PHẦN MỞ ĐẦU
Lý do chọn đề tài
Giáo dục hướng nghiệp (GDHN) và định hướng học nghề giúp người học nhận diện năng lực, đam mê và mong muốn của bản thân trong một ngành nghề cụ thể Để phát triển và cân bằng xã hội về nguồn nhân lực, các quốc gia cần chú trọng và đầu tư nghiêm túc vào hoạt động GDHN, nhằm nâng cao chất lượng lao động.
Theo UNESCO, hướng nghiệp là quá trình cung cấp thông tin về bản thân và thị trường lao động, giúp người học đưa ra quyết định nghề nghiệp đúng đắn Tuy nhiên, hiện nay, việc chỉ cung cấp thông tin là không đủ; cần chú trọng đến sự phát triển cá nhân, xã hội, giáo dục và nghề nghiệp của học sinh Tại Việt Nam, giáo dục hướng nghiệp được coi trọng ngang với các lĩnh vực giáo dục khác, nhưng vẫn còn non trẻ cả về nhận thức và thực tiễn Đội ngũ giáo viên chưa chuyên trách, nguồn kinh phí và cơ sở vật chất cho hoạt động này chưa được đầu tư đúng mức, dẫn đến hiệu quả thực hiện chưa cao.
Để nâng cao hiệu quả công tác hướng nghiệp và định hướng học nghề tại Việt Nam, cần thiết phải xây dựng một hệ thống thông tin thống nhất về nghề nghiệp, thị trường lao động và dự báo nguồn nhân lực Nhà nước nên thành lập một cơ quan quốc gia có chức năng thu thập, xử lý và phổ biến thông tin liên quan đến thị trường lao động Các trường phổ thông và Trung tâm giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên cũng cần chú trọng phát triển đội ngũ giáo viên chuyên trách và tài liệu hỗ trợ cho giáo dục hướng nghiệp Việc thực hiện các yêu cầu này sẽ giúp cải thiện chất lượng đào tạo nghề, đáp ứng nhu cầu phát triển công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và thách thức toàn cầu hóa Do đó, nghiên cứu thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh, đặc biệt tại các trung tâm giáo dục nghề nghiệp - giáo dục thường xuyên, là rất cần thiết trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay.
Theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Việt Nam hàng năm có hơn 6 triệu học sinh THCS và gần 4 triệu học sinh THPT, tạo nguồn lao động dồi dào cho xã hội Việc chuẩn bị cho thế hệ trẻ có phẩm chất và năng lực nghề nghiệp vững chắc là vấn đề chiến lược quan trọng, góp phần phát triển nguồn nhân lực và nâng cao dân trí Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ XI nhấn mạnh vai trò của giáo dục trong phát triển đất nước và con người Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Chỉ thị 33/2003/CT-BGD&ĐT nhằm tăng cường giáo dục hướng nghiệp cho học sinh phổ thông, giúp các em lựa chọn ngành học hoặc nghề phù hợp với định hướng phát triển kinh tế - xã hội Định hướng nghề là bước quan trọng trong công tác tư vấn nghề, giúp học sinh hiểu rõ bản thân và đưa ra quyết định nghề nghiệp đúng đắn, từ đó lập kế hoạch học tập và phát triển cá nhân.
Con người chủ động xác định nghề nghiệp và đưa ra quyết định có ý thức trong việc lựa chọn con đường nghề nghiệp phù hợp với đặc điểm tâm lý, khả năng cá nhân và yêu cầu của xã hội.
GDHN và định hướng nghề tại các Trung tâm GDNN – GDTX được triển khai ngay từ khi học sinh bước vào lớp 10 Việc học văn hóa kết hợp với học nghề tại các trung tâm GDTX mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho học sinh và phụ huynh, giúp định hình tương lai nghề nghiệp sớm hơn.
Sự phát triển kinh tế nhanh chóng tại Việt Nam, cùng với sự hội nhập quốc tế và cách mạng 4.0, đã dẫn đến những biến đổi mạnh mẽ trong nhiều lĩnh vực xã hội Xu hướng toàn cầu hóa và sự phát triển công nghệ thông tin đã làm thay đổi định hướng giá trị của giới trẻ, ảnh hưởng đến động cơ và xu hướng lựa chọn nghề nghiệp của họ Theo điều tra của Bộ GD&ĐT năm 2006, 63% sinh viên ra trường không có việc làm, trong khi 37% còn lại phải đào tạo lại và không làm đúng nghề đã học Đến quý II/2018, có 126.990 người có trình độ ĐH trở lên thất nghiệp, trong khi nhu cầu về lao động kỹ thuật cao trong giai đoạn 2016 – 2020 là khoảng 6,5 triệu người Học sinh tốt nghiệp THPT lại đua nhau vào đại học, gây ra tình trạng thừa thầy, thiếu thợ và lãng phí thời gian, tiền bạc cho nhiều sinh viên Tình trạng thất nghiệp và lực lượng học sinh tốt nghiệp GDTX không có nghề đang tạo ra nhiều vấn đề tiêu cực cho xã hội.
Tình trạng nặng nề về trọng bằng cấp trong tuyển dụng vẫn tồn tại ở nhiều ngành nghề, dẫn đến hiệu quả tư vấn định hướng nghề nghiệp giữa nhà trường và gia đình cho học sinh chưa cao Do đó, tỷ lệ học sinh theo học các trường trung cấp nghề (TCN) so với số học sinh tốt nghiệp trung học cơ sở (THCS) hàng năm vẫn còn thấp.
Năm 2015, tỷ lệ phân luồng học sinh sau trung học cơ sở trên toàn quốc cho thấy 76% học sinh vào học tại các trường trung học phổ thông, 7% chọn các trung tâm giáo dục nghề nghiệp và giáo dục thường xuyên, 3% theo học tại các trường trung cấp chuyên nghiệp, 5% học trung cấp nghề, và 9% quyết định đi làm ngay.
Tỷ lệ phân luồng sau khi tốt nghiệp cấp THPT cho thấy 41% học sinh vào các trường đại học và cao đẳng, 23% vào các trường cao đẳng nghề và trung cấp nghề, 13% chọn học nghề tại các trung tâm đào tạo nghề, trong khi 10% bắt đầu đi làm ngay.
Huyện Quỳnh Lưu, với bề dày lịch sử phát triển kinh tế và văn hóa, đã chú trọng đến giáo dục từ sớm và hiện có trung tâm giáo dục nghề nghiệp - giáo dục thường xuyên Tuy nhiên, việc giáo dục hướng nghiệp tại các Trung tâm GDTX còn hạn chế, chủ yếu dựa vào kiến thức của giáo viên chủ nhiệm và giáo viên bộ môn, dẫn đến nhiều học sinh không biết lựa chọn ngành học hay trường nào sau khi tốt nghiệp THPT.
Chúng tôi đã thực hiện đề tài nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng giáo dục hướng nghiệp và định hướng học nghề cho học sinh tại Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp – giáo dục thường xuyên huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An.
Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
Nghiên cứu này nhằm đánh giá thực trạng chất lượng giáo dục nghề nghiệp và định hướng nghề nghiệp cho học sinh tại các trung tâm giáo dục nghề nghiệp - giáo dục thường xuyên Từ đó, nghiên cứu đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục hướng nghiệp và hỗ trợ học sinh trong việc chọn nghề phù hợp.
Sáng kiến này được thực hiện nhằm chia sẻ những kinh nghiệm quý báu từ thực tiễn công tác của bản thân, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo cho đồng nghiệp Qua đó, các đồng nghiệp có thể áp dụng vào quá trình công tác và tổ chức các hoạt động nhằm nâng cao chất lượng giáo dục hướng nghiệp và định hướng nghề nghiệp cho học sinh.
