(SKKN mới NHẤT) vận DỤNG dạy học GIẢI QUYẾT vấn đề THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG lực học SINH vào CHƯƠNG “CHẤT KHÍ” vật lí lớp 10 THPT

Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu lý luận và thực tiễn về dạy học giải quyết vấn đề (GQVĐ) trong chương "CHẤT KHÍ" của môn Vật lí lớp 10 nhằm nâng cao chất lượng học tập cho học sinh THPT.

Để nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển năng lực học sinh, cần đổi mới phương pháp dạy học Điều này giúp giáo viên trang bị kỹ năng hiệu quả trong việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực, đặc biệt trong môn Vật lý tại trường THPT, nhằm phù hợp với nội dung giảng dạy.

Nghiên cứu này tập trung vào việc áp dụng phương pháp dạy học giải quyết vấn đề (GQVĐ) theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong chương "CHẤT KHÍ" của môn Vật lí 10 tại trường THPT Mục tiêu là hoàn thiện lý luận về việc vận dụng GQVĐ nhằm nâng cao chất lượng dạy học Vật lí, đồng thời xây dựng một phương án dạy học mới hỗ trợ cho các phương pháp hiện tại, giúp dạy học toàn diện hơn và phát triển năng lực của học sinh.

Nhiệm vụ nghiên cứu

Nghiên cứu cơ sở lý luận về chương trình và sách giáo khoa Vật lí lớp 10 THPT hiện hành, cùng với chương trình GDPT mới, là rất quan trọng để hiểu rõ các phương pháp dạy học giải quyết vấn đề Việc phân tích các tài liệu liên quan giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy và học tập, đồng thời đáp ứng nhu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.

Nghiên cứu thực trạng vận dụng dạy học giải quyết vấn đề ở trường THPT Nghiên cứu nội dung kiến thức chương “CHẤT KHÍ” Vật lí lớp 10 – THPT

Xây dựng tiến trình dạy học và áp dụng phương pháp dạy học giải quyết vấn đề nhằm phát triển năng lực học sinh trong một số bài thuộc chương "CHẤT KHÍ" của môn Vật lý lớp 10 THPT là rất quan trọng Việc này không chỉ giúp học sinh hiểu sâu hơn về kiến thức mà còn rèn luyện kỹ năng tư duy phản biện và khả năng giải quyết vấn đề thực tiễn Thông qua các hoạt động học tập tích cực, giáo viên có thể hướng dẫn học sinh khám phá và vận dụng lý thuyết vào thực tế, từ đó nâng cao hiệu quả giảng dạy và học tập.

Tiến hành thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm tra và đánh giá tính khả thi cũng như hiệu quả của quá trình dạy học giải quyết vấn đề, với mục tiêu phát triển năng lực cho học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu cơ sở lí luận của dạy học giải quyết vấn đề

Nghiên cứu tài liệu, sách giáo khoa, sách tham khảo, có liên quan

Khảo sát thực trạng ở trường phổ thông, các phương pháp hỗ trợ,

Phương pháp thống kê toán học, ử lý kết quả thực nghiệm sư phạm.

Kế hoạch nghiên cứu

STT Thời gian Nội dung công việc Sản phẩm

- Tìm hiểu thực trạng và chọn đề tài, viết đề cương nghiên cứu

- Bản đề cương chi tiết của đề tài

TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com

“ Vận dụng dạy học giải quyết vấn đề theo định hướng phát triển năng lực học sinh vào chương “CHẤT KHÍ” Vật lí lớp 10 – THPT”

- Nghiên cứu lí luận dạy học, PPDH tích cực của bộ môn

- Khảo sát thực trạng, tổng hợp số liệu năm trước

- Trao đổi với đồng nghiệp và đề xuất sáng kiến kinh nghiệm

- Tập hợp lý thuyết của đề tài

- Xử lý số liệu khảo sát được

- Tổng hợp ý kiến của đồng nghiệp

- Kiểm tra trước thực nghiệm

- Xử lí kết quả trước khi thử nghiệm đề tài

- Tổng hợp và ử lí kết quả thử nghiệm đề tài

- Viết sơ lược sáng kiến

- Xin ý kiến của đồng nghiệp

- Tập hợp đóng góp của đồng nghiệp

Hoàn thành sáng kiến kinh nghiệm

Sáng kiến kinh nghiệm chính thức chấm cấp trường

Chỉnh sửa, bổ sung sáng kiến kinh nghiệm sau khi chấm cấp trường

Hoàn thành sáng kiến kinh nghiệm nộp Sở

Đóng góp của đề tài

Về mặt lí luận

Bài viết này nhằm hoàn thiện và nâng cao chất lượng giảng dạy môn Vật lí ở lớp 10, đồng thời góp phần vào sự phát triển chung của giáo dục tại trường THPT, đáp ứng các yêu cầu của chương trình giáo dục THPT mới.

