BÀI TẬP 1 A SO SÁNH MÔ HÌNH BẢO HIẾN GIỮA HIẾN PHÁP 2013 VỚI CÁC MÔ HÌNH KHÁC TRÊN THẾ GIỚI VÀ BÌNH LUẬN I KHÁI QUÁT VỀ VẤN ĐỀ BẢO HIẾN VÀ CÁC MÔ HÌNH BẢO HIẾN TRÊN THẾ GIỚI I. KHÁI QUÁT VỀ VẤN ĐỀ BẢO HIẾN VÀ CÁC MÔ HÌNH BẢO HIẾN TRÊN THẾ GIỚI………………………………………………………………………………………11 1.1. Khái niệm bảo hiến…………………………………………………………………..11 1.2. Các mô hình bảo hiến điển hình trên thế giới………………………………….…….11 II. SO SÁNH MÔ HÌNH BẢO HIẾN CỦA VIỆT NAM VỚI CÁC MÔ HÌNH KHÁC TRÊN THẾ GIỚI…………………………………………………………………………12 2.1. Mô hình bảo hiến của Việt Nam theo hiến pháp năm 2013…………………………12 2.1.1. Lịch sử hình thành mô hình bảo hiến………………………………………12 2.1.2. Đặc điểm mô hình bảo hiến Quốc hội Việt Nam…………………………..13 2.2. Mô hình bảo hiến của Hoa Kỳ……………………………………………………….15 2.2.1. Lịch sử hình thành mô hình bảo hiến………………………………………15 2.2.2. Đặc điểm mô hình bảo hiến Hoa Kỳ…………..…..……………………….16 2.3. Mô hình bảo hiến của Đức………………………………….……………………….17 2.3.1. Lịch sử hình thành mô hình bảo hiến………………………………………17 2.3.2. Đặc điểm mô hình bảo hiến Đức….…………..…………………...……….18 2.4. Mô hình bảo hiến của Pháp……………………………………….…………………20 2.1.1. Lịch sử hình thành mô hình bảo hiến………………………………………20 2.1.2. Đặc điểm mô hình bảo hiến Pháp….…………..……………..…………….20 III. BÌNH LUẬN………………………………………………………………….......….22 3.1. Mô hình bảo hiến của Hoa Kỳ…………………………………………….…………22 3.1.1. Ưu điểm………………………………………………………………….....22 3.1.2.Nhược điểm…………………………………………………………………24 3.1.3. Đánh giá…………………...……………………………………………….25 3.2. Mô hình bảo hiến Pháp………………………………………………………………25 3.2.1. Ưu điểm………………………………………………………………….....25 3.2.2.Nhược điểm…………………………………………………………………27 3.2.3. Đánh giá…………………...……………………………………………….28 3.3. Mô hình bảo hiến Đức……………………………………………………………….28 3.3.1. Ưu điểm…………………………………………………………………….28 3.3.2.Nhược điểm…………………………………………………………………30 3.3.3. Đánh giá…………………………………………………………...……….30 3.4. Mô hình bảo hiến Việt Nam 2013…………………………………………………...31 3.4.1. Ưu điểm…………………………………………………………………….31 3.4.2. Nhược điểm………………………………………………………………...31 3.4.3. Đánh giá…………………………………………………………………….35 TÀI LIỆU THAM KHẢO……………………………………………………………......36
BÀI TẬP A SO SÁNH MƠ HÌNH BẢO HIẾN GIỮA HIẾN PHÁP 2013 VỚI CÁC MƠ HÌNH KHÁC TRÊN THẾ GIỚI VÀ BÌNH LUẬN I KHÁI QUÁT VỀ VẤN ĐỀ BẢO HIẾN VÀ CÁC MƠ HÌNH BẢO HIẾN TRÊN THẾ GIỚI 1.1 Khái niệm bảo hiến Trong hệ thống pháp luật quốc gia, Hiến pháp đạo luật gốc, có hiệu lực pháp lí tối cao, tảng để xây dựng đạo luật khác Chức Hiến pháp xác định thể chế trị, nguyên tắc tổ chức máy Nhà nước bảo vệ quyền người, quyền công dân Ý nghĩa quan trọng giá trị pháp lí tiền đề để người dân quan Nhà nước quốc gia tôn trọng, tuân thủ bảo vệ Hiến pháp Thuật ngữ “bảo hiến” hay gọi “bảo vệ Hiến pháp” xét ý nghĩa cốt lõi hiểu xem xét, đánh giá tính hợp hiến đạo luật, tức đảm bảo đạo luật đưa phù hợp với tinh thần nội dung Hiến pháp Theo cách hiểu này, bảo hiến không nhằm vào văn luật mà đạo luật quan quyền lực Nhà nước tối cao (Nghị viện Quốc hội) thông qua Theo ý nghĩa rộng hơn, “bảo hiến” đảm bảo tinh thần nội dung Hiến pháp thi hành đắn; giải hành vi vi phạm Hiến pháp; kiểm sốt tính hợp hiến hành vi tất thiết chế Nhà nước quy định Hiến pháp Bảo hiến nhằm phát huy quyền cơng dân, quyền làm chủ nhân dân, kiểm sốt quyền lực nhà nước quan lập pháp - hành pháp – tư pháp [1] Tóm lại, chế bảo hiến hệ thống thành tố, hình thức, thiết chế, thủ tục mà qua Hiến pháp bảo vệ Cơ chế bảo hiến thực chất công cụ, phương thức tổ chức thực quyền lực nhà nước, nhằm đảm bảo quyền lực thuộc nhân dân Bảo hiến tư pháp quyền [2] Ban biên tập dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992, Một số vấn đề Hiến pháp nước giới, NXB Chính trị quốc gia- Sự thật, năm 2012, tr.258 1.2 Các mơ hình bảo hiến điển hình giới Hiện nay, đa số quốc gia giới đặt quy định bảo vệ Hiến pháp hình thức khác cho phù hợp với thể chế trị, bối cảnh xã hội nước Trên phương diện xây dựng thiết chế bảo hiến giới có mơ hình điển hình sau đây: - Mơ hình bảo hiến Tịa án tư pháp - Mơ hình bảo hiến Tịa án Hiến pháp - Mơ hình bảo hiến Hội đồng Hiến pháp - Mơ hình bảo hiến Quốc hội Trong q trình nghiên cứu, lựa chọn quốc gia tiêu biểu cho mơ hình bảo hiến để bàn luận, đánh giá so sánh nhiều góc độ với mơ hình Việt Nam Cụ thể quốc gia với mơ hình đặc trưng sau: Tịa án tư pháp Hoa Kì, Tịa án Hiến pháp Đức, Hội đồng Hiến pháp Pháp Ba quốc gia sớm hình thành mơ hình bảo hiến phù hợp với xu hướng phát triển, đáp ứng điều kiện quốc gia Trải qua thời gian dài áp dụng, mơ hình biểu ưu nhược điểm Việc xem xét nghiên cứu mơ hình bảo hiến quốc gia mang lại học cho Việt Nam tham khảo đường hồn thiện mơ hình bảo hiến thích hợp với định hướng xây dựng Nhà nước pháp quyền Xã hội chủ nghĩa Việt Nam II SO SÁNH MƠ HÌNH BẢO HIẾN CỦA VIỆT NAM VỚI CÁC MƠ HÌNH KHÁC TRÊN THẾ GIỚI 2.1 Mơ hình bảo hiến Việt Nam theo Hiến pháp năm 2013 2.1.1 Lịch sử hình thành mơ hình bảo hiến Hệ thống pháp luật Việt Nam có đặc trưng hệ thống pháp luật xã hội chủ nghĩa nên việc hình thành mơ hình bảo hiến chịu ảnh hưởng từ nước Xã hội chủ nghĩa Liên Xô, nước Đông Âu cũ, Trung Quốc,… Cơ chế bảo hiến nước ta lần đầu ghi nhận Điều 50 Hiến pháp Việt Nam Dân chủ Cộng hịa năm 1959 mơ hình bảo hiến Quốc hội với quy định Quốc hội quan có chức lập hiến bảo hiến với quyền giám sát việc thi hành Hiến pháp Trải qua 60 năm lập hiến với Hiến TS Vũ Văn Nhiêm, ThS Nguyễn Mạnh Hùng, Lưu Đức Quang, Cơ chế giám sát Hiến pháp với việc bảo đảm quyền người, Nxb Giáo dục, năm 2012, tr 21 pháp, Hiến pháp nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013 tiếp tục thừa nhận, trình mơ hình bảo hiến Quốc hội thơng qua chế kiểm tra, giám sát Hiến pháp tối cao Quốc hội Hiến pháp 2013 kế thừa quy định sở Hiến pháp năm 1959, 1980 