Mục đích nghiên cứu
Tác giả nhấn mạnh tầm quan trọng của việc áp dụng các biện pháp bồi dưỡng hiệu quả cho học sinh giỏi môn Toán, nhằm phát triển các năng lực thiết yếu như giao tiếp, tự học và tự chủ, cũng như khả năng giải quyết vấn đề và sáng tạo.
Góp phần nâng cao chất lượng dạy và học bộ môn Toán.
Nhiệm vụ nghiên cứu
- Xây dựng hệ thống phương pháp để dạy học sinh
- Thiết kế, tổ chức dạy học sinh giải các dạng toán trong cấu trúc đề HSG tỉnh
- Tiến hành thực nghiệm sư phạm
Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu lí thuyết: phân tích, tổng hợp lí luận nhằm tìm hiểu cơ sở lí luận của đề tài
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: nắm bắt thông tin học sinh, thống kê, thực nghiệm sư phạm
Đóng góp mới củа đề tài
Đề tài này tập trung vào việc áp dụng các biện pháp tâm lý nhằm giúp học sinh giảm bớt nỗi sợ hãi khi học môn toán Bài viết sẽ định hướng cách thiết kế giáo án và tổ chức các buổi dạy bồi dưỡng cho học sinh giỏi, nhằm phát triển năng lực và tạo động lực học tập cho các em.
Tài liệu này có thể trở thành nguồn tham khảo hữu ích cho giáo viên trong việc cải tiến phương pháp giảng dạy, đồng thời cung cấp định hướng nghề nghiệp cho học sinh trong tương lai.
NỘI DUNG NGHIÊN CỨU I Cơ sở lí luận và thực tiễn
Cơ sở lí luận
Toán học thường không được yêu thích, nhưng nó có liên quan mật thiết đến cuộc sống hàng ngày của chúng ta Việc tập trung vào tính toán nhanh và các vấn đề trừu tượng khiến nhiều người cảm thấy môn học này nhàm chán Đặc biệt, đối với những học sinh sợ hãi môn toán, việc khơi dậy niềm yêu thích là một thách thức không dễ dàng.
Bồi dưỡng học sinh giỏi Toán là một quá trình dài hơi và đầy thách thức, đòi hỏi sự phát triển hứng thú cũng như tính tích cực và tự chủ trong việc học tập Việc khuyến khích học sinh tự học và nghiên cứu độc lập là rất quan trọng để nâng cao khả năng và tư duy toán học của các em.
Giáo viên cần phát hiện sớm học sinh có tố chất để bồi dưỡng từ đầu cấp học, với phương pháp hướng dẫn giải bài toán từ dễ đến khó nhằm khơi dậy hứng thú học tập Nhiều học sinh có thể chưa bộc lộ rõ năng lực ban đầu, nhưng qua quá trình dìu dắt, các em có thể trưởng thành vững chắc và đạt thành tích cao Giáo viên cần giúp học sinh nhận thức đúng về tầm quan trọng của môn Toán, từ đó tạo niềm yêu thích và ham học hỏi Để xây dựng đội tuyển học sinh giỏi chất lượng, cần có lộ trình bồi dưỡng và kế thừa kiến thức qua các năm học Do đó, giáo viên phải tự rèn luyện, tích lũy tri thức và kinh nghiệm, luôn là “người soi đường” và “truyền lửa” cho học sinh Họ cũng nên lựa chọn các trang web hữu ích, bài giảng chất lượng để giới thiệu cho học sinh tham khảo thêm.
GV cần thường xuyên tìm kiếm tài liệu và tiếp thu kiến thức mới để nâng cao trình độ Đồng thời, việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực trong công tác bồi dưỡng học sinh giỏi là rất quan trọng.
1.1 Phương pháp dạy học tích cực là gì?
Phương pháp dạy học tích cực là hình thức giáo dục mà giáo viên đóng vai trò là người hướng dẫn, đưa ra những gợi ý mở về một vấn đề cụ thể Qua đó, giáo viên và học sinh sẽ cùng thảo luận để khám phá và tìm ra bản chất của vấn đề cùng những yếu tố liên quan.
Phương pháp này dựa trên sự chủ động trong việc tìm tòi và sáng tạo của học sinh, trong khi giáo viên đóng vai trò là người gợi mở và hướng dẫn các vấn đề học tập.
Phương pháp dạy học này khuyến khích giáo viên không chỉ truyền đạt toàn bộ kiến thức mà còn sử dụng các dẫn dắt sơ khai để kích thích sự tìm hiểu và khám phá của học sinh.