- Nghiên cứu cơ sở lý luận của GDHN và ĐHN cho HS GDTX
- Các chủ trương, chính sách về GDHN và ĐHN của Đảng, Nhà nước
- Khảo sát thực trạng chọn nghề và GDHN của Trung tâm GDNN – GDTX huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An
Để nâng cao chất lượng giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng cho học sinh tại Trung tâm GDNN – GDTX Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An, cần triển khai một số giải pháp như tăng cường đào tạo giáo viên, xây dựng chương trình giáo dục phù hợp với nhu cầu thị trường lao động, tổ chức các buổi hội thảo và tư vấn nghề nghiệp cho học sinh, cũng như kết nối với doanh nghiệp để tạo cơ hội thực tập và việc làm cho học sinh.
- Khảo nghiệm tính khả thi của các giải pháp thông qua.
Giới hạn nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu nhằm tìm kiếm các giải pháp hiệu quả để cải thiện chất lượng hoạt động giáo dục hướng nghiệp và định hướng học nghề cho học sinh tại Trung tâm GDNN – GDTX Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An.
- Không gian nghiên cứu: Trung tâmGDNN – GDTX huyện Quỳnh Lưu, tỉnh NghệAn
- Thời gian nghiên cứu: Trong 2 năm học 2019 – 2020, 2020- 2021 và hoàn thiện ở các năm tiếp theo.
Phương pháp nghiên cứu
4.1 Các phương pháp nghiên cứu lý thuyết
Sử dụng các phương pháp:
- Phân tích tổng hợp lý thuyết, phân loại hệ thống hoá
Lý thuyết được tổng hợp từ nghiên cứu các tài liệu liên quan, từ đó rút ra những kết luận khoa học vững chắc Những kết luận này sẽ làm nền tảng lý luận cho việc phân tích thực trạng và đề xuất các biện pháp trong đề tài nghiên cứu.
4.2 Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Phương pháp điều tra được sử dụng là phiếu điều tra (Ankét) nhằm khảo sát thực trạng nhận thức, thái độ và hành vi của học sinh, giáo viên, cha mẹ học sinh, cùng cán bộ quản lý về hoạt động giáo dục hướng nghiệp và định hướng học nghề tại các trường THPT và GDTX hiện nay.
Phương pháp trao đổi và trò chuyện được sử dụng để hỗ trợ cho quá trình điều tra, thông qua việc tương tác với học sinh, giáo viên và phụ huynh Phương pháp này giúp tìm hiểu sâu hơn về các vấn đề liên quan như tâm tư, tình cảm, quan điểm, hoàn cảnh sống, điều kiện kinh tế gia đình của học sinh, cũng như nhận thức về nghề nghiệp và năng lực cá nhân của từng em Từ đó, thông tin thu thập được sẽ giúp chính xác hóa các vấn đề đã điều tra.
Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia bao gồm việc gặp gỡ trực tiếp các bộ quản lý giáo dục và giáo viên có kinh nghiệm trong lĩnh vực giáo dục hướng nghiệp và định hướng nghề nghiệp Qua các cuộc điều tra và trao đổi, chúng tôi thu thập ý kiến về các vấn đề liên quan đến đề tài, đặc biệt là thực trạng và đánh giá hiện trạng Đồng thời, chúng tôi cũng xây dựng và đề xuất các biện pháp, cũng như khảo nghiệm hiệu quả của các biện pháp này trong nghiên cứu.
4.3 Các phương pháp thống kê toán học
Việc áp dụng các phương pháp thống kê toán học để phân tích dữ liệu là nền tảng quan trọng cho việc đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp cho đề tài.
Đóng góp của đề tài
- Hệ thống hóa cơ sở lý luận về hoạt động GDHN và ĐHHN cho học sinh
- Làm sáng tỏ thực trạng hoạt động GDHN và ĐHHN của Trung tâm GDNN - GDTX huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An trong giai đoạn hiện nay
Để nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục hướng nghiệp (GDHN) và định hướng nghề nghiệp (ĐHHN) cho học sinh tại Trung tâm và các trường THPT khác, cần đề xuất các biện pháp khả thi nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển nguồn nhân lực tại địa phương.
Đề tài đã được áp dụng thành công tại các Trung tâm GDNN – GDTX Quỳnh Lưu, Diễn Châu, Đô Lương và hiện nay đang mang lại hiệu quả tích cực tại Trung tâm GDNN – GDTX Quỳnh Lưu.
- Kết quả nghiên cứu đề tài trở thành tài liệu tham khảo cho các Trung tâm GDNN - GDTX trên địa bàn tỉnh Nghệ An.
Cấu trúc đề tài
Gồm phần Mở đầu, Nội dung, Kết luận và Kiến nghị, Danh mục tài liệu tham khảo và Phụ lục Nội dung chính của đề tài gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về hoạt động hướng nghiệp và định hướng nghề cho học sinh GDTX
Chương 2: Thực trạng hoạt động giáo dục hướng nghiệp và định hướng nghề cho học sinh Trung tâm GDNN – GDTX Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An
Chương 3: Các giải pháp nâng cao chất lượng hoạt động giáo dục hướng nghiệp và định hướng học nghề cho học sinh Trung tâm GDNN –GDTX Quỳnh Lưu trong điều kiện hiện nay
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HOẠT ĐỘNG HƯỚNG NGHIỆP VÀ ĐỊNH HƯỚNG NGHỀ CHO HỌC SINHH GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN
Quan điểm về hướng nghiệp và định hướng học nghề
Thuật ngữ hướng nghiệp đã tồn tại hàng trăm năm nhưng vẫn còn nhiều hiểu lầm về khái niệm này Nhiều người cho rằng hướng nghiệp chỉ đơn thuần là việc hướng dẫn học sinh chọn ngành nghề trước khi tốt nghiệp, trong khi một số khác hiểu đây là quá trình giúp các em lựa chọn nghề nghiệp có giá trị xã hội Có nhiều quan điểm khác nhau về hướng nghiệp, như nhà tâm lý học K.K Platônnôp định nghĩa rằng đây là hệ thống biện pháp tâm lý – giáo dục, y học giúp con người lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với nhu cầu và năng lực cá nhân GS.TS Phạm Tất Dong bổ sung rằng hướng nghiệp bao gồm tác động xã hội nhằm giúp thế hệ trẻ chọn nghề phù hợp với sở thích và nhu cầu nhân lực trong nền kinh tế, đồng thời nhấn mạnh vai trò của giáo viên trong việc giáo dục học sinh tự quyết định nghề nghiệp dựa trên phân tích năng lực và nhu cầu xã hội.
Nghị định 75/2006/NĐ-CP ngày 02/8/2006 của Chính phủ định nghĩa hướng nghiệp trong giáo dục là hệ thống các biện pháp nhằm giúp học sinh hiểu biết về nghề nghiệp và lựa chọn nghề dựa trên nguyện vọng cá nhân và nhu cầu thị trường lao động Hướng nghiệp không chỉ là quyết định nghề mà còn là quá trình giúp học sinh nhận thức về bản thân, thế giới nghề nghiệp và các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định nghề nghiệp Mục tiêu của hướng nghiệp là giáo dục sự lựa chọn nghề một cách có chủ đích để đảm bảo hạnh phúc và hiệu suất cao trong công việc, đồng thời cống hiến cho xã hội Hướng nghiệp cần được thực hiện không chỉ trong trường học mà còn tại gia đình và cộng đồng, với sự hỗ trợ từ các tổ chức xã hội và cha mẹ học sinh.
