Nội dung sáng kiến
Cơ sở lí luận
Phổ biến giáo dục pháp luật đóng vai trò quan trọng trong việc giáo dục đạo đức và lối sống cho công dân, giúp hình thành nhân cách và rèn luyện hành vi ứng xử Qua đó, nó góp phần xây dựng nếp sống và thói quen “sống và làm việc theo Hiến pháp và Pháp luật”.
Phổ biến pháp luật là việc truyền đạt nội dung pháp luật đến mọi người để thực hiện pháp luật.
Giáo dục pháp luật là quá trình có kế hoạch và tổ chức nhằm nâng cao ý thức tôn trọng pháp luật cho công dân Mục tiêu chính của công tác này là cung cấp kiến thức pháp luật, từ đó định hướng hành vi tích cực và khuyến khích ý thức tuân thủ pháp luật trong cộng đồng.
Phổ biến và giáo dục pháp luật trong nhà trường đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao văn hóa pháp luật cho thế hệ trẻ, góp phần xây dựng tương lai đất nước.
Vào ngày 26/4/2016, Bộ Tư pháp đã ban hành văn bản số 1336/BTP-PBGDPL nhằm nâng cao chất lượng phổ biến và giáo dục pháp luật trong các trường học, hướng dẫn thực hiện trong năm học 2016.
2017 Văn bản đã hướng dẫn các nhà trường tập trung vào các nhiệm vụ chủ yếu sau:
- Tiếp tục quán triệt và triển khai thực hiện tốt các nhiệm vụ về Phổ biến, giáo dục pháp luật thuộc phạm vi trách nhiệm nhà trường theo Điều 23,24,28,
Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật số 30, 31 và Đề án “Nâng cao chất lượng công tác Phổ biến giáo dục pháp luật trong nhà trường” được quy định trong quyết định 1928/QĐ-TTg ngày 20/11/2009 của Thủ tướng Chính phủ Đề án này nhằm triển khai thực hiện việc đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo, đồng thời hướng dẫn của Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao nhận thức pháp luật cho học sinh trong các cơ sở giáo dục.
Kết hợp chặt chẽ giữa giáo dục chính khoá và ngoại khoá, việc giảng dạy pháp luật không chỉ giúp học sinh củng cố kiến thức mà còn rèn luyện kỹ năng sống, từ đó nâng cao ý thức trách nhiệm công dân trong việc tuân thủ Hiến pháp và pháp luật.
Để nâng cao nhận thức pháp luật cho thanh niên tỉnh Thanh Hóa, hàng năm, UBND tỉnh cùng Sở Giáo dục và Đào tạo, Sở Tư pháp Thanh Hóa đã ban hành các văn bản chỉ đạo nhằm hướng dẫn công tác phổ biến giáo dục pháp luật trong trường học một cách hiệu quả và cụ thể.
Hệ thống văn bản chỉ đạo nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phổ biến giáo dục pháp luật trong trường học, vì học sinh là những công dân nhỏ đang trưởng thành Việc hiểu biết pháp luật không chỉ là một phần của học vấn mà còn là yếu tố thiết yếu trong việc hình thành nhân cách Thông qua giáo dục pháp luật, học sinh sẽ được trang bị kiến thức pháp luật và phát triển ý thức, hành vi của một công dân tốt, góp phần xây dựng cộng đồng và đất nước.
Thực trạng
Công tác phổ biến, giáo dục pháp luật tại trường THCS được triển khai thông qua cả hoạt động giáo dục chính khóa và ngoại khóa Trong chương trình chính khóa, môn Giáo dục công dân cấp THCS đóng vai trò quan trọng, cung cấp các nội dung cụ thể nhằm nâng cao nhận thức pháp luật cho học sinh.
- Bài 12: Công ước Quốc tế về quyền trẻ em.
- Bài 13: Công dân nước CHXHCNVN.
- Bài 14: Thực hiện trật tự, an toàn giao thông
- Bài 15: Quyền và nghĩa vụ học tập.
- Bài 16: Quyền được pháp luật bảo hộ về tính mạng, thân thể, sức khoẻ danh dự và nhân phẩm.
- Bài 18: Quyền được đảm bảo an toàn về bí mật thư tín, điện thoại.
- Bài 13: Quyền được bảo vệ, chăm sóc và giáo dục của trẻ em Việt Nam.
- Bài 14: Bảo vệ môi trường và tài nguyên thiên nhiên.
- Bài 15: Bảo vệ di sản văn hoá.
- Bài 16: Quyền tự do tín ngưỡng và tôn giáo.
- Bài 5: Pháp luật và kỷ luật.
- Bài 12: Quyền và nghĩa vụ của công dân trong gia đình.
- Bài 13: Phòng chống tệ nạn xã hội.
- Bài 15: Phòng ngừa tai nạn, vũ khí, cháy nổ và các chất độc hại.
- Bài 16: Quyền sở hữu tài sản và nghĩa vụ tôn trọng tài sản của người khác.
- Bài 17: Nghĩa vụ tôn trọng, bảo vệ tài sản của nhà nước và lợi ích công cộng.
- Bài 18: Quyền khiếu nại, tố cáo của công dân.
- Bài 19: Quyền tự do ngôn luận.
- Bài 20: Hiến pháp nước CHXHCNVN.
- Bài 21: Pháp luật nước CHXHCNVN.
- Bài 12: Quyền và nghĩa vụ của công dân trong hôn nhân.
- Bài 13: Quyền tự do kinh doanh và nghĩa vụ đóng thuế.
- Bài 14: Quyền và nghĩa vụ lao động của công dân.
- Bài 15: Vi phạm pháp luật và trách nhiệm pháp lý của công dân.
- Bài 16: Quyền tham gia quản lý nhà nước, quản lý xã hội của công dân.
- Bài 17: Nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc.
- Bài 18: Sống có đạo đức và tuân theo pháp luật.
Hệ thống bài học môn Giáo dục Công dân (GDCD) trong nhà trường đã đưa kiến thức pháp luật vào chương trình giảng dạy một cách hợp lý và phù hợp với tâm lý học sinh, giúp các em hiểu biết về nhà nước và pháp luật, từ đó hình thành hành vi ứng xử đúng mực Việc rèn luyện thói quen tuân thủ pháp luật là rất cần thiết trong cuộc sống Ngoài ra, công tác phổ biến giáo dục pháp luật được thực hiện qua các hoạt động ngoại khóa như tuyên truyền pháp luật và tổ chức các cuộc thi tìm hiểu pháp luật, với khoảng 2 đến 4 buổi mỗi năm, bao gồm các chủ đề như luật Giao thông đường bộ, luật phòng chống ma túy, và hưởng ứng Ngày Pháp luật Việt Nam.
Việc phổ biến và giáo dục pháp luật trong các trường THCS đã được chú trọng, với thời gian triển khai đáng kể trong hoạt động giáo dục Mặc dù học sinh đã nắm vững kiến thức pháp luật cơ bản, nhưng việc tuân thủ luật trong thực tế vẫn còn nhiều hạn chế Để đánh giá nhận thức của học sinh về các nội dung luật đã học, tôi đã tiến hành khảo sát tại khối lớp 9 vào tháng 8/2018 với một số câu hỏi liên quan.
Công dân có nghĩa vụ bảo vệ tài sản của Nhà nước và lợi ích công cộng bằng cách tuân thủ các quy định pháp luật, tham gia vào các hoạt động bảo vệ tài sản chung và nâng cao ý thức cộng đồng Đối với tài sản của nhà trường, mỗi học sinh cần có trách nhiệm giữ gìn, bảo quản và sử dụng đúng mục đích, đồng thời khuyến khích bạn bè cùng nhau bảo vệ tài sản chung, tạo môi trường học tập an toàn và hiệu quả.
Pháp luật Việt Nam quy định rõ ràng về quyền và nghĩa vụ của con, cháu đối với ông bà, cha mẹ, bao gồm trách nhiệm chăm sóc, kính trọng và hỗ trợ về vật chất lẫn tinh thần Một tấm gương sáng về việc thực hiện tốt quyền và nghĩa vụ này là câu chuyện của một gia đình, trong đó người con luôn dành thời gian chăm sóc và thăm nom ông bà, đồng thời hỗ trợ cha mẹ trong công việc hàng ngày Từ tấm gương đó, chúng ta rút ra bài học quan trọng về lòng hiếu thảo và trách nhiệm của thế hệ trẻ đối với thế hệ đi trước, góp phần xây dựng mối quan hệ gia đình bền chặt và hạnh phúc.
TS HS tham gia khảo sát
Số điểm dưới trung bình
Số điểm trung bình Số điểm khá Số điểm giỏi
265 Số bài Tỷ lệ % Số bài Tỷ lệ % Số bài Tỷ lệ % Số bài Tỷ lệ %
Trong số 265 học sinh tham gia khảo sát, có 32 em (12,1%) chưa nắm vững kiến thức đã học Đáng chú ý, 169 học sinh (63,8%) hiểu lý thuyết nhưng chưa biết áp dụng vào thực tiễn Chỉ 38 em (14,3%) đã biết vận dụng kiến thức vào cuộc sống, nhưng vẫn còn ở mức độ hạn chế Cuối cùng, 26 học sinh nắm chắc lý thuyết và có khả năng áp dụng vào các tình huống cụ thể, đưa ra những ý kiến thuyết phục về việc áp dụng kiến thức pháp luật vào thực tiễn.
Kết quả khảo sát cho thấy, việc phổ biến giáo dục pháp luật tại trường THCS gặp nhiều khó khăn, dẫn đến hiệu quả giáo dục chưa đạt yêu cầu Học sinh học luật nhưng không hiểu rõ và không biết cách áp dụng kiến thức pháp luật vào thực tiễn cuộc sống.
2.2.2 Nguyên nhân dẫn đến thực trạng:
Nguyên nhân chính dẫn đến vấn đề giáo dục pháp luật trong trường học là sự chỉ đạo chưa quyết liệt từ Ban giám hiệu, thiếu các giải pháp đầu tư nguồn lực cho triển khai Một số cán bộ giáo viên chỉ thực hiện công tác phổ biến giáo dục pháp luật một cách hình thức, chú trọng vào việc dạy kiến thức hơn là giáo dục nhân cách Ngoài ra, vẫn còn một bộ phận giáo viên, phụ huynh và học sinh coi nhẹ tầm quan trọng của giáo dục pháp luật đối với học sinh.
Nguyên nhân thứ hai là sự bất cập về đội ngũ giáo viên Trường có 28 lớp với 1285 học sinh nhưng chỉ có 1 giáo viên chuyên môn về môn Giáo dục công dân, dẫn đến việc một số tiết học phải phân công giáo viên dạy chéo Mặc dù các giáo viên được phân công đều nỗ lực trong giảng dạy, nhưng vẫn không thể đáp ứng đầy đủ yêu cầu đặc trưng của môn học này Điều này gây ra khó khăn lớn, ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng giáo dục pháp luật trong nhà trường.
Nguyên nhân thứ ba liên quan đến những bất cập trong nội dung chương trình, tài liệu và sách giáo khoa môn Giáo dục công dân (GDCD) tại trường THCS Chương trình sách giáo khoa hiện hành được biên soạn và xuất bản từ năm 2002, đến nay vẫn đang được sử dụng rộng rãi.
Trong suốt 18 năm qua, sách giáo khoa môn Giáo dục công dân đã trải qua một vài lần tái bản nhưng nội dung chủ yếu vẫn không thay đổi Mặc dù nhiều quy định pháp luật đã được điều chỉnh hoặc không còn hiệu lực, sách giáo khoa vẫn giữ nguyên, dẫn đến sự không đồng bộ giữa nội dung giáo dục và thực tế pháp luật hiện hành Hơn nữa, các số liệu minh họa trong sách cũng đã trở nên lỗi thời, không phản ánh đúng tình hình thực tế.
VD: SGK môn GDCD lớp 8
Bài “Phòng ngừa tai nạn vũ khí, cháy, nổ và các chất độc hại” trong SGK GDCD lớp 8 nêu rõ rằng dù chiến tranh đã kết thúc, nhưng bom mìn và vật liệu chưa nổ vẫn còn tồn tại, đặc biệt ở những khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề như tỉnh Quảng Trị Từ năm 1985 đến 1995, có 474 người bị chết và bị thương do bom mìn, trong đó có 25 người chết và 44 người bị thương, theo số liệu từ Sở y tế Quảng Trị Bên cạnh đó, thống kê của Cục Cảnh sát phòng cháy chữa cháy cho thấy trong giai đoạn từ năm 1998 đến 2002, cả nước đã xảy ra nhiều vụ tai nạn liên quan đến cháy nổ.
5871 vụ cháy, gây thiệt hại về tài sản lên tới 902,910 triệu đồng”
Bài viết “Phòng ngừa tai nạn vũ khí, cháy, nổ và các chất độc hại” trong SGK môn GDCD lớp 8, trang 41, xuất bản năm 2013, vẫn giữ nguyên các thông tin thống kê cũ, mặc dù đã được tái bản sau 9 năm Tuy nhiên, những con số thực tế hiện tại đã thay đổi đáng kể so với nguồn trích dẫn ban đầu.
Bài "Hiến pháp nước CHXHCNVN" chỉ rõ rằng từ khi thành lập, Nhà nước ta đã ban hành 4 bản Hiến pháp, nhưng hiện tại có tổng cộng 5 bản Bản Hiến pháp thứ năm, được ban hành năm 2013, đã bổ sung nhiều điểm mới phù hợp với sự phát triển và nhu cầu của đất nước, cụ thể là giảm 1 chương và 27 điều, giữ nguyên 7 điều, làm mới 12 điều, và sửa đổi 101 điều so với bản Hiến pháp năm 1992.
Việc sách giáo khoa không được cập nhật thông tin gây khó khăn cho giáo viên, đặc biệt là những người dạy chéo ban, buộc họ phải tự bồi dưỡng và dành nhiều thời gian tra cứu tài liệu Trong bối cảnh công nghệ thông tin phát triển, học sinh có nhiều nguồn thông tin hiện đại, trong khi nội dung trong sách giáo khoa lại lạc hậu, dẫn đến sự thiếu hứng thú với môn học Điều này góp phần tạo ra những bất cập trong việc phổ biến giáo dục pháp luật trong trường học.
Nâng cao nhận thức về hoạt động phổ biến giáo dục pháp luật
Sáng kiến kinh nghiệm này đã chứng minh hiệu quả trong việc cải thiện chất lượng giáo dục pháp luật cho học sinh, đồng thời góp phần nâng cao giáo dục đạo đức và giáo dục toàn diện trong nhà trường.