Tính c ấ p thi ế t c ủa đề tài
Bảo hiểm xã hội (bảo hiểm xe cơ giới) đóng vai trò quan trọng trong hệ thống an sinh xã hội của mỗi quốc gia Lịch sử phát triển cho thấy, ở các nước mới phát triển kinh tế thị trường, bảo hiểm xe cơ giới tự nguyện thường được áp dụng với mức độ thấp Khi thị trường lao động ổn định, nhà nước đã quy định bảo hiểm xe cơ giới bắt buộc nhằm bảo vệ quyền lợi người lao động và hỗ trợ doanh nghiệp, đồng thời khuyến khích tham gia bảo hiểm tự nguyện với mức cao hơn Tại Việt Nam, bảo hiểm xe cơ giới đã được triển khai từ những năm 60 của thế kỷ XX, ban đầu chỉ áp dụng cho cán bộ, công nhân viên chức trong khu vực Nhà nước Từ năm 1995, bảo hiểm này mới được mở rộng cho người lao động trong khu vực ngoài Nhà nước, với quy định áp dụng cho những nơi có từ 10 lao động trở lên, và gần đây là từ 1 lao động trở lên Ở những khu vực chưa có quan hệ lao động, lao động nông nghiệp chủ yếu tham gia bảo hiểm tự nguyện.
Bảo hiểm xã hội tự nguyện là chính sách của Nhà nước nhằm giúp những lao động chưa tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc có cơ hội tiếp cận với hệ thống bảo hiểm xe cơ giới Hiện nay, nhiều lao động tự do như nông dân, người tự tạo việc làm và kinh doanh nhỏ không được tham gia bảo hiểm bắt buộc do không có quan hệ lao động Chính sách này hướng đến việc bảo vệ quyền lợi cho những đối tượng này, đảm bảo họ được hỗ trợ trong trường hợp gặp rủi ro.
Theo Tông cục Thống kê (2014), tính đến hết quý 2 năm 2014, cả nước có 1.140,2 nghìn người thiếu việc làm và 876,1 nghìn người thất nghiệp trong tổng lực lượng lao động từ 15 tuổi trở lên Đáng chú ý, 86,3% người thiếu việc làm sống ở khu vực nông thôn, trong khi 54,9% người thất nghiệp sinh sống tại khu vực thành thị Hiện nay, chỉ khoảng 30% lao động tham gia bảo hiểm xe cơ giới BB.
22 lực lượng lao động cả nước, số người không hoặc chưa được tham gia bảo hiểm xe cơ giới bắt buộc hiện còn
Việc thực hiện chính sách bảo hiểm xe cơ giới tự nguyện là rất cần thiết trong bối cảnh hiện nay, đặc biệt để bảo vệ người lao động trong lĩnh vực nông nghiệp và tiểu thủ công nghiệp trước những rủi ro không lường trước.
Rủi ro là một phần không thể tránh khỏi trong cuộc sống Tuy nhiên, số lượng người tham gia bảo hiểm xe cơ giới tự nguyện vẫn còn thấp do nhiều nguyên nhân, bao gồm cả cơ chế và chính sách hiện hành.
Từ khi Luật bảo hiểm xe cơ giới được thực hiện vào năm 2006, chỉ có 175 nghìn người tham gia bảo hiểm, chiếm hơn 0,5% so với tổng số người thuộc diện tham gia bảo hiểm tự nguyện Theo ước tính, hơn 70% trong số này là những người đã từng tham gia bảo hiểm xe cơ giới nhưng không đủ số năm để hưởng chế độ hưu trí, dẫn đến việc họ tham gia bảo hiểm tự nguyện Điều này cho thấy số lượng nông dân và lao động tự do lần đầu tham gia bảo hiểm xe cơ giới tự nguyện vẫn còn rất hạn chế.
Theo dự báo của Phạm Đỗ Nhật Tân (2014), đến năm 2020, lực lượng lao động Việt Nam sẽ đạt khoảng 60 triệu người, với mục tiêu là 30 triệu người tham gia bảo hiểm xe cơ giới Để đạt được mục tiêu này, mỗi năm cần thu hút thêm 2,6 triệu người tham gia vào các loại hình bảo hiểm xe cơ giới Đây là một cơ hội và thách thức lớn trong việc mở rộng độ bao phủ bảo hiểm xe cơ giới tại Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh khủng hoảng kinh tế toàn cầu và quá trình tái cấu trúc mô hình tăng trưởng của đất nước Do đó, cần tập trung hơn vào việc tạo điều kiện thuận lợi để tăng quy mô tham gia bảo hiểm xe cơ giới tự nguyện.
Vĩnh Phúc là một trong những tỉnh phát triển nhanh và toàn diện về kinh tế tại Việt Nam, với thu ngân sách đạt 20.966,5 tỷ đồng và thu nhập bình quân 63 triệu đồng/người vào năm 2014 Sự phát triển kinh tế đã cải thiện mức sống của người lao động trong nông nghiệp và lao động tự do, giúp nhiều người có thu nhập ổn định và khả năng tham gia bảo hiểm xe cơ giới tự nguyện.
Bảo hiểm xã hội tự nguyện, ra đời năm 2008, mang lại cơ hội cho người lao động hưởng lương hưu và đảm bảo cuộc sống khi về già Tuy nhiên, sau 5 năm, số người tham gia bảo hiểm xe cơ giới tại Vĩnh Phúc vẫn hạn chế, chỉ đạt 2.998 người vào năm 2012, chưa đáp ứng được kỳ vọng và tiềm năng Nhiều người dân vẫn chưa được tiếp cận thông tin về bảo hiểm xe cơ giới, do đó cần nghiên cứu và khảo sát nhu cầu để hiểu rõ thực trạng tham gia của người lao động trong tỉnh Nghiên cứu cho thấy sự khác biệt về mức độ tham gia bảo hiểm giữa các nhóm lao động dựa trên mức đóng, số năm tham gia, ngành nghề và khu vực sinh sống Việc thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp bảo hiểm xã hội trong việc tuyên truyền chính sách, cùng với hạn chế về trình độ, nhận thức và thu nhập không ổn định của người lao động, là những nguyên nhân cản trở việc thực hiện chính sách bảo hiểm xe cơ giới tại Vĩnh Phúc.
Phát triển bảo hiểm xã hội, đặc biệt là bảo hiểm xe cơ giới, là xu hướng cần thiết để xây dựng hệ thống an sinh xã hội Tỉnh Vĩnh Phúc, nằm trong vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ, đã chứng kiến sự gia tăng số lượng người tham gia bảo hiểm xe cơ giới qua các năm, từ 89 người năm 2008 lên 3.166 người vào năm 2014 Tuy nhiên, số lượng này vẫn chưa đạt kỳ vọng và tiềm năng, do nhiều người dân chưa được tiếp cận thông tin về bảo hiểm xe cơ giới Nghiên cứu đã chỉ ra các ảnh hưởng và đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển bảo hiểm xe cơ giới tại Vĩnh Phúc.
Kết quả thực hiện bảo hiểm xe cơ giới tự nguyện tại tỉnh Vĩnh Phúc chưa tương xứng với tiềm năng thu hút người tham gia, đặt ra câu hỏi về nguyên nhân của tình trạng này Có thể do những khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực hiện và cơ chế, chính sách chưa đủ hấp dẫn đối với người lao động Để phát triển và mở rộng bảo hiểm xe cơ giới tự nguyện, cần nghiên cứu tình hình thực hiện chính sách và tìm ra nguyên nhân khiến người lao động chưa tham gia Từ đó, đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm thu hút người lao động tham gia bảo hiểm xe cơ giới tại tỉnh Vĩnh Phúc.
M ụ c tiêu nghiên c ứ u
M ụ c tiêu chung
Bài viết nghiên cứu lý luận và thực tiễn phát triển bảo hiểm xe cơ giới, phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển này và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao bảo hiểm xe cơ giới cho người lao động tại tỉnh Vĩnh Phúc.