Hệ thống hóa lý luận về dạy học giải quyết vấn đề nhằm phát triển năng lực học sinh trong môn vật lý là cần thiết Bài viết đề xuất phương án áp dụng phương pháp dạy học này để nâng cao khả năng tư duy và giải quyết vấn đề của học sinh.

Góp phần đổi mới PPDH môn Vật lí theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của HS.

Về mặt thực tiễn

Thiết kế quy trình dạy học giải quyết vấn đề theo định hướng phát triển năng lực học sinh

Để nâng cao hiệu quả dạy học, cần thực hiện quy trình dạy học giải quyết vấn đề theo định hướng phát triển năng lực học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới trong giáo dục hiện nay.

CƠ SỞ LÝ LUẬN

Phương pháp dạy và học tích cực

Phương pháp dạy học tích cực là những phương pháp giáo dục nhằm khuyến khích tính chủ động và sáng tạo của học sinh Các hoạt động dạy và học được thiết kế để tăng cường sự tham gia tích cực của học sinh, giúp họ tự lực khám phá kiến thức và vận dụng vào thực tiễn Qua đó, học sinh không chỉ tiếp thu nội dung học tập mà còn phát triển năng lực sáng tạo của bản thân.

Dạy và học tích cực tập trung vào việc khai thác động lực học tập của học sinh nhằm phát triển bản thân các em Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của lợi ích và nhu cầu cá nhân, từ đó giúp học sinh chuẩn bị tốt nhất để thích ứng với cuộc sống xã hội.

Đổi mới phương pháp dạy và học tích cực

Đổi mới phương pháp dạy và học theo hướng tích cực nhằm phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh, tập trung vào việc "dạy học lấy hoạt động của học sinh làm trung tâm" Phương pháp này yêu cầu kết hợp giữa hoạt động cá nhân và hoạt động hợp tác, trong mối quan hệ tương tác giữa giáo viên và học sinh, cũng như giữa học sinh với nhau, trong một môi trường học tập thân thiện và an toàn Trong dạy học tích cực, học sinh là chủ thể của hoạt động, trong khi giáo viên giữ vai trò tổ chức và hướng dẫn Để đạt hiệu quả trong việc đổi mới phương pháp dạy học, giáo viên cần có kiến thức sâu rộng, kỹ năng sư phạm và tình cảm nghề nghiệp.

Dạy học tích cực mang lại hiệu quả cao hơn, với bài học sinh động và hấp dẫn hơn Mối quan hệ giữa giáo viên và học sinh, cũng như giữa các học sinh với nhau, cần được cải thiện để tạo ra môi trường học tập tốt hơn Hoạt động học tập trở nên phong phú, cho phép học sinh tham gia nhiều hơn Giáo viên có nhiều cơ hội hỗ trợ học sinh, đồng thời chú trọng đến sự phát triển cá nhân và tính sáng tạo của từng học sinh.

Hỗ trợ, cố vấn, đánh giá

Nghiên cứu, tìm hiểu Thực hiện

Tự đánh giá, tự điều chỉnh

Năng lực

Năng lực (NL) được định nghĩa là khả năng thực hiện thành công các hoạt động trong một bối cảnh cụ thể, thông qua việc huy động tổng hợp kiến thức, kỹ năng và các thuộc tính cá nhân như động cơ, thái độ, hứng thú, niềm tin và ý chí.

NL cá nhân được hình thành qua hoạt động và được đánh giá dựa trên phương thức cũng như kết quả khi giải quyết các vấn đề trong cuộc sống Theo chương trình GDPT mới, giáo dục cần tập trung vào việc hình thành và phát triển năng lực cho học sinh.

5 phẩm chất và 10 năng lực

Năng lực có thể chia thành hai loại:

Năng lực chung là những năng lực cơ bản và cốt lõi, đóng vai trò nền tảng cho mọi hoạt động trong cuộc sống và lao động nghề nghiệp Những năng lực này được hình thành từ di truyền, giáo dục và trải nghiệm sống, giúp con người đáp ứng yêu cầu của nhiều loại hình hoạt động khác nhau.

Năng lực chuyên biệt là khả năng thể hiện một cách đặc thù để đáp ứng yêu cầu của một lĩnh vực hoạt động cụ thể, mang lại kết quả cao Năng lực này khác biệt với năng lực chung, tập trung vào việc phát triển các kỹ năng và kiến thức cần thiết cho từng lĩnh vực chuyên môn.

NL chuyên biệt và NL riêng có mối quan hệ bổ sung chặt chẽ, giúp NL riêng phát triển nhanh chóng hơn khi tồn tại năng lực chung Đồng thời, NL cũng có mối quan hệ biện chứng với tư chất, thiên hướng cá nhân và tri thức.

Vận dụng phương pháp dạy học giải quyết vấn đề nhằm phát triển năng lực học sinh trong chương “CHẤT KHÍ” của môn Vật lý lớp 10 là một cách tiếp cận hiệu quả Năng lực học sinh được hình thành và phát triển thông qua các hoạt động học tập, phản ánh qua kiến thức và kỹ năng thực hành Quá trình này không chỉ dựa vào giáo dục mà còn phụ thuộc vào sự nỗ lực và rèn luyện cá nhân, với tư chất tự nhiên của mỗi học sinh là nền tảng quan trọng.