Giáo dục hướng nghiệp và định hướng học nghề cho học sinh GDTX
1.2.1 Vị trí, vai trò của hoạt động hướng nghiệp và định hướng học nghề
Hướng nghiệp là một phần quan trọng trong giáo dục phổ thông, giúp học sinh hòa nhập vào thị trường lao động Quá trình này điều chỉnh hứng thú và nguyện vọng của học sinh trong việc chọn nghề, nhằm tránh những quyết định nghề nghiệp tự phát Hướng nghiệp không chỉ cung cấp kiến thức mà còn hình thành kỹ năng nghề nghiệp, tạo điều kiện cho học sinh tiếp tục học tập và hành nghề trong tương lai Đối với mỗi cá nhân, hướng nghiệp giúp học sinh nhận thức khả năng bản thân, điều chỉnh xu hướng chọn nghề phù hợp với năng lực, hứng thú, và điều kiện gia đình, từ đó phát triển sự nghiệp và cống hiến cho xã hội, đồng thời xây dựng cuộc sống tốt đẹp cho chính mình.
Sau khi được hướng nghiệp, học sinh sẽ nhận thức rõ năng lực và sở trường của bản thân, từ đó lựa chọn nghề nghiệp phù hợp Hướng nghiệp không chỉ định hướng nghề cho học sinh GDTX mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc phân công lao động và tối ưu hóa nguồn nhân lực cho xã hội Điều này giúp đào tạo đội ngũ lao động đồng bộ, phù hợp với cơ cấu lao động trong từng thời kỳ, góp phần phát triển kinh tế, văn hóa và xã hội.
1.2.2.2 Những tính chất của hướng nghiệp và định hướng học nghề:
Hướng nghiệp và định hướng phân luồng là hoạt động xã hội quan trọng, không chỉ giới hạn trong môi trường trường học mà còn cần sự tham gia tích cực của gia đình và các tổ chức đoàn thể trong cộng đồng.
Hướng nghiệp và phân luồng là một quá trình giáo dục liên tục, bắt đầu từ những năm đầu ở trường học, kéo dài đến quá trình học nghề và thực hành nghề nghiệp sau này.
Quá trình giáo dục hướng nghiệp cho học sinh giúp các em hiểu rõ về các ngành nghề trong xã hội, vai trò và xu hướng phát triển của từng ngành tại địa phương, quốc gia và quốc tế Định hướng phân luồng là một quá trình giáo dục liên tục, bao gồm giáo dục chính trị, đạo đức, tư tưởng, và lao động, cùng với việc cung cấp thông tin định hướng nghề Điều này liên quan đến việc theo dõi, phát hiện năng lực, bồi dưỡng tri thức, kỹ năng và thái độ cần thiết, cũng như củng cố sức khỏe và khả năng tâm lý để định hướng nghề nghiệp cho học sinh Quá trình này kết hợp việc học theo chương trình giáo dục thường xuyên với phát triển năng lực và kỹ năng hướng tới một nghề cụ thể.
1.2.2.3 Những nhiệm vụ chung của giáo dục hướng nghiệp và định hướng học nghề ở Trung tâm GDNN -GDTX
Nhiệm vụ đầu tiên của hướng nghiệp là giúp các em làm quen với những nghề cơ bản trong xã hội, đặc biệt là những nghề có vai trò quan trọng trong nền kinh tế quốc dân và cần thiết cho sự phát triển của địa phương.
Nhiệm vụ thứ hai là hướng dẫn học sinh phát triển hứng thú nghề nghiệp trong quá trình tìm hiểu về các ngành nghề Mỗi học sinh sẽ có sở thích riêng, như một em yêu thích nông nghiệp, em khác đam mê công nghiệp, hay có em lại chỉ chú trọng đến nghệ thuật Việc này giúp định hướng cho các em trong tương lai.
Nhiệm vụ thứ ba là phát triển năng lực nghề nghiệp cho học sinh, vì chỉ khi có năng lực chuyên môn thực sự, họ mới có thể yên tâm và bền vững trong sự nghiệp Điều này cho phép họ đóng góp hiệu quả sức lực và trí tuệ cho nghề nghiệp của mình.
Nhiệm vụ cuối cùng của hướng nghiệp là giáo dục học sinh về thái độ lao động, tôn trọng người lao động trong các ngành nghề khác nhau, và ý thức tiết kiệm cũng như bảo vệ tài nguyên Những phẩm chất này là thiết yếu cho người lao động trong xã hội Hướng nghiệp giúp học sinh xác định năng lực và sở trường để lựa chọn hướng đi phù hợp, từ đó định hướng phân luồng cho học sinh GDTX trong quá trình học tập và tương lai Đây cũng là nhiệm vụ giáo dục đạo đức và lương tâm nghề nghiệp, quan trọng đối với thế hệ trẻ, đồng thời góp phần làm cho phẩm chất nhân cách của người lao động trở nên hài hòa và cân đối.
Hướng nghiệp và định hướng học nghề nhằm mục tiêu chuẩn bị cho thế hệ trẻ tham gia vào các ngành nghề cần thiết tại địa phương và quốc gia Quá trình này giúp học sinh hiểu biết về thị trường lao động, lựa chọn nghề nghiệp dựa trên cơ sở khoa học, và làm quen với các nghề để phát triển hứng thú và thái độ tích cực Quan trọng hơn, học sinh cần hình thành thói quen lao động và tình yêu với nghề, từ đó có khả năng thực hiện các nghề truyền thống và thông dụng, góp phần duy trì và phát triển nguồn nhân lực tại địa phương.
1.2.2.4 Qui trình giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng trong Trung tâm GDNN - GDTX
Qui trình GDHN và ĐHPL ở THPT thực hiện qua các bước như sau:
- Các hình thức giáo dục hướng nghiệp trong Trung tâm GDNN - GDTX:
Hướng nghiệp tại Trung tâm GDNN -GDTX bao gồm 4 hình thức chủ yếu như sau:
Hướng nghiệp qua dạy học các môn văn hóa
Hướng nghiệp qua dạy học môn Công nghệ, dạy nghề phổ thông và hoạt động lao động sản xuất
Hướng nghiệp qua tổ chức các hoạt động giáo dục hướng nghiệp
Hướng nghiệp hiệu quả có thể đạt được thông qua các hoạt động ngoại khóa và trải nghiệm thực tế, cùng với sự hỗ trợ từ các phương tiện thông tin đại chúng, gia đình, cũng như các trường Đại học, Cao đẳng, Trung cấp và các tổ chức xã hội.
Liên kết giữa các trường đại học, cao đẳng, trung cấp và doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân là rất quan trọng để tuyên truyền và giới thiệu cho học sinh về chức năng và nhiệm vụ đào tạo của từng khoa, ngành nghề Điều này giúp học sinh hiểu rõ nhu cầu lao động của các doanh nghiệp tại địa phương, quốc gia và quốc tế Từ đó, học sinh có thể dựa vào năng lực của bản thân để xác định ngành nghề phù hợp, đồng thời có những hoạt động tích cực nhằm đạt được mục tiêu nghề nghiệp của mình.
Định hướng nghề nghiệp giúp con người xác lập và quyết định một cách có ý thức về con đường nghề nghiệp phù hợp với đặc điểm tâm lý và khả năng của bản thân, đồng thời đáp ứng yêu cầu của xã hội Nó cung cấp thông tin về sự phát triển của các nghề, đặc biệt là những nghề đang có nhu cầu nhân lực cấp thiết, cũng như yêu cầu tâm sinh lý của từng nghề và tình hình phân công lao động trong xã hội Đối tượng chính của định hướng nghề nghiệp là học sinh, nhưng cũng nhằm cung cấp thông tin cho cha mẹ học sinh để phối hợp hướng nghiệp một cách thống nhất.