1992; đồng thời phát triển thêm quy định mới, trao quyền bảo hiến cho quan Nhà nước khác Có thể nói mơ hình bảo hiến nước ta mơ hình bảo hiến phi tập trung khơng giống với mơ hình phi tập trung Hoa Kì 2.1.2 Đặc điểm mơ hình bảo hiến Quốc hội Việt Nam a) Kiểu mơ hình bảo hiến Mơ hình quan lập hiến đồng thời quan bảo hiến hay cịn gọi mơ hình bảo hiến Quốc hội b) Cơ cấu quan bảo hiến Theo quy định Điều 119, chương XI “Hiệu lực Hiến pháp việc sửa đổi Hiến pháp” nhiệm vụ bảo hiến không tập trung vào tay quan chuyên trách cụ thể mà phân tán cho quan nhà nước từ trung ương đến địa phương tồn thể nhân dân Theo đó, Quốc hội, quan Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ, Tịa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân, quan khác Nhà nước tồn thể Nhân dân có trách nhiệm bảo vệ Hiến pháp c) Thẩm quyền Hiến pháp 2013 trao quyền cho cá nhân, quan Nhà nước quyền sau: Quốc hội có quyền giám sát tối cao việc tuân theo Hiến pháp; bãi bỏ văn Chủ tịch nước, Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Tịa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao trái với Hiến pháp.[3] Cơ quan thường trực Quốc hội Ủy ban thường vụ Quốc hội có nhiệm vụ giải thích Hiến pháp, giám sát việc thi hành Hiến pháp có quyền đình việc thi hành văn Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Tịa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao bãi bỏ nghị Hội đồng nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương trái với Hiến pháp.[4] Khoản 2, khoản 10, Điều 70, Hiến pháp 2013 Điều 74, Hiến pháp 2013 Điều 80, Luật Tổ chức Quốc hội 2014 quy định trách nhiệm Hội đồng dân tộc, Ủy ban Quốc hội việc bảo vệ Hiến pháp sau: Trong trình thực nhiệm vụ, quyền hạn, Hội đồng dân tộc, Ủy ban Quốc hội có trách nhiệm phát văn có dấu hiệu trái Hiến pháp kiến nghị quan ban hành văn thực việc sửa đổi, bổ sung, bãi bỏ văn đó; trường hợp quan ban hành văn không thực kiến nghị Hội đồng, Ủy ban có quyền kiến nghị Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội xem xét, xử lý theo thẩm quyền Ủy ban pháp luật có trách nhiệm thẩm tra kiến nghị Hội đồng dân tộc, Ủy ban Quốc hội, đề nghị Chủ tịch nước, Chính phủ, Tịa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Ủy ban trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, quan trung ương tổ chức thành viên Mặt trận đại biểu Quốc hội văn có dấu hiệu trái Hiến pháp để trình Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội xem xét, xử lý theo thẩm quyền Chủ tịch nước có quyền đề nghị Ủy ban thường vụ Quốc hội xem xét lại pháp lệnh thời hạn mười ngày kể từ thơng qua.[5] Thủ tướng Chính phủ có quyền đình việc thi hành bãi bỏ văn Bộ trưởng, Thủ trưởng quan ngang bộ, Ủy ban nhân dân, Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương trái với Hiến pháp, luật văn quan nhà nước cấp trên; đình việc thi hành nghị Hội đồng nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương trái với Hiến pháp, luật văn quan nhà nước cấp trên, đồng thời đề nghị Ủy ban thường vụ Quốc hội bãi bỏ.[6] Bên cạnh đó, quan hành nhà nước từ trung ương đến địa phương có nhiệm vụ tổ chức đảm bảo việc thi hành Hiến pháp Như vậy, Hiến pháp 2013 quy định Quốc hội có vai trị trung tâm chế bảo hiến, nhiều quan tham gia bảo vệ hiến pháp khơng có quan độc lập hay quan cụ thể trao quyền tuyệt đối để thực nhiệm vụ d) Chủ thể có quyền hạn yêu cầu bảo hiến Quốc hội, quan thường trực Quốc hội, Chủ tịch nước, Thủ tướng Chính phủ quan hành Nhà nước có quyền giám sát, u cầu tuân thủ quy Điều 88, Hiến pháp 2013 Điều 98, Hiến pháp 2013 định Hiến pháp văn luật quan có thẩm quyền ban hành theo quy định nêu e) Đối tượng chế bảo hiến hướng tới Tính hợp hiến hoạt động hành pháp, tư pháp thông qua văn pháp luật quan nhà nước có thẩm quyền ban hành f) Trình tự, thủ tục bảo hiến Điều 119, Hiến pháp 2013 quy định “Mọi văn pháp luật khác phải phù hợp với Hiến pháp Mọi hành vi vi phạm Hiến pháp bị xử lý.” Việc xem xét tính hợp hiến, tuyên bố vi hiến, hủy bỏ hiệu lực văn pháp luật khơng rõ ràng, khơng có quy định cụ thể trình tự, cách thức tiến hành mà đơn giản yêu cầu có giám sát lẫn quan nhà nước 2.2 Mơ hình bảo hiến Hoa Kì 2.2.1 Lịch sử hình thành mơ hình bảo hiến Hiến pháp Hoa Kỳ đời từ năm 1787 đến năm 1803, chế độ bảo hiến tư pháp thiết lập từ sau vụ án kinh điển “Mabury kiện Madison” Cụ thể, cựu Tổng thống John Adams kí định bổ nhiệm William Marbury số người khác làm thẩm phán trước rời vị trí Tuy nhiên, Thomas Jefferson lên làm Tổng thống đạo James Madison, Bộ trưởng Bộ ngoại giao, không chuyển định đến người có tên Vì vậy, Marbury kiến nghị lên Tòa án tối cao (TATC) yêu cầu Madison phải thực thi nhiệm vụ, trao thực quyền cho ơng Đạo luật tư pháp năm 1789 trao cho TATC liên bang quyền ban hành lệnh yêu cầu quan chức quyền thực nghĩa vụ họ Cuối cùng, Chánh án lúc John Marshall đưa tun bố TATC liên bang khơng có quyền giải vấn đề Ông lập luận mục 13 Đạo luật tư pháp năm 1789 trao TATC quyền ban hành mệnh lệnh trái với Hiến pháp, cụ thể Điều Hiến pháp Hoa Kì 1787 quyền lực tư pháp khơng có quy định Ông cho Hiến pháp luật Nhà nước có hiệu lực pháp lý tối cao Vì đạo luật thơng thường trái với Hiến pháp đạo luật phải bị tun bố vô hiệu Giải vụ án này, Chánh án Marshall đưa ba phán sau: Thứ nhất, Hiến pháp luật tối cao đất nước Thứ hai, luật hay định đưa quan lập pháp phận Hiến pháp không trái với Hiến pháp Thứ ba, Thẩm phán tuyên thệ bảo vệ Hiến pháp phải tuyên bố huỷ bỏ luật, lệ quy định quan lập pháp mâu thuẫn với Hiến pháp Đây lần TATC Liên bang Hoa Kì tuyên bố đạo luật Nghị viện vi hiến từ chối áp dụng Từ phán trên, Hoa Kì trở thành quốc gia xác lập quyền tài phán Hiến pháp ngành tư pháp Mơ hình Hoa Kì trao cho tất tịa án có thẩm quyền chung