M ụ c tiêu c ụ th ể
- Góp phần bô sung và làm rõ những vấn đề về cơ sở lý luận và thực tiễn phát triển bảo hiểm xe cơ giới;
Bài viết này đánh giá thực trạng phát triển bảo hiểm xe cơ giới tại tỉnh Vĩnh Phúc, đồng thời phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của loại hình bảo hiểm này đối với người lao động Những yếu tố như nhận thức của người dân, chính sách hỗ trợ từ chính phủ và tình hình kinh tế địa phương sẽ được xem xét kỹ lưỡng để hiểu rõ hơn về tiềm năng và thách thức trong việc mở rộng bảo hiểm xe cơ giới trong khu vực.
- Đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển bảo hiểm xe cơ giới đối với người lao động trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc trong thời gian tới.
Đối tượ ng và ph ạ m vi nghiên c ứ u
Đối tượ ng nghiên c ứ u
Nghiên cứu này tập trung vào các vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến sự phát triển của bảo hiểm xe cơ giới, đồng thời phân tích các nguyên nhân ảnh hưởng đến quá trình phát triển này Việc hiểu rõ những yếu tố này sẽ giúp cải thiện hiệu quả của ngành bảo hiểm xe cơ giới và đáp ứng tốt hơn nhu cầu của người tiêu dùng.
- Đối tượng điều tra: Cơ quan bảo hiểm xã hội; Người lao động đang tham gia và có nhu cầu tham gia bảo hiểm xe cơ giới tự nguyện.
Ph ạ m vi nghiên c ứ u
Nội dung nghiên cứu tập trung vào sự phát triển của bảo hiểm xe cơ giới dành cho người lao động, đặc biệt là các nhóm như người lao động nông thôn, những người tự tạo việc làm, lao động tự do và nông dân Nghiên cứu nhằm tìm hiểu và phân tích những lợi ích cũng như thách thức mà các đối tượng này gặp phải trong việc tiếp cận và sử dụng bảo hiểm xe cơ giới.
Nghiên cứu được thực hiện trong phạm vi tỉnh Vĩnh Phúc, tập trung chủ yếu tại Thành phố Vĩnh Yên, Thị xã Phúc Yên, Huyện Yên Lạc và Huyện Bình Xuyên.
- Phạm vi về thời gian nghiên cứu: Từ 2009 - 2014
Nh ững đóng góp mớ i c ủ a lu ậ n án
Luận án đã hệ thống hóa và làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến phát triển bảo hiểm xe cơ giới, đồng thời phân tích thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển này Ngoài ra, luận án cũng đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển bảo hiểm xe cơ giới cho người lao động tại tỉnh Vĩnh Phúc.
Bài viết này tập trung vào việc hệ thống hóa và làm rõ các vấn đề lý luận liên quan đến phát triển bảo hiểm xe cơ giới, đồng thời phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển của lĩnh vực này Việc hiểu rõ lý luận sẽ giúp nâng cao hiệu quả và chất lượng dịch vụ bảo hiểm xe cơ giới trong bối cảnh thị trường ngày càng cạnh tranh.
Thực trạng phát triển bảo hiểm xe cơ giới tại tỉnh Vĩnh Phúc cho thấy sự tham gia của người lao động còn hạn chế Nghiên cứu mô hình tham gia bảo hiểm xe cơ giới giúp xác định các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định tham gia của người lao động Điều này không chỉ giúp nâng cao nhận thức về bảo hiểm mà còn góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành bảo hiểm trong khu vực.
Luận án đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển chính sách bảo hiểm xe cơ giới, bao gồm tăng cường số lượng người lao động tham gia bảo hiểm tại tỉnh Vĩnh Phúc, nâng cao chất lượng dịch vụ bảo hiểm xe cơ giới, và cải thiện cơ chế chính sách bảo hiểm xe cơ giới cho người lao động ở Vĩnh Phúc, đồng thời áp dụng rộng rãi trên toàn quốc.
PHẦN 2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU
Cơ sở lý lu ậ n v ề b ả o hi ể m xã h ộ i và phát tri ể n bảo hiểm xe cơ giới
M ộ t s ố khái ni ệ m v ề b ả o hi ể m, b ả o hi ể m xã h ộ i, b ả o hi ể m xã h ộ i t ự
Theo Monique (2010), bảo hiểm là một dịch vụ trong đó người được bảo hiểm cam kết trả phí bảo hiểm để đảm bảo rằng trong trường hợp xảy ra rủi ro, họ hoặc bên thứ ba sẽ nhận được khoản bồi thường cho các tổn thất từ người bảo hiểm Người bảo hiểm sẽ chịu trách nhiệm về toàn bộ rủi ro và thực hiện việc bồi thường thiệt hại dựa trên các phương pháp thống kê.
* Khái niệm bảo hiểm xã hội, bảo hiểm xã hội bắt buộc, bảo hiểm xe cơ giới
Bảo hiểm xã hội đã có một lịch sử hình thành và phát triển lâu dài, và sự tồn tại của nó là điều tất yếu trong xã hội hiện đại Có nhiều khái niệm về bảo hiểm xe cơ giới, dẫn đến những cách tiếp cận khác nhau Theo Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) năm 1999, bảo hiểm xe cơ giới được định nghĩa là việc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ gặp rủi ro làm giảm hoặc mất khả năng lao động hoặc việc làm Điều này được thực hiện thông qua quỹ tài chính tập trung, do sự đóng góp của người sử dụng lao động, người lao động và sự bảo trợ của Nhà nước, nhằm đảm bảo an toàn đời sống cho người lao động và gia đình họ, từ đó góp phần vào sự ổn định của xã hội.
Theo Điều 3 Luật Bảo hiểm xã hội năm 2006 của Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, bảo hiểm xã hội được định nghĩa là sự đảm bảo nhằm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ gặp phải tình trạng giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc qua đời, dựa trên việc đóng góp vào quỹ bảo hiểm xã hội.
Theo Điều 3 của Luật Bảo hiểm xã hội năm 2006, Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam quy định rằng bảo hiểm xã hội bắt buộc là hình thức bảo hiểm mà cả người lao động và người sử dụng lao động đều phải tham gia.
Theo Điều 3 của Luật Bảo hiểm xã hội Việt Nam (2006), bảo hiểm xã hội tự nguyện là hình thức bảo hiểm mà người lao động có thể tự nguyện tham gia Người lao động có quyền lựa chọn mức đóng và phương thức đóng phù hợp với thu nhập cá nhân để được hưởng quyền lợi bảo hiểm xã hội.
* Khái niệm phí bảo hiểm xã hội
Phí bảo hiểm xe cơ giới là khoản tiền mà những người tham gia bảo hiểm xe cơ giới đóng góp hàng tháng hoặc định kỳ cho Quỹ bảo hiểm xã hội, theo Trần Quang Hùng và Mạc Văn Tiến (1998).
* Khái niệm quỹ bảo hiểm xã hội
Theo Trần Quang Hùng và Mạc Văn Tiến (1998), trong nền kinh tế thị trường, Quỹ bảo hiểm xe cơ giới là một quỹ tài chính được hình thành từ các khoản đóng góp của người tham gia bảo hiểm xe cơ giới Quỹ này nhằm mục đích chi trả cho những người được bảo hiểm và gia đình họ khi gặp phải tình trạng giảm hoặc mất thu nhập do giảm khả năng lao động hoặc mất việc làm.
* Khái niệm trợ cấp bảo hiểm xã hội
Trợ cấp bảo hiểm xe cơ giới là khoản tiền do Quỹ bảo hiểm xe cơ giới chi trả cho người được bảo hiểm khi họ gặp khó khăn về thu nhập do mất khả năng lao động hoặc thất nghiệp Những người đủ điều kiện theo quy định của pháp luật sẽ nhận được các loại trợ cấp khác nhau, bao gồm trợ cấp một lần, trợ cấp lần đầu, trợ cấp hàng tháng, trợ cấp ngắn hạn và trợ cấp dài hạn.
* Khái niệm người lao động
Theo Điều 6 Bộ Luật Lao động năm 1994, người lao động được định nghĩa là những cá nhân từ 15 tuổi trở lên, có khả năng làm việc, tham gia vào hợp đồng lao động, nhận lương và chịu sự quản lý của người sử dụng lao động.
Nh ững quy định cơ bả n v ề ch ế độ bảo hiểm xe cơ giới ở Vi ệ t Nam
Luật bảo hiểm xã hội được Quốc hội Việt Nam khóa XI thông qua vào ngày 29/6/2006, trong đó chương IV quy định từ Điều 20 đến Điều 27, nhằm đảm bảo quyền lợi cho người lao động và quản lý quỹ bảo hiểm xã hội hiệu quả.
Các quy định từ Điều 69 đến Điều 79 và mục 2 chương VI (từ Điều 98 đến Điều 101) trong các văn bản pháp luật liên quan đã thiết lập cơ sở pháp lý quan trọng cho chế độ bảo hiểm xe cơ giới tại Việt Nam Những quy định này không chỉ định rõ các đối tượng áp dụng bảo hiểm xe cơ giới mà còn góp phần hình thành hệ thống bảo hiểm chính thức trong nước (Chính phủ, 2006).
Quy định tại Điều 2 và Điều 9 Nghị định số 190/2007/NĐ-CP ngày 28 tháng
Theo Nghị định 12 năm 2007 của Chính phủ, người tham gia bảo hiểm xe cơ giới là công dân Việt Nam trong độ tuổi lao động, không thuộc diện áp dụng của pháp luật về bảo hiểm xe cơ giới bắt buộc Những đối tượng không thuộc diện này bao gồm: người lao động làm hợp đồng dưới 3 tháng, cán bộ không chuyên trách cấp xã, người tham gia sản xuất, kinh doanh không hưởng lương trong hợp tác xã, người lao động tự tạo việc làm, và người lao động làm việc có thời hạn ở nước ngoài mà chưa tham gia bảo hiểm xe cơ giới hoặc đã nhận bảo hiểm một lần Đồng thời, người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện cũng có quyền và trách nhiệm cụ thể theo quy định.
* Quyền của người tham gia bảo hiểm xe cơ giới
Theo Nghị định số 190/2007/NĐ-CP, người tham gia bảo hiểm xe cơ giới có quyền được cấp số bảo hiểm xã hội, nhận lương hưu và trợ cấp bảo hiểm kịp thời, hưởng bảo hiểm y tế khi đang nhận lương hưu, yêu cầu tổ chức bảo hiểm cung cấp thông tin về quyền lợi và thủ tục thực hiện bảo hiểm, khiếu nại khi quyền lợi bị vi phạm, và ủy quyền cho người khác nhận lương hưu và trợ cấp.
Người tham gia bảo hiểm xe cơ giới có trách nhiệm thực hiện các quy định bắt buộc, bao gồm việc đóng bảo hiểm xã hội theo quy định của pháp luật Ngoài ra, họ phải thực hiện việc lập hồ sơ bảo hiểm xe cơ giới đầy đủ và chính xác Đồng thời, việc bảo quản số bảo hiểm xã hội cũng cần được thực hiện theo đúng quy định để đảm bảo quyền lợi của người tham gia.
Người tham gia bảo hiểm xe cơ giới tự nguyện có thể chọn một trong ba phương thức đóng phí: hàng tháng, hàng quý hoặc 6 tháng một lần Đối với phương thức đóng hàng tháng, người tham gia phải thực hiện trong 15 ngày đầu; với hình thức đóng hàng quý, thời hạn là 45 ngày đầu; và đối với đóng 6 tháng một lần, thời gian đóng là trong 3 tháng đầu.
Mức đóng bảo hiểm xe cơ giới hàng tháng được tính toán dựa trên tỷ lệ phần trăm của giá trị bảo hiểm Người tham gia bảo hiểm sẽ phải đóng một khoản phí cố định mỗi tháng, tương ứng với tỷ lệ này, nhằm đảm bảo quyền lợi khi có sự cố xảy ra với phương tiện.
(X) với mức thu nhập tháng làm căn cứ đóng bảo hiểm xe cơ giới của người tham gia bảo hiểm xe cơ giới lựa chọn.
* Tỷ lệ đóng bảo hiểm xe cơ giới tự nguyện: Từ tháng 01/2008 – 12/2009 = 16%;
Từ tháng 01/2010 – 12/2011 = 18%; Từ tháng 01/2012 – 12/2013 = 20%; Từ tháng 01/2014 trở đi = 22%.
Mức thu nhập tháng để đóng bảo hiểm xe cơ giới tự nguyện được người tham gia lựa chọn, với mức tối thiểu bằng lương tối thiểu chung và tối đa là 20 lần lương tối thiểu chung.
Mức thu nhập tháng = Lmin + m × 50.000 (đồng/tháng)
Trong đó: Lmin: là mức lương tối thiểu chung; m: là số nguyên lớn hơn hoặc bằng 0 (do người tham gia lựa chọn).
Người tham gia bảo hiểm xe cơ giới tự nguyện có quyền đăng ký lại phương thức đóng hoặc mức thu nhập tháng để làm căn cứ đóng bảo hiểm Tuy nhiên, việc đăng ký lại này chỉ được thực hiện ít nhất sau 6 tháng kể từ lần đăng ký trước, theo quy định của Chính phủ năm 2007.
Vai trò c ủ a b ả o hi ể m xã h ộ i, bảo hiểm xe cơ giới
i) Vai trò của bảo hiểm xã hội, bảo hiểm xe cơ giới đối với cá nhân người lao động và gia đình
Tham gia bảo hiểm xe cơ giới giúp ổn định thu nhập cho người lao động và gia đình, bằng cách trích một khoản phí vào quỹ bảo hiểm Khi gặp rủi ro như ốm đau, thai sản, hay tai nạn lao động, chi phí gia đình sẽ tăng lên Điều này đặc biệt quan trọng khi người lao động về hưu hoặc tạm ngừng làm việc, bởi vì thu nhập sẽ giảm, dẫn đến khó khăn trong cuộc sống kinh tế.
Bảo hiểm xe cơ giới tự nguyện không chỉ mang lại sự yên tâm và tin tưởng cho người tham gia, mà còn nâng cao đời sống tinh thần, góp phần tạo ra một cuộc sống bình yên và hạnh phúc, đặc biệt là cho người lao động khi về già Vai trò của bảo hiểm xã hội và bảo hiểm xe cơ giới trong xã hội là rất quan trọng, giúp bảo vệ quyền lợi và cải thiện chất lượng cuộc sống cho cộng đồng.
Tăng cường mối quan hệ giữa Nhà nước, người sử dụng lao động và người lao động là điều cần thiết trong bảo hiểm xe cơ giới Người lao động tham gia bảo hiểm không chỉ để bảo vệ quyền lợi cá nhân mà còn có trách nhiệm với cộng đồng Trong khi đó, người sử dụng lao động tham gia bảo hiểm nhằm tăng cường sự đoàn kết và chia sẻ rủi ro, đồng thời bảo vệ và ổn định cuộc sống cho các thành viên trong xã hội Mối quan hệ này thể hiện tính nhân văn sâu sắc của bảo hiểm xe cơ giới.
Việc tạo điều kiện cho những người bất hạnh có thêm động lực để vượt qua khó khăn trong cuộc sống không chỉ giúp họ hòa nhập vào cộng đồng mà còn thúc đẩy tính tích cực xã hội Điều này khuyến khích mọi người hướng tới những giá trị chân - thiện - mỹ, từ đó chống lại tư tưởng "Đèn nhà ai nhà ấy rạng" Bảo hiểm xe cơ giới đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng sự hòa đồng giữa mọi người, không phân biệt chính kiến, tôn giáo, chủng tộc hay vị thế xã hội, góp phần hướng tới một xã hội công bằng và văn minh.
Thứ ba, tinh thần đoàn kết và giúp đỡ lẫn nhau trong cộng đồng thể hiện truyền thống tương thân tương ái Sự hỗ trợ những người bất hạnh không chỉ hoàn thiện các giá trị nhân bản của con người mà còn tạo điều kiện cho sự phát triển lành mạnh và bền vững của xã hội.
Bảo hiểm xe cơ giới đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện bình đẳng xã hội, nâng cao điều kiện sống cho người lao động và phân phối lại thu nhập giữa các thành viên trong cộng đồng Nhờ vào cơ chế điều tiết này, người lao động có thể hưởng lợi mà không bị phân biệt theo tầng lớp xã hội.
Đặc điể m và nguyên t ắ c c ủ a bảo hiểm xe cơ giới
Bảo hiểm xã hội tự nguyện là một tiểu hệ thống trong hệ thống bảo hiểm xe cơ giới quốc gia, mang những đặc điểm chung của bảo hiểm xe cơ giới Cả hai loại bảo hiểm này đều dựa trên nguyên tắc chia sẻ rủi ro giữa các thành viên tham gia Mọi người đều phải tham gia vào một hệ thống quy định với các mức đóng góp tạo thành quỹ chung Khi gặp sự cố hoặc rủi ro xã hội được bảo hiểm, các thành viên sẽ được hưởng chế độ Chi phí cho các chế độ này được chi trả từ quỹ bảo hiểm xe cơ giới tự nguyện, được hình thành từ đóng góp của người lao động và một phần hỗ trợ từ nhà nước Tham gia bảo hiểm là tự nguyện nhưng dựa trên các mức phí xác định, và các khoản đóng góp sẽ được đưa vào quỹ để chi trả các chế độ.
Phần "nhàn rỗi tương đối" của Quỹ được đầu tư nhằm tạo ra lợi nhuận, trong khi các chế độ bảo đảm dựa trên hồ sơ đóng góp không phụ thuộc vào tài sản và thu nhập của người tham gia bảo hiểm xe cơ giới Mức đóng góp và mức hưởng được xác định theo tỷ lệ với thu nhập.
* Các nguyên tắc: Cũng theo tác giả Trần Quang Hùng (1993) bảo hiểm xe cơ giới tự nguyện có 7 nguyên tắc.
Mọi người lao động có quyền tham gia bảo hiểm xe cơ giới nếu chưa tham gia bảo hiểm bắt buộc, đồng thời có quyền hưởng lợi từ bảo hiểm xe cơ giới khi có nhu cầu.
Quyền được bảo hiểm xã hội của người lao động là một phần quan trọng của quyền con người Để xây dựng hệ thống bảo hiểm xe cơ giới, Nhà nước cần tạo ra môi trường kinh tế - xã hội, chính sách và luật pháp phù hợp, cùng với tổ chức và cơ chế quản lý cần thiết Người lao động có quyền nhận trợ cấp bảo hiểm xe cơ giới khi có nhu cầu, dựa trên các chế độ xác định liên quan đến việc giảm hoặc mất khả năng lao động hoặc mất việc làm, dẫn đến giảm thu nhập Trong nền kinh tế thị trường, các tình huống này có thể xảy ra thường xuyên và ngẫu nhiên Mặc dù nguyên lý yêu cầu mọi trường hợp như vậy đều phải được bảo hiểm xe cơ giới, nhưng thực tế thường tồn tại khoảng cách lớn giữa nguyên lý và thực tiễn.
Nguyên tắc 2 của bảo hiểm xã hội tự nguyện nhấn mạnh rằng việc hình thành quỹ bảo hiểm xe cơ giới phụ thuộc vào sự đóng góp tự nguyện của người tham gia Để có quỹ bảo hiểm xe cơ giới chi trả trợ cấp, người tham gia cần thực hiện nghĩa vụ tài chính của mình Quỹ này không tồn tại sẵn mà phải được tạo ra thông qua sự đóng góp, nếu không, chính sách bảo hiểm sẽ không thể thực hiện được Do đó, việc thực hiện trách nhiệm đóng góp tài chính là điều kiện tiên quyết để người lao động được hưởng quyền lợi từ bảo hiểm xe cơ giới.
Nguyên tắc 3 nhấn mạnh rằng Nhà nước có trách nhiệm bảo hiểm xe cơ giới cho người lao động, trong khi người lao động cũng cần tự bảo hiểm cho bản thân Trong nền kinh tế thị trường, Nhà nước đóng vai trò quản lý vĩ mô các hoạt động kinh tế - xã hội, nắm giữ mọi điều kiện vật chất và công cụ cần thiết Khi người lao động đối mặt với rủi ro không mong muốn, họ cần nhận thức rằng đó là rủi ro của chính mình Để được bảo hiểm xe cơ giới và chia sẻ rủi ro với người khác, người lao động phải chủ động tham gia bảo hiểm, qua đó tự bảo vệ mình khỏi những rủi ro tiềm ẩn.
Nguyên tắc 4 San sẻ rủi ro theo quy luật số lớn
Nguyên tắc bảo hiểm xe cơ giới dựa trên việc lấy số đông bù số ít, nghĩa là chỉ khi có đủ người tham gia, bảo hiểm mới thực sự có ý nghĩa Số lượng lớn người tham gia tạo ra quỹ bảo hiểm đủ lớn từ những khoản đóng góp nhỏ của mỗi cá nhân, giúp cho nhiều người lao động dễ dàng tham gia Mức đóng góp bảo hiểm xe cơ giới thường thấp và được thực hiện đều đặn bởi số đông Nhờ vào sự đóng góp này, quỹ bảo hiểm có khả năng chi trả các trợ cấp định kỳ cho những người có nhu cầu, như hưu trí tự nguyện, từ đó đảm bảo cuộc sống cho người nghỉ hưu.
Nguyên tắc 5 Kết hợp hài hoà các lợi ích, các khả năng và phương thức đáp ứng nhu cầu bảo hiểm xe cơ giới
Trong bảo hiểm xe cơ giới, các bên tham gia đều có những lợi ích khác nhau, đôi khi mâu thuẫn với nhau Người lao động thường phải chi tiêu phần lớn thu nhập cho nhu cầu sinh hoạt hàng ngày, do đó chỉ có thể dành một phần nhỏ để đóng phí bảo hiểm Nếu họ chọn mức phí bảo hiểm thấp, lợi ích trước mắt sẽ tăng lên, nhưng khi gặp rủi ro như ốm đau, tai nạn hay mất việc, mức trợ cấp sẽ thấp Ngược lại, nếu muốn nhận trợ cấp cao hơn, họ sẽ phải đóng phí bảo hiểm cao hơn, dẫn đến việc giảm chi cho cuộc sống hàng ngày Vì vậy, cần tìm ra giải pháp để hài hòa lợi ích lâu dài của người lao động trong việc xây dựng và điều hành bảo hiểm xe cơ giới.
Nguyên tắc 6 yêu cầu đảm bảo tính thống nhất trong bảo hiểm xe cơ giới trên toàn quốc, đồng thời khuyến khích sự đa dạng và linh hoạt của các thành phần cấu thành trong hệ thống này.
Hệ thống bảo hiểm xe cơ giới của một quốc gia bao gồm nhiều thành phần, trong đó phần lớn do Nhà nước tổ chức và bảo vệ, bao gồm những người hưởng lương từ ngân sách Nhà nước và người lao động trong khu vực kinh tế Hệ thống bảo hiểm xe cơ giới này phải được thực hiện đồng bộ và thống nhất trên toàn quốc.
Nguyên tắc 7 nhấn mạnh rằng việc phát triển và mở rộng bảo hiểm xe cơ giới cần phải tương thích với điều kiện kinh tế - xã hội trong từng giai đoạn phát triển Đồng thời, điều này cũng phải phù hợp với khả năng tham gia của đa số người lao động, đảm bảo tính khả thi và hiệu quả trong việc bảo vệ quyền lợi của họ.
Sự phát triển của bảo hiểm xe cơ giới thể hiện qua nhiều yếu tố như cấu trúc hệ thống, số lượng và loại hình trợ cấp, mức trợ cấp, thời gian nghỉ việc để nhận trợ cấp, và mức phí đóng Việc lựa chọn và cân nhắc cẩn thận các bước đi trong quá trình này là rất quan trọng để tránh những trục trặc không mong muốn.
Cơ sở khoa h ọ c c ủ a s ự phát tri ể n bảo hiểm xe cơ giới
Con người có nhiều loại nhu cầu khác nhau, nhưng có thể phân chia thành nhu cầu thiết yếu và nhu cầu ít thiết yếu hơn Nhu cầu thiết yếu là phổ biến cho tất cả mọi người trong xã hội, trong khi nhu cầu ít thiết yếu hơn phụ thuộc vào hoàn cảnh cá nhân hoặc nhóm xã hội Mức độ thỏa mãn các nhu cầu này phụ thuộc vào khả năng kinh tế của từng thời kỳ Các nhà xã hội học và tâm lý học đều đồng thuận rằng nhu cầu là nguồn gốc của mọi hành động của con người (Đoàn Văn Chúc, 1997).
Nhu cầu con người bao gồm hai khía cạnh chính: sinh học và xã hội Trong bối cảnh thu nhập thấp và mức sống chưa cao, con người thường ưu tiên thỏa mãn những nhu cầu thiết yếu Khi thu nhập tăng và mức sống cải thiện, nhu cầu cao hơn sẽ dần được đáp ứng Tuy nhiên, khi mức sống nâng cao, nhu cầu mới sẽ phát sinh, dẫn đến sự đa dạng và phong phú trong nhu cầu Điều này cho thấy nhu cầu là một mục tiêu linh hoạt, trong khi việc thỏa mãn nhu cầu chỉ là các phương tiện để đạt được mục tiêu đó Ngay cả trong những nhu cầu thiết yếu, không phải ai cũng có thể thỏa mãn ngay lập tức, mà thường cần có các mức độ thỏa mãn dần dần, bắt đầu từ mức tối thiểu trước khi nâng cao hơn Mối quan hệ giữa nhu cầu và mức độ thỏa mãn nhu cầu có thể được biểu diễn qua một đường cong đồ thị.
- y: khả năng đáp ứng nhu cầu (mức độ)
- a: nhu cầu được đáp ứng
Nguồn: Trần Văn Hùng và Mạc Văn Tiến (1998)
Để có được của cải vật chất, con người cần lao động, và để lao động, sức khỏe và khả năng lao động là điều kiện thiết yếu Tuy nhiên, không phải người lao động nào cũng có đủ sức khỏe và may mắn để hoàn thành công việc và tạo dựng cuộc sống hạnh phúc cho bản thân và gia đình Trong thực tế, ai cũng có thể gặp rủi ro như ốm đau, tai nạn, hay khó khăn trong công việc do nhiều yếu tố khác nhau Khi gặp phải những tình huống này, nhu cầu thiết yếu vẫn tồn tại và thậm chí gia tăng, dẫn đến sự cần thiết phải tìm ra giải pháp Để giảm bớt khó khăn cho bản thân và gia đình, người lao động cần sự hỗ trợ từ cộng đồng và các tổ chức xã hội Sự hỗ trợ này không chỉ là lời động viên mà cần phải có nguồn vật chất thiết yếu, nhằm phục hồi sức khỏe và duy trì khả năng lao động, giúp giảm bớt khó khăn trong các trường hợp ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, mất việc làm, và khi về già.
Bảo hiểm xe cơ giới đã trở thành một nhu cầu thiết yếu trong xã hội, khi mọi thành viên đều nhận thấy tầm quan trọng của việc tham gia vào hệ thống này và bảo vệ quyền lợi cho người lao động Điều này không chỉ khẳng định quyền lợi của người lao động mà còn phù hợp với Tuyên ngôn nhân quyền của Liên hợp quốc, nhấn mạnh rằng "tất cả mọi người đều có quyền hưởng Bảo hiểm xã hội" Sự phát triển của bảo hiểm xe cơ giới phản ánh nhu cầu khách quan và quyền lợi chính đáng của mỗi cá nhân trong xã hội hiện đại.
Trong lĩnh vực bảo hiểm xe cơ giới, có hai nhóm nhu cầu cơ bản: nhu cầu chung của toàn bộ hệ thống bảo hiểm xe cơ giới và nhu cầu phát sinh riêng biệt từ từng trường hợp bảo hiểm cụ thể.
Hệ thống bảo hiểm xe cơ giới bao gồm hai loại nhu cầu chính: nhu cầu tiềm năng và nhu cầu hiện hữu Nhu cầu tiềm năng phản ánh những mong muốn chưa được đáp ứng, trong khi nhu cầu hiện hữu thể hiện những yêu cầu cụ thể mà người tiêu dùng đang tìm kiếm trong dịch vụ bảo hiểm xe.
Nhu cầu tiềm năng liên quan đến các đặc tính nhân khẩu học của dân số, bao gồm số lượng và cơ cấu dân số, đóng vai trò quan trọng trong việc xác định nhóm đối tượng tham gia bảo hiểm xe cơ giới Việc dự báo nhóm lao động nào sẽ tham gia bảo hiểm và nhóm nào chưa thể tham gia là cần thiết để tính toán lượng vật chất tối thiểu cần thiết nhằm đáp ứng nhu cầu Nếu nhu cầu vượt quá khả năng thanh toán của xã hội, cần có giải pháp để điều chỉnh mức độ tham gia bảo hiểm, như chỉ quy định lao động trong các hợp tác xã hoặc lao động thủ công Hiện tại, bảo hiểm xe cơ giới chưa bao gồm một số rủi ro như ốm đau hay thai sản, mà chỉ tập trung vào bảo hiểm hưu trí.
Nhu cầu hiện hữu trong bảo hiểm xe cơ giới liên quan đến các đặc tính của lực lượng lao động, bao gồm số lượng, cơ cấu theo độ tuổi, giới tính, tình trạng hôn nhân, nghề nghiệp và điều kiện làm việc Trong nền kinh tế thị trường, mọi người lao động đều có quyền tham gia bảo hiểm xe cơ giới, do đó, nhu cầu này cần được xác định dựa trên số lượng và cơ cấu lao động Hoạt động bảo hiểm xe cơ giới phải hướng tới việc đáp ứng nhu cầu của những người lao động chưa tham gia bảo hiểm, đồng thời đánh giá xác suất phát sinh rủi ro và khả năng tài chính hiện có Nếu số lượng rủi ro phát sinh quá lớn trong khi quỹ tài chính hạn chế, mức hưởng sẽ bị giảm xuống, và cần xác định mức tối thiểu cần thiết để đảm bảo quyền lợi cho người tham gia Việc xác định quy mô và cơ cấu nhu cầu hiện hữu là rất quan trọng để xây dựng nguồn quỹ và tổ chức hoạt động bảo hiểm xe cơ giới một cách hiệu quả.
Nhu cầu bảo hiểm xe cơ giới phát sinh từ việc đảm bảo thu nhập cho người lao động khi họ gặp khó khăn do giảm hoặc mất khả năng lao động Những nhu cầu này không chỉ liên quan đến thu nhập mà còn bao gồm chi phí cho thai sản, ốm đau, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp Mặc dù nhu cầu này mang tính cá nhân, nhưng dưới góc độ bảo hiểm xe cơ giới, nó có tính xã hội cao Để lượng hóa nhu cầu bảo hiểm, cần xem xét các nhu cầu thiết yếu như ăn, mặc, ở, cũng như nhu cầu mở rộng như học tập và giải trí Bảo hiểm xe cơ giới cần tập hợp và phân tích các nhu cầu này từ số đông người lao động để xác định khả năng đáp ứng và điều kiện mở rộng Việc thống kê và phân tích nhu cầu bảo hiểm xe cơ giới là cần thiết để hiểu rõ xu hướng và khả năng đáp ứng nhu cầu của xã hội và cá nhân.
Theo tác giả, các chỉ tiêu phản ánh khả năng đáp ứng nhu cầu xã hội bao gồm tổng thu nhập quốc dân, GDP bình quân đầu người hàng năm, tốc độ phát triển kinh tế, và thu nhập bình quân của các nhóm dân cư mục tiêu Những chỉ tiêu này giúp xác định sức mạnh kinh tế của quốc gia và khả năng đáp ứng nhu cầu tối thiểu và tối đa của xã hội đối với bảo hiểm xe cơ giới Dựa trên các chỉ tiêu này, có thể điều chỉnh nhu cầu và mức độ đáp ứng cho bảo hiểm xe cơ giới.
Kết quả điều chỉnh, tổng hợp
Mức trợ cấp cho bảo hiểm xã hội (BHXH) là yếu tố quan trọng trong việc đánh giá khả năng đáp ứng nhu cầu bảo hiểm xe cơ giới của người lao động và gia đình họ Để hiểu rõ hơn về khả năng này, cần xem xét thu nhập bình quân hàng năm của hộ gia đình, cơ cấu thu nhập và chi tiêu, cũng như mức độ tích lũy Chỉ khi người lao động có thu nhập đủ lớn và tích lũy ở mức độ nhất định, họ mới có khả năng tham gia bảo hiểm xe cơ giới Những lao động thuộc diện hộ nghèo thường không nằm trong đối tượng của bảo hiểm xe cơ giới mà thuộc về hệ thống an sinh xã hội quốc gia.
Nhu cầu bảo hiểm xe cơ giới không chỉ là mong muốn bảo đảm cuộc sống cho người lao động và gia đình mà còn phản ánh sự phát triển đa dạng của nhu cầu này Tuy nhiên, khả năng đáp ứng nhu cầu bảo hiểm thường có độ trễ và phụ thuộc vào các yếu tố kinh tế - xã hội cũng như chính trị của từng quốc gia Việc đáp ứng nhu cầu bảo hiểm xe cơ giới đòi hỏi sự hiểu biết và tổ chức tốt từ hệ thống bảo hiểm, cho thấy đây là một nghệ thuật cần được trau dồi Mô hình hóa nhu cầu và chu trình đáp ứng sẽ giúp hiểu rõ hơn về lĩnh vực này.
Chi phí cần thiết để đáp ứng nhu cầu
Khả năng kinh tế tài chính xã hội Điều chỉnh nhu cầu Kết quả điều chỉnh, tổng hợp
Sơ đồ 2.1 Nhu cầu và khả năng đáp ứng nhu cầu bảo hiểm xe cơ giới
Phát triển bảo hiểm xe cơ giới tự nguyện có thể được tiếp cận từ nhiều hướng khác nhau Tuy nhiên, trong luận án này, chúng tôi tập trung vào cách tiếp cận dựa trên nhu cầu của thị trường Điều này cho thấy rằng đặc trưng cơ bản của bảo hiểm xe cơ giới tự nguyện chính là sự đáp ứng linh hoạt và hiệu quả với nhu cầu của người tiêu dùng.
Thứ nhất, bảo hiểm cho người lao động trong và sau quá trình lao động.
Các rủi ro liên quan đến thu nhập của người lao động (NLĐ) như ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thai sản, mất việc làm, già yếu và chết có thể dẫn đến việc giảm hoặc mất nguồn thu nhập Để ổn định cuộc sống, NLĐ cần có khoản thu nhập khác để bù đắp cho những rủi ro này Đây là một đặc trưng cơ bản của bảo hiểm xe cơ giới.
Người lao động muốn được hưởng trợ cấp bảo hiểm xe cơ giới cần phải đóng bảo hiểm xe cơ giới Do không có quan hệ lao động, NLĐ phải tự chi trả toàn bộ khoản phí bảo hiểm này, điều này khác với trường hợp bảo hiểm xe cơ giới bắt buộc, nơi mà cả NLĐ và người sử dụng lao động đều có trách nhiệm đóng bảo hiểm cho NLĐ.
Phát tri ể n và phát tri ể n bảo hiểm xe cơ giới
2.1.6.1 Một số khái niệm liên quan tới phát triển và phát triển bảo hiểm xe cơ giới
Phát triển là quá trình tăng trưởng đi đôi với việc hoàn thiện cấu trúc và nâng cao chất lượng Nó không chỉ thể hiện sự gia tăng về quy mô và khối lượng của sự vật, hiện tượng mà còn đồng thời thay đổi về cấu trúc và bản chất của chúng Phát triển chính là sự biến đổi liên tục của các sự vật và hiện tượng.
Theo Nguyễn Đăng Hải (2011), phát triển được hiểu là sự trưởng thành, không chỉ về số lượng mà còn về chất lượng Điều này có nghĩa là phát triển bao gồm tất cả các hoạt động nhằm tạo ra cái mới, với mục tiêu tăng cường số lượng, cải thiện chất lượng hoặc cả hai.
Sự phát triển bảo hiểm xe cơ giới thể hiện qua sự gia tăng số lượng người tham gia, mở rộng cơ cấu đối tượng từ nhiều tầng lớp lao động và ngành nghề khác nhau Điều này không chỉ nâng cao chất lượng dịch vụ bảo hiểm mà còn cải thiện các chính sách bảo hiểm xe cơ giới từ cấp địa phương đến toàn quốc.
Với khái niệm phát triển nêu trên, có thể hiểu phát triển bảo hiểm xe cơ giới theo cả hai chiều: chiều rộng và chiều sâu.
Phát triển bảo hiểm xe cơ giới theo chiều rộng nhằm mở rộng độ bao phủ, bao gồm việc tăng cường số lượng đối tượng tham gia từ nông dân, lao động nông nghiệp đến lao động tiểu thủ công nghiệp và lao động tự do Điều này không chỉ bao gồm việc mở rộng các chế độ bảo hiểm xe cơ giới, mà còn tập trung vào chế độ hưu trí Khi có đủ điều kiện, các chế độ khác như bảo hiểm tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp và bảo hiểm thất nghiệp cũng sẽ được xem xét Sự phát triển này thường đi đôi với sự gia tăng quy mô và cơ cấu của bảo hiểm xe cơ giới.
Phát triển bảo hiểm xe cơ giới theo chiều sâu bao gồm việc nâng cao mức đóng góp và thụ hưởng bảo hiểm tương ứng với sự phát triển kinh tế - xã hội và chất lượng cuộc sống của người dân Mức đóng góp ban đầu có thể dựa trên mức lương tối thiểu chung, sau đó tiến tới mức lương trung bình và cuối cùng là mức thu nhập thực tế của người lao động Bên cạnh đó, việc nâng cao chất lượng dịch vụ bảo hiểm xe cơ giới cũng là một phần quan trọng trong quá trình phát triển này, nhằm đảm bảo sự hài lòng và quyền lợi của người tham gia bảo hiểm.
2.1.6.2 Nội dung phát triển bảo hiểm xe cơ giới
Với cách tiếp cận về khái niệm phát triển nêu trên, nội dung phát triển bảo hiểm xe cơ giới tự nguyện bao gồm:
Để phát triển số lượng người tham gia bảo hiểm xe cơ giới, cần phân tích nhu cầu qua khảo sát thực tế Có thể mở rộng đối tượng tham gia bảo hiểm bằng cách tiếp cận những người chưa từng tham gia, đặc biệt là những cá nhân có thu nhập ổn định như công nhân tiểu thủ công nghiệp và lao động tự do tại thành phố Đồng thời, cần tăng cường tuyên truyền và tổ chức khảo sát để mở rộng độ bao phủ đối với các nhóm đã tham gia, như nông dân và lao động tại các trang trại, nhằm gia tăng số lượng người tham gia bảo hiểm xe cơ giới.
Để nâng cao chất lượng bảo hiểm xe cơ giới, cần thực hiện khảo sát đánh giá khả năng tham gia của các nhóm đối tượng dựa trên thu nhập hiện tại và mức độ tăng trưởng thu nhập trong những năm gần đây Từ đó, phân nhóm đối tượng để tập trung vào các nhóm có thu nhập trên trung bình và cao, triển khai mức phí bảo hiểm phù hợp Đối với nhóm thu nhập chưa cao, cần lựa chọn những người có nhu cầu cao nhất để đề xuất mức phí hợp lý Việc phân nhóm này không chỉ đa dạng hóa đối tượng mà còn nâng cao chất lượng tham gia bảo hiểm, đảm bảo rằng các mức phí được áp dụng tương xứng với mức hưởng bảo hiểm, từ đó tạo ra sự phát triển bền vững cho hệ thống bảo hiểm xe cơ giới.
Phát triển về cơ cấu trong bảo hiểm xe cơ giới là sự kết hợp giữa tăng trưởng số lượng và cải thiện chất lượng, thông qua việc phân loại đối tượng và phân nhóm mức đóng góp cũng như mức thụ hưởng.
Phát triển cơ chế chính sách bảo hiểm xe cơ giới cần phù hợp với năng lực quản lý của các cơ quan và định hướng phát triển kinh tế - xã hội của đất nước cũng như từng địa phương Cần xây dựng các chính sách chung có tính phô quát, áp dụng trên toàn quốc, bao gồm định hướng và nguyên tắc chung cho bảo hiểm xe cơ giới, quy định khung các chế độ bảo hiểm và lộ trình mở rộng độ bao phủ chính sách Đồng thời, cần căn cứ vào thực tiễn kinh tế - xã hội và nhu cầu đặc thù của từng địa phương để xác định nhóm đối tượng ưu tiên mở rộng quy mô, cũng như lựa chọn mức đóng và phương thức đóng - hưởng dựa trên khung mức chung của nhà nước.
2.1.6.3 Sự cần thiết phát triển bảo hiểm xe cơ giới
Việt Nam, với dân số 90 triệu người, đứng thứ 12 thế giới, vẫn là một trong những quốc gia mới thoát khỏi nhóm nghèo Do đó, an sinh xã hội, đặc biệt là bảo hiểm xã hội, đóng vai trò quan trọng đối với người dân và người lao động Trong lĩnh vực bảo hiểm xe cơ giới, sau hơn 50 năm triển khai, chính sách này đã dần mở rộng từ đối tượng là công nhân viên chức Nhà nước đến người lao động trong các doanh nghiệp thuộc nhiều thành phần kinh tế, hiện có khoảng 19 triệu người tham gia.
Chính sách bảo hiểm xã hội đã đóng vai trò quan trọng trong việc ổn định đời sống cho người lao động (NLĐ) tham gia bảo hiểm xe cơ giới, đồng thời góp phần vào sự ổn định chính trị - xã hội của đất nước Tuy nhiên, tỷ lệ NLĐ tham gia bảo hiểm xe cơ giới vẫn còn thấp, đặc biệt là trong khu vực phi chính thức, lao động nông nghiệp và những người không có quan hệ lao động chính thức Điều này dẫn đến việc họ không được bảo vệ bởi bảo hiểm xe cơ giới một cách chính thống, làm tăng nguy cơ gánh nặng cho hệ thống an sinh xã hội và chi phí công cộng để hỗ trợ các đối tượng này Dự báo đến năm 2030, dân số Việt Nam sẽ đạt 100 triệu người, với lực lượng lao động cũng gia tăng, điều này càng đặt ra thách thức lớn cho chính sách bảo hiểm xã hội.
Việc mở rộng bảo hiểm xe cơ giới cho 55 triệu người lao động ở Việt Nam sẽ giúp khoảng 50% dân số được bảo vệ trong hệ thống an sinh xã hội quốc gia, giảm thiểu rủi ro lao động và chi phí công cộng cho trợ giúp xã hội Điều này không chỉ nâng cao đời sống của người dân mà còn tạo điều kiện để ngân sách được đầu tư vào các lĩnh vực khác, góp phần phát triển kinh tế Đặc biệt, nếu nông dân và lao động nông thôn, chiếm đến 70% dân số, được tham gia bảo hiểm, gánh nặng ngân sách sẽ giảm và hệ thống an sinh xã hội sẽ được củng cố Tuy nhiên, sự phát triển của hệ thống an sinh xã hội còn phụ thuộc vào nền kinh tế mạnh mẽ và chính trị ổn định Bảo hiểm xe cơ giới tự nguyện là cần thiết và đã bắt đầu được thực hiện ở một số địa phương, nhưng vẫn cần có sự chuẩn bị và cơ sở pháp lý phù hợp để đạt hiệu quả cao hơn.
Do tính chất lao động đa dạng và thu nhập khó kiểm soát, cần có cách thức tổ chức và đóng bảo hiểm xe cơ giới phù hợp Theo kinh nghiệm một số nước, nhà nước chỉ tạo khung pháp lý và định hướng chung, trong khi các hoạt động bảo hiểm xe cơ giới được thực hiện theo chế độ tự quản Mô hình này cho phép người lao động bầu đại diện vào Hội đồng tự quản cơ sở, từ đó bầu ra đại diện tham gia Hội đồng tự quản vùng, và cuối cùng là Hội đồng bảo hiểm xe cơ giới Trung ương, cơ quan cao nhất của bảo hiểm xe cơ giới tự nguyện Cơ quan này đề ra điều lệ và phương hướng hoạt động theo định hướng chung của nhà nước, bao gồm cách thức đóng góp và xây dựng quỹ Với hình thức tự nguyện này, người lao động dễ dàng chấp nhận bảo hiểm xe cơ giới như của riêng mình Để thực hiện mô hình này, hệ thống luật pháp của nhà nước cần hoàn thiện và có sự giám sát chặt chẽ từ các cơ quan chức năng.
Để đóng góp bảo hiểm xe cơ giới, cần xem xét thu nhập của người lao động (NLĐ) trong các nhóm đối tượng khó kiểm soát và không ổn định, đặc biệt là lao động nông nghiệp và lao động độc lập Mức thu nhập được bảo hiểm là mức bình quân của các NLĐ tham gia bảo hiểm tự nguyện, được xác định qua thống kê thu nhập lớn, giúp tính toán mức đóng và hưởng Mức này có thể điều chỉnh theo từng thời kỳ phù hợp với nền kinh tế Phương thức đóng góp này tạo điều kiện cho NLĐ, đặc biệt là những người có thu nhập thấp, tham gia dễ dàng và đơn giản hóa nghiệp vụ bảo hiểm Hệ thống bảo hiểm xe cơ giới tự nguyện nên triển khai từng bước, bắt đầu với chế độ bảo hiểm tuổi già và tử tuất, với điều kiện hưởng trợ cấp dựa trên độ tuổi và thời gian đóng góp Khác với bảo hiểm bắt buộc, NLĐ có thể tham gia bảo hiểm ở độ tuổi lớn (40-50 tuổi), do đó cần tính toán mức đóng khác nhau để đảm bảo công bằng cho người ở các độ tuổi khác nhau.
Số lượng người tham gia bảo hiểm xe cơ giới bắt buộc chỉ chiếm khoảng 20% lực lượng lao động, trong khi 80% còn lại, chủ yếu là nông dân và lao động ở nông thôn, chưa được bảo hiểm Điều này cho thấy chính sách hiện tại chưa đáp ứng được nhu cầu bảo hiểm xe cơ giới cho lực lượng lao động đông đảo này Mặc dù Hiến pháp và các chủ trương của Đảng đã đề cập đến bảo hiểm xe cơ giới cho người lao động trong các thành phần kinh tế, nhưng sự công bằng xã hội giữa lao động và quyền lợi vẫn chưa được thực hiện Trong suốt thời kỳ chiến tranh và xây dựng đất nước, người nông dân đã có nhiều đóng góp lớn lao, nhưng phúc lợi xã hội dành cho họ vẫn rất hạn chế, đặc biệt là bảo hiểm xe cơ giới Do đó, việc triển khai bảo hiểm xe cơ giới cho người lao động, đặc biệt là nông dân và lao động nông thôn, không chỉ là nhu cầu khách quan mà còn là trách nhiệm của nhà nước.
Các m ố i quan h ệ gi ữ a các bên liên quan trong bảo hiểm xe cơ giới
Theo quy định pháp luật về bảo hiểm xe cơ giới, có mối quan hệ chặt chẽ giữa trách nhiệm và quyền lợi bảo hiểm giữa ba bên: người tham gia bảo hiểm, tổ chức bảo hiểm và người được bảo hiểm Người tham gia bảo hiểm thường là người lao động (NLĐ), trong khi tổ chức bảo hiểm là đơn vị chịu trách nhiệm bảo vệ quyền lợi cho NLĐ, có thể là một phần của hệ thống bảo hiểm quốc gia Tổ chức bảo hiểm thu phí từ NLĐ để lập quỹ bảo hiểm, quản lý quỹ và chi trả trợ cấp khi có nhu cầu Người được bảo hiểm có thể là NLĐ hoặc gia đình họ, nhận trợ cấp khi gặp rủi ro xã hội Mặc dù người tham gia bảo hiểm và người được bảo hiểm có thể coi là một, nhưng trong từng giai đoạn sẽ có sự khác biệt do tính chất đóng - hưởng bảo hiểm Quan hệ giữa các bên chủ yếu là quan hệ tài chính và pháp lý, đảm bảo quyền lợi cho NLĐ và duy trì hoạt động bình thường của hệ thống bảo hiểm xe cơ giới.
Bảo hiểm xe cơ giới không giống như bảo hiểm xe cơ giới bắt buộc, vì trong bảo hiểm xe cơ giới, người lao động vừa là chủ vừa là người làm thuê cho chính mình, không có sự tham gia của người sử dụng lao động Vai trò của nhà nước cũng khác biệt; trong bảo hiểm xe cơ giới bắt buộc, nhà nước tham gia với hai tư cách: là người sử dụng lao động cho công chức và là người quản lý xã hội Trong vai trò quản lý, nhà nước có trách nhiệm bảo hộ hoạt động bảo hiểm xe cơ giới để đạt được mục tiêu xã hội và ổn định xã hội Ngoài ra, nhà nước cũng hỗ trợ Quỹ bảo hiểm xe cơ giới trong các tình huống khó khăn như suy thoái kinh tế hay chiến tranh, nhằm đảm bảo quỹ không bị “vỡ” Đối với bảo hiểm xe cơ giới, nhà nước chỉ giữ vai trò quản lý xã hội.
Nh ữ ng y ế u t ố ảnh hưởng đế n s ự phát tri ể n bảo hiểm xe cơ giới
Theo nghiên cứu của Nguyễn Anh Vũ và cộng sự (2004), sự phát triển và triển khai bảo hiểm xe cơ giới tự nguyện chịu ảnh hưởng bởi hai yếu tố chính: (1) tình hình phát triển kinh tế xã hội của đất nước và (2) đặc điểm của những người tham gia bảo hiểm xe cơ giới.
(1) Vấn đề phát triển kinh tế xã hội của đất nước
Kinh tế xã hội có vai trò quan trọng trong sự phát triển của bảo hiểm xe cơ giới, ảnh hưởng đến thu nhập, việc làm và nhận thức của người lao động Sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế và hội nhập quốc tế không chỉ tác động đến đời sống của người lao động mà còn thay đổi nền kinh tế quốc gia Khi kinh tế xã hội phát triển mạnh mẽ, đời sống vật chất và tinh thần của người lao động, đặc biệt là lao động tự do, được cải thiện, từ đó nâng cao nhận thức và nhu cầu tham gia bảo hiểm xe cơ giới.
(2) Đặc điểm của đối tượng tham gia
Thu nhập của người lao động ảnh hưởng lớn đến khả năng tham gia bảo hiểm xe cơ giới Tăng trưởng kinh tế của đất nước góp phần nâng cao thu nhập, từ đó giúp người lao động có đủ khả năng tài chính để chi trả cho bảo hiểm xe cơ giới, sau khi đã đáp ứng các nhu cầu thiết yếu cho bản thân và gia đình.
Việc làm của người lao động ảnh hưởng lớn đến quyết định tham gia bảo hiểm xe cơ giới Đối với lao động trong doanh nghiệp và cơ quan nhà nước, bảo hiểm xe cơ giới là bắt buộc và là quyền lợi Ngược lại, nông dân và lao động tiểu thủ công nghiệp thường không có cơ hội tiếp cận bảo hiểm này, mà chỉ có thể tham gia bảo hiểm xe cơ giới cơ bản, giúp họ yên tâm về tương lai khi sức khỏe không còn đủ để lao động tạo thu nhập cho bản thân và gia đình.
Nhận thức của người lao động về chính sách bảo hiểm xe cơ giới đóng vai trò quan trọng trong quyết định tham gia bảo hiểm Khi người dân hiểu rõ về bảo hiểm xe cơ giới, họ sẽ biết được mức phí hàng tháng, quyền lợi mà họ được hưởng, khả năng tham gia và ý nghĩa của việc tham gia bảo hiểm đối với bản thân, gia đình và xã hội (Nguyễn Anh Vũ và cs., 2004).
Nhận thức an sinh xã hội đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống của người lao động (NLĐ) Nó không chỉ đơn thuần là hiểu biết về chính sách bảo hiểm xe cơ giới, mà còn giúp NLĐ có cái nhìn rõ ràng hơn về quyền lợi và lợi ích khi tham gia các hình thức an sinh xã hội khác nhau Việc nâng cao nhận thức về an sinh xã hội sẽ giúp NLĐ nhận diện được giá trị và tầm quan trọng của các chương trình hỗ trợ này trong đời sống hàng ngày.
Truyền thông đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao nhận thức của người lao động (NLĐ) về bảo hiểm xe cơ giới, giúp họ tiếp cận đầy đủ thông tin cần thiết Nếu không có một chiến lược truyền thông hiệu quả, NLĐ sẽ thiếu thông tin, từ đó hạn chế khả năng cải thiện nhận thức về bảo hiểm Bên cạnh đó, ảnh hưởng xã hội từ người thân, bạn bè và hàng xóm cũng tác động mạnh mẽ đến quyết định tham gia bảo hiểm xe cơ giới của NLĐ, cho thấy rằng môi trường xung quanh có vai trò không nhỏ trong việc hình thành quan điểm và lựa chọn của họ.
Quy định pháp luật về đối tượng, mức đóng, tỷ lệ đóng, thời gian tham gia và các chính sách khuyến khích bảo hiểm xe cơ giới có ảnh hưởng lớn đến mức độ tham gia của người dân Nếu chính sách pháp luật hỗ trợ tài chính và tạo điều kiện thuận lợi cho các nhóm đối tượng, sẽ khuyến khích nhiều người tham gia bảo hiểm Ngược lại, nếu quy định chặt chẽ và yêu cầu nhiều điều kiện, sẽ cản trở người dân tham gia, mặc dù họ có nhu cầu Để chính sách bảo hiểm xe cơ giới tự nguyện thành công, cần đảm bảo bốn yếu tố quan trọng.