Dạy học định hướng phát triển năng lực vật lý cho học sinh

Dạy học định hướng phát triển năng lực không chỉ nhằm hình thành kiến thức, kỹ năng và thái độ tích cực ở học sinh, mà còn yêu cầu học sinh vận dụng những kiến thức và kỹ năng một cách tự tin, hiệu quả trong các tình huống phức tạp và biến đổi Điều này giúp học sinh phát triển khả năng thực hiện các hành động có ý nghĩa trong học tập, cả trong nhà trường lẫn ngoài đời sống thực tiễn.

Dạy học định hướng phát triển năng lực không phải là sự thay thế mà là sự mở rộng của hoạt động dạy học truyền thống Phương pháp này tạo ra một môi trường và bối cảnh cụ thể, giúp học sinh có cơ hội áp dụng kiến thức và thực hiện các hoạt động học tập hiệu quả hơn.

Vận dụng dạy học giải quyết vấn đề theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong chương "CHẤT KHÍ" Vật lí lớp 10 THPT là cách thức giúp học sinh phát triển kỹ năng và thể hiện thái độ tích cực Việc này được thể hiện qua các thành tố của quá trình dạy học, nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục và khuyến khích sự sáng tạo của học sinh.

PPDH cần phải phù hợp với tiến trình nhận thức của học sinh, bắt đầu từ những khái niệm cụ thể trước khi chuyển sang trừu tượng Quy trình này nên được xây dựng từ những điều dễ dàng đến những vấn đề phức tạp hơn Ngoài việc chú trọng đến tính logic trong khoa học toán học, cần lưu ý đến cách tiếp cận dựa trên vốn kinh nghiệm và sự trải nghiệm của học sinh.

Quán triệt tinh thần “lấy học sinh làm trung tâm”, phương pháp dạy học cần phát huy tính tích cực và tự giác của học sinh, đồng thời chú ý đến nhu cầu và năng lực nhận thức cũng như cách thức học tập khác nhau của từng cá nhân Quá trình dạy học nên được tổ chức theo hướng kiến tạo, trong đó học sinh tham gia tích cực vào việc tìm tòi, phát hiện và suy luận để giải quyết vấn đề.

- Linh hoạt trong việc vận dụng các phương pháp kỹ thuật dạy học tích cực

Kết hợp sáng tạo giữa kỹ thuật dạy học tích cực và phương pháp truyền thống là yếu tố quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả giảng dạy Việc tích hợp các hoạt động học tập trong lớp với trải nghiệm thực tế giúp học sinh áp dụng kiến thức toán học vào cuộc sống Đồng thời, cấu trúc bài học cần đảm bảo sự cân đối và hài hòa giữa kiến thức cốt lõi, kiến thức vận dụng và các thành phần khác để tạo ra một môi trường học tập hiệu quả.

Để nâng cao hiệu quả giảng dạy môn Vật lý, giáo viên cần sử dụng các phương tiện và thiết bị dạy học phù hợp, đảm bảo đủ và hiệu quả theo quy định Việc tận dụng đồ dùng dạy học tự làm cũng rất quan trọng, giúp phù hợp với nội dung bài học và đối tượng học sinh Bên cạnh đó, việc tăng cường sử dụng công nghệ thông tin và các thiết bị dạy học hiện đại sẽ góp phần nâng cao chất lượng giáo dục.

Dạy học giải quyết vấn đề

Dạy học GQVĐ là phương pháp tổ chức giáo dục, trong đó học sinh được đưa vào một tình huống vấn đề mà họ chưa có kiến thức hoặc kỹ năng cần thiết để giải quyết Điều này yêu cầu học sinh phải nỗ lực tư duy và tìm kiếm giải pháp cho vấn đề đặt ra.

Khi thực hiện dạy học GQVĐ cần đảm bảo các điều kiện sau:

- Cần tạo ra tình huống có vấn đề phù hợp, hiệu quả (cả cho cá nhân, nhóm)

- Thời gian đủ để nhận biết, lập kế hoạch và thực hiện, kết luận nhất là với vấn đề dành cho nhóm

- Cần đảm bảo một số phương tiện thực hiện GQVĐ nhất là với các vấn đề cần khảo sát, thí nghiệm

Dạy học giải quyết vấn đề (GQVĐ) là phương pháp mà giáo viên tạo ra các tình huống có vấn đề, giúp học sinh tự phát hiện và giải quyết vấn đề một cách chủ động, tích cực và sáng tạo Qua đó, học sinh không chỉ chiếm lĩnh tri thức mà còn rèn luyện kỹ năng cần thiết để đạt được mục tiêu học tập.

Dạy học GQVĐ có ba đặc trưng quan trọng là:

- Chứa đựng tình huống có vấn đề liên quan đến nội dung học tập

- Quá trình thực hiện dạy học GQVĐ được chia thành những giai đoạn, những bước có tính mục đích chuyên biệt

Dạy học GQVĐ sử dụng nhiều hình thức tổ chức phong phú, khuyến khích học sinh tham gia tích cực, chủ động và sáng tạo, dưới sự hướng dẫn và gợi mở của giáo viên Vai trò của dạy học GQVĐ trong giáo dục là rất quan trọng, góp phần nâng cao hiệu quả học tập và phát triển kỹ năng cho học sinh.

Dạy học giải quyết vấn đề giúp học sinh phát huy tính tích cực, tự giác và độc lập sáng tạo, đồng thời khẳng định vai trò trung tâm của các em trong quá trình nhận thức.

Rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo cho học sinh là rất quan trọng, giúp họ phát triển kỹ năng cần thiết để sống và làm việc hiệu quả trong xã hội Điều này cho phép cá nhân thích ứng với những yêu cầu đa dạng và phức tạp của môi trường xung quanh.

Rèn luyện cho học sinh kỹ năng tự học là rất quan trọng, bao gồm việc phát triển khả năng lập kế hoạch, tổ chức công việc một cách tự giác, cũng như thực hiện tự kiểm tra và tự đánh giá hoạt động học tập của bản thân Những kỹ năng này không chỉ giúp học sinh nắm vững kiến thức mà còn tạo điều kiện cho sự phát triển toàn diện trong quá trình học tập.

Rèn luyện tư duy logic cho học sinh là rất quan trọng, vì để giải quyết vấn đề, học sinh cần phát triển các kỹ năng như quan sát, phân tích, tổng hợp, so sánh và khái quát hóa nhằm rút ra những kết luận chính xác.

Dạy học GQVĐ yêu cầu giáo viên phải dành thời gian và công sức, đồng thời cần có năng lực sư phạm tốt để xây dựng các tình huống có vấn đề Giáo viên cũng cần tổ chức hướng dẫn học sinh tìm tòi, phát hiện và giải quyết vấn đề một cách hiệu quả.

Dạy học GQVĐ gồm các mức độ sau:

- Mức 1: GV đặt vấn đề, nêu cách GQVĐ HS thực hiện cách GQVĐ theo hướng dẫn của GV GV đánh giá kết quả làm việc của HS

Giáo viên sẽ trình bày vấn đề và gợi ý để học sinh tìm ra cách giải quyết Học sinh sẽ thực hiện phương pháp giải quyết vấn đề với sự hỗ trợ từ giáo viên khi cần thiết Cuối cùng, cả giáo viên và học sinh sẽ cùng nhau đánh giá kết quả.

Giáo viên cung cấp thông tin để tạo ra tình huống có vấn đề, từ đó học sinh phát hiện và xác định vấn đề nảy sinh Học sinh tự đề xuất các giả thuyết và giải pháp, sau đó lựa chọn phương án thích hợp Cuối cùng, học sinh thực hiện giải pháp để giải quyết vấn đề và cùng với giáo viên tiến hành đánh giá kết quả.

Học sinh ở mức độ 4 có khả năng tự phát hiện các vấn đề phát sinh trong hoàn cảnh cá nhân hoặc cộng đồng, từ đó lựa chọn vấn đề cần giải quyết Các em thực hiện việc giải quyết vấn đề một cách độc lập, tự đánh giá chất lượng và hiệu quả của giải pháp đã áp dụng, đồng thời tiếp nhận ý kiến bổ sung từ giáo viên sau khi hoàn thành nhiệm vụ.

Quy trình dạy học GQVĐ gồm 4 giai đoạn sau:

CƠ SỞ THỰC TIỄN

Thực trạng vận dụng dạy học giải quyết vấn đề ở trường THPT

Để khảo sát thực trạng vận dụng dạy học GQVĐ trong bộ môn Vật lý ở cấp THPT, tôi đã tiến hành thu thập dữ liệu thông qua phiếu điều tra.

Bài viết này trình bày kết quả khảo sát về thực trạng dạy học Vật lý tại một số trường ở Quỳnh Lưu và Hoàng Mai, với sự tham gia của 20 giáo viên và 88 học sinh từ trường THPT Hoàng Mai 2 Mục đích của việc thu thập thông tin này là nhằm phân tích những khó khăn và thuận lợi trong việc giảng dạy giải quyết vấn đề (GQVĐ) môn Vật lý ở trường phổ thông Thông qua phiếu khảo sát, nghiên cứu sẽ làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng dạy và học bộ môn này.

HS (có trong Phụ lục kèm theo) Sau khi thu thập, phân tích, tổng hợp qua các phiếu điều tra, kết quả cho thấy như sau:

Biểu đồ 1 Thống kê về mức độ vận dụng dạy học giải quyết vấn đề trong dạy học Vật lí

Thỉnh thoảng Thường xuyên nhưng chưa bài bản Vận dụng rất bài bản theo các bước Không vận dụng

Kiểm tra, đánh giá và kết luận

Học sinh có khả năng rút ra kết luận từ việc giải quyết vấn đề, từ đó tiếp thu tri thức và kỹ năng cần thiết Việc này giúp các em vận dụng kiến thức và kỹ năng đã học để giải quyết các vấn đề thực tiễn một cách hiệu quả.

Lập kế hoạch giải quyết vấn đề

Học sinh đề xuất giả thuyết giải quyết vấn đề, đưa ra các phương án và lập kế hoạch giải quyết vấn đề

Thực hiện kế hoạch Đánh giá việc thực hiện kế hoạch giải quyết vấn đề

Học sinh tiếp cận tình huống có vấn đề được gợi ý hoặc giáo viên kích thích học sinh tự tạo ra tình huống có vấn đề

Nhiều giáo viên đã thể hiện sự quan tâm đến phương pháp dạy học giải quyết vấn đề nhằm phát triển năng lực cho học sinh, nhưng vẫn chưa nắm vững quy trình và cách vận dụng phương pháp này một cách hiệu quả Hơn nữa, việc tạo hứng thú cho học sinh trong quá trình học tập và áp dụng tri thức vẫn chưa được chú trọng đúng mức.

Biểu đồ 2 Thống kê về những nguyên nhân khó khăn trong việc vận dụng dạy học giải quyết vấn đề trong dạy học Vật lí

Tốn nhiều thời gian để tìm hiểu về phương pháp

Năng lực bản thân Trình độ của học sinh Tất cả các yếu tố trên

Biểu đồ 4 Thống kê về các biện pháp HS được giao để giải quyết vấn đề trong dạy học vật lí

Thí nghiệm Bài tập Các câu hỏi Các giả thuyết

Biểu đồ 3 Thống kê về các năng lực phát triển cho HS qua dạy học giải quyết vấn đề môn Vật lí

Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo Năng lực nhận thức vật lí

Năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học Tất cả các năng lực trên

Biểu đồ 5 Thống kê về mức độ hứng thú của HS khi được

GV tạo tình huống học tập

Rất hứng thú Hứng thú Bình thường Không hứng thú

Trước những thực trạng và hạn chế trong việc dạy học giải quyết vấn đề, cần thiết phải thiết kế các hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực Việc này sẽ giúp nâng cao chất lượng giáo dục và đáp ứng nhu cầu của người học trong thời đại hiện nay.

HS cần được xây dựng và triển khai một cách bài bản nhằm phát triển năng lực đáp ứng yêu cầu đổi mới của ngành giáo dục trong giai đoạn mới Điều này cũng giúp HS phù hợp với xu thế và yêu cầu đầu ra hiện nay.

Thuận lợi và khó khăn trong việc áp dụng đề tài

Nhiều giáo viên tích cực tham gia các lớp bồi dưỡng và tập huấn do Sở tổ chức, đặc biệt chú trọng vào việc học các module liên quan đến đổi mới phương pháp dạy học, với mục tiêu phát triển kỹ năng giảng dạy hiệu quả hơn.

Một số giáo viên đã áp dụng hiệu quả các phương pháp dạy học tích cực nhằm phát triển năng lực cho học sinh Họ cũng sử dụng thành thạo thiết bị dạy học và công nghệ thông tin trong quá trình tổ chức hoạt động giảng dạy.

Các cuộc thi nghiên cứu khoa học kỹ thuật dành cho học sinh THPT nhằm khuyến khích sự sáng tạo và ứng dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đề thực tiễn, đồng thời thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập Nhiều giáo viên đã nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của việc đổi mới phương pháp dạy học và bày tỏ mong muốn thực hiện cải cách đồng bộ trong công tác này.

Trong những năm qua, cơ sở vật chất phục vụ đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) đã được đặc biệt chú trọng Bộ Giáo dục và Đào tạo đã triển khai nhiều dự án trên toàn quốc nhằm cải thiện điều kiện dạy học và ứng dụng công nghệ thông tin - truyền thông tại các trường THPT, từ đó tạo thuận lợi cho hoạt động đổi mới PPDH.

Nhiều giáo viên vẫn chưa chủ động và sáng tạo trong việc áp dụng các phương pháp dạy học hiện đại nhằm phát triển năng lực học sinh Sự mơ hồ và lúng túng trong việc hiểu biết về các phương pháp này dẫn đến việc dạy học vẫn chủ yếu tập trung vào việc truyền thụ kiến thức lý thuyết, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển toàn diện cho học sinh.

Sự hiểu biết của giáo viên về các phương pháp dạy học và kỹ thuật dạy học tích cực còn hạn chế, chủ yếu chỉ dừng lại ở mức độ "biết" một cách rời rạc và thiếu tính hệ thống Điều này khiến giáo viên gặp khó khăn trong việc làm chủ các phương pháp mới, dẫn đến tâm lý ngại sử dụng so với các phương pháp truyền thống.