quyền bảo hiến nên gọi mơ hình bảo hiến phi tập trung [7] 2.2.2 Đặc điểm mơ hình bảo hiến Hoa Kì a) Kiểu mơ hình bảo hiến Mơ hình Tịa án tư pháp cịn gọi mơ hình bảo hiến Hoa Kì thuộc kiểu mơ hình bảo hiến phi tập trung b) Cơ cấu quan bảo hiến Tất Tịa án có thẩm quyền chung, tức Tịa án từ liên bang đến bang có tư cách quan bảo vệ hiến pháp c) Thẩm quyền TATC Tịa án cấp có nhiệm vụ quyền hạn sau: - Tất thẩm phán tòa án thường (gồm TATC Tịa án địa phương) có quyền kiểm tra, xem xét tính hợp hiến đạo luật - Quyền bảo hiến gắn liền với vụ việc cụ thể giải tịa án Điều thể tài phán hiến pháp cụ thể: Tòa án thực giám sát tính hợp hiến đạo luật có liên quan đến vụ việc xử lí, có trực tiếp liên quan đến quyền lợi ích đương đề nghị tòa án xem xét quyền bảo hiến, tức việc khởi kiện tiền đề để tịa án xem xét tính hợp hiến đạo luật - Tịa án tun bố đạo luật vi hiến bất hợp hiến đạo luật chứng minh rõ ràng phủ nhận Trong vụ án Fletcher v Peck (1910) Chánh án TATC John Marshall khẳng định trái ngược Hiến pháp đạo luật xem xét điều kiện thẩm phán thấy trái ngược Ban biên tập dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992, Một số vấn đề Hiến pháp nước giới, NXB Chính trị quốc gia- Sự thật, năm 2012, tr.43 cách rõ ràng Toà án tuyên bố đạo luật vi hiến tun bố hồn tồn cần thiết để giải vụ án Điều có nghĩa Tồ án khơng xem xét tính hợp hiến đạo luật có cách khác thoả mãn yêu cầu đương [8] - Tòa án thực quyền bảo hiến sau (sau đạo luật có hiệu lực) tuyên bố đạo luật vi hiến từ chối áp dụng đạo luật để giải vụ việc Tịa án khơng có thẩm quyền hủy bỏ đạo luật vi hiến thuộc quyền lập pháp Nghị viện Tuy nhiên sở nguyên tắc áp dụng án lệ thành luật hệ thống pháp luật Thơng luật đạo luật TATC tun bố trái với Hiến pháp xem vơ hiệu Tịa án khơng cịn áp dụng đạo luật sau - Phán tính hợp hiến tịa án có giá trị bên tham gia vụ việc, khơng có giá trị chủ thể khác, trừ trường hợp áp dụng án lệ Theo đó, phán tịa án cấp có hiệu lực với tịa án cấp TATC quan xét xử cao cuối vụ việc Hiến pháp nên phán TATC trở thành án lệ, có ý nghĩa bắt buộc với hệ thống tư pháp - Tịa án khơng xem xét tính hợp hiến đạo luật đạo luật liên quan đến số vấn đề trị tổ chức công quyền vấn đề ngoại giao d) Chủ thể có quyền yêu cầu thực bảo hiến Các bên tham gia vụ án giải có quyền đề nghị tịa án xem xét, kiểm tra tính hợp hiến đạo luật liên quan trực tiếp đến quyền lợi ích e) Đối tượng chế bảo hiến hướng tới Tính tối cao Hiến pháp thể qua tính hợp hiến đạo luật Nghị viện thông qua, đảm bảo tuân thủ nguyên tắc tam quyền phân lập quan nhà nước – lập pháp, hành pháp tư pháp, tiểu bang - liên bang bảo vệ quyền tự hiến định khơng bị xâm phạm d) Trình tự, thủ tục bảo hiến Thực thủ tục tố tụng bình thường, sở đơn kiện đương sự, kiện pháp lý phát sinh, thẩm phán Tịa án giải vụ việc xem xét văn quy phạm pháp luật có liên quan trực tiếp Nếu nhận thấy dấu hiệu PGS-TS Thái Vĩnh Thắng, Các mơ hình quan bảo hiến giới lựa chọn mơ hình phù hợp với Việt Nam, Đại học Luật Hà Nội < http://www.lapphap.vn/Pages/tintuc/tinchitiet.aspx?tintucid=207455 > trái với Hiến pháp rõ ràng việc tuyên bố vi hiến cần thiết để giải vụ việc tịa phán đạo luật vi hiến từ chối áp dụng vào thực tiễn Quy trình khơng quy định Hiến pháp mà có nguồn gốc từ án lệ năm 1803 2.3 Mơ hình bảo hiến Đức 2.3.1 Lịch sử hình thành mơ hình bảo hiến Năm 1920, Áo quốc gia xác lập mơ hình bảo hiến tập trung Tịa án Hiến pháp thơng qua Hiến pháp Mơ hình xây dựng dựa học thuyết Hans Kelsen Adolf Merkl Đây mơ hình bảo hiến phổ biến nhất khu vực châu Âu.[9] Dựa tình hình thực tiễn đất nước xem xét, đánh giá mơ hình bảo hiến, Cộng hịa liên bang Đức thành lập quan chuyên trách quyền bảo hiến Tịa án hiến pháp Đức thơng qua Hiến pháp năm 1949 Luật Tịa án Hiến pháp thức có hiệu lực từ năm 1951 quy định vị trí, tổ chức, cách thức hoạt động Tịa án hiến pháp Cộng hòa liên bang Đức Theo Điều đạo luật, Tòa án hiến pháp Liên bang tịa án cơng lý liên bang, hồn toàn độc lập với tất quan lập hiến khác 2.3.2 Đặc điểm mơ hình bảo hiến Đức a) Kiểu mơ hình bảo hiến Mơ hình Tịa án Hiến pháp cịn gọi mơ hình bảo hiến kiểu Áo, kiểu mơ hình bảo hiến tập trung b) Cơ cấu quan bảo hiến Điều 94 Hiến pháp CHLB Đức quy định: “Tòa án hiến pháp Liên bang cấu thẩm phán Liên bang thành viên khác Một nửa số thành viên Quốc hội Liên bang bầu, nửa lại Hội đồng Liên bang bầu.” Theo quy định Điều Luật tổ chức Tòa án hiến pháp Liên bang, cấu tổ chức Tòa án hiến pháp Liên bang gồm hai Hội đồng xét xử (Senate), Hội đồng xét xử có tám thẩm phán Ba số thẩm phán Hội đồng bầu từ thẩm phán Tòa án tối cao Liên bang phải có ba năm cơng tác quan tòa án tối cao Liên bang Arne Mavčič, Historical Steps in the Development of Systems of Constitutional Review and Particularities of Their Basic Models < http://concourts.net/introen.php > Điều kiện thẩm phán quy định Điều 3, sau: “Thẩm phán phải từ đủ 40 tuổi trở lên, đáp ứng đủ điều kiện cho việc tranh cử Quốc hội Liên bang, có trình độ thẩm phán, khơng phải giảng viên Luật trường Đại học phải cam kết văn mong muốn trở thành thành viên Tòa án hiến pháp tự nguyện Thẩm phán không kiêm nhiệm chức vụ khác thuộc Quốc hội, Hội đồng, Chính phủ Liên bang quan tương tự tiểu Bang không chấp nhận việc tái cử.” c) Thẩm quyền Nhiệm vụ quyền hạn Tòa án Hiến pháp Liên bang quy định sau: Chức thứ quan xét xử: Tòa án Hiến pháp Liên bang quan có chức xét xử Tịa án khác Chức thứ hai quan hiến định độc lập: Tịa án Hiến pháp Liên bang có vị trí ngang hàng với thể chế khác Liên bang Hai chức tạo nên vị trí độc lập Tòa án hiến pháp Liên bang Đức hoạt động xét xử theo thẩm quyền.[10] Luật Luật Tòa án hiến pháp Liên bang phân định rõ vụ việc mà Hội đồng xét xử có thẩm quyền giải Theo đó, vụ việc liên quan đến mối quan hệ Nhà nước cơng dân trao cho “Tịa thứ nhất” Trong vụ việc liên quan đến mối quan hệ phận nhánh quyền lực khác nội Nhà nước trao cho “Tịa thứ hai” Trong quy định Luật thẩm quyền Tòa án này, thẩm quyền quan trọng là:[11][12] - Kiểm tra tính hợp hiến đạo luật Quốc hội tuyên bố đạo luật vi hiến chấm dứt hiệu lực thi hành đạo luật trái với Hiến pháp - Giải thích Hiến pháp 10 Nguyên Thành, Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp Phạm Trí Thức, ThS Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Quốc hội Vai trò Tòa án Hiến pháp Liên bang Đức giải vụ kiện Chính phủ, < http://www.lapphap.vn/Pages/tintuc/tinchitiet.aspx?tintucid=208112 > 11 Nguyễn Hoàng Anh, Luận văn Thạc sĩ Luật học “Mơ hình Tịa án Hiến pháp số nước giới vấn đề xây dựng Tòa án Hiến pháp Việt Nam”, Khoa Luật ĐHQG Hà Nội, 2013, tr.28-29 12 PGS- TS Nguyễn Như Phát, Bàn lập hiến, < http://quochoi.vn/tulieuquochoi/anpham/Pages/anpham.aspx?AnPhamItemID=69 > - Giải xung đột thẩm quyền quan Nhà nước Liên bang, đảm bảo tính phân chia quyền lực thi hành Hiến pháp; giải tranh chấp thẩm quyền liên bang tiểu bang - Giải khiếu nại liên quan đến bầu cử; việc cấm Đảng phái hoạt động; khiếu kiện Tổng thống - Xem xét, xử lí khiếu nại cá nhân vị quan công quyền xâm phạm quyền bảo vệ Hiến pháp d) Chủ thể có quyền yêu cầu bảo hiến Cá nhân quan có quyền khiếu nại lên Tòa án Hiến pháp Liên bang Tổng thống liên bang, Quốc hội Liên bang, Hội đồng Liên bang, Chính phủ Liên bang quan Chính phủ Liên bang, Nghị sĩ đồn Nghị sĩ, Chính phủ bang cơng dân Mỗi Tịa án Đức u cầu Tịa án hiến pháp xem xét tính hợp hiến đạo luật e) Đối tượng chế bảo hiến hướng tới: Quyền người, quyền công dân người dân, tính hợp hiến đạo luật, quyền lực nhà nước phân chia quan, liên bang với tiểu bang đối tượng mà chế bảo hiến hướng tới f) Trình tự, thủ tục bảo hiến: Thủ tục tố tụng liên quan đến bảo hiến quy định rõ ràng Luật Tòa án Hiến pháp Liên bang với điều khoản liên quan đến tranh chấp, đối tượng cụ thể 2.4 Mơ hình bảo hiến Pháp 2.4.1 Lịch sử hình thành mơ hình bảo hiến Hiến pháp Cộng hòa Pháp năm 1799 năm 1852 ghi nhận quan có quyền giám sát Hiến pháp Thượng viện Sau đó, Hiến pháp năm 1946 quy định thành lập Ủy ban giám sát Hiến pháp gồm Tổng thống, Chủ tịch Thượng viện, Chủ tịch Hạ viện 10 thành viên khác.[13] Tuy nhiên, mơ hình bảo hiến lúc mang tính hình thức, không vào hoạt động thực tiễn, Đến năm 1958, Pháp thiết lập chế độ Cộng hịa lưỡng tính thành lập quan chuyên trách bảo vệ Hiến pháp Hội đồng 13 ThS Trần Quỳnh Nga, Hội đồng bảo hiến Cộng hịa Pháp, Tạp chí luật học số 11/2009, tr.1 3.1.2 Nhược điểm Thứ nhất, không thống hệ thống cách giải thích Hiến pháp Chánh án khác dễ tạo tình trạng mâu thuẫn Tịa Mặt khác, Tịa án có thẩm quyền bảo hiến, địi hỏi Chánh án phải có trình độ chun mơn cao, đào tạo bản, có hiểu biết sâu rộng Hiến pháp Liên bang để thực tốt hoạt động bảo hiến Ngoài ra, việc trao thẩm quyền bảo hiến dựa thẩm quyền giải vụ việc tạo quyền hạn lớn cho quan tư pháp Trong số trường hợp hợp, quan tư pháp hồn tồn sử dụng quyền chiêu trò trị nhằm chống lại hoạt động quan lập pháp.[25] Thứ hai, tiền đề để Tòa án xem xét đạo luật có vi hiến hay khơng liên quan đến quyền lợi ích hợp pháp cá nhân vụ việc cụ thể dẫn đến nhìn tồn diện đạo luật có hợp hiến hay khơng phụ thuộc vào cách đánh giá, nhìn nhận chủ quan Thẩm phán Cơ chế giám sát sau Mỹ thực đạo luật Nghị Viện ban hành, có hiệu lực, áp dụng thực tế, gây ảnh hưởng thiệt hại cho bên tranh chấp Điều có nghĩa đạo luật khơng khởi kiện để xem xét tính vi hiến đạo luật ln đạo luật vi hiến ảnh hưởng đến quyền lợi ích hợp pháp cơng dân tương lai đồng thời công dân bị thiệt hại quyền lợi ích hợp pháp thực tế khởi kiện.[26][27] Thứ ba, phán Tịa án tính hợp hiến có hiệu lực ràng buộc bên tham gia tố tụng Khi đạo luật Tòa án xác định trái Hiến pháp đạo luật khơng cịn giá trị áp dụng có hiệu lực bắt buộc với Tòa án cấp (nếu phán Tịa án tối cao có giá trị bắt buộc với hệ thống tư pháp) Tịa án khơng có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung đạo luật phán xét vi hiến 24 Nhiều tác giả, “So sánh chế bảo hiến Hoa kỳ, Pháp – Kinh nghiệm cho Việt Nam”, Đại học Luật Hồ Chí Minh 25 Mạnh Hùng, "Tiểu luận: So sánh chế bảo hiến Hoa Kỳ Pháp” < https://dethiluat.com/so- sanh-co-che-bao-hien-cua-hoa-ky-va-phap/> Truy cập ngày 29/04/2020 26 Mạnh Hùng, "Tiểu luận: So sánh chế bảo hiến Hoa Kỳ Pháp” < https://dethiluat.com/so- sanh-co-che-bao-hien-cua-hoa-ky-va-phap/> Truy cập ngày 29/04/2020 27 Nhiều tác giả, “So sánh chế bảo hiến Hoa kỳ, Pháp – Kinh nghiệm cho Việt Nam”, Đại học Luật Hồ Chí Minh mặt hình thức đạo luật hiệu lực thực tế khơng Tịa án áp dụng [28] Thứ tư, mơ hình bảo hiến Hoa Kỳ gây khó khăn việc nghiên cứu pháp luật khả tranh tụng luật sư Mặc khác, việc không bãi bỏ hành vi lập pháp, hành pháp bị phán vi hiến dễ dễ dẫn đến tượng nhầm lẫn đối tượng muốn nghiên cứu pháp luật Hoa Kỳ luật sư muốn dùng án lệ phải tốn nhiều thời gian để lọc bỏ vụ việc vi hiến.[29] 3.1.3 Đánh giá Mô hình bảo hiến Hoa Kỳ mang chất mơ hình tài phán Hiến pháp tập trung hồn tồn vào việc xét xử vấn đề vi hiến Mô hình hoạt động hiệu hoạt động bảo vệ Hiến pháp, đạo luật có dấu vi hiến xem xét xử lí, giúp Hiến pháp bảo vệ giá trị pháp lý tối cao, quyền người đảm bảo thực góc độ định Tuy nhiên mơ hình bảo hiến Hoa Kỳ đòi hỏi yêu cầu khắt khe để quốc gia lựa chọn áp dụng hiệu quả: yêu cầu hệ thống pháp luật hoàn thiện, sử dụng án lệ làm nguồn pháp luật, áp dụng chế phân quyền yêu cầu cao bổ nhiệm thẩm phán Chỉ đáp ứng đầy đủ u cầu mơ hình, mơ hình bảo hiến Hoa Kỳ hoạt động hiệu quả.[30] 3.2 Mơ hình bảo hiến Pháp 3.2.1 Ưu điểm Thứ nhất, khác với mô hình phi tập trung Hoa Kỳ, quyền bảo hiến trao cho quan Hội đồng Hiến pháp thành lập với tham gia nhóm hành pháp lập pháp Phạm vi thẩm quyền Hội đồng Bảo hiến liệt kê cách cụ thể chịu giới hạn định Hiến pháp Thẩm quyền tập trung toàn vào quan quan chịu trách nhiệm vấn đề bảo hiến 28 So sánh mô hình bảo hiến Pháp, Hoa Kỳ Việt Nam, Dân Luật truy cập ngày 29/04/2020 29 Mạnh Hùng, "Tiểu luận: So sánh chế bảo hiến Hoa Kỳ Pháp” < https://dethiluat.com/so- sanh-co-che-bao-hien-cua-hoa-ky-va-phap/> Truy cập ngày 29/04/2020 30 Bùi Hải Đường, Luận văn thạc sĩ: Sự lựa chọn mơ hình bảo hiến Việt Nam (2015), Đai học Quốc gia Hà Nội Điều đảm bảo độc lập Hội đồng Hiến pháp hoạt động giám sát vấn đề hiến định mình, tránh khả phải phục tùng nhánh Đồng thời, tạo thống toàn hệ thống, khơng xuất tình trạng mâu thuẫn, chồng chéo Việc giám sát Hiến pháp diễn cách khách quan hiệu hơn.[31] Thứ hai, tính chất giám sát trừ tượng đảm bảo tính hợp hiến đạo luật từ có hiệu lực quyền bảo hiến gắn liền với hoạt động giám sát trước cơng bố đạo luật Từng tính chất hay nội dung giám sát chung, tổng quát dựa Hiến pháp nguyên tắc có giá trị Hiến pháp mà không cần tới vụ việc cụ thể hay xâm phạm cụ thể đến quyền lợi ích chủ thể xã hội Cơ chế giám sát trước giúp cho đạo luật hợp lý, đắn không vi hiến, giúp tránh tình trạng đạo luật vi hiến gây ảnh hưởng đến quyền lợi ích hợp pháp công dân đươc xem xét, sửa đổi.[32] Thứ ba, việc xem xét tính hợp pháp theo thủ tục hành - mệnh lệnh với thủ tục đặc biệt trao cho Hội đồng bảo hiến dựa Hiến pháp tạo khách quan tách bạch thẩm quyền lập pháp với việc xem xét hợp hiến đạo luật không phụ thuộc, chồng chéo lẫn nhau.[33] Thứ tư, theo Điều 62 Hiến pháp Cộng hòa Pháp năm 1958, đạo luật bị Hội đồng tun bố vi hiến khơng công bố áp dụng Đạo luật sau bị Hội đồng Bảo hiến tuyên bố vi hiến hay hợp hiến thông qua Nghị viện theo yêu cầu Tổng thống Theo cải cách Hiến pháp Cộng hòa Pháp năm 2008, đạo luật bị tuyên bố vi hiến theo quy định Điều 61-1 bị bãi bỏ giống với văn định từ Hội đồng Bảo hiến thời điểm quy định phán 31 Mạnh Hùng, "Tiểu luận: So sánh chế bảo hiến Hoa Kỳ Pháp” < https://dethiluat.com/so- sanh-co-che-bao-hien-cua-hoa-ky-va-phap/> Truy cập ngày 29/04/2020 32 Nhiều tác giả, “So sánh chế bảo hiến Hoa kỳ, Pháp – Kinh nghiệm cho Việt Nam”, Đại học Luật Hồ Chí Minh 33 Mạnh Hùng, "Tiểu luận: So sánh chế bảo hiến Hoa Kỳ Pháp” < https://dethiluat.com/so- sanh-co-che-bao-hien-cua-hoa-ky-va-phap/> Truy cập ngày 29/04/2020 Điều giúp cho hệ thống văn quy phạm pháp luật mang tính thống cao tuân thủ theo Hiến pháp Các đạo luật vi hiến khơng có hội xâm hại đến quyền lợi ích chủ thể bị bãi bỏ từ chưa có hiệu lực pháp luật [34] 3.2.2 Nhược điểm Thứ nhất, Hội đồng Hiến pháp quan chuyên trách nên yêu cầu cấu tổ chức chặt chẽ, địi hỏi quy mơ cấu tổ chức chuyên môn nghiệp vụ Các thành viên Hội đồng phải đào tạo chuyên sâu, bản, có kiến thức sâu rộng Hiến pháp Việc quy định phạm vi thẩm quyền cách cụ thể mang tính cứng nhắc, kìm hãm tính linh hoạt tồn khả thiếu sót thẩm quyền cần thiết hoạt động bảo hiến [35] Hình thức liệt kê nhược điểm lớn quan hệ xã hội phát triển theo hướng khách quan nên khó dự liệu trước quan hệ xã hội phát sinh tương lai Thứ hai, giám sát trừu tượng đảm bảo tính hợp hiến đạo luật có hiệu lực mang nặng tính lí thuyết thiếu thực tế Trong số trường hợp, đạo luật bị hủy hỏ có thể vi hiến mặt câu chữ áp dụng thực tế hồn tồn hợp hiến đảm bảo quyền lợi ích hợp pháp chủ thể [36] Mặt khác, chế giám sát trước thực cách hình thức, chưa kiểm chứng thực tiễn tính vi hiến đạo luật Thứ ba, khả tiếp cận chế bảo biến chủ thể tương đối khó khăn bị giới hạn có số chủ thể đặc biệt có quyền đưa yêu cầu xem xét tính hợp hiến đạo luật Tuy nhiên, đến cải cách Hiến pháp Cộng hòa Pháp năm 2008 quyền mở rộng cho tồn thể cơng dân nước Pháp Thứ tư, phán Hội đồng hiến pháp có giá trị chung thẩm, khơng bị khiếu nại hay kháng cáo, kháng nghị có hiệu lực bắt buộc tất quan quyền lực nhà nước tất quan hành tư pháp Điều dẫn đến sai 34 Mạnh Hùng, "Tiểu luận: So sánh chế bảo hiến Hoa Kỳ Pháp” < https://dethiluat.com/so- sanh-co-che-bao-hien-cua-hoa-ky-va-phap/> Truy cập ngày 29/04/2020 35 Nhiều tác giả, “So sánh chế bảo hiến Hoa kỳ, Pháp – Kinh nghiệm cho Việt Nam”, Đại học Luật Hồ Chí Minh 36 Nhiều tác giả, “So sánh chế bảo hiến Hoa kỳ, Pháp – Kinh nghiệm cho Việt Nam”, Đại học Luật Hồ Chí Minh lầm việc xác định tính hợp hiến đạo luật sửa đổi Đồng thời gây nên lãng phí thời gian cơng sức đạo luật hợp hiến lại bị tuyên bố vi hiến dẫn đến quyền lợi ích cơng dân khơng thể bảo đảm [37] Bên cạnh đó, quan bảo hiến can thiệp sâu quy trình lập pháp Nghị viện 3.2.3 Đánh giá Mơ hình bảo hiến Pháp không mang chất tài phán Hiến pháp mà cịn mang đậm yếu tố tổ chức trị Hội đồng Hiến pháp có nhiều điểm tương đồng với Tòa án hiến pháp, nhiên Hội đồng Hiến pháp xây dựng theo xu hướng quan thuộc hệ thống trị chức khơng thuộc ngành quyền lực tài phán, dạng hệ thống Tư pháp Giống mơ hình bảo hiến Mỹ, mơ hình bảo hiến Pháp đảm bảo ổn định tối cao Hiến pháp, tuân thủ mối quan hệ quan quyền lực nhà nước, bảo vệ nhân quyền tự người Các quốc gia lựa chọn mơ hình bảo hiến Pháp phải chấp nhận khó khăn định chức năng, thẩm quyền, trình tự thực bảo hiến Hội đồng Hiến pháp không giống chế tài phán thơng thường [38] 3.3 Mơ hình bảo hiến Đức 3.3.1 Ưu điểm Thứ nhất, giống mơ hình tập trung Pháp, quyền bảo hiến trao cho quan bảo hiến chuyên trách Tòa án Hiến pháp Theo chế độ phân quyền Đức Tịa án Hiến pháp liên bang không thuộc Quốc hội, không chịu giám sát Quốc hội, lại quan Chính phủ hay Tịa án Tối cao liên bang, giúp mơ hình bảo hiến Đức thành cơng việc xác định vị trí pháp lí Tịa án Hiến pháp liên bang: vừa quan xét xử vừa thiết chế khác Liên bang [39] 37 Mạnh Hùng, "Tiểu luận: So sánh chế bảo hiến Hoa Kỳ Pháp” < https://dethiluat.com/so- sanh-co-che-bao-hien-cua-hoa-ky-va-phap/> Truy cập ngày 29/04/2020 38 Bùi Hải Đường, Luận văn thạc sĩ: Sự lựa chọn mơ hình bảo hiến Việt Nam (2015), Đai học Quốc gia Hà Nội 39 Nguyễn Hồng Anh, Luận văn thạc sĩ: “Mơ hình Tịa án Hiến pháp số nước giới vấn đề xây dựng Tòa án Hiến pháp Việt Nam”(2013), Đại học Quốc gia Hà Nội Điều đảm bảo độc lập Hội đồng Hiến pháp hoạt động giám sát vấn đề hiến định Đồng thời, tạo thống tồn hệ thống, khơng xuất tình trạng mâu thuẫn, chồng chéo Việc giám sát Hiến pháp diễn cách khách quan Tòa án Hiến pháp khơng chịu hạn chế phạm vi thẩm quyền việc xem xét tính vi hiến đạo luật Tịa án hiến pháp liên bang giữ độc quyền diễn giải hiến pháp cho toàn lĩnh vực tố tụng Đồng thời, q trình thực chức mình, Tịa án cịn kiểm tra tính hợp hiến văn pháp luật Quốc hội tuyên bố vi hiến chấm dứt hiệu lực thi hành đạo luật Quốc hội.Tuyên bố thực thi theo pháp luật, định hay tuyên bố Tịa án Hiến pháp liên bang có giá trị đạo luật.[40] Thứ hai, việc thực vừa giám sát cụ thể vừa giám sát trừu tượng giúp khắc phục đồng thời nhược điểm hai mô hình Việc xem xét đạo luật có hợp hiến hay khơng gắn liền giải vụ việc cụ thể tiến hành có đề nghị chủ thể có thẩm quyền Tịa án Hiến pháp Đức khơng có chức phịng hiến Hội đồng Hiến pháp Pháp Tòa án hiến pháp Đức mặt nguyên tắc kiểm tra tính hợp hiến đạo luật sau có hiệu lực Điều giúp tránh hai hạn chế lớn mơ hình phịng hiến.[41] Hạn chế thứ phe thiểu số Nghị viện sử dụng mô hình phịng hiến để cản trở dự luật có hiệu lực làm chậm lại việc có hiệu lực dự luật mơ hình kiểm tra dự luật sau Nghị viện thông qua chưa Tổng thống cơng bố Khi Hội đồng hiến pháp bị biến thành quan trị Hạn chế thứ hai sau dự luật Tổng thống cơng bố có hiệu lực, vi hiến thể rõ mà hậu chủ thể xã hội phải gánh chịu Thứ ba, vụ án Hiến pháp Đức xem xét Tòa án Hiến pháp theo thủ tục tố tụng riêng quy định Đạo luật Tòa án Hiến pháp Điều giúp giảm bớt tác động trực tiếp áp lực trị vụ án Hiến pháp có ý nghĩa trị to lớn, bảo vệ tốt độc lập tịa án Đồng thời, khơng có thủ tục tố tụng riêng, Nghị viện cần thay đổi số luật tố tụng dân sự, luật 40 Nguyễn Hồng Anh, Luận văn thạc sĩ: “Mơ hình Tịa án Hiến pháp số nước giới vấn đề xây dựng Tòa án Hiến pháp Việt Nam”(2013), Đại học Quốc gia Hà Nội 41 Ths Võ Trí Hảo, Gs Philips Kunig, đặc trưng mơ hình bảo hiến CHLB Đức < http://www.daibieunhandan.vn/default.aspx?tabid=131&NewsId=256151> truy cập ngày 29/04/2020 tố tụng hình sự… tác động đến tố tụng hiến pháp [42] Việc có thủ tục tố tụng riêng bảo đảm cho Tịa Hiến pháp có vị trí tốt tương quan quyền lực với Nghị viện Thứ tư, Tịa án hiến pháp liên bang có quyền hủy bỏ đạo luật xây dựng cách dân chủ xác định đạo luật vi phạm Luật Điều giúp đảm bảo tính thống văn quy phạm pháp luật tính tối cao Hiến pháp Mặt khác, Thẩm phán Tịa án Hiến pháp khơng đồng thời thành viên Hạ viện, Thượng viện, Chính phủ liên bang hay quan bang Do phán Thẩm phán tuân theo luật, khơng chịu đạo mặt trị hay hành Điểm độc vơ nhị mơ hình tài phán Hiến pháp Đức hệ thống hai tịa song song tồn nên gọi tịa sinh đơi (Zwillingsgericht) Ưu điểm tịa sinh đơi tịa phụ trách nhóm điều kiện Hiến pháp độc lập vừa giúp đẩy nhanh tiến độ xét xử, vừa bảo đảm tính chun mơn [43] Bên cạnh hai tịa con, hoạt động tài phán Hiến pháp thực Hội đồng thẩm phán hệ thống ban Điều đảm bảo tính chuyên sâu, tính thống tránh chuyên quyền xét xử.[44] 3.3.2 Nhược điểm Thứ nhất, Tòa án Hiến pháp quan chuyên trách nên yêu cầu cấu tổ chức chặt chẽ, địi hỏi quy mơ cấu tổ chức chuyên môn nghiệp vụ Các thành viên Tòa án phải đào tạo chuyên sâu, bản, có kiến thức sâu rộng Hiến pháp Thứ hai, đạo luật không khởi kiện để xem xét tính vi hiến đạo luật đạo luật vi hiến ảnh hưởng đến quyền lợi ích hợp pháp cơng dân tương lai đồng thời công dân bị thiệt hại quyền lợi ích hợp pháp thực tế khởi kiện 42 Ths Võ Trí Hảo, Gs Philips Kunig, đặc trưng mơ hình bảo hiến CHLB Đức < http://www.daibieunhandan.vn/default.aspx?tabid=131&NewsId=256151> truy cập ngày 29/04/2020 43 Nguyễn Hồng Anh, Luận văn thạc sĩ: “Mơ hình Tòa án Hiến pháp số nước giới vấn đề xây dựng Tòa án Hiến pháp Việt Nam”(2013), Đại học Quốc gia Hà Nội 44 Ths Võ Trí Hảo, Gs Philips Kunig, đặc trưng mơ hình bảo hiến CHLB Đức < http://www.daibieunhandan.vn/default.aspx?tabid=131&NewsId=256151> truy cập ngày 29/04/2020 3.3.3 Đánh giá Mơ hình bảo hiến Đức đánh giá hiệu bậc hoạt động bảo hiến, thể ưu điểm tối ưu thiết chế bảo hiến tập trung Đó mơ hình với thiết chế tài phán độc lập, riêng biệt, có quyền hạn đặc biệt so với hệ thống tư pháp nhanh quyền lực quan nhà nước đồng thời mơ hình áp dụng cách thống đồng từ việc xây dựng quan bảo hiến đến trình tự, thủ tục xem xét mơ hình Tịa án Hiến pháp.[45] 3.4 Mơ hình bảo hiến Việt Nam 2013 3.4.1 Ưu điểm Thứ nhất, Hiến pháp Việt Nam chưa ghi nhận quan bảo hiến chun trách Mơ hình dựa hoạt động giám sát, kiểm tra tính hợp hiến, hợp pháp văn pháp lí ban hành hoạt động quan nhà nước lấy tảng Hiến pháp Quốc hội – quan quyền lực nhà nước cao chủ thể trung tâm Phương thức hoạt động kiểm tra, giám sát nước ta tương đối cụ thể Đồng thời phối hợp nhiều quan khác máy nhà nước việc giám sát đảm bảo tính hợp hiến, hợp pháp thống văn quy phạm pháp luật ghi nhận tính đồng cao, chế phân cấp quản lí nhà nước rõ ràng Thứ hai, cách thức xây dựng mơ hình bảo hiến đảm bảo cho nguyên tắc quyền lực nhà nước thống có phân cơng, phối hợp giám sát Quyền lực Quốc hội – quan quyền lực đại diện cho ý chí khát vọng nhân dân giữ vững Mặt khác, văn quy phạm pháp luật quan ban hành đảm bảo tính pháp lí quan ban hành đồng thời tính pháp lí văn quy phạm hệ thống pháp luật đáp ứng yêu cầu mơ hình bảo hiến chun trách Thứ ba, mơ hình bảo hiến hoạt động bước đầu tạo tảng định việc xây dựng mô hình bảo hiến chuyên trách tương lai Nền tảng bảo hiến đến từ hoạt động phân công, phối hợp quan nhà nước với quy trình xây 45 Bùi Hải Đường, Luận văn thạc sĩ: Sự lựa chọn mơ hình bảo hiến Việt Nam (2015), Đai học Quốc gia Hà Nội dựng quy trình ban hành văn quy phạm pháp luật đầy đủ, chi tiết khiến quan chuyên trách thành lập hoạt động cách hiệu [46] 3.4.2 Nhược điểm Thứ nhất, thẩm quyền bảo hiến trao cho nhiều quan, cá nhân (nhà chức trách) mà không trao cho quan bảo hiến chuyên trách dẫn tới tình trạng chồng chéo thẩm quyền đùn đẩy trách nhiệm chủ thể bảo hiến [47] Cơ chế giám sát Hiến pháp hành có nhiều chủ thể tham gia thiếu quan chuyên trách giám sát Hiến pháp Chủ thể giám sát dàn trải từ quan cao Quốc hội đến địa phương Các quan việc thực nhiệm vụ, quyền hạn đồng thời đảm nhận chức giám sát Hiến pháp dẫn tới khơng có chun mơn hóa việc phân định thẩm quyền giám sát [48] Bên cạnh đó, vai trò giám sát tối cao Quốc hội bị lu mờ có nhiều chủ thể, nhiều tầng nấc đồng thời làm hạn chế, giảm tính tối cao, tính hiệu lực hoạt động Điều dẫn đến hiệu giám sát không cao Thứ hai, chế bảo hiến nay, Quốc hội giữ hai vai trò quan trọng máy nhà nước Thứ nhất, Quốc hội quan quyền lực nhà nước cao nhất, quan đại diện cho nhân dân toàn quốc giữ chức lập hiến, lập pháp Thứ hai, Quốc hội quan giữ quyền kiểm soát pháp luật hoạt động máy nhà nước thông qua chế kiểm tra giám sát tối cao hoạt động nhà nước Vừa giữ vai trò xây dựng pháp luật vừa giữ vai trị kiểm sốt pháp luật khiến cho hoạt động bảo vệ Hiến pháp Quốc hội gặp nhiều khó khăn Tính tối cao Hiến pháp địi hỏi khơng chủ thể hay văn đặt cao hay đặt ngang hàng với Hiến pháp Điều có nghĩa luật, nghị Quốc hội phải phù hợp với Hiến pháp, không trái với Hiến pháp Mặt khác, nội dụng bảo hiến kiểm tra tính hợp hiến đạo luật ngành lập pháp Từ trước đến hoạt động lập pháp Quốc hội - hoạt 46 Bùi Hải Đường, Luận văn thạc sĩ: “Sự lựa chọn mơ hình bảo hiến Việt Nam (2015)”, Đai học Quốc gia Hà Nội 47 Nhiều tác giả, “So sánh chế bảo hiến Hoa kỳ, Pháp – Kinh nghiệm cho Việt Nam”, Đại học Luật Hồ Chí Minh 48 Nhiều tác giả, “So sánh chế bảo hiến Hoa kỳ, Pháp – Kinh nghiệm cho Việt Nam”, Đại học Luật Hồ Chí Minh động tiềm ẩn nhiều nguy vi hiến lại chưa chịu giám sát quan bên mà giao cho Quốc hội tự giám sát.[49] Tuy nhiên, Quốc hội mang chất quan nhà nước, chủ thể xây dựng từ yếu tố người nên khơng tránh khỏi sai sót, sai sót chức lập pháp Điều gây ảnh hưởng lớn đến hoạt động Hành pháp Tư pháp Thực xây dựng văn pháp luật theo định hướng thơng qua, ban hành có hiệu lực thực tế phát đề vi hiến việc tun bố hủy bỏ phần hay tồn văn pháp luật không dễ dàng Trên thực tế, chưa có văn quy phạm pháp luật bị tuyên hủy phần hay toàn văn trái Hiến pháp luật Điều khơng đồng nghĩa khơng có tình trạng luật, văn Quốc hội bất hợp hiến mà chưa có chế chế tài giám sát hoạt động quan cách hữu hiệu Đồng thời, Hiến pháp Việt Nam chưa dự trù chế độ bảo hiến - chế độ xử lý luật Quốc hội vi phạm Hiến pháp dẫn đến Quốc hội – thiết chế bảo hiến chủ đạo trở thành thiết chế bảo hiến hình thức hiệu Thứ ba, mơ hình bảo hiến Quốc hội khơng đủ để ngăn chặn hành vi vi hiến: [50][51] - Thẩm quyền, trách nhiệm, thủ tục hay trình tự bảo hiến cụ thể mức ước chừng không tồn văn bản, quy định cụ thể rõ ràng Tính chất hình thức, khơng sử dụng Hiến pháp hoạt động nảy sinh sai lầm nhận thức toàn xã hội chế bảo hiến - Hiến pháp khơng có hiệu lực áp dụng trực tiếp: nhà chức trách không áp dụng điều khoản hiến định q trình thực thi cơng quyền, cơng dân không viện dẫn điều khoản hiến định để chứng minh khiếu nại quyền lợi ích đáng bị xâm hại - Pháp luật chưa dự liệu thủ tục hữu hiệu nhằm phát kịp thời xử lý nghiêm minh vi phạm Hiến pháp Hiệu hoạt động bảo vệ Hiến pháp không cao, 49 Nhiều tác giả, “So sánh chế bảo hiến Hoa kỳ, Pháp – Kinh nghiệm cho Việt Nam”, Đại học Luật Hồ Chí Minh 50 Bùi Hải Đường, Luận văn thạc sĩ: “Sự lựa chọn mơ hình bảo hiến Việt Nam (2015)”, Đai học Quốc gia Hà Nội 51 Nhiều tác giả, “So sánh chế bảo hiến Hoa kỳ, Pháp – Kinh nghiệm cho Việt Nam”, Đại học Luật Hồ Chí Minh cịn nhiều văn quy phạm pháp luật trái với Hiến pháp không xử lý, số quyền hiến định công dân bị vi phạm: a) Trong hoạt động lập pháp Hoạt động giải thích pháp luật Quốc hội, nhiệm vụ Ủy ban Thường vụ Quốc hội chưa trọng thực Đặc biệt vấn đề giải thích quy định Hiến pháp Hiến pháp chưa mang lại thống toàn hệ thống pháp luật, nhiều vấn đề chưa trọng làm sáng tỏ Tuy Hiến pháp khơng quy định Tịa án nhân dân tối cao có chức xuất phát từ yêu cầu hoạt động áp dụng pháp luật, Tòa nhân dân tối cao thực việc giải thích luật, pháp lệnh [52] Nhiệm vụ giải thích Hiến pháp cần giao cho quan chuyên trách liên quan đến Hiến pháp thực để nâng cao tính hiệu Ví dụ theo quy định Hiến pháp 2013 cử tri có quyền bãi nhiệm đại biểu khơng cịn xứng đáng với tín nhiệm nhân dân Nhưng vào quy định cử tri khơng thể thực quyền bãi nhiệm đại biểu dân cử mình, mà thiết phải có văn vi phạm pháp luật quy định cách cụ thể chi tiết Và đến thời điểm nay, quan nhà nước có thẩm quyền chưa ban hành văn quy định vấn đề Khơng trường hợp không ban hành văn luật Quốc hội hay văn quy phạm pháp luật quan hành pháp dẫn tới quy định Hiến pháp quy định hình thức mà khơng vào sống b) Trong hoạt động Hành pháp Những việc có dấu hiệu vi phạm Hiến pháp chủ yếu ban hành văn quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành luật, pháp lệnh không phù hợp với thẩm quyền Hiến pháp quy định Ví dụ năm 2003 Bộ Công an ban hành thông tư hướng dẫn cấp đăng ký, biển số phương tiện giao thông giới Thông tư quy định: “Mỗi người đăng ký xe môtô xe gắn