Tư vấn nghề nghiệp là quá trình đưa ra lời khuyên cho cá nhân dựa trên sự đánh giá mối quan hệ giữa đặc điểm nghề nghiệp và các yếu tố tâm lý, sinh lý, năng lực của họ Điều này thường được thực hiện thông qua các ban tư vấn nghề nghiệp tại trường học, trung tâm tư vấn, và các cơ sở giáo dục như Đại học, Cao đẳng, Trung cấp Tại những nơi này, chuyên gia sẽ theo dõi và đánh giá sự phát triển tâm lý, sinh lý của học sinh, từ đó đối chiếu với yêu cầu của các nghề nghiệp để giới thiệu những nghề phù hợp nhất.
Việc xác định mức độ phù hợp với yêu cầu và tiêu chuẩn của nghề nghiệp là rất quan trọng, mặc dù không thuộc chức năng của nhà trường, nhưng lại liên quan chặt chẽ đến công tác định hướng và tư vấn nghề nghiệp Tuyển chọn nghề nghiệp thực chất là dựa vào nhu cầu nhân lực của một nghề cụ thể để tìm kiếm những người có đặc điểm nhân cách phù hợp Học sinh thường đăng ký cho mình một nghề cụ thể ngay khi vào lớp 10 hoặc sau khi tốt nghiệp THPT.
1.2.2.5 Những yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục hướng nghiệp và định hướng học nghề:
THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP VÀ ĐỊNH HƯỚNG HỌC NGHỀ CHO HỌC SINH TRUNG TÂM GIÁO DỤC NGHỀ NGHIỆP – GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN QUỲNH LƯU, TỈNH NGHỆ AN
Thực trạng GDHN và ĐHHN cho HS Trung tâm GDNN – GDTX Quỳnh Lưu
2.2.1 Khảo sát tình hình thực tế trước khi thực hiện đề tài
TTGDNN – GDTX là cơ sở giáo dục tại xã Quỳnh Lâm, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An, đã nhận được sự quan tâm đáng kể từ cộng đồng địa phương và sự ủng hộ nhiệt tình từ Ban đại diện cha mẹ học sinh kể từ khi thành lập.
HS và các lực lượng xã hội đóng vai trò quan trọng trong công tác giáo dục, đặc biệt là giáo dục hướng nghiệp và định hướng học nghề Trung tâm có đội ngũ cán bộ, giáo viên đoàn kết, có trách nhiệm cao và đạt chuẩn chuyên môn Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học được cải thiện hàng năm, hỗ trợ cho quá trình dạy và học Để nâng cao chất lượng giáo dục hướng nghiệp cho HS, cần xem xét và khắc phục một số vấn đề còn tồn tại trong việc áp dụng các giải pháp giảng dạy hiện tại.
Nhiều giáo viên hiện nay chú trọng vào việc nâng cao chất lượng giáo dục hướng nghiệp và định hướng nghề nghiệp cho học sinh Tuy nhiên, vẫn còn một số giáo viên chưa thực sự quan tâm đến việc đổi mới và áp dụng các giải pháp trong tổ chức hoạt động giáo dục của mình.
Một số giáo viên đang chú trọng đến việc nâng cao chất lượng giáo dục hướng nghiệp và định hướng nghề cho học sinh Tuy nhiên, quá trình thực hiện vẫn chưa đồng đều, thường diễn ra một cách qua loa, sơ sài và chiếu lệ.
Việc áp dụng các giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục hướng nghiệp và định hướng học nghề cho học sinh gặp khó khăn do một số giáo viên còn ngần ngại trong việc đổi mới và tiếp thu các phương pháp giảng dạy hiện đại Hệ quả là họ thường lặp lại các phương pháp cũ, dẫn đến hiệu quả giáo dục chưa cao và học sinh thiếu hứng thú trong việc học tập.
+ Khi tổ chức các hoạt động hướng nghiệp chưa thực cập nhật về nhu cầu thị trường việc làm, khả năng của học sinh
Học sinh chưa thể hiện sự chủ động và tích cực trong việc học tập, đặc biệt là trong việc rèn luyện các kỹ năng học tập cơ bản Việc này ảnh hưởng đến hiệu quả học tập và sự phát triển toàn diện của các em.
Nhiều học sinh đã xác định được động lực, mục đích và sở trường của bản thân để nỗ lực trong học tập và rèn luyện, tuy nhiên vẫn còn không ít học sinh chưa tìm ra phương pháp học tập hiệu quả và thường bị động trong việc tự học.
Học sinh chưa nhận thức đầy đủ về vai trò và tầm quan trọng của việc định hướng nghề nghiệp cũng như lựa chọn nghề học trong tương lai, dẫn đến hạn chế trong nhận thức, kỹ năng, thái độ và hành vi của các em.
Dựa trên kinh nghiệm giảng dạy và nhận thức cá nhân về những vấn đề còn tồn tại trong giáo dục hướng nghiệp, tôi đã tiến hành khảo sát ý kiến của 15 đồng nghiệp trong và ngoài trung tâm Mục đích là nhằm tìm kiếm các giải pháp cụ thể để nâng cao chất lượng giáo dục hướng nghiệp và định hướng nghề nghiệp cho học sinh Kết quả khảo sát cho thấy những ý tưởng và đề xuất đa dạng, đóng góp vào việc cải thiện hiệu quả giáo dục nghề nghiệp.
Thường xuyên nghiên cứu, áp dụng các giải pháp
Có nghiên cứu, áp dụng các giải pháp nhưng không thường xuyên
Chưa bao giờ nghiên cứu, áp dụng các giải pháp
Số lượng Tỉ lệ (%) Số lượng Tỉ lệ (%) Số lượng Tỉ lệ (%)
Bảng 1 trình bày kết quả thăm dò ý kiến từ đồng nghiệp trong và ngoài Trung tâm về việc áp dụng các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục hướng nghiệp và định hướng học nghề cho học sinh Các ý kiến này đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện chương trình giáo dục và đáp ứng nhu cầu của thị trường lao động.
Kết quả thăm dò cho thấy trong hoạt động giáo dục, đặc biệt là giáo dục hướng nghiệp và định hướng chọn nghề cho học sinh tại TTGDNN – GDTX, chỉ có 6,6% giáo viên áp dụng các giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục này Đáng chú ý, 73% giáo viên chưa bao giờ áp dụng các giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục hướng nghiệp và định hướng học nghề cho học sinh Tuy nhiên, hầu hết giáo viên đều nhận thức rằng việc nâng cao chất lượng giáo dục hướng nghiệp và định hướng nghề nghiệp cho học sinh là rất cần thiết.
Từ năm học 2019 – 2020 trở về trước, việc giáo dục hướng nghiệp (GDHN) và định hướng nghề nghiệp (ĐHHN) cho học sinh được quy định thực hiện 9 tiết/lớp/năm bởi Bộ Giáo dục & Đào tạo, thường do giáo viên chủ nhiệm đảm nhận Khoảng 80% học sinh lớp 12 làm hồ sơ thi vào các trường Đại học, và nếu trượt, năm sau lại tiếp tục thi Tuy nhiên, nhận thức về GDHN và ĐHHN của Ban giám đốc và giáo viên còn hạn chế, để học sinh và gia đình tự tìm hiểu và quyết định Đa số học sinh chỉ chạy đua vào các trường Đại học mà không tìm hiểu về ngành nghề sau khi tốt nghiệp, dẫn đến việc lựa chọn nghề trung cấp dựa theo sở thích mà không tính đến nhu cầu xã hội và khả năng bản thân.
Qua khảo sát, đánh giá thực trạng GDHN và chọn ngành nghề của HS Trung tâm GDNN –GDTX Quỳnh Lưu và HS trung tâm GDNN – GDTX Diễn Châu với
Chúng tôi đã tiến hành nghiên cứu về thực trạng lựa chọn nghề của học sinh cuối bậc THPT tại Trung tâm GDNN – GDTX Quỳnh Lưu, sử dụng hai phương pháp chính: điều tra bằng bảng hỏi và trắc nghiệm tâm lý Nghiên cứu được thực hiện trên 400 học sinh lớp 12 và 225 học sinh khối 10.