Nhiều giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực nhưng thường mang tính hình thức và máy móc, dẫn đến hiệu quả thấp Điều này cho thấy rằng phương pháp này chưa thực sự phát huy được tính tích cực, tự lực và sáng tạo của học sinh.

Vận dụng phương pháp dạy học giải quyết vấn đề nhằm phát triển năng lực học sinh trong chương "CHẤT KHÍ" của môn Vật lý lớp 10 là cần thiết Việc khai thác hiệu quả các phương tiện dạy học và tài liệu bổ trợ theo phương pháp dạy học tích cực sẽ giúp hạn chế những khó khăn trong quá trình học tập.

Nhiều giáo viên thường áp dụng phương pháp dạy học giải quyết vấn đề (GQVĐ) trong các tiết học hàng ngày, nhưng chưa thực sự bài bản và thiếu chiều sâu trong từng bước thực hiện Họ cũng chưa cung cấp công cụ đánh giá cho mỗi giai đoạn và chưa chú trọng đến việc xác định mục tiêu của từng giai đoạn nhằm phát triển năng lực cho học sinh.

Một số hoạt động dạy học GQVĐ do giáo viên tổ chức chỉ thu hút học sinh có học lực khá, giỏi, trong khi học sinh trung bình và yếu lại không tích cực tham gia Điều này dẫn đến việc các em cảm thấy "sợ" môn học và dần mất đi niềm yêu thích Hơn nữa, một số học sinh không hợp tác trong quá trình học do quy trình và phương pháp giảng dạy của giáo viên không hấp dẫn, làm giảm hiệu quả học tập.

Việc kiểm tra hiện nay chủ yếu tập trung vào yêu cầu tái hiện kiến thức và đánh giá qua điểm số, dẫn đến tình trạng giáo viên và học sinh duy trì phương pháp dạy học "đọc-chép" thuần túy Học sinh chủ yếu học để ghi nhớ, ít chú trọng vào việc vận dụng kiến thức Hoạt động kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học trên lớp chưa được thực hiện một cách khoa học và hiệu quả.

GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

Tổng quan chương “CHẤT KHÍ” Vật lí lớp 10 – THPT

3.1.1 Vị trí, đặc điểm chương “CHẤT KHÍ” Vật lí lớp 10 – THPT

Chương “CHẤT KHÍ” là chương đầu tiên của phần II Nhiệt học, nó là cơ sở và nền tảng đề nghiên cứu các kiến thức tiếp theo

Nội dung kiến thức của chương “CHẤT KHÍ” được thể hiện trong sách giáo khoa Vật lý lớp 10 hiện hành gồm 4 bài (gồm 5 tiết):

Bài 28: Cấu tạo chất, Thuyết động học phân tử chất khí

Bài 29: Quá trình đẳng nhiệt, Định luật Bôi-lơ – Ma-ri-ốt

Bài 30: Quá trình đẳng tích, Định luật Sác-lơ

Bài 31: Phương trình trạng thái của khí lí tưởng

3.1.2 Mục tiêu dạy học của chương “CHẤT KHÍ” Vật lí lớp 10 – THPT 3.1.2.1 Về kiến thức

- Phát biểu được nội dung cơ bản của thuyết động lực học phân tử chất khí

- Nêu được đặc điểm của khí lí tưởng

Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu về các định luật Bôi lơ – Ma ri ốt và Sác – lơ, cùng với hệ thức liên hệ giữa thể tích và nhiệt độ tuyệt đối trong quá trình đẳng áp Những định luật này đóng vai trò quan trọng trong việc mô tả mối quan hệ giữa các yếu tố của khí, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về hành vi của khí lý tưởng Việc nắm vững các định luật này không chỉ có ý nghĩa lý thuyết mà còn ứng dụng thực tiễn trong nhiều lĩnh vực khoa học và công nghệ.

- Vẽ được các đường đẳng nhiệt, đẳng tích và đẳng áp

- Nêu được nhiệt độ tuyệt đối là gì?

- Viết được phương trình trạng thái khí lí tưởng

- Vận dụng được các kiến thức đã học để giải thích một số hiện tượng liên quan

- Vận dụng được các định luật chất khí và phương trình trạng thái khí lí tưởng để giải một số bài tập

Có khả năng thực hiện thí nghiệm và áp dụng phương pháp xử lý dữ liệu thu thập từ thí nghiệm để xác định mối liên hệ giữa các đại lượng trong các quá trình đẳng.

3.1.2.3 Về thái độ tình cảm

- Hứng thú tham gia ây dựng bài học, đưa ra được các dự đoán, giải pháp đề giải quyết nhiệm vụ được giao

- Có tinh thần hợp tác, trách nhiệm trong các hoạt động nhóm.

Vận dụng dạy học giải quyết vấn đề theo định hướng phát triển năng lực học

3.2.1 Định hướng phát triển một số năng lực trong dạy học giải quyết vấn đề của chương “CHẤT KHÍ” Vật lí lớp 10 – THPT

3.2.1.1 Định hướng phát triển năng lực chung

Năng lực tự chủ và tự học là yếu tố quan trọng trong giáo dục Qua việc dạy học giải quyết vấn đề, học sinh có cơ hội tham gia vào các hoạt động thực hành, thiết kế và thực hiện các phép đo vật lý Điều này không chỉ giúp các em nắm vững kiến thức mà còn phát triển khả năng tìm hiểu khoa học một cách chủ động Nhờ đó, năng lực tự chủ và tự học của học sinh được hình thành và phát triển một cách hiệu quả.

Năng lực giao tiếp và hợp tác là yếu tố quan trọng trong giáo dục, đặc biệt khi học sinh thực hiện các bài thực hành và thực tập theo nhóm trong dạy học giải quyết vấn đề Qua việc trao đổi, trình bày và chia sẻ ý tưởng trong quá trình học tập, học sinh có cơ hội phát triển những kỹ năng này một cách hiệu quả.

Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo trong dạy học GQVĐ được hình thành và phát triển thông qua việc đề xuất vấn đề, lập kế hoạch và thực hiện kế hoạch khám phá thế giới tự nhiên từ góc độ vật lý Điều này bao gồm việc áp dụng kiến thức và kỹ năng vật lý để giải quyết các vấn đề thực tiễn.

3.2.1.2 Định hướng phát triển năng lực vật lí

Để phát triển năng lực nhận thức vật lý, giáo viên cần tạo cơ hội cho học sinh huy động hiểu biết và kinh nghiệm sẵn có, từ đó tham gia vào việc hình thành kiến thức và kỹ năng mới Việc tổ chức các hoạt động cho phép học sinh diễn đạt, mô tả theo cách riêng, phân tích, giải thích, so sánh, hệ thống hóa và áp dụng trực tiếp kiến thức đã học là rất quan trọng để giúp học sinh giải quyết thành công các tình huống.

Vận dụng phương pháp dạy học giải quyết vấn đề nhằm phát triển năng lực học sinh trong chương "CHẤT KHÍ" của môn Vật lí lớp 10 giúp học sinh kết nối kiến thức và kĩ năng mới với những gì đã học Phương pháp này không chỉ nâng cao khả năng tư duy phản biện mà còn khuyến khích học sinh chủ động tìm kiếm giải pháp cho các tình huống học tập thực tiễn.

Để phát triển năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên dưới góc độ vật lý, giáo viên cần tạo điều kiện cho học sinh đặt câu hỏi và xác định vấn đề cần nghiên cứu Học sinh nên tự tìm kiếm bằng chứng để phân tích thông tin, kiểm tra các dự đoán và giả thuyết thông qua thí nghiệm hoặc thu thập thông tin từ sách và Internet Đồng thời, giáo viên nên chú trọng đến các bài tập phát triển tư duy phản biện và sáng tạo, như bài tập mở có nhiều cách giải, và giảm thiểu các bài tập tính toán không cần thiết, nhằm gắn kết nội dung học tập với thực tiễn vật lý.

Để phát triển năng lực vận dụng kiến thức và kỹ năng đã học, giáo viên cần tạo cơ hội cho học sinh tương tác tích cực thông qua các hoạt động như đưa ra phán đoán, xây dựng giả thuyết, lập kế hoạch thực hiện, và tìm kiếm thông tin từ tài liệu in ấn cũng như tài liệu đa phương tiện Học sinh nên thu thập và lưu trữ dữ liệu từ các thí nghiệm hoặc quan sát tự nhiên, sau đó phân tích và đánh giá dữ liệu dựa trên các tham số thống kê đơn giản Việc so sánh kết quả với giả thuyết, rút ra kết luận, viết và trình bày báo cáo sẽ giúp học sinh vận dụng kiến thức và kỹ năng vật lý để đưa ra phản hồi hợp lý hoặc giải quyết thành công các tình huống trong học tập và cuộc sống.

3.2.2 Kĩ thuật dạy học, phần mềm hỗ trợ

3.2.2.1.1 Kĩ thuật khăn trải bàn

Kỹ thuật khăn trải bàn là phương pháp học tập hợp tác, kết hợp giữa hoạt động cá nhân và nhóm Học sinh sử dụng giấy khổ lớn để ghi lại ý kiến cá nhân cũng như ý kiến thống nhất của nhóm trong các phần được sắp xếp như khăn trải bàn.

Sơ đồ: kỹ thuật “Khăn trải bàn” dành cho nhóm 4 người

HS được chia thành các nhóm nhỏ từ 4 đến 6 người, mỗi nhóm sẽ sử dụng một tờ giấy khổ lớn để ghi lại ý kiến Các thành viên trong nhóm sẽ đóng góp ý kiến cá nhân, từ đó tổng hợp thành ý kiến chung của cả nhóm.

HS chia tờ giấy thành các phần, bao gồm một phần trung tâm và các phần ung quanh có số lượng bằng với số thành viên trong nhóm

Mỗi thành viên ngồi vào vị trí tương ứng với phần ung quanh

Mỗi thành viên làm việc độc lập, suy nghĩ và viết các ý tưởng về nhiệm vụ được giao vào ô của mình trong thời gian quy định

Sau khi hoàn thành thời gian làm việc cá nhân, các thành viên trong nhóm tiến hành chia sẻ và thảo luận để thống nhất câu trả lời Đại diện nhóm sẽ ghi lại những ý tưởng đã được đồng thuận vào phần trung tâm của “khăn trải bàn”.

3.2.2.1.2 Kĩ thuật giao nhiệm vụ

Giao nhiệm vụ là một phương pháp dạy học tích cực, trong đó giáo viên chia học sinh thành các nhóm nhỏ hoặc làm việc cá nhân Phương pháp này khuyến khích học sinh hợp tác và trao đổi ý kiến để cùng nhau giải quyết các nhiệm vụ học tập.

B1: Chia nhóm hoặc cá nhân HS

B4: Báo cáo kết quả theo nhóm hoặc cá nhân

B5: GV nhận ét, đánh giá và kết luận

Padlet là ứng dụng web 2.0 miễn phí, cho phép giáo viên và học sinh tương tác trực tuyến hiệu quả Giáo viên có thể dễ dàng chia sẻ tài liệu học tập như văn bản, video, hình ảnh và liên kết trang web Đồng thời, học sinh cũng có thể cập nhật, lưu trữ và chia sẻ các sản phẩm học tập của mình, bao gồm hình ảnh, video, phiếu học tập và phiếu đánh giá.

Padlet là ứng dụng web tiện lợi cho giáo viên, không cần cài đặt; chỉ cần truy cập vào https://padlet.com/ Có ba cách đăng nhập: tài khoản Google, tài khoản Microsoft và tài khoản Apple Sau khi đăng nhập, giáo viên có thể chọn gói miễn phí với 3 trang Padlet và dung lượng 10 MB Sau đó, giáo viên có thể lựa chọn kiểu định dạng trang Padlet và bắt đầu thiết kế nội dung.

- Tải, chia sẻ các file văn bản, hình ảnh, âm thanh, video,

- Sắp ếp các nội dung và phân chia theo hàng, côt, phục vụ cho hoạt động học theo nhóm

- Tạo bản tin, nhật kí theo thời gian, mô tả một quá trình,…

- Lập các bản đồ tư duy, tạo các hệ thống sơ đồ

- Chụp ảnh, quay phim từ các thiết bị ngoại vi và đưa lên tường

- Có thể chia sẻ đường liên kết đến tảng web khác

- Tạo/chỉnh sửa bài đăng, chia sẻ nội dung để mọi người có thể cùng trao đổi sản phẩm, thảo luận

- Lựa chọn các chế độ: Công khai bài đăng, riêng tư hoặc yêu cầu mật khẩu truy cập

- Có thể lưu, uất ra dưới dạng file hình ảnh, pdf, E cel,… Ứng dụng trong dạy học

Giáo viên nên thiết lập một kênh giao tiếp trực tuyến để hỗ trợ học sinh làm việc nhóm hiệu quả, đặc biệt khi các em không thể gặp mặt trực tiếp Kênh này sẽ giúp tạo ra môi trường học tập linh hoạt, khuyến khích sự hợp tác và trao đổi ý tưởng giữa các thành viên trong nhóm.

- Điều kiện thực hiện: GV và HS có máy vi tính/máy tính bảng có kết nối Internet

+ GV cần chuẩn bị tài liệu hướng dẫn cho HS về cách sử dụng trang Padlet;

+ HS tìm hiểu cách tạo trang Padlet và tham khảo kĩ năng làm việc theo nhóm;

+ HS chuẩn bị các nội dung cần thiết sẽ đăng tải lên nền trang Pallet của nhóm;

Giáo viên chia nhóm học sinh và hướng dẫn từng nhóm tạo kênh giao tiếp riêng trên trang Padlet để làm việc trực tuyến Bên cạnh đó, giáo viên cũng hướng dẫn các kỹ thuật cơ bản trên nền tảng này và kỹ năng làm việc nhóm Đồng thời, giáo viên theo dõi quá trình làm việc nhóm của học sinh để đảm bảo hiệu quả.

+ Một thành viên đại diện cho mỗi nhóm tạo trang Padlet; thêm các thành viên khác và GV với quyền có thể chỉnh sửa trang;

+ Các thành viên trong nhóm trao đổi thông tin và làm việc trực tuyến với nhau

THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM

Tiêu đề	Vận Dụng Dạy Học Giải Quyết Vấn Đề Theo Định Hướng Phát Triển Năng Lực Học Sinh Vào Chương “Chất Khí” Vật Lí Lớp 10 - Thpt
Tác giả	Hồ Thị Đức
Trường học	Trường thpt Hoàng Mai 2
Chuyên ngành	Vật lí
Thể loại	tiểu luận
Năm xuất bản	2021 – 2022
Thành phố	Nghệ An

Định dạng
Số trang	76
Dung lượng	3,19 MB