máy.”Thông tư trái với Bộ luật dân theo luật tài sản hợp pháp thuộc sở hữu tư nhân khơng cịn bị hạn chế số lượng, giá trị Thậm chí Thơng tư nói cịn bất hợp hiến Điều 58 Hiến pháp bảo đảm quyền sở hữu tài sản công dân 52 Nhiều tác giả, “So sánh chế bảo hiến Hoa kỳ, Pháp – Kinh nghiệm cho Việt Nam”, Đại học Luật Hồ Chí Minh c) Trong hoạt động Tư pháp Những việc có dấu hiệu vi phạm Hiến pháp chủ yếu vi phạm nguyên tắc xét xử quy định Hiến pháp Ví dụ Hiến pháp 2013 quy định: “Khi xét xử, Thẩm phán Hội thẩm độc lập tuân theo pháp luật.” Hiến pháp quy định: “Việc xét xử Tòa án nhân dân có Hội thẩm nhân dân tham gia theo quy định pháp luật; xét xử, Hội thẩm ngang quyền với Thẩm phán.” Trên thực tế, có biểu phán có Thẩm phán mà khơng có Hội thẩm nhân dân tham gia có Hội thẩm tham gia Hội thẩm lại phụ thuộc vài ý chí Thẩm phán Các vi phạm xâm phạm nguyên tắc “Tòa án nhân dân xét xử tập thể định theo đa số.” Ngồi ra, cịn có số biểu vi hiến khác vi phạm quyền bào chữa bị can, bị cáo, thủ tục bắt, tạm giam, tạm giữ, xâm phạm đến quyền lợi ích hợp pháp công dân Hiến pháp ghi nhận Thứ tư, Hiến pháp Việt Nam xây dựnng Hiến pháp thành văn có giá trị pháp lí cao khơng coi trọng giá trị Mọi quan, tổ chức, cá nhân thực hoạt động, nhiệm vụ thừa nhận văn quy phạm Hiến pháp có giá trị mà khơng đem quy chiếu với Hiến pháp Vậy nên yêu cầu nhà nước cần có mơ hình bảo hiến cụ thể Hiến pháp cần ấn định chủ thể tiến hành phán xét hành vi vi hiến.[53] Hiến pháp văn giới hạn quyền lực quyền lực nhà nước, bảo vệ công dân thông qua họat động tổ chức phân chia quyền lực, hoạt động máy nhà nước Khi quan nhà nước không thực theo quyền hiến định, quyền nghĩa vụ công dân bị vi phạm, hành vi vi hiến xảy cần có chế hữu hiệu để bảo vệ quyền công dân 3.4.3 Đánh giá Mơ hình bảo hiến Việt Nam với hoạt động giám sát bảo vệ Hiến pháp giám sát hoạt động quan nhà nước, cá nhân có thẩm quyền việc thi hành Hiến pháp pháp luật, giám sát, kiểm tra văn quy phạm pháp luật,… tạo chế giám sát bảo vệ Hiến pháp tương đối toàn diện 53 Bùi Hải Đường, Luận văn thạc sĩ: Sự lựa chọn mơ hình bảo hiến Việt Nam (2015), Đai học Quốc gia Hà Nội Điều góp phần tích cực vào việc nâng cao chất lượng, hiệu hoạt động máy nhà nước, bảo đảm văn quy phạm pháp luật ban hành phù hợp theo quy định pháp luật, góp phần tăng cường pháp chế Xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích, nhà nước, tập thể, quyền lợi ích công dân.[54] TÀI LIỆU THAM KHẢO I VĂN BẢN PHÁP LUẬT Hiến pháp nước Việt Nam Dân Chủ Cộng hòa 1946 Hiến pháp nước Việt Nam Dân Chủ Cộng hòa 1959 Hiến pháp Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam 1980 Hiến pháp Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam 1992 Hiến pháp Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001) Hiến pháp Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam 2013 Luật Tổ chức Quốc hội Việt Nam 2014 Hiến pháp Hoa Kì 1787 Luật Cộng hịa Liên bang Đức 1949 54 Nhiều tác giả, “So sánh chế bảo hiến Hoa kỳ, Pháp – Kinh nghiệm cho Việt Nam”, Đại học Luật Hồ Chí Minh 10 Luật Tịa án Hiến pháp Liên bang Đức 1951 11 Hiến pháp Pháp 1799 12 Hiến pháp Pháp 1852 13 Hiến pháp Cộng hòa Pháp 1958 II SÁCH, TÀI LIỆU Trường Đại học Luật Hà Nội Giáo trình Luật Hiến pháp Việt Nam, NXB Công an nhân dân, năm 2017 Ban biên tập dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992, Một số vấn đề Hiến pháp nước giới, NXB Chính trị quốc gia - Sự thật, năm 2012 Chủ biên TS Vũ Đăng Hinh, Hệ thống trị Mỹ, Nxb KHXH, Hà Nội, 2001 Ths Trần Quỳnh Nga, Hội đồng bảo hiến Cộng hịa Pháp, Tạp chí luật học số 11/2009 Nguyễn Đăng Dung, Vũ Công Giao, Đặng Minh Tuấn, Nguyễn Minh Tuấn, Lã Khánh Tùng, ABC Hiến pháp, Nxb Thế giới, Hồ Chí Minh, 2013 III LUẬN VĂN Bùi Hải Đường, Luận văn Thạc sĩ Luật học “Sự lựa chọn mơ hình bảo hiến Việt Nam”, Khoa Luật ĐHQG Hà Nội, 2015 Nguyễn Hoàng Anh, Luận văn Thạc sĩ Luật học “Mơ hình Tịa án Hiến pháp số nước giới vấn đề xây dựng Tòa án Hiến pháp Việt Nam”, Khoa Luật ĐHQG Hà Nội, 2013 IV CÁC TÀI LIỆU THAM KHẢO KHÁC PGS-TS Thái Vĩnh Thắng, Các mơ hình quan bảo hiến giới lựa chọn mơ hình phù hợp với Việt Nam, Đại học Luật Hà Nội < http://www.lapphap.vn/Pages/tintuc/tinchitiet.aspx?tintucid=207455 > Arne Mavčič, Historical Steps in the Development of Systems of Constitutional Review and Particularities of Their Basic Models < http://concourts.net/introen.php > Nguyên Thành, Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp Phạm Trí Thức, ThS Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Quốc hội Vai trò Tòa án Hiến pháp Liên bang Đức giải vụ kiện Chính phủ < http://www.lapphap.vn/Pages/tintuc/tinchitiet.aspx?tintucid=208112 > ThS Lưu Đức Quang, Hiến pháp Cộng hòa Pháp < https://cungviethienphap.wordpress.com/2013/02/02/hien-phap-cong-hoa-phap/ > PGS - TS Nguyễn Như Phát, Bàn lập hiến Nhiều tác giả, “So sánh chế bảo hiến Hoa kỳ, Pháp – Kinh nghiệm cho Việt Nam”, Đại học Luật Hồ Chí Minh Ths Võ Trí Hảo, Gs Philips Kunig, đặc trưng mơ hình bảo hiến CHLB Đức < http://www.daibieunhandan.vn/default.aspx?tabid=131&NewsId=256151> So sánh mơ hình bảo hiến Pháp, Hoa Kỳ Việt Nam, Dân Luật ... cho Việt Nam tham khảo đường hồn thiện mơ hình bảo hiến thích hợp với định hướng xây dựng Nhà nước pháp quyền Xã hội chủ nghĩa Việt Nam II SO SÁNH MƠ HÌNH BẢO HIẾN CỦA VIỆT NAM VỚI CÁC MƠ HÌNH KHÁC... dựng thiết chế bảo hiến giới có mơ hình điển hình sau đây: - Mơ hình bảo hiến Tịa án tư pháp - Mơ hình bảo hiến Tịa án Hiến pháp - Mơ hình bảo hiến Hội đồng Hiến pháp - Mơ hình bảo hiến Quốc hội... hình bảo hiến nước ta mơ hình bảo hiến phi tập trung khơng giống với mơ hình phi tập trung Hoa Kì 2.1.2 Đặc điểm mơ hình bảo hiến Quốc hội Việt Nam a) Kiểu mô hình bảo hiến Mơ hình quan lập hiến