Nghiên cứu cho thấy, mặc dù thời điểm tốt nghiệp gần kề, nhiều học sinh vẫn chưa chuẩn bị kỹ lưỡng cho việc chọn nghề Chỉ 16.25% học sinh tìm hiểu sâu về các nghề nghiệp khác nhau, trong khi 56.25% không thực hiện điều này Về thông tin đầu ra và nhu cầu thị trường lao động, chỉ 10.5% học sinh quan tâm, còn 71% không tìm hiểu Ngay cả những học sinh đã chọn nghề, 76.25% vẫn chưa biết yêu cầu của nghề, 41% không tìm hiểu cơ hội việc làm và thu nhập, và 65.5% chưa biết đến những thuận lợi và khó khăn trong nghề Thực tế này cho thấy nhiều học sinh bỏ qua bước quan trọng là tìm hiểu kỹ về nghề, dẫn đến quyết định sai lầm và có nguy cơ chán nghề hoặc bỏ nghề trong quá trình học tập và làm việc sau này.
Bảng2 1: Hoạt động tìm hiểu thông tin trong chọn nghề cùa học sinh
Stt Nội dung tìm hiểu
1 Các loại nghề nghiệp khác nhau 16.25 28.5 56.25
2 Nhu cầu thị trường lao động nói chung 6.5 34.5 61.0
3 Những yêu cẩu của nghề mình định lựa chọn 19.25 7.5 64.25
4 Những thuận lợi và khó khăn gặp phải khi làm nghề 19.25 15.25 75.5
5 Thu nhập và cơ hội việc làm của nghề mình định lựa chọn 30.75 22.25 44.0
6 Địa chỉ đào tạo nghề mình định lựa chọn 43.25 26.75 30.0
7 Năng lực học tập bản thân 55.25 22.25 17.5
8 Tính cách, khí chất của bản thân 17.25 9.5 76.25
9 Năng khiếu, thiên hướng của bản thân 26.0 30.25 37.75
10 Xu hướng nguyện vọng nghề nghiệp của bản thân 35,25 25,25 35,5
Thông tin cá nhân và khả năng học tập là yếu tố quan trọng trong việc lựa chọn nghề nghiệp phù hợp Nghiên cứu cho thấy 45.25% học sinh đã tìm hiểu về khả năng học tập của mình để xác định chương trình đào tạo nghề sau tốt nghiệp THPT Đa số các cơ sở đào tạo nghề hiện nay chủ yếu dựa vào năng lực học tập khi tuyển sinh, do đó, việc hiểu rõ khả năng học tập là cần thiết để định hướng đào tạo Tuy nhiên, để thành công trong nghề nghiệp, người lao động cũng cần có những phẩm chất tâm - sinh lý phù hợp Đáng chú ý, 90.25% học sinh chưa tìm hiểu về tính cách và khí chất của bản thân liên quan đến nghề nghiệp đã chọn, 30.75% chưa xem xét năng khiếu và khuynh hướng nghề nghiệp, và 35.75% không tìm hiểu về nguyện vọng nghề nghiệp của mình.
Cơ sở để xây dựng các giải pháp
Thực hiện Chỉ thị số 10-CT/TW ngày 05/12/2011 của Bộ Chính trị, cần triển khai đồng bộ các giải pháp để nâng cao tỷ lệ học sinh tốt nghiệp trung học cơ sở (THCS) vào học tại các trường trung cấp chuyên nghiệp (TCNN) Đồng thời, cần hỗ trợ các trung tâm giáo dục thường xuyên (TTGDTX) trong việc giảng dạy Chương trình giáo dục thường xuyên cấp trung học phổ thông (THPT) kết hợp với giáo dục nghề nghiệp (GDNN).
- Tiếp theo Công văn số 4808/BGDĐT-GDTX ngày 13/8/2010 của
Bộ về việc giao nhiệm vụ đào tạo Nghề cho các TTGDTX
- Công văn số 2258/BGDĐT- GDCN ngày 05/04/2013 của Bộ về việc phối hợp giữa cơ sở đào tạo TCCN với TTGDTX trong tổ chức đào tạo TCCN
Quyết định 126/CP ngày 19/3/1981 của Chính phủ quy định về công tác hướng nghiệp trong trường phổ thông, nhằm định hướng nghề nghiệp cho học sinh và quản lý việc sử dụng học sinh tốt nghiệp từ các cấp phổ thông cơ sở và phổ thông trung học Quyết định này có vai trò quan trọng trong việc phát triển nguồn nhân lực và đáp ứng nhu cầu của thị trường lao động.
Thông tư số 31-TT ngày 17/11/1981 của Chính phủ hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ công tác hướng nghiệp trong các trường phổ thông Thông tư này nhấn mạnh việc sử dụng hợp lý học sinh tốt nghiệp từ các cấp phổ thông cơ sở và phổ thông trung học, nhằm đảm bảo sự phát triển nghề nghiệp và định hướng tương lai cho học sinh.
Thông tư số 48-BT ngày 27 tháng 4 năm 1982 của Bộ trưởng hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ công tác hướng nghiệp trong trường phổ thông Thông tư này nhấn mạnh việc sử dụng hợp lý học sinh các cấp phổ thông cơ sở và trung học sau khi tốt nghiệp, nhằm đảm bảo các em có định hướng nghề nghiệp rõ ràng và phù hợp với khả năng của mình.
- Chỉ thị số 33/2003/CT-BGDĐT ngày 23 tháng 07 năm 2003 của Bộ
Giáo dục và Đào tạo về tăng cường giáo dục hướng nghiệp cho học sinhphổ thông
Thông báo số 242-TB/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng nhấn mạnh việc tiếp tục thực hiện Nghị quyết TW 2 (khóa), nhằm xây dựng xã hội học tập và tạo điều kiện thuận lợi cho mọi người học tập suốt đời Đồng thời, thông báo cũng đề cập đến việc phân luồng hiệu quả và giáo dục hướng nghiệp để đáp ứng nhu cầu phát triển nguồn nhân lực.
Nghị quyết số 40/2000/QH 10 nhấn mạnh việc tăng cường tính liên thông giữa giáo dục phổ thông, giáo dục nghề nghiệp và giáo dục đại học Đồng thời, nghị quyết cũng đề xuất thực hiện phân luồng trong hệ thống giáo dục quốc dân nhằm tạo sự cân đối về cơ cấu nguồn lực.
Chỉ thị số 04-CT/TU ngày 25/4/2016 nhằm tăng cường sự lãnh đạo trong công tác pháp luật và hòa nhập trên địa bàn tỉnh Nghệ An Đồng thời, kế hoạch phân luồng, hướng nghiệp và dạy nghề cho học sinh sau THCS và THPT tại Nghệ An đến năm 2020 cũng được triển khai nhằm nâng cao chất lượng giáo dục và đáp ứng nhu cầu thị trường lao động.
Theo hướng dẫn số 3119/BGDĐT-GDCN ngày 17 tháng 6 năm 2014, các trường trung học cần phối hợp với các trường trung cấp chuyên nghiệp và cao đẳng có đào tạo trung cấp chuyên nghiệp để thực hiện giáo dục hướng nghiệp và đào tạo kỹ năng nghề nghiệp cho học sinh phổ thông.