Để áp dụng phương pháp dạy học này, giáo viên cần phải có bản lĩnh vững vàng, chuyên môn cao và sự nhiệt huyết, luôn nỗ lực hết mình trong công tác giảng dạy.
1.2 Đặc trưng cơ bản của phương pháp dạy học tích cực Đặc trưng cơ bản của phương pháp dạy học tích cực hay còn gọi là nguyên tắc của phương pháp này chính là:
Dạy học hiệu quả cần tập trung vào việc khuyến khích học sinh chủ động tham gia vào quá trình khám phá kiến thức Giáo viên đóng vai trò quan trọng trong việc gợi mở vấn đề, từ đó kích thích tư duy và tạo điều kiện cho học sinh thảo luận, tìm hiểu sâu hơn về nội dung bài học.
- Chú trọng đến những phương pháp tự học
Để áp dụng phương pháp dạy học tích cực, giáo viên cần từ bỏ cách dạy truyền thống như việc chỉ dẫn học sinh chép bài.
Phương pháp dạy học tích cực giúp giáo viên hướng dẫn học sinh tìm ra phương pháp tự học hiệu quả, từ đó tự nắm bắt kiến thức mới Sau khi tiếp thu, giáo viên sẽ kiểm định lại những kiến thức này để đảm bảo tính chính xác và chuẩn mực.
- Ưu tiên những phương pháp học nhóm
Với phương pháp dạy học tích cực, giáo viên cần chia lớp thành các nhóm nhỏ để hỗ trợ học sinh hợp tác, từ đó tìm ra phương pháp học hiệu quả nhất.
- Chốt lại tất cả những kiến thức đã học
Sau mỗi buổi học, giáo viên sẽ tổng hợp kiến thức mà học sinh đã tiếp thu, giải đáp các thắc mắc và cùng trao đổi để củng cố lại nội dung đã học trong ngày.
Giáo viên cần áp dụng phương pháp dạy học tích cực để hỗ trợ học sinh nhanh chóng làm quen với cách học chủ động và hiệu quả.
Cơ sở thực tiễn
- Được sự chỉ đạo, quan tâm, kịp thời của Đảng ủy, BGH, nhà trường có những kế hoạch cụ thể, lâu dài trong công việc bồi dưỡng HSG
- Trường có cơ sở vật chất khang trang, trang thiết bị phục vụ tương đối đầy đủ giúp cho việc dạy và học đạt kết quả tốt
- Giáo viên tổ Toán - Tin có trình độ chuyên môn vững vàng, có nhiều kinh nghiệm trong công tác bồi dưỡng HSG
- Học sinh hiếu học, có tính tự giác cao, cần cù chịu khó
- Một số phụ huynh quan tâm đến chất lượng học sinh giỏi môn Toán
Đầu vào học sinh tại trường rất thấp, với chỉ một vài em đạt điểm 9 môn Toán trong kỳ thi vào lớp 10 Hơn nữa, các em học sinh lớp 9 cũng không có cơ hội tham gia thi học sinh giỏi cấp Tỉnh.
Đa số giáo viên dạy bồi dưỡng phải đảm bảo chất lượng giáo dục đại trà đồng thời hoàn thành các chỉ tiêu chất lượng mũi nhọn, dẫn đến cường độ làm việc căng thẳng Điều này cũng khiến việc đầu tư cho công tác bồi dưỡng học sinh giỏi bị hạn chế.
Học sinh phải cân bằng giữa việc hoàn thành chương trình chính khóa và chương trình bồi dưỡng học sinh giỏi, điều này đã ảnh hưởng đáng kể đến quá trình học tập và kết quả học tập của các em.
Kỳ thi HSG cấp tỉnh môn Toán yêu cầu học sinh phải nắm vững kiến thức rộng và sâu, với kỹ năng từ mức độ 2 trở lên Điều này gây khó khăn cho học sinh ở vùng miền núi và trường huyện, nơi mà số lượng học sinh có khả năng học tốt rất hạn chế Những em này thường phải tham gia học bồi dưỡng cùng lúc để nâng cao trình độ.
2 môn nên kết quả thi học sinh giỏi chưa cao
Trong ba năm gần đây, đại dịch COVID-19 đã gây ra nhiều khó khăn cho việc bồi dưỡng học sinh giỏi (HSG) Việc học trực tuyến và trực tiếp đồng thời khiến cho học sinh khó tiếp cận kiến thức cơ bản và nâng cao một cách hiệu quả Công tác bồi dưỡng trực tiếp bị gián đoạn, và lịch thi HSG cũng phải điều chỉnh, dẫn đến tâm lý mệt mỏi và hụt hẫng cho giáo viên và đội tuyển Nhiều học sinh thậm chí không còn muốn tiếp tục tham gia bồi dưỡng để thi.
Trong những năm gần đây, đề thi tốt nghiệp THPT môn Toán không còn phù hợp với cấu trúc đề thi học sinh giỏi của tỉnh, dẫn đến việc nhiều học sinh có năng lực học tốt không còn hứng thú tham gia đội tuyển Toán để thi học sinh giỏi cấp tỉnh Thay vào đó, các em ưu tiên chọn các môn khác như Tiếng Anh, Vật Lý, Hóa Học và Sinh học, vì những môn này có lợi hơn và ít áp lực hơn.
Nhiều phụ huynh hiện nay không còn muốn cho con tham gia vào đội "gà chọi" như trước, mà thay vào đó, họ ưu tiên định hướng cho con tham gia các trải nghiệm thực tế và học các kỹ năng mềm Điều này đã dẫn đến việc hình thành và đào tạo đội tuyển gặp nhiều khó khăn và thách thức hơn.
Để nâng cao hứng thú học tập và rèn luyện năng lực cho học sinh giỏi, đồng thời kích thích sự sáng tạo của giáo viên và học sinh, tôi đã áp dụng đề tài “Một số biện pháp bồi dưỡng học sinh giỏi nhằm đạt kết quả tốt trong kỳ thi học sinh giỏi cấp tỉnh” trong giảng dạy tại trường THPT Lê Lợi, với mục tiêu nâng cao kết quả thi HSG môn Toán cấp tỉnh.
Một số biện pháp bồi dưỡng học sinh giỏi nhằm đạt kết quả cao trong kỳ thi học sinh giỏi cấp tỉnh
Toán học đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống hàng ngày, nhưng nhiều học sinh cảm thấy nó nhàm chán vì chưa biết cách hiểu sâu sắc Việc thiếu kiên nhẫn trong việc khám phá những điều thú vị của toán học dẫn đến việc bỏ cuộc sớm Thế giới toán học cũng giống như cuộc sống, chứa đựng nhiều bí ẩn cần được khai thác Nếu kiên trì rèn luyện và chờ đợi, những bất ngờ thú vị sẽ xuất hiện.
Để giúp học sinh học tốt môn toán, giáo viên cần hiểu tâm tư và nguyện vọng của các em Việc áp dụng các biện pháp tâm lý sẽ giúp học sinh tự tin hơn trong quá trình chinh phục môn học này.
1.1 Tạo cảm giác các em đã "đúng đắn" khi chọn môn Toán
Vào lớp 10, học sinh xuất sắc thường đã theo học tại các trường chuyên như Phan Bội Châu hay Đại học Vinh, để lại những em khá hơn Môn Toán, với lượng kiến thức khổng lồ và độ khó cao, khiến nhiều em e ngại khi được giáo viên chọn để bồi dưỡng Để giúp học sinh vượt qua khó khăn, giáo viên cần gặp gỡ từng em, hiểu rõ năng lực và sở trường của họ Việc xác định những thiếu sót và nhu cầu học tập của học sinh là rất quan trọng, từ đó định hướng cho các em Giáo viên cần thuyết phục học sinh rằng việc chọn học môn Toán là một quyết định "đúng đắn".
- Thi tốt nghiệp nhất thiết phải có môn toán
- Nhiều khối ngành thi Đại học đều có môn toán
- Một số trường Đại học tốp đầu lấy điểm môn Toán làm chỉ số phụ
Trong thời đại công nghiệp 4.0, nghề nghiệp liên quan đến toán học chiếm đến 70,5% trong xã hội, cho thấy tầm quan trọng của toán học trong hiện tại và tương lai.
1.2 Tạo áp lực cạnh tranh Đội tuyển toán phải là những HS có tố chất, bền bỉ, ham học hỏi, không ngừng phấn đấu vươn lên Do vậy khi lựa chọn nguồn cần thực hiện như sau:
B1 Ra bài kiểm tra để đánh giá năng lực từng em
Để xây dựng đội tuyển toán hiệu quả, cần chọn những học sinh có năng lực tốt cùng với những em yêu thích môn toán nhưng chưa đủ năng lực Trong giai đoạn bồi dưỡng ban đầu, giáo viên nên tuyển chọn nhiều hơn 3 học sinh, có thể lên đến 5-7 em, để đảm bảo có nguồn dự phòng.
Trong quá trình bồi dưỡng giáo viên, cần nhấn mạnh rằng tất cả học sinh đều có cơ hội ngang nhau khi tham gia đội tuyển Điểm số cao trong bài kiểm tra năng lực không đảm bảo sự lựa chọn Giáo viên cần làm rõ rằng đây chỉ là bước khởi đầu, và để vào đội tuyển, các em phải trải qua một quá trình gian khổ và kéo dài.
1.3 Tạo cảm giác học toán "rất dễ"
GV cần dạy đầy đủ lý thuyết, không được bỏ qua những kiến thức cơ bản Nếu HS không nắm vững định nghĩa và định lý, họ chỉ có thể giải được những bài toán đơn giản và sẽ gặp khó khăn khi bài toán có sự biến tấu Một bài toán khó thường là sự tổng hợp của nhiều bài đơn giản, vì vậy HS cần nắm vững kiến thức cơ bản để giải quyết từng bước Nếu không, việc đạt điểm cao trong môn Toán sẽ trở nên khó khăn.
Khi dạy học sinh làm quen với các dạng bài tập cơ bản, giáo viên giúp học sinh tìm thấy niềm đam mê, từ đó giảm bớt nỗi sợ hãi khi tiếp cận các bài toán khó Những buổi học đầu tiên nên tập trung vào các bài tập đơn giản để học sinh không bị "ngợp" Giáo viên cần hướng dẫn học sinh làm quen với nhiều dạng bài tập cụ thể, giúp các em thành thạo các bước và phương pháp giải Qua việc thực hành nhiều lần, học sinh sẽ hình thành thói quen tốt và kinh nghiệm, từ đó cảm thấy việc học toán trở nên "rất dễ".
1.4 Khen và chê đúng lúc
Trong quá trình bồi dưỡng học sinh, việc khen ngợi quá mức những em có thành tích tốt có thể dẫn đến tình trạng tự cao, trong khi những em yếu hơn trở nên tự ti Điều này không chỉ làm giảm tính thi đua trong học tập mà còn khiến học sinh giỏi nghĩ rằng họ là nhất, trong khi học sinh yếu cảm thấy chán nản và không muốn phấn đấu.
Do đó người GV phải "tinh" trong khen và chê
Khi một bài toán mà cả học sinh giỏi lẫn học sinh yếu đều có thể giải quyết, giáo viên sẽ mời học sinh yếu lên trình bày Sau đó, giáo viên sẽ sử dụng những lời khen để động viên và khích lệ các em Những lời khen này giúp học sinh yếu cảm thấy rằng giáo viên không thiên vị ai, họ vẫn nhận được sự quan tâm từ thầy cô và có cơ hội tham gia vào đội tuyển.
- Nếu một bài toán mà cả HS giỏi hơn và HS yếu hơn đều không giải được thì
Giáo viên nên khuyến khích học sinh giỏi trình bày lời giải của mình, đồng thời hướng dẫn và nhấn mạnh những phần mà các em chưa giải quyết được Điều này giúp các em nhận thức rằng toán học là một lĩnh vực rộng lớn, và kiến thức hiện tại chỉ là một phần nhỏ Từ đó, học sinh sẽ giảm bớt sự kiêu ngạo và tập trung hơn vào việc tìm tòi, học hỏi và khám phá kiến thức mới.
Khi một bài toán mà học sinh giỏi giải được nhưng học sinh yếu không thể, giáo viên nên mời học sinh giỏi trình bày lời giải Giáo viên cần chuẩn bị nhiều phương pháp giải, đặc biệt là những cách giải hay và ngắn gọn Sau khi học sinh trình bày, giáo viên nên nhận xét và động viên, đồng thời đưa ra lời giải tốt nhất để học sinh tham khảo Hành động này không chỉ giúp học sinh học hỏi mà còn nâng cao uy tín của giáo viên, từ đó khơi dậy sự yêu thích môn Toán ở học sinh.
1.5 Tạo cho học sinh cảm giác luôn phải phấn đấu không ngừng
Sau mỗi giai đoạn bồi dưỡng, giáo viên cần ra đề kiểm tra năng lực cho học sinh, với độ khó tương đương đề HSG tỉnh nhưng luôn có câu hỏi chốt để học sinh không thể giải hết Đề kiểm tra không nên quá khó, vì điều này có thể khiến các em cảm thấy áp lực Mục tiêu là đảm bảo rằng 50%-85% học sinh tham gia bồi dưỡng có thể hoàn thành bài thi, từ đó khuyến khích các em nỗ lực học tập và phát triển không ngừng.
2 Biện pháp sử dụng phương pháp dạy học tích cực - phương pháp dạy học đặt vấn đề và giải quyết vấn đề trong quá trình bồi dưỡng HSG môn toán
