Tiểu thuyết Nhất Linh với việc hiện thực hoá chủ trương canh tân văn hoá, văn học của Tự lực văn đoàn.Tiểu thuyết Nhất Linh với việc hiện thực hoá chủ trương canh tân văn hoá, văn học của Tự lực văn đoàn.Tiểu thuyết Nhất Linh với việc hiện thực hoá chủ trương canh tân văn hoá, văn học của Tự lực văn đoàn.Tiểu thuyết Nhất Linh với việc hiện thực hoá chủ trương canh tân văn hoá, văn học của Tự lực văn đoàn.Tiểu thuyết Nhất Linh với việc hiện thực hoá chủ trương canh tân văn hoá, văn học của Tự lực văn đoàn.Tiểu thuyết Nhất Linh với việc hiện thực hoá chủ trương canh tân văn hoá, văn học của Tự lực văn đoàn.Tiểu thuyết Nhất Linh với việc hiện thực hoá chủ trương canh tân văn hoá, văn học của Tự lực văn đoàn.Tiểu thuyết Nhất Linh với việc hiện thực hoá chủ trương canh tân văn hoá, văn học của Tự lực văn đoàn.Tiểu thuyết Nhất Linh với việc hiện thực hoá chủ trương canh tân văn hoá, văn học của Tự lực văn đoàn.Tiểu thuyết Nhất Linh với việc hiện thực hoá chủ trương canh tân văn hoá, văn học của Tự lực văn đoàn.
CƠ SỞ LÝ THUYẾT CỦA LUẬN ÁN VÀ TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊNCỨU
Tiềnđềlýluậnvàcáckháiniệmcơsởcủaluậnán
Tiểu thuyết là một trong những thể loại quan trọng nhất của văn chương hiện đại, mặc dù đã có từ thời cổ đại Tuy nhiên, tiểu thuyết, đặc biệt là theo mô hình phương Tây, chỉ thực sự nở rộ vào thế kỷ XIX ở Châu Âu với sự xuất hiện của nhiều tên tuổi lớn như Stendhal, Émile Zola, Honoré de Balzac, William Thackeray, Charles Dickens, Nikolay Gogol, Ivan Turgenev, Lev Tolstoy và Fedor Dostoyevsky Xét theo thực tế, tiểu thuyết có thể được khẳng định là thể loại sinh sau đẻ muộn.
Tiểu thuyết đã trải qua nhiều biến đổi trong lịch sử hình thành và phát triển, phản ánh sự thay đổi trong quan niệm về thể loại Tại Việt Nam, đầu thế kỷ XX, tiểu thuyết trở thành thể loại văn học tiên phong trong bối cảnh hình thành nền văn xuôi Quốc ngữ Tuy nhiên, do là thể loại mới du nhập từ phương Tây với diện mạo khác biệt, các nhà lý luận và nhà văn thời kỳ này đã gặp nhiều khó khăn trong việc xây dựng khái niệm thống nhất về tiểu thuyết Dù các giải thích còn đơn giản và sơ lược, chúng đã tạo nền tảng vững chắc cho lý luận tiểu thuyết ở Việt Nam.
Vào ngày 23/10/1906, báo Nông cổ mín đàm dưới sự chủ bút của Trần Chánh Chiếu đã khởi xướng cuộc thi viết tiểu thuyết đầu tiên trong lịch sử văn học Việt Nam Theo quan niệm của ông, tiểu thuyết (hay Roman) là việc sử dụng trí tưởng tượng để xây dựng một câu chuyện dựa trên nhân vật và phong tục địa phương, tạo cảm giác như câu chuyện có thật Yêu cầu quan trọng trong thể lệ cuộc thi là tác phẩm cần được viết bằng ngôn ngữ thông dụng, thanh nhã và dễ hiểu.
Hồ Biểu Chánh chia sẻ rằng con đường đến với tiểu thuyết của ông bắt nguồn từ một suy nghĩ đơn giản: "Thầm nghĩ, người mình mà biết truyện bên Tàu không bổ ích cho bằng biết truyện trong nước mình." Ông nhấn mạnh rằng "truyện trong nước mình" phản ánh những gì diễn ra trong đời sống hàng ngày, gắn liền với hiện tại, thay vì những câu chuyện hư cấu hoặc cổ tích như trong tiểu thuyết Trung Hoa.
Phạm Quỳnh định nghĩa tiểu thuyết là một truyện viết bằng văn xuôi, phản ánh tình cảm con người và phong tục xã hội, với yếu tố "bịa đặt" từ thực tế Là nhà phê bình văn học hiện đại đầu tiên của Việt Nam, ông đã nêu bật những đặc điểm quan trọng của tiểu thuyết như kết cấu và hư cấu sáng tạo, ảnh hưởng lớn đến nhiều tác giả đương thời Thạch Lam trong tác phẩm "Theo dòng" cũng có quan điểm tương tự, coi tiểu thuyết là câu chuyện sắp đặt từ trí tưởng tượng, nhưng cần gần gũi với đời sống thực Ông nhấn mạnh vai trò của nhà văn, nhân vật và bạn đọc, đồng thời nhận thức được rằng nội dung nhân vật không hoàn toàn phụ thuộc vào địa vị xã hội Qua đó, Thạch Lam không chỉ kế thừa tư tưởng của Phạm Quỳnh mà còn phát triển quan niệm tiểu thuyết một cách tiến bộ và hiện đại, vẫn còn giá trị đến ngày nay.
Ngày nay, tiểu thuyết được xem là một thể loại văn chương hiện đại với những đặc điểm nổi bật Về hình thức, tiểu thuyết là tác phẩm văn xuôi có quy mô lớn Về thể tài, nó thường xoay quanh câu chuyện về đời sống cá nhân và mối quan hệ của họ với xã hội, tập trung vào một hoặc một vài nhân vật trong quá trình hình thành và phát triển cá tính Người kể chuyện cần giữ thái độ khách quan và khoảng cách với nhân vật Cuối cùng, ngôn ngữ trong tiểu thuyết gần gũi với lời ăn tiếng nói hàng ngày nhưng vẫn đảm bảo tính thẩm mỹ.
Tiểu thuyết Nhất Linh xuất hiện trong giai đoạn đầu của văn xuôi hiện đại Việt Nam, mặc dù đã đạt được những thành tựu nhất định nhưng vẫn chưa đáp ứng đầy đủ các tiêu chí văn học Tuy nhiên, nhà văn đã nhận thức được tầm quan trọng của tiểu thuyết trong tiến trình văn học và vai trò của nó trong việc đổi mới văn hóa, văn học.
M Bakhtin đề cao “thể loại”, tuyên bố nó là “nhân vật chínhcủa tiến trình văn học” [13, tr.28], trong hệ thể loại ông chỉ ra tiểu thuyết có vai trò hàng đầu trong việc dựng tiến trình văn học: “Tiểu thuyết là thể loại văn chương duy nhất luôn luôn biến đổi, do đó nó phản ánh sâu sắc hơn sự biến chuyển của bản thân hiện thực Chỉ kẻ biến đổi mới hiểu được sự biến đổi Tiểu thuyết sở dĩ đã trở thành nhân vật chính trong tấn kịch phát triển văn học thời đại mới, bởi vì nó là thể loại duy nhất do thế giới mới ấy sản sinh ra và đồng chất với thế giới ấy về mọi mặt Tiểu thuyết về nhiều phương diện đã và đang báo trước sự phát triển tương lai của toàn bộ nền văn học.” [13, tr.27].
Theo M Bakhtin, hành trình phát triển của tiểu thuyết từ hình thức sơ khai đến hiện đại phản ánh sự biến chuyển phong phú của thực tại Điều này đánh dấu những cột mốc quan trọng trong tiến trình nghệ thuật, thể hiện quá trình hiện đại hóa văn học thế giới và sự đa dạng trong văn hóa của mỗi dân tộc.
Nền văn hóa châu Âu thời trung cổ sơ kỳ và thời Roman (thế kỷ XI đến thế kỷ XIII) phát triển từ văn minh La Mã và sự tiếp nhận tôn giáo Cơ đốc, dẫn đến sự hình thành văn chương quý tộc Trong bối cảnh tư duy cổ trung đại, cảm hứng về cái anh hùng và cái cá biệt trở thành chủ đạo, với thể loại tiểu thuyết hiệp sĩ như Tristan và Iseut Ở giai đoạn sơ khai này, tiểu thuyết ít khi lấy con người cá nhân làm cảm hứng, mà chủ yếu tập trung vào những giá trị chung, anh hùng, phi thường và cao nhã, gần gũi với thẩm mỹ nghệ thuật.
Thời kỳ Phục hưng châu Âu (thế kỷ XV - XVI) đánh dấu sự khám phá lại về con người, với tiểu thuyết trở thành phương tiện thể hiện tư tưởng nhân văn Các tác phẩm ít tìm kiếm điều phi thường, mà hướng tới đời sống hiện thực, thể hiện cái nhìn đa diện và giọng điệu phong phú Ví dụ tiêu biểu là "Cuộc đời của Lasarillo Tormes" (1554) của tác giả vô danh, phản ánh những khó khăn của chàng trai nghèo Tại Anh, "Người du hành bất hạnh" hay "Cuộc đời của Jack Wilton" (1594) của Nash cũng thể hiện sự chuyển biến tương tự Đặc biệt, "Don Quixote xứ Mancha" (1615) của Miguel de Cervantes không chỉ chế nhạo tiểu thuyết hiệp sĩ lỗi thời mà còn mở ra hướng phát triển cho tiểu thuyết hiện thực.
Thế kỷ XVIII, thời Khai sáng, chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của tiểu thuyết như một công cụ cổ súy tư tưởng Đặc trưng của thời kỳ này là việc hướng đến tri thức và tích hợp chúng vào đời sống xã hội, dẫn đến sự ra đời của tiểu thuyết giáo dục và tiểu thuyết luận đề Tác phẩm "Cuộc đời và những cuộc phiêu lưu kỳ thú của Robinson Crusoe" (1719) của Daniel Defoe mang đến bài học về sự tương tác giữa con người với xã hội và thiên nhiên, khuyến khích tính kiên trì và lạc quan trong khó khăn Jean-Jacques Rousseau qua tác phẩm "Julie hay nàng Heloise mới" (1761) và "Émile hay là về giáo dục" (1762) đã thể hiện rõ quan điểm về giáo dục công dân Những tác phẩm này không chỉ có ý nghĩa giáo dục mà còn góp phần quan trọng vào sự hình thành và phát triển của văn học tiền lãng mạn và lãng mạn, cũng như thể loại tiểu thuyết luận đề.
Thế kỷ XIX được coi là kỷ nguyên của tư tưởng và ngôn ngữ, đánh dấu giai đoạn thịnh vượng của tiểu thuyết cổ điển với sự hoàn thiện về ngôn từ, cốt truyện và phân tích tâm lý Thời kỳ này nhấn mạnh trách nhiệm của con người đối với xã hội và sáng tạo, điển hình là nguyên tắc của chủ nghĩa lãng mạn mà Victor Hugo thể hiện qua các tác phẩm như "Nhà thờ Đức Bà Paris" và "Những người khốn khổ", cho thấy sự chiến thắng của cái thiện Các nhà văn hiện thực như Stendhal, H de Balzac, G Flaubert, C Dickens, W Thackeray, L Tolstoy, N Gogol và F Dostoievsky đã mở rộng cốt truyện và chi tiết, tạo nên bức tranh đa dạng của thời đại Tiểu thuyết xã hội phản ánh mối xung đột giữa con người và xã hội, đồng thời nêu rõ sự bất khả thi trong việc giải quyết các xung đột đó Đặc biệt, kiểu tiểu thuyết đa thanh của F Dostoievsky nổi bật với những cuộc đối thoại sâu sắc trong kỷ nguyên mới.
Thế kỷ XX và XXI chứng kiến những biến động lớn, thay đổi sâu sắc nhiều khía cạnh của đời sống nhân loại, đánh dấu sự kết thúc của thi pháp trung đại Đây là thời kỳ của những khám phá khoa học quan trọng như thuyết Tương đối và thuyết Lượng tử, cùng với sự chuyển hướng trong triết học từ bản thể cổ điển sang triết học tồn tại của con người Sự đa dạng trong tư tưởng cũng gia tăng với sự xuất hiện của nhiều trào lưu đối kháng như hiện tượng học, thuyết phi lý, chủ nghĩa hiện sinh, phân tâm học, hậu hiện đại, phê bình nữ quyền và hậu thực dân Những thay đổi này đòi hỏi tiểu thuyết phải thích nghi với những hình thức mới, dẫn đến sự ra đời của phản-tiểu thuyết và tiểu thuyết Mới.
Tiến trình phát triển của tiểu thuyết phản ánh sự tiến hóa của văn học nói chung, chịu ảnh hưởng từ những thay đổi của thời đại Đặc điểm này mang tính phổ quát và cũng áp dụng cho văn học Việt Nam Như Iu Tynianov đã chỉ ra, việc nghiên cứu các thể loại văn học cần xem xét trong mối quan hệ tương tác với hệ thống thể loại xung quanh chúng.
TìnhhìnhnghiêncứutiểuthuyếtNhấtLinh
1.2.1 Nghiên cứu quan niệm của Nhất Linh về tiểu thuyết
Việc một người đồng thời thực hiện lý luận và sáng tác tiểu thuyết không phải là hiếm gặp trên thế giới, điển hình là Milan Kundera Ông không chỉ viết lý luận về tiểu thuyết, như trong các tác phẩm "Nghệ thuật tiểu thuyết" (1985) và "Những di chúc bị phản bội" (1992), mà còn tích cực tham gia vào việc sáng tác tiểu thuyết.
Các tác phẩm nổi bật của ông như "Đời nhẹ khôn kham" (1984), "Sự bất tử" (1990), "Chậm rãi" (1993), và "Bản nguyên" (1998) đều thể hiện sự nhất quán giữa lý thuyết và thực hành trong văn chương của ông.
Nhất Linh được xem là “nhà tiểu thuyết”, bao gồm cả vai trò người viết và người bàn về tiểu thuyết Mặc dù là một nhà văn chuyên nghiệp, ông không phải là nhà lý luận hàn lâm, và những suy nghĩ của ông về tiểu thuyết chủ yếu xuất phát từ trải nghiệm cá nhân trong việc viết và đọc Những quan điểm này, nằm trong tiểu luận “Viết và đọc tiểu thuyết” được viết sau thời kỳ Tự lực văn đoàn, ít được nghiên cứu và chú ý, đặc biệt trong giai đoạn ông ít xuất hiện trong đời sống văn học miền Bắc Tuy nhiên, khi tiểu luận này được xuất bản ở miền Nam vào năm 1961, đã thu hút sự quan tâm từ giới lý luận phê bình, với những ý kiến đáng chú ý từ Tràng Thiên, Doãn Quốc Sỹ và Nguyễn Văn Trung, mặc dù họ chủ yếu trích dẫn ý kiến của Nhất Linh để làm rõ quan niệm của riêng mình Tràng Thiên chỉ ra sự khác biệt trong quan niệm về cốt truyện giữa Nhất Linh và Phạm Quỳnh, trong khi Doãn Quốc Sỹ đã trích dẫn nhiều ý kiến của Nhất Linh trong chương về các yếu tố chính của tiểu thuyết, mặc dù ông cũng cho rằng Nhất Linh chỉ bàn về tiểu thuyết như những tác giả khác.
Quan niệm về tiểu thuyết của Nhất Linh đã đóng góp đáng kể vào sự đa dạng trong nghiên cứu thể loại tiểu thuyết ở miền Nam giai đoạn 1954 - 1975 Ông thể hiện sự sáng tạo và cái nhìn độc đáo thông qua hình ảnh những con cá no mồi, tượng trưng cho sự tự do và khát vọng khám phá, từ đó tạo nên một góc nhìn mới mẻ về văn học thời kỳ này.
Trong thời kỳ đổi mới, Nhất Linh đã thu hút sự chú ý và nghiên cứu từ cả hai miền Nam - Bắc Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu chủ yếu tập trung vào các tác phẩm văn chương của ông mà ít đề cập đến quan điểm của ông về tiểu thuyết Luận án này sẽ đi sâu vào quan niệm của Nhất Linh về tiểu thuyết thông qua những phân tích và nhận định của ông, từ đó đối chiếu và nghiên cứu các sáng tác văn chương của ông một cách kỹ lưỡng hơn.
Quan niệm về tiểu thuyết của Nhất Linh được hình thành qua một quá trình dài từ trước 1925 đến giai đoạn ông sáng tác (1925 - 1940) và thời kỳ sau Tự lực văn đoàn (1949-1960) Chúng tôi tập trung vào quan điểm tiểu thuyết mà ông trình bày trong cuốn tiểu luận "Viết và đọc tiểu thuyết", xuất bản lần đầu năm 1961 Mặc dù viết vào thập niên 60, tinh thần tiểu thuyết mà Nhất Linh đề cập vẫn mang đậm ảnh hưởng của tiểu thuyết tiền chiến, phản ánh những đúc rút từ gần bốn mươi năm kinh nghiệm viết và tìm tòi Cách trình bày quan điểm của ông mang tính trò chuyện, khác biệt so với các cuốn lý luận thông thường.
Viết và đọc tiểu thuyết không chỉ mang lại nhiều lợi ích cho người đọc mà còn giúp tác giả khám phá bản thân và thế giới xung quanh Một cuốn tiểu thuyết thành công thường phản ánh chân thực những khía cạnh của cuộc sống, kết nối sâu sắc với cảm xúc và trải nghiệm của con người Để viết một tiểu thuyết hay, tác giả cần nắm bắt được tinh thần "sống", từ việc xây dựng nhân vật đến việc phát triển cốt truyện, tạo ra những tình huống gần gũi và ý nghĩa.
Nhất Linh cho rằng tiểu thuyết, và văn chương nói chung, có giá trị to lớn trong việc nâng cao chất lượng cuộc sống con người, mang lại niềm vui và sự văn minh Ông đồng tình với Thạch Lam rằng tiểu thuyết dạy chúng ta cách sống và tìm kiếm hạnh phúc, đặc biệt là đời sống nội tâm và tâm hồn Tiểu thuyết không chỉ đáp ứng nhu cầu vật chất mà còn làm phong phú tâm hồn con người, với giá trị sâu sắc là khả năng chạm đến tâm hồn người đọc Đối với Nhất Linh, một cuốn tiểu thuyết hay phải vượt qua mọi ranh giới không gian và thời gian, để có thể sống mãi với thời gian.
Một cuốn sách hay cần có giá trị vượt thời gian và không gian, như suy nghĩ của văn sĩ Hộ trong Đời thừa (Nam Cao) Ông tin rằng những tác phẩm có khả năng giành giải Nobel và được dịch ra nhiều ngôn ngữ phải là những tác phẩm chung cho toàn nhân loại Nhất Linh cũng nhắc đến những tác phẩm tiêu biểu như Anna Karenina của L Tolstoy và Ba anh em Karamazov của Dostoevsky, thể hiện sự vĩ đại và tính phổ quát của văn chương.
F Dostoievsky chúng, ông cảm thấy được “chiếu sáng những sâu xa của cuộc đời, khiến mình hơi sờ sợ tưởng tác giả như một đấng tạo hóa đã mở cửa cho mình thấy những cái mà mình không bao giờ hiểu thấu được” [232, tr.40], bởi chúng “diễn tả được tất cả những cái mông lung bí ẩn trong tâm hồn” [232,tr.68].
Để tạo ra tác phẩm chất lượng, Nhất Linh dựa trên những trải nghiệm cá nhân trong quá trình "viết và đọc", từ đó rút ra một "công thức" hiệu quả.
Văn chương cần được trả lại đúng vai trò của nó, tránh việc viết tiểu thuyết với mục đích luân lý hay giải quyết vấn đề nào đó Điều này trái ngược với quan điểm văn chương truyền thống, nơi nhân vật phải đạt các tiêu chí như trung, hiếu, nhân, trí, dũng, công, dung, ngôn, hạnh Nhân vật Trương trong tác phẩm "Bướm trắng" không phải để chứng minh lý tưởng cao siêu hay thực hiện sứ mệnh lớn lao, mà là để thể hiện nỗi cô đơn và khát khao sống của một thanh niên.
Để sống thành thực và hết mình với tác phẩm, nhà văn cần tránh chạy theo thói thời thượng và nên chọn đề tài mà mình thực sự am hiểu và đam mê Việc viết về những chủ đề mà mình không quan tâm, chỉ vì phong trào sẽ dẫn đến sự giả dối trong sáng tác Sự giả dối này sẽ ngăn cản nhà văn có được những rung động thật sự, từ đó ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng tác phẩm.
Ông nhấn mạnh rằng một tác phẩm hay không chỉ dựa vào cốt truyện phức tạp và hấp dẫn, mà quan trọng hơn là khả năng tạo ra những nhân vật sống động, có chiều sâu và cảm xúc thực sự, khiến độc giả cảm nhận được sự sống của họ trên từng trang sách.
Ông đề nghị một phong cách viết giản dị, trong sáng, tránh những câu văn hoa mỹ theo lối văn chương Tàu từ 1922 - 1930, mà thường mang tính trống rỗng So với tiểu thuyết của Nhất Linh, có thể thấy ông đã có bước nhảy vọt về ngôn ngữ, thoát khỏi ảnh hưởng của từ Hán Việt và câu văn biền ngẫu, hình thành một ngôn ngữ trong sáng, giàu sức biểu cảm và đậm đà tính dân tộc.