-Hướng dẫn 7475/BGDĐT-GDTrH ngày 15 tháng 8 năm 2008 Hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ GDTrH năm học 2008-2009 (có hướng dẫn tích hợp giữa HĐGDNGLL, HĐGDHN, môn Công nghệ)
Quyết định số: 3010/QĐ-UBND-VX ngày 15/7/2015 về phân luồng, hướng nghiệp học sinh sau THCS, THPT trên địa bàn tỉnh Nghệ An đến năm 2020
Đề án "Giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh trong giáo dục phổ thông giai đoạn 2018-2025" được ban hành theo Quyết định số 522/QĐ-TTg ngày 14/5/2018 của Thủ tướng Chính phủ nhằm cải thiện chất lượng giáo dục và định hướng nghề nghiệp cho học sinh Mục tiêu của đề án là giúp học sinh có sự lựa chọn phù hợp với năng lực và sở thích, từ đó nâng cao hiệu quả đào tạo và đáp ứng nhu cầu nhân lực của xã hội.
Qua thực tiễn hoạt động GDHN tại trung tâm GDTX Quỳnh Lưu từ học kỳ
Trong hai năm học 2019 - 2020 đến nay, Trung tâm GDNN - GDTX Quỳnh Lưu đã đạt được nhiều kết quả tích cực trong việc hướng dẫn học sinh chọn ngành học khi đăng ký dự thi Đại học Đặc biệt, số lượng học sinh lựa chọn các ngành kỹ thuật ngày càng gia tăng, phản ánh sự quan tâm của học sinh đối với các lĩnh vực này.
Sự gia tăng số lượng học sinh chỉ đăng ký thi để xét tốt nghiệp THPT cho thấy họ đã nhận thức rõ về nhu cầu lao động của xã hội và khả năng của chính mình.
Các giải pháp nâng cao chất lượng GDHN và ĐHHN cho HS Trung tâm… 24 1: Đảm bảo các nguyên tắc trong hoạt động giáo dục hướng nghiệp và định hướng chọn nghề cho HS
3.2.1: Đảm bảo các nguyên tắc trong hoạt động giáo dục hướng nghiệp và định hướng chọn nghề cho HS:
3.2.1.1 Mục tiêu của giải pháp
Nội dung và chương trình giáo dục hướng nghiệp (GDHN) đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng nghề nghiệp cho học sinh, đặc biệt là tại các trung tâm giáo dục thường xuyên (TTGDTX) và giáo dục nghề nghiệp (GDNN) Sự thành công của quá trình GDHN phụ thuộc vào việc đảm bảo các nguyên tắc trong giáo dục và định hướng nghề nghiệp cho học sinh.
HS là bước khởi đầu quan trọng để cải thiện hiệu quả giáo dục hướng nghiệp và định hướng nghề nghiệp Quá trình tổ chức hoạt động GDHN và định hướng chọn nghề cho HS cần tuân thủ các nguyên tắc cơ bản nhằm đạt được mục tiêu giáo dục tốt nhất.
Hoạt động giáo dục hướng nghiệp (GDHN) và định hướng nghề nghiệp (ĐHHN) trong trường học, đặc biệt tại các trung tâm giáo dục thường xuyên (TTGDTX) và giáo dục nghề nghiệp (GDNN), có vai trò quan trọng trong việc trang bị cho học sinh (HS) kiến thức về thế giới nghề nghiệp và yêu cầu của từng nghề Mục tiêu là hình thành năng lực nghề nghiệp, tư duy sáng tạo và bồi dưỡng tình cảm nghề nghiệp đối với lao động kỹ thuật Các hoạt động hướng nghiệp cần được tổ chức phù hợp với từng độ tuổi và khối lớp, nhằm mở rộng hoạt động trí tuệ và phát triển thị hiếu thẩm mỹ cho HS Giáo dục lao động, giáo dục kỹ thuật tổng hợp và giáo cụ hướng nghiệp là ba quá trình giáo dục liên kết chặt chẽ, cùng hướng đến việc đào tạo người lao động mới Mục tiêu chính của giáo dục lao động là hình thành quan điểm, thái độ và đạo đức lao động, trang bị cho HS những kiến thức và kỹ năng cơ bản để sẵn sàng hòa nhập vào thị trường lao động Từ đó, HS có khả năng tự giác và khoa học trong việc lựa chọn nghề nghiệp cho tương lai.
Để đảm bảo tính thực tiễn trong quá trình giáo dục hướng nghiệp (GDHN) và định hướng nghề nghiệp (ĐHHN), việc quán triệt nguyên tắc này là rất quan trọng Tính thực tiễn không chỉ giúp học sinh áp dụng kiến thức vào thực tế mà còn tạo điều kiện cho họ phát triển kỹ năng cần thiết trong môi trường làm việc.
Mục tiêu cao nhất của hệ thống giáo dục là phục vụ hiệu quả các yêu cầu thực tiễn, đồng thời trở thành động lực chính cho sự phát triển Để đạt được điều này, trong quá trình hướng nghiệp, việc đảm bảo tính thực tiễn sẽ nâng cao khả năng ứng dụng kiến thức vào thực tế, từ đó hỗ trợ tốt hơn cho sự phát triển cá nhân và xã hội.
HS trở thành con người có khả năng sáng tạo và thích nghi nhanh chóng hơn với xã hội đầy biến động như ngày nay
Để đảm bảo tính hệ thống và đồng bộ trong giáo dục hướng nghiệp (GDHN) và định hướng nghề nghiệp (ĐHHN), quá trình này cần được thực hiện theo một trình tự nghiêm ngặt, phù hợp với logic khoa học của từng lĩnh vực nghề nghiệp và đặc điểm tâm sinh lý của học sinh Hoạt động GDHN và ĐHHN phải được tổ chức qua nhiều hình thức khác nhau, huy động sự tham gia của nhà trường, gia đình và các tổ chức xã hội Nguyên tắc này giúp học sinh tiếp thu tri thức và kỹ năng nghề nghiệp một cách có ý thức và hiệu quả.
HS mới có khả năng vận dụng linh hoạt, có hiệu quả các tri thức đã học vào quá trình lao động thực tiễn
Để đảm bảo tính hiệu quả trong hoạt động giáo dục hướng nghiệp (GDHN) và định hướng nghề nghiệp (ĐHHN), cần tuân thủ tính phân hoá và cá biệt Việc đánh giá chính xác năng lực, sở trường và khả năng của học sinh (HS) là điều kiện tiên quyết để họ tiếp thu tri thức và kỹ năng cần thiết cho các nghề khác nhau Trong bối cảnh xã hội hiện đại, khi hệ thống nghề nghiệp liên tục thay đổi do sự phát triển của khoa học và công nghệ, việc đảm bảo tính phân hoá và cá biệt trong GDHN càng trở nên quan trọng, giúp HS lựa chọn và gắn bó với nghề nghiệp phù hợp.
3.3.2 Nâng cao nhận thức về giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng cho học sinh phổ thông của cán bộ, giáo viên Trung tâm
3.3.2.1 Mục tiêu của giải pháp
Để nâng cao nhận thức của cán bộ và giáo viên về Giáo dục hướng nghiệp (GDHN) và Định hướng nghề nghiệp (ĐHHN) cho học sinh GDTX, cần tạo ra tác động tích cực đến nhận thức của học sinh, phụ huynh và toàn xã hội Điều này sẽ giúp học sinh lựa chọn ngành nghề phù hợp với năng lực cá nhân và nhu cầu của xã hội.
3.2.1.2 Nội dung thực hiện Đối tượng tác động lớn nhất đến chọn ngành nghề của học sinh là đội ngũ giáo viên, do đó việc nâng cao hiểu biết về giáo dục hướng nghiệp cho giáo viên là giải pháp cơ bản để thực hiện nhiệm vụ Khi giáo viên nắm rõ nội dung, nhu cầu của xã hội về chọn ngành, học nghề phù hợp thì sức lan tỏa rất lớn trong quá trình định hướng nghề nghiệp đối với học sinh Giáo viên làm công tác hướng nghiệp cần cập nhập các kiến thức về nhu cầu và xu hướng nghề nghiệp Từ đó trong quá trình định hướng sẽ tác động có hiểu quả đến học sinh
Đổi mới và tăng cường công tác tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên, cha mẹ học sinh, học sinh và cộng đồng về ý nghĩa và tầm quan trọng của giáo dục hướng nghiệp Việc định hướng nghề nghiệp cho học sinh tại Trung tâm GDTX là cần thiết để giúp các em có sự chuẩn bị tốt nhất cho tương lai.
- Đưa nhiệm vụ giáo dục hướng nghiệp và định hướng học nghề học sinh chủ trương, kế hoạch nhiệm vụ từng năm học của trường;
Để nâng cao hiệu quả tuyên truyền, cần tổ chức các hình thức phù hợp với điều kiện xã hội và tác động hiện tại Việc giáo dục có thể được lồng ghép hoặc triển khai trực tiếp nhằm tối ưu hóa sự tiếp cận và hiểu biết của cộng đồng.
Xây dựng trang thông tin giáo dục hướng nghiệp cho học sinh Trung tâm, tạo cơ sở dữ liệu về nghề nghiệp và thị trường lao động, cung cấp thông tin chi tiết về các ngành nghề và tuyển dụng theo từng vùng miền Kết nối với các cơ quan dự báo nhu cầu nhân lực, hội nghề nghiệp, doanh nghiệp, và các cơ sở giáo dục đại học cùng giáo dục nghề nghiệp để hỗ trợ định hướng nghề nghiệp hiệu quả.
Tăng cường phối hợp tổ chức các hoạt động tuyên truyền về giáo dục hướng nghiệp cho học sinh, bao gồm Ngày hội tư vấn hướng nghiệp, thi tìm hiểu thế giới nghề nghiệp, và các buổi giao lưu giữa học sinh, giáo viên với các nhà khoa học, nhà quản lý và doanh nhân.
3.2.2 Đổi mới nội dung, phương pháp, hình thức giáo dục hướng nghiệp và định hướng học nghề trong nhà trường Đổi mới nội dung giáo dục hướng nghiệp thông qua các môn học và hoạt động giáo dục trong nhà trường:
Chương trình giáo dục nhà trường hiện hành cần được đổi mới nội dung dạy học theo hướng tinh giản, hiện đại và thiết thực, phù hợp với lứa tuổi học sinh Cần tăng cường thực hành và vận dụng kiến thức vào thực tiễn, đồng thời bổ sung và cập nhật các nội dung giáo dục hướng nghiệp trong các môn học và hoạt động giáo dục để đáp ứng nhu cầu thực tiễn.
Khảo sát sự cần thiết và tính khả thi của các giải pháp được đề xuất…
Để đánh giá tính cần thiết và khả thi của các giải pháp đề xuất, chúng tôi đã tiến hành khảo sát ý kiến từ đội ngũ cán bộ quản lý, tổ trưởng, tổ phó chuyên môn, tổ liên kết đào tạo và giáo viên tại Trung tâm GDNN – GDTX Quỳnh Lưu và Trung tâm GDNN – GDTX Diễn Châu Cụ thể, có 2 cán bộ quản lý (Giám đốc và Phó Giám đốc), 3 tổ trưởng, tổ phó chuyên môn và 21 giáo viên tham gia Tổng số phiếu khảo sát được phát là 26 phiếu.
Kết quả thu được như sau:
Bảng 3.1: Tổng hợp đánh giá về sự cần thiết và tính khả thi của các giải pháp
Mức độ cần thiết của các giải pháp (%)
Tính khả thi của các giải pháp (%)
Khả thi Ít khả thi
1 Thành lập tổ GDHN trong nhà trường 95,72 5,28 0 96,70 4,30 0
Tăng cường nhận thức về GDHN và định hướng phân luồng của
Tăng cường xã hội hóa giáo dục cho công tác
GDHN và định hướng học nghề
4 Đa dạng hóa các hoạt động hướng nghiệp và định hướng phân luồng
Dựa trên số liệu từ bảng 3.1, các giải pháp được đề xuất đã nhận được sự đồng thuận từ cán bộ quản lý và giáo viên tại các Trung tâm GDNN – GDTX Quỳnh Lưu, khẳng định tính cần thiết và khả thi của những giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục hướng nghiệp và định hướng học nghề tại đây.
Kết luận chương 3, bài viết đề xuất 6 giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục hướng nghiệp và định hướng học nghề tại Trung tâm GDNN – GDTX Quỳnh Lưu Mặc dù chưa đầy đủ, nhưng các giải pháp này có tính cấp thiết và khả thi, tạo nền tảng cho hệ thống giải pháp nhằm cải thiện chất lượng giáo dục hướng nghiệp cho học sinh, góp phần nâng cao hiệu quả công tác hướng nghiệp của nhà trường.
Để thực hiện hiệu quả công tác Hướng nghiệp và định hướng học nghề, Trung Tâm cần đồng bộ hóa các giải pháp và xem xét chúng trong mối quan hệ biện chứng Việc phối hợp hài hòa trong mọi hoạt động là nhiệm vụ trọng tâm nhằm nâng cao chất lượng công tác này.
Hiệu quả sáng kiến
Trong quá trình tổ chức hoạt động giáo dục hướng nghiệp (GDHN) và định hướng nghề nghiệp (ĐHCN) cho học sinh tại Trung tâm Giáo dục thường xuyên - Giáo dục nghề nghiệp (TTGDTX - GDNN), tôi thường xuyên áp dụng các giải pháp mới vào các hoạt động của mình Kết quả thu được cho thấy sự mạnh dạn thay đổi và áp dụng các giải pháp này đã góp phần nâng cao chất lượng GDHN và ĐHCN cho học sinh tại TTGDTX - GDNN.
- Các hoạt động đi vào thực chất, có ý nghĩa và HS hứng thú hơn với các nội dung được tham gia
- HS tham gia tích cực, nghiêm túc các hoạt động học tập mà GV tổ chức
HS nâng cao nhận thức, hành vi và thái độ trong việc định hướng nghề nghiệp Để khẳng định tính khả thi và điều chỉnh các giải pháp, đề tài đã khảo sát 60 HS lớp 12 (3 lớp 12A1, 12A2, 12A3) của TTGDTX – GDNN Quỳnh Lưu thông qua hệ thống câu hỏi Kết quả khảo sát phản ánh rõ ràng nhận thức, thái độ và hành vi của HS.
- Nhận thức, thái độ của HS về vai trò của GDHN, ĐHNN:
+ Câu hỏi điều tra: Theo em GDHN, ĐHCN quan trọng như thế nào?
+ Mức đánh giá: 1 Rất quan trọng; 2 Quan trọng; 3 Bình thường; 4 Không quan trọng
+ Cách thức tiến hành khảo sát: Với 60 phiếu điều tra phát ra cho 60 HS của
3 lớp 12A1, 12A2, 12A3 (mỗi lớp 20 phiếu) đề tài thu về được kết quả như sau:
Mức độ Rất quan trọng
Bảng 2: Kết quả điều tra nhận thức của HS về tầm quan trọng của GDHN, ĐHNN
- Hành vi của HS trong quá trình tham gia hoạt động GDHN, ĐHNN:
+ Câu hỏi điều tra: Em tự đánh giá hành vi tham gia hoạt động định hướng nghề nghiệp của mình như thế nào?
+ Mức đánh giá: 1 Rất tích cực; 2 Tích cực; 3 Bình thường; 4 Chưa tích cực
+ Cách thức tiến hành khảo sát: Với 60 phiếu điều tra phát ra cho 60 HS của
3 lớp 12A1, 12A2, 12A3(mỗi lớp 20 phiếu) đề tài thu về được kết quả như sau:
Mức độ Rất tích cực Tích cực Bình thường Chưa tích cực Lớp
Bảng 3: Kết quả điều tra hành vi của HS về tầm quan trọng của GDHN, ĐHNN
Kết quả điều tra cho thấy học sinh (HS) có nhận thức và hành vi cao về tầm quan trọng của giáo dục hướng nghiệp (GDHN) và định hướng nghề nghiệp (ĐHNN) Cụ thể, 89,9% HS đánh giá GDHN và ĐHNN là rất quan trọng, trong khi chỉ 6% cho rằng mức độ quan trọng là bình thường Về hành vi tham gia vào các hoạt động GDHN, ĐHNN, 95% HS cho biết họ rất tích cực và tích cực tham gia, chỉ 5% cho rằng hành vi của mình là bình thường Những kết quả này khẳng định tính phù hợp và đúng đắn của các giải pháp đề xuất trong nghiên cứu.
Buổi học thực hành của lớp trung cấp nghề ô tô
Buổi học thực hành lớp trung cấp May
Sản phẩm tốt nghiệp lớp trung cấp nấu ăn
Sản phẩm tốt nghiệp lớp trung cấp nấu ăn
Buổi học thực hành lớp trung cấp nấu ăn
Buổi học thực hành lớp trung cấp điện lạnh
Kết thúc và khuyến nghị
Dựa trên nghiên cứu lý luận và thực tiễn về tình hình giáo dục hướng nghiệp và dạy nghề cho học sinh tại Trung tâm Giáo dục Thường xuyên - Giáo dục Nghề nghiệp Quỳnh Lưu, đề tài đã đề xuất một số khái niệm công cụ làm nền tảng cho quá trình nghiên cứu.
GDHN và ĐHCN cho học sinh THPT, đặc biệt là học sinh ở các trung tâm giáo dục thường xuyên và giáo dục nghề nghiệp, là một hoạt động có quy trình và nguyên tắc rõ ràng Hoạt động này đòi hỏi sự hợp tác và trách nhiệm từ nhiều yếu tố, trong đó nhà trường, gia đình và xã hội giữ vai trò quan trọng nhất Ngoài ra, giáo viên có vai trò thiết yếu trong quá trình này, nhưng bản thân học sinh cũng là yếu tố quyết định và then chốt.
Thực trạng giáo dục hướng nghiệp (GDHN) và định hướng nghề nghiệp (ĐHCN) cho học sinh hiện nay thể hiện rõ qua nhận thức, thái độ và hành vi của các em Do đó, giáo viên làm công tác GDHN và ĐHCN cần trang bị phương pháp giảng dạy, nội dung phù hợp và kiến thức chuyên môn vững vàng để định hướng nghề nghiệp cho học sinh một cách hiệu quả.
Học sinh được tạo điều kiện thuận lợi trong môi trường học tập và rèn luyện thông qua việc tham gia các hoạt động định hướng nghề nghiệp Qua những hoạt động và phương pháp đa dạng do giáo viên tổ chức, các em sẽ nắm vững kiến thức và hiểu rõ hơn về năng lực bản thân, từ đó đưa ra lựa chọn nghề nghiệp phù hợp cho tương lai.
Giáo viên sẽ tiếp cận những phương pháp và giải pháp mới nhằm nâng cao chất lượng hoạt động giáo dục hướng nghiệp và đào tạo nghề cho học sinh một cách hiệu quả.
2.3 Bài học kinh nghiệm Để nâng hiệu quả việc áp dụng các giải pháp vừa trình bày, thì mỗi cơ sở giáo dục, GV phụ trách hoạt động GDHN, ĐHCN cần xác định rõ việc tìm hiểu điều kiện cơ sở vật chất, đối tượng HS, nội dung tổ chức hoạt động, nội dung các kiến thức cần áp dụng của mình trong quá trình xây dựng và thực hiện các biện pháp Qua quá trình triển khai sáng kiến, tôi rút ra một số bài học kinh nghiệm sau đây:
Kết quả điều tra chỉ ra rằng hoạt động giáo dục hướng nghiệp (GDHN) cho học sinh vẫn còn nhiều vấn đề cần cải thiện Trong đó, hành vi của học sinh trong hoạt động GDHN chiếm ưu thế, tiếp theo là các khía cạnh về nhận thức và thái độ.
Bên cạnh tình hình học sinh trong hoạt động giáo dục hướng nghiệp (GDHN), đội ngũ giáo viên cũng gặp nhiều khó khăn Một trong những thách thức lớn nhất là số lượng giáo viên hạn chế, cùng với việc chưa được đầu tư thường xuyên về đào tạo chuyên môn, nghiệp vụ và phương pháp giảng dạy trong GDHN.
Thực trạng giáo dục hướng nghiệp (GDHN) và định hướng nghề nghiệp (ĐHCN) hiện nay còn nhiều hạn chế, chịu ảnh hưởng từ nhiều yếu tố Một trong những nguyên nhân chính là sự thiếu hiểu biết và kinh nghiệm của học sinh trong việc xác định tầm quan trọng của GDHN, dẫn đến sự thiếu tự tin khi chọn nghề Bên cạnh đó, phương pháp truyền đạt của giáo viên, nội dung kiến thức còn chung chung, cùng với tác động từ gia đình và bạn bè cũng góp phần làm giảm hiệu quả của hoạt động này.
Trung tâm cần chú trọng đúng mức đến giáo dục hướng nghiệp và định hướng nghề nghiệp (GDHN, ĐHCN) tương tự như các lĩnh vực giáo dục khác Đây nên được xem là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của năm học và là một tiêu chí quan trọng trong công tác thi đua, khen thưởng không chỉ dành cho giáo viên mà còn cho học sinh.
Để nâng cao hiệu quả giáo dục hướng nghiệp (GDHN) và định hướng nghề nghiệp (ĐHCN), cần trang bị kiến thức cho tất cả giáo viên, đặc biệt là xác định vai trò của giáo viên trong việc tổ chức các hoạt động GDHN Đồng thời, cần đầu tư vào cơ sở vật chất phục vụ công tác hướng nghiệp và tăng cường tổ chức các hoạt động ngoại khóa tại các cơ sở sản xuất, giúp học sinh hiểu rõ hơn về các ngành nghề tương lai.
Mỗi học sinh cần xây dựng hồ sơ tư vấn nghề, bao gồm kết quả học tập, năng khiếu môn học, nguyện vọng và hứng thú nghề nghiệp theo từng năm học, cùng với thông tin về sức khỏe của bản thân.
Chúng tôi thường xuyên tổ chức các hoạt động để giúp học sinh dễ dàng tiếp cận và tìm kiếm thông tin cập nhật về các lĩnh vực nghề nghiệp trong xã hội, cũng như thông tin chi tiết về từng nghề cụ thể.
Mỗi giáo viên phụ trách hoạt động giáo dục hướng nghiệp (GDHN) và định hướng nghề nghiệp (ĐHCN) cần có ý thức rõ ràng trong việc định hướng nghề nghiệp cho học sinh thông qua các bài học Việc đổi mới nhận thức và tư duy về GDHN là rất quan trọng, đồng thời cần cải tiến phương pháp và hình thức tổ chức hoạt động hướng nghiệp để đa dạng hóa và khuyến khích sự tham gia tích cực của học sinh Mục tiêu là hình thành nhu cầu hướng nghiệp trong từng học sinh và thu hút các em tham gia một cách tự giác.
Gia đình đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng nghề nghiệp cho học sinh Cha mẹ và người thân cần có cái nhìn đúng đắn về nghề nghiệp trong xã hội hiện đại, hiểu rõ nhu cầu, sở thích và năng lực của con em mình Đồng thời, họ cũng cần nắm bắt thông tin về các ngành nghề, đặc điểm và yêu cầu của từng nghề, cũng như nhu cầu xã hội đối với các nghề đó Dựa trên những kiến thức này, gia đình có thể hỗ trợ và định hướng cho con em lựