BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO - BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG TUÂN THỦ ĐIỀU TRỊ VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG CỦA NGƯỜI BỆNH MẮC LAO ĐANG ĐIỀU TRỊ NGOẠI TRÚ TẠI TRUNG TÂM Y TẾ QUẬN GỊ VẤP, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH NĂM 2022 LUẬN VĂN THẠC SĨ Y TẾ CÔNG CỘNG Mã số chuyên ngành: 8720701 HÀ NỘI, 2022 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO-BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG TUÂN THỦ ĐIỀU TRỊ VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG CỦA BỆNH NHÂN MẮC LAO ĐANG ĐIỀU TRỊ NGOẠI TRÚ TẠI TRUNG TÂM Y TẾ QUẬN GÒ VẤP, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH NĂM 2022 LUẬN VĂN THẠC SĨ Y TẾ CÔNG CỘNG Mã số chuyên ngành: 8720701 Hướng dẫn khoa học: HÀ NỘI, 2022 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com i MỤC LỤC MỤC LỤC i DANH MỤC BẢNG iv DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT v ĐẶT VẤN ĐỀ MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU CHƯƠNG TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1 Khái niệm 1.1.1 Định nghĩa bệnh Lao 1.1.2 Tuân thủ điều trị lao 1.1.3 Nguyên tắc điều trị lao 1.2 Quản lý điều trị lao 1.2.1 Quản lý người bệnh lao 1.2.2 Điều trị bệnh lao 1.3 Tình hình bệnh lao giới Việt Nam 1.3.1 Tình hình bệnh lao giới 1.3.2 Tình hình bệnh lao Việt Nam 10 1.4 Các phương pháp đo lường tuân thủ điều trị 10 1.4.1 Phương pháp trực tiếp: 11 1.4.2 Phương pháp gián tiếp: 11 1.5 Thực trạng tuân thủ điều trị Lao 12 1.5.1 Thực trạng tuân thủ điều trị giới 12 1.5.2 Thực trạng tuân thủ điều trị Việt Nam 13 1.6 Một số yếu tố ảnh hưởng đến tuân thủ điều trị lao 15 1.6.1 Yếu tố cá nhân người bệnh 15 1.6.2 Yếu tố gia đình cộng đồng 18 1.6.3 Yếu tố dịch vụ y tế 19 1.7 Thông tin địa bàn nghiên cứu 21 1.8 Khung lý thuyết 23 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com ii CHƯƠNG ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1 Đối tượng nghiên cứu 2.1.1 Đối tượng cho nghiên cứu định lượng 2.1.2 Đối tượng cho nghiên cứu định tính 2.2 Thời gian địa điểm nghiên cứu 2.3 Thiết kế nghiên cứu 2.4 Cỡ mẫu phương pháp chọn mẫu 2.4.1 Cỡ mẫu chọn mẫu định lượng 2.4.2 Cỡ mẫu chọn mẫu định tính 2.5 Phương pháp thu thập số liệu 2.5.1 Công cụ thu thập số liệu 2.5.2 Phương pháp thu thập số liệu 2.6 Điều tra viên, nghiên cứu viên, giám sát v 2.6.1 Điều tra v 2.6.2 Nghiên 2.6.3 Giám sát 2.7 Các biến số nghiên cứu 2.7.1 Biến số định lượng 2.7.2 Chủ đề định tính 2.8 Thước đo tiêu chuẩn đánh giá tuân thủ 2.8.1 Các nguyên tắc điều trị 2.8.2 Đánh giá kiến thức thực hành tuân thủ điều trị 2.9 Phương pháp xử lý phân tích số liệu 2.10 Đạo đức nghiên cứu 2.11 Hạn chế nghiên cứu, sai số biện pháp khắc phục 2.11.1 Hạn chế nghiên cứu 2.11.2 Biện pháp khắc phục CHƯƠNG KẾT QUẢ DỰ KIẾN 3.1 Thông tin chung kiến thức người b 3.1.1 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com Thông tin iii 3.1.2 Kiến thức NB bệnh lao nguyên tắc điều trị .42 3.2 Thực trạng tuân thủ nguyên tắc điều trị 44 3.3 Một số yếu tố ảnh hưởng đến tuân thủ điều trị người bệnh lao 45 3.3.1 Yếu tố cá nhân người bệnh 45 3.3.2 Yếu tố gia đình cộng đồng 47 3.3.3 Yếu tố dịch vụ y tế 47 3.3.4 Lý khiến người bệnh không tuân thủ điều trị 49 TÀI LIỆU THAM KHẢO 51 PHỤ LỤC 57 PHỤ LỤC 1: PHIẾU PHỎNG VẤN NGƯỜI BỆNH LAO 57 PHỤ LỤC 2: HƯỚNG DẪN PHỎNG VẤN ĐỊNH TÍNH DÀNH CHO NHÂN VIÊN Y TẾ 65 PHỤ LỤC 3: BẢNG ĐÁNH GIÁ KIẾN THỨC NGƯỜI BỆNH 67 PHỤ LỤC 4: BẢNG ĐÁNH GIÁ TUÂN THỦ ĐIỀU TRỊ LAO 69 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com iv DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1 Các biến số nghiên cứu 30 Bảng 3.1 Thông tin chung người bệnh lao 41 Bảng 3.2 Kiến thức NB thông tin bệnh lao điều trị lao 42 Bảng 3.3 Kiến thức NB nguyên tắc điều trị lao 43 Bảng 3.4 Mức độ hiểu biết nguyên tắc điều trị lao 43 Bảng 3.5 Mức độ tuân thủ nguyên tắc điều trị 44 Bảng 3.6 Mức độ thực hành tuân thủ nguyên tắc điều trị 44 Bảng 3.7 Mối liên quan đặc điểm cá nhân người bệnh tuân thủ điều trị 45 Bảng 3.8 Mối liên quan yếu tố kinh tế xã hội người bệnh tuân thủ điều trị 45 Bảng 3.9 Mối liên quan kiến thức tuân thủ điều trị lao 46 Bảng 3.10 Mối liên quan yếu tố gia đình, xã hội tuân thủ điều trị .47 Bảng 3.11 Mối liên quan yếu tố dịch vụ y tế tuân thủ điều trị 47 Bảng 3.12 Một số lý NB không tuân thủ điều trị lao 49 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com v DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT AFB Acid-Fast Bacillus (trực khuẩn kháng acid) BK Bacille de Koch (trực khuẩn lao) BYT BộYTế CBYT Cán y tế CTCL Chương trình chống lao CTCLQG Chương trình chống lao quốc gia HĐĐĐ Hội đồng đạo đức HIV Vi rut suy giảm miễn dich (Human Immunodeficiency MDR –TB Virus) XDR – TB NVYT Bệnh lao đa kháng thuốc (Multi Drug Resistant Tuberculosis) Bệnh lao siêu kháng thuốc (extensively drug-resistant tuberculosis) Nhân viên y tế NB Người bệnh QĐ Quyết định TTĐT Tuân thủ điều trị TTYT Trung tâm y tế TYT Trạm y tế UNBD Ủy Ban Nhân Dân WHO Tổ chức y tế giới (World Health Organization) TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com vi TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com vii TÓM TẮT NGHIÊN CỨU Đề tài thực mục tiêu nghiên cứu: (1) Mô tả thực trạng tuân thủ điều trị bệnh nhân lao phổi quản lý điều trị quận Gị Vấp, tỉnh TPHCM năm 2021; (2) Phân tích số yếu tố liên quan đến tuân thủ điều trị bệnh nhân lao phổi quản lý điều trị quận Gò Vấp, tỉnh TPHCM năm 2021 Bằng thiết kế nghiên cứu cắt ngang có phân tích, dùng phương pháp chọn mẫu toàn với 216 người bệnh tham gia, vấn trực tiếp bảng câu hỏi thiết kế sẵn, nhập làm số liệu phần mềm Epidata 3.1; phân tích số liệu phần mềm SPSS 20.0 theo mục tiêu nghiên cứu Kết cho thấy: Tỷ lệ NB TTĐT đạt chiếm 47,2% Có 06 yếu tố có liên quan đến TTĐT nghiên cứu là: (1) NB có kiến thức đạt TTĐT tốt gấp 2,5 lần (OR= 2,5; CI 95%: 1,4 – 4,3); (2) NB giám sát từ gia đình, người thân TTĐT tốt gấp 2,7 lần (OR= 2,7; CI 95%: 1,5 – 4,9); (3) NB NVYT giám sát tận nhà TTĐT tốt gấp 3,4 lần (OR= 3,4; CI 95%: 1,1 – 10,8); (4) NB thân nhân đưa người bệnh tái khám, làm xét nghiệm định kỳ TTĐT tốt gấp 3,8 lần (OR= 3,8; CI 95%: 2,2 – 6,8); (5) Người bệnh có hài lòng giám sát NVYT TTĐT tốt gấp 2,9 lần (OR= 2,9; CI 95%: 1,3 – 6,6); (6) người bệnh gặp khó khăn quãng đường để tiếp cận dịch vụ TTĐT tốt gấp 3,8 lần (OR= 3,8; CI 95%: 2,2 – 6,7) Khuyến nghị: (1) Chương trình Phịng chống Lao thực trì hoạt động tư vấn, phát động tuyên truyền nhằm nâng cao kiến thức người bệnh, cung cấp dịch vụ y tế trì hoạt động địa phương; (2) CBYT phụ trách trạm: Tăng cường trì cơng tác giám sát từ lần/ tháng lên lần/ tháng, cải thiện thái độ với người bệnh; (3) Người bệnh: Nên tham dự buổi phổ biến kiến thức, thực hành để hiểu thực nguyên tắc điều trị; (4) Thân nhân bệnh nhân: phối hợp CBYT việc giám sát điều trị, nhắc nhở, thường xuyên việc thực nguyên tắc điều trị với mục tiêu giúp bệnh nhân khỏi bệnh TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com ĐẶT VẤN ĐỀ Lao – bệnh truyền nhiễễ̃m có lịch sử lâu đời - vấn đề hàng đầu Y tế công cộng với số ước tính khoảng 10 triệu người mắc lao hàng năm 1,2 triệu ca tử vong lao (1) Lao bệnh có số mắc đứng hàng thứ sau bệnh lý nhiễễ̃m trùng Bên cạnh đó, lao kháng thuốc tiếp tục vấn đề sức khỏe nghiêm trọng cộng đồng Theo WHO, có khoảng 558.000 người bệnh (NB) lao kháng thuốc giới vào năm 2017, 82% có lao đa kháng thuốc (tăng mạnh từ mức 480.000 năm 2015 218.231 năm 2014) (1) Lao vấn đề y tế công cộng lớn Việt Nam Mặc dù có nhiều thành tựu việc kiểm sốt bệnh lao thời gian vừa qua, Việt Nam nước có gánh nặng bệnh lao cao, đứng thứ 15 20 nước có gánh nặng NB lao cao giới đồng thời nước đứng thứ 15 20 nước có gánh nặng bệnh lao kháng thuốc cao giới (2) Hàng năm nước có thêm 128.000 NB lao mới, 5.200 NB lao kháng thuốc 6% lao siêu kháng thuốc, số người chết lao khoảng 16.000 người (2) Do bệnh lao thách thức lớn ngành y tế nước ta Tuân thủ điều trị (TTĐT) đóng vai trò then chốt chiến lược điều trị bệnh lao làm tăng tỷ lệ hồn thành điều trị tỷ lệ điều trị khỏi bệnh lao Không TTĐT bệnh lao hay không tuân thủ nguyên tắc điều trị lao dẫn đến tác hại cho thân NB cộng đồng kéo dài thời gian thất bại điều trị, lao tái phát, lao kháng thuốc, tăng chi phí điều trị, tăng thời gian lây nhiễễ̃m cho cộng đồng, nhiễễ̃m trùng kéo dài, tăng nguy tử vong (3, 4) Dù quan trọng TTĐT bệnh lao NB (NB) giới Việt Nam thấp Một nghiên cứu Canada Anik Patel cộng xuất năm 2017 tuân thủ điều trị giảm tỷ lệ mắc lao từ 90,3 xuống 35,9 100.000 người-năm giảm tỷ lệ tử vong lao từ 7,9 xuống 3,1 100.000 người-năm (5) Một nghiên cứu mô tả cắt ngang Nguyễễ̃n Xuân Tình thực năm 2013 151 NB Bệnh viện Lao Bệnh phổi tỉnh Bắc Giang TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com 14 Phụ lục 2: Phiếu xác nhận đồng ý tham gia nghiên cứu TUÂN THỦ ĐIỀU TRỊ VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG Ở BN LAO PHỔI ĐƯỢC QUẢN LÝ ĐIỀU TRỊ TẠI QUẬN GÒ VẤP, TỈNH TPHCM NĂM 2021  Ngày vấn: ……… / ……… / ……… Mã phiếu vấn: ……  Nơi vấn: …………………………………………………………………  Thời gian bắt đầu vấn: …………giờ……………… phút Xin chào Ông/bà, nhân nhân viên y tế đồng thời nhóm nghiên cứu, nhằm phục vụ cho mục tiêu tìm hiểu thực trạng tuân thủ điều trị số yếu tố ảnh hưởng đến tình hình tuân thủ điều trị người bệnh lao quận Gò Vấp Chúng xin phép tiến hành khảo sát kiến thức thực hành cá nhân người bệnh lao, từ có sở để chúng tơi tìm biện pháp cải thiện hoạt động truyền thông, giáo dục sức khỏe nhằm góp phần nâng cao tình trạng tuân thủ điều trị để mang lại kết điều tốt cho người bệnh cho cơng tác phịng chống lao địa phương Chúng xin cam đoan tất thơng tin mà Ơng/bà cung cấp cho chúng tơi hồn tồn phục vụ cho mục đích nghiên cứu giữ bí mật Ơng/bà có quyền không trả lời câu hỏi mà Ông/bà không muốn trả lời, ngừng tham gia vấn chừng Để đạt ý nghĩa vấn chúng tơi hy vọng Ơng/bà tham gia trả lời đầy đủ câu hỏi cách trung thực XÁC NHẬN ĐỒNG Ý TRẢ LỜI PHỎNG VẤN  Họ tên người bệnh: ………………… Số hồ sơ: ………………………  Địa liên hệ: …………………………………………………………………  Chẩn đốn bệnh (ghi hồ sơ): ……………………………………………… Tơi giải thích mục đích khảo sát tơi đồng ý trả lời vấn Ký tên TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com 15 Phụ lục 3: Phiếu vấn BỘ CÂU HỎI  Ngày vấn: ……… / ……… / ……… Mã phiếu vấn: ……  Họ tên người bệnh: ………………… Số hồ sơ: ………………………  Địa liên hệ: …………………………………………………………………  Chẩn đoán bệnh (ghi hồ sơ): ……………………………………………… Xin ơng/bà vui lịng trả lời câu hỏi sau đây: Phần Thông tin chung BN STT C1 C2 C3 C4 C5 C6 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com 16 C7 C8 Phần Thực hành người bệnh tuân thủ điều trị C9 C10 C11 C12 C13 C14 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com 17 C15 C16 C17 C18 Phần Kiến thức người bệnh bệnh lao 3.1 Hiểu biết thông tin bệnh lao C19 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com 18 C20 C21 C22 C23 C24 3.2 Kiến thức hiểu biết nguyên tắc điều trị C25 C26 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com 19 C27 C28 C29 C30 C31 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com 20 C32 C33 C34 C35 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com 21 sát người nhà Khác (ghi rõ)………… Phần Yếu tố gia đình, người thân cộng đồng, xã hội C36 Tron ngườ Ô C37 Gia đ uống C38 Tron ngườ nghiệ lịch h C39 Có tổ bạc, v viên lao k Phần Những yếu tố khác liên quan đến tuân thủ điều trị: 4.1 Yếu tố tác dụng phụ thuốc C40 Trong trình điều trị thuốc chống Có lao Ơng/bà có dấu hiệu khác Khơng thường khơng? (phát ban, đau khớp, vàng da, vàng mắt, nơn ói…) 4.2 Yếu tố dịch vụ y tế C41 Trong trình điều trị vừa qua, có Có vài lần Ông/bà nhân viên y tế Không báo thiếu thuốc có thuốc đến trễễ̃ mà Ơng/bà phải tự mua thêm mượn người bệnh khác có phác TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com 22 C42 C43 C44 C45 4.3 Yếu tố khoảng cách tiếp cận dịch vụ C46 Trân trọng cảm ơn Ông/bà dành thời gian trả lời câu hỏi ! Gò Vấp, ngày… tháng….năm 2021 ĐIỀU TRA VIÊN Phụ lục 4: Bảng đánh giá kiến thức BN Câu hỏi Nội dung câu trả lời Điểm TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com 23 C19 Vi C20 Có C21 Tr C22 Q C23 La C24 Có C25 Có D bá D D C26 D Tá sỹ X sỹ C27 D ng C28 D ch C29 D C30 U đị C31 K C32 V kế C33 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com 24 Bệ Có C34 Ti Có U U C35 vi U Câu hỏi C9 Nguyên tắc dùng thuốc liề C11 Nguyên tắc dùng thuốc đặn C13 Nguyên tắc dùng thuốc C15 Nguyên tắc làm xét nghiệm định C17 Nguyên tắc khám bệnh hẹn Phụ lục 6: Tình hình thu dung điều trị lao quận Gò Vấp TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com 25 5000 4684 4500 4373 4264 4360 3898 4099 4403 4383 4541 4590 4000 3500 3000 2500 Chợ Mới Toàn tỉnh 2000 1500 658 1000 659 614 565 592 507 567 598 632 629 500 Năm Năm Năm Năm Năm Năm Năm Năm Năm Năm 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Biểu đồ – phụ lục Tình hình thu dung điều trị lao 10 năm (nguồn CDC TPHCM) Phụ lục 7: Cách thức giám sát gia đình, người thân Nhắc nhở Trực tiếp cho uống khác TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com ... tuân thủ điều trị người bệnh mắc lao điều trị ngoại trú Trung tâm Y tế quận Gò Vấp, thành phố Hồ Chí Minh năm 2022 Phân tích số y? ??u tố ảnh hưởng đến thực trạng tuân thủ điều trị người bệnh mắc lao. .. DỤC VÀ ĐÀO TẠO-BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG TUÂN THỦ ĐIỀU TRỊ VÀ MỘT SỐ Y? ??U TỐ ẢNH HƯỞNG CỦA BỆNH NHÂN MẮC LAO ĐANG ĐIỀU TRỊ NGOẠI TRÚ TẠI TRUNG TÂM Y TẾ QUẬN GỊ VẤP, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH. .. lượng thu thập số liệu vấn NB mắc Lao với mục đích khảo sát thực trạng tuân thủ điều trị người bệnh mắc lao điều trị ngoại trú Trung tâm Y tế quận Gò Vấp, thành phố Hồ Chí Minh năm 2022 Sau thu