân được ủy quyền Kiểm toán nhà nước là cơ quan độc lập, không phải cơ quan hành pháp, nên quyết định giải quyết khiếu nại không phải là quyết định hành chính, mở rộng quyền xét xử vụ án hành chính cho Tòa án nhân dân.
- Thứ tư, hành vi hành chính
Theo Khoản 3, Điều 3 của Luật Tố tụng hành chính, hành vi hành chính được định nghĩa là hành vi của cơ quan hành chính nhà nước hoặc cá nhân có thẩm quyền trong các cơ quan này, thực hiện hoặc không thực hiện nhiệm vụ theo quy định pháp luật Hành vi hành chính là đối tượng xét xử sơ thẩm trong các vụ án hành chính, và nó phải tác động đến quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân, đồng thời không thuộc các trường hợp loại trừ tại Khoản 1, Điều này.
30 Luật Tố tụng hành chính Do đó, hành vi hành chính là đối tượng xét xử vụ án hành chính phải có đủ các điều kiện sau:
Cơ quan hành chính nhà nước hoặc người có thẩm quyền trong cơ quan này có trách nhiệm thực hiện hoặc không thực hiện nhiệm vụ, công vụ theo quy định của pháp luật.
Theo Khoản 2, Điều 4 của Quyết định số 01/2021/QĐ-KTNN, Tổng kiểm toán nhà nước quy định rõ về quy trình khiếu nại, khởi kiện và cách thức trả lời kiến nghị trong hoạt động kiểm toán nhà nước Quy định này nhằm đảm bảo tính minh bạch và công bằng trong việc giải quyết các tranh chấp liên quan đến hoạt động kiểm toán, đồng thời bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các tổ chức và cá nhân.
15 Khoản 3, Điều 4, Luật Tố tụng hành chính năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2019
(2) Làm ảnh hưởng đến việc thực hiện quyền, lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân 16 ;