GIỚI THIỆU 1
Phụ nữ đóng vai trò thiết yếu trong gia đình và xã hội, đặc biệt khi nền kinh tế phát triển, tạo ra nhiều cơ hội cho họ Tuy nhiên, bất bình đẳng giới và bạo lực gia đình vẫn tồn tại, ảnh hưởng đến vị thế của phụ nữ Để phát huy vai trò của mình, phụ nữ cần được khơi dậy tiềm năng và đảm bảo quyền kinh tế Sự hỗ trợ từ gia đình và xã hội là cần thiết để phụ nữ nâng cao hiểu biết và tham gia tích cực vào các hoạt động kinh tế, văn hóa, xã hội Chính sách giảm nghèo bền vững và các chương trình tín dụng vi mô đã giúp cải thiện thu nhập và nâng cao vị thế của phụ nữ, đồng thời trao quyền cho họ tham gia vào mọi lĩnh vực kinh tế Các nghiên cứu của Zaman (1999) và Benjamin & Joe đã chứng minh hiệu quả của những chương trình này.
Tổ chức tài chính vi mô là doanh nghiệp xã hội cung cấp dịch vụ tài chính cho cá nhân, hộ gia đình thu nhập thấp và doanh nghiệp siêu nhỏ Chương trình tín dụng vi mô, một phần của tài chính vi mô, bao gồm hoạt động cho vay nhỏ với thời gian ngắn từ các tổ chức tài chính chính thức và bán chính thức Tín dụng vi mô đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế- xã hội, giảm nghèo đói và phát triển xã hội tại các nước đang phát triển Nó mở ra cơ hội tiếp cận vốn, tạo khả năng sinh kế và tự làm chủ cho người dân, đặc biệt là phụ nữ nông thôn, giúp họ vươn lên và tạo giá trị cho gia đình và xã hội.
Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) có diện tích hơn 40.000 km², chiếm khoảng 12% tổng diện tích đất nước và là nơi sinh sống của 17,3 triệu người, đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế xã hội và an ninh lương thực Tuy nhiên, ĐBSCL vẫn có tỷ lệ hộ nghèo cao do phần lớn dân cư phụ thuộc vào nông nghiệp, trong khi nhiều khu vực thiếu đất canh tác Người nghèo thường không tiếp cận được thông tin và chính sách mới, hạn chế khả năng mở rộng sản xuất và tiếp cận tín dụng Đặc biệt, phụ nữ gặp khó khăn trong việc tiếp cận chương trình tín dụng vi mô do quan niệm truyền thống, ảnh hưởng đến thu nhập và bình đẳng giới, từ đó làm chậm lại cơ hội phát triển bền vững cho nông dân và gia đình.
Throsby (1999) nhấn mạnh rằng vốn văn hóa đóng vai trò cốt lõi trong bốn loại vốn quan trọng cho sự phát triển kinh tế của quốc gia Tuy nhiên, nghiên cứu về vốn văn hóa trong bối cảnh kinh tế - xã hội tại Đồng bằng sông Cửu Long vẫn còn hạn chế Nghiên cứu này áp dụng khái niệm vốn văn hóa để đánh giá khả năng trao quyền kinh tế cho phụ nữ thông qua chương trình tín dụng vi mô Vốn văn hóa ở đây không đồng nhất với nền văn hóa, mà chỉ ra những yếu tố văn hóa có khả năng luân chuyển, tạo ra giá trị trao đổi và lợi ích Điều này được thể hiện qua các hoạt động nâng cao vai trò của phụ nữ, bao gồm quyền mua sắm, quyền tham gia sản xuất - kinh doanh, quyền quyết định trong gia đình, quyền bình đẳng giới, và tham gia vào các hoạt động xã hội, chính trị và văn hóa.
Đề tài “Ảnh hưởng của chương trình tín dụng vi mô đến kết quả hoạt động kinh tế của phụ nữ tại Đồng bằng sông Cửu Long” được nghiên cứu nhằm làm rõ tác động của chương trình tín dụng vi mô đến hoạt động kinh tế của phụ nữ, cùng với vai trò của vốn văn hóa trong việc trao quyền kinh tế cho họ Kết quả nghiên cứu dự kiến sẽ cung cấp thông tin hữu ích và bằng chứng thuyết phục cho các nhà hoạch định chính sách, giúp đưa ra giải pháp nâng cao thu nhập cho nhóm người yếu thế trong xã hội và góp phần thực hiện chiến lược quốc gia về bình đẳng giới tại ĐBSCL trong giai đoạn 2021-2030.
Mục tiêu chính của luận án là đánh giá tác động của chương trình tín dụng vi mô đến kết quả kinh tế của phụ nữ tại ĐBSCL, thông qua việc phân tích chỉ tiêu thu nhập và trao quyền kinh tế Từ đó, đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao thu nhập cho phụ nữ và cải thiện hiệu quả chương trình tín dụng vi mô, góp phần thực hiện trao quyền kinh tế và thúc đẩy bình đẳng giới.
1 2 2 Mục tiêu cụ thể Để đạt được mục tiêu chung như đã nêu trên, luận án có 4 mục tiêu cụ thể cần giải quyết như sau:
- Mục tiêu 1: Phân tích thực trạng chương trình tín dụng vi mô tại ĐBSCL
- Mục tiêu 2: Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận chương trình tín dụng vi mô của phụ nữ tại ĐBSCL
- Mục tiêu 3: Phân tích ảnh hưởng của tín dụng vi mô đến thu nhập và trao quyền kinh tế của phụ nữ tham gia chương trình
Mục tiêu 4 tập trung vào việc nâng cao kết quả hoạt động kinh tế của phụ nữ thông qua việc cải thiện thu nhập và trao quyền kinh tế cho họ, nhằm đạt được bình đẳng giới Việc này không chỉ giúp phụ nữ tham gia tích cực vào nền kinh tế mà còn thúc đẩy sự phát triển bền vững và công bằng trong xã hội.
- Câu hỏi 1: Thực trạng hoạt động của chương trình tín dụng vi mô tại ĐBSCL như thế nào?
Khả năng tiếp cận chương trình tín dụng vi mô của phụ nữ tại Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố như trình độ học vấn, kinh nghiệm làm việc và mạng lưới xã hội Khi tham gia chương trình này, thu nhập của phụ nữ thường có xu hướng tăng lên nhờ vào việc tiếp cận vốn đầu tư cho các hoạt động sản xuất kinh doanh Nghiên cứu cho thấy có sự khác biệt rõ rệt về thu nhập giữa phụ nữ tham gia chương trình tín dụng vi mô và những người không tham gia, với những người tham gia thường có thu nhập cao hơn và ổn định hơn.
- Câu hỏi 3: Chương trình tín dụng vi mô có tác động đến trao quyền kinh tế cho phụ nữ tại ĐBSCL?
Để nâng cao thu nhập một cách bền vững cho phụ nữ, cần áp dụng nhiều giải pháp hiệu quả Một trong những phương pháp quan trọng là cung cấp các chương trình đào tạo nghề, giúp phụ nữ cải thiện kỹ năng và tăng cường khả năng cạnh tranh trên thị trường lao động Bên cạnh đó, việc hỗ trợ tiếp cận nguồn vốn vay cũng đóng vai trò quan trọng, cho phép phụ nữ khởi nghiệp hoặc mở rộng kinh doanh Ngoài ra, xây dựng mạng lưới hỗ trợ và kết nối giữa các doanh nhân nữ cũng là một yếu tố cần thiết để chia sẻ kinh nghiệm và tạo cơ hội hợp tác Tất cả những giải pháp này đều góp phần thúc đẩy thu nhập bền vững cho phụ nữ.
1 4 ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu trong luận án tập trung vào hoạt động chương trình tín dụng vi mô tại Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), với mục tiêu phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận chương trình này, thu nhập và việc trao quyền kinh tế cho phụ nữ Đối tượng khảo sát là phụ nữ có và không tham gia chương trình tín dụng vi mô, yêu cầu là thành viên của Hội liên hiệp phụ nữ và có nhu cầu vay vốn Trong giai đoạn 2019 – 2020, có 13 chương trình tín dụng vi mô được triển khai, với danh sách hội viên vay vốn thu thập từ Ngân hàng chính sách xã hội và Quỹ hỗ trợ phụ nữ phát triển kinh tế Nghiên cứu được thực hiện tại 7 tỉnh thành trong ĐBSCL, bao gồm Cần Thơ, Hậu Giang, Sóc Trăng, Vĩnh Long, Kiên Giang, Trà Vinh và Bến Tre, dựa trên ý kiến của cán bộ quản lý địa phương.
Luận án nghiên cứu được giới hạn trong 7 tỉnh thuộc Đồng bằng sông Cửu Long, bao gồm Cần Thơ, Hậu Giang, Sóc Trăng, Vĩnh Long, Kiên Giang, Trà Vinh và Bến Tre Thông tin khảo sát được thu thập qua bảng hỏi và ý kiến từ các cán bộ quản lý cũng như những người trực tiếp tham gia cho vay vốn tại địa phương, nhằm lựa chọn địa bàn khảo sát phù hợp.
- Thời gian thu thập số liệu thứ cấp giai đoạn 2015-2020
- Thời gian thu thập số liệu sơ cấp từng tháng 03/2019 đến tháng 3/2020
Bài viết này phân tích chương trình tín dụng vi mô tại Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) và tác động của nó đến hoạt động kinh tế của phụ nữ, nhấn mạnh sự biến động thu nhập và nâng cao vị thế của họ Nghiên cứu chỉ ra sự khác biệt về thu nhập và quyền năng kinh tế giữa phụ nữ tham gia và không tham gia chương trình Đồng thời, bài viết cũng xem xét các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận chương trình tín dụng vi mô của phụ nữ Cuối cùng, tác động của chương trình này không chỉ giúp phụ nữ trong gia đình mà còn thúc đẩy bình đẳng giới trong xã hội.
1 5 Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA LUẬN ÁN
1 5 1 Ý nghĩa khoa học của luận án
Chương trình tín dụng vi mô đã có ảnh hưởng tích cực đến hoạt động kinh tế của phụ nữ tại ĐBSCL, với những phân tích mang tính khoa học và thực tiễn cao Luận án đã làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận tín dụng, đồng thời nhấn mạnh tác động của chương trình này đối với việc nâng cao thu nhập và trao quyền kinh tế cho phụ nữ.
Luận án đã tổng hợp các nghiên cứu liên quan đến ảnh hưởng của chương trình tín dụng vi mô đối với kết quả hoạt động kinh tế của phụ nữ tại ĐBSCL, cung cấp tài liệu tham khảo quý giá và nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo trong lĩnh vực tài chính – tín dụng.
Cung cấp thông tin tham khảo đáng tin cậy cho các nhà làm chính sách là rất quan trọng trong quá trình ra quyết định Mục tiêu là nâng cao hiệu quả chương trình tín dụng vi mô và cải thiện tình hình kinh tế cho nhóm phụ nữ yếu thế trong xã hội, từ đó thúc đẩy bình đẳng giới.
1 5 2 Ý nghĩa thực tiễn của luận án
CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU 7
CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
2 1 1 Các khái niệm cơ bản
Tài chính vi mô, theo Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB, 2000), là kênh cung cấp các dịch vụ tài chính như nhận tiền gửi, cho vay, thanh toán, chuyển tiền và bảo hiểm cho người nghèo, hộ gia đình có thu nhập thấp và doanh nghiệp nhỏ Nhóm tư vấn hỗ trợ những người nghèo nhất (CGAP, 2013) định nghĩa tài chính vi mô là việc cung cấp tín dụng, tiết kiệm, bảo hiểm vi mô và các dịch vụ phi tài chính khác cho nhóm người có thu nhập thấp, nhằm giúp họ sản xuất và phát triển nghề nghiệp, từ đó tăng thu nhập và cải thiện chất
Khái niệm tổ chức tài chính vi mô ở Việt Nam được Luật các tổ chức tín dụng năm
Theo định nghĩa năm 2010, "tổ chức tài chính vi mô" là loại hình tổ chức tín dụng chủ yếu thực hiện các hoạt động ngân hàng nhằm phục vụ nhu cầu của cá nhân, hộ gia đình có thu nhập thấp và doanh nghiệp siêu nhỏ (Khoản 5 Điều 4 Luật các tổ chức tín dụng) Theo khoản 6 Điều 6 của luật này, tổ chức tài chính vi mô được thành lập và tổ chức dưới hình thức công ty trách nhiệm hữu hạn Tuy nhiên, loại hình này không được gọi là công ty mà phải được gọi là “Tổ chức tài chính vi mô trách nhiệm hữu hạn”.
Hiện nay, nhiều tổ chức tài chính vi mô hoạt động tương tự như các ngân hàng thương mại, với nguồn vốn chủ sở hữu là khởi đầu Tuy nhiên, giữa hai loại hình tổ chức tín dụng này vẫn tồn tại những điểm khác biệt cơ bản.
Ngân hàng thương mại truyền thống cung cấp đa dạng dịch vụ tài chính, từ tiết kiệm, cho vay, bảo hiểm đến lương hưu Trong khi đó, các tổ chức tài chính vi mô chủ yếu tập trung vào hoạt động cho vay Các tổ chức tài chính lớn hơn thường bổ sung dịch vụ gửi tiền hàng tháng với lãi suất hấp dẫn.
Các nhà tài trợ của Ngân hàng thương mại thường thực hiện việc huy động vốn thông qua chào bán công khai trên thị trường chứng khoán dưới hình thức vốn chủ sở hữu Trong khi đó, các tổ chức tài chính vi mô chủ yếu nhận tài trợ từ các cá nhân và chủ sở hữu cổ phần tư nhân dưới dạng nợ.
Các ngân hàng thương mại có nguồn vốn dễ dàng và phục vụ hộ gia đình có thu nhập tốt, cho phép họ áp dụng lãi suất thấp do rủi ro thấp Ngược lại, các tổ chức tài chính vi mô thường tính lãi suất cao hơn, vì việc huy động vốn khó khăn và khả năng thu hồi nợ từ người vay không thế chấp gặp nhiều rủi ro hơn.
Tín dụng vi mô, theo Ledgerwood (1999) và Chowdhury (2000), là các khoản vay nhỏ nhằm phục vụ cho mục đích kinh doanh và tạo ra thu nhập Abhijit et al (2015) nhấn mạnh rằng tín dụng vi mô cung cấp các khoản vay nhỏ cho những người có thu nhập thấp, giúp họ vượt qua rào cản trong việc tiếp cận nguồn vốn từ ngân hàng truyền thống Microworld (2018) định nghĩa "vi mô" là số tiền cho vay tương đối nhỏ, trong khi Mohanan (2005) cho rằng tài chính vi mô bao gồm cho vay, tiết kiệm, bảo hiểm và các dịch vụ tài chính cơ bản khác, hỗ trợ người nghèo tự tạo việc làm và thu nhập Do đó, tín dụng vi mô có thể được xem là một phần quan trọng của tài chính vi mô.
Trước đây, tín dụng vi mô chủ yếu phục vụ người nghèo, nhưng hiện nay, nhờ vào sự giảm tỷ lệ nghèo, đối tượng khách hàng đã chuyển sang tập trung vào phụ nữ ở nông thôn, những người gặp khó khăn trong việc tiếp cận nguồn vốn vay từ các tổ chức tài chính Phụ nữ thường phải đối mặt với các rào cản như yêu cầu tài sản thế chấp, thủ tục phức tạp và tốn thời gian Tín dụng vi mô không chỉ giúp cải thiện sinh kế mà còn nâng cao khả năng tự chủ kinh tế cho khách hàng vay vốn.
Tín dụng vi mô có khả năng nâng cao năng lực sản xuất cho những người tiếp cận, mở ra cơ hội cho việc khởi tạo các dự án kinh doanh và tạo việc làm, từ đó cải thiện thu nhập và chất lượng cuộc sống Do đó, tín dụng vi mô được coi là một công cụ chiến lược quan trọng để trao quyền cho phụ nữ, những người thường dễ bị tổn thương trong xã hội.
Tín dụng vi mô đã góp phần quan trọng trong việc tạo việc làm, giảm nghèo và phát triển kinh tế xã hội Theo Brown (2010), tín dụng vi mô mở ra cơ hội cho những người không tiếp cận được dịch vụ tài chính, giúp họ tạo thu nhập từ việc kinh doanh hoặc theo đuổi nghề nghiệp cụ thể Chương trình này tập trung vào phát huy nội lực của khách hàng vay, khuyến khích họ phát triển kỹ năng tự lực và tạo ra giá trị tài sản Tín dụng vi mô không chỉ cung cấp sản phẩm tài chính mà còn tạo môi trường thuận lợi để người nghèo phát huy khả năng của bản thân Mục tiêu chính của tín dụng vi mô là hỗ trợ người dân tìm kiếm sinh kế và tham gia vào hoạt động sản xuất, từ đó cải thiện chất lượng cuộc sống Tín dụng vi mô được coi là một hoạt động tín dụng đặc biệt (Trần Công Dũ, 2021) với những đặc điểm riêng biệt.
Tín dụng vi mô đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ người nghèo, đối tượng thường gặp khó khăn trong việc tiếp cận các dịch vụ tài chính cơ bản Do trình độ văn hóa thấp và không đủ điều kiện đảm bảo cho khoản vay, nhiều người nghèo bị loại trừ khỏi hệ thống tài chính Tín dụng vi mô giúp họ vượt qua những rào cản này, tạo cơ hội tiếp cận nguồn vốn tín dụng cần thiết cho cuộc sống và phát triển kinh tế.
Tín dụng vi mô cung cấp các khoản vay nhỏ và vừa, được thiết kế phù hợp với khả năng sử dụng vốn và khả năng thanh toán của người vay Những khoản vay này giúp người vay tái tạo, mở rộng và bổ sung hoạt động kinh tế của họ.
Hoạt động tín dụng vi mô đơn giản hóa quy trình vay vốn, không yêu cầu tài sản thế chấp từ người vay Tuy nhiên, người vay cần tuân thủ các quy định như sử dụng vốn đúng mục đích và có trách nhiệm trong việc trả nợ, không chỉ cá nhân mà còn đối với hộ gia đình Đối với các khoản vay theo tổ, nhóm, trách nhiệm cũng được phân chia giữa các thành viên.
Lãi suất cho vay trong tín dụng vi mô được giữ ở mức thấp nhằm hỗ trợ người nghèo, giúp duy trì hệ thống tổ chức tín dụng và khuyến khích tinh thần trách nhiệm của người vay vốn.
Vào thứ năm, đối tượng vay chủ yếu là người nghèo và có trình độ học vấn thấp, vì vậy quy trình vay vốn được thiết kế đơn giản Thông thường, thủ tục vay bao gồm mẫu đơn xin vay đã được in sẵn, xác nhận từ chính quyền địa phương hoặc các đoàn thể, cùng với bản sao các giấy tờ tùy thân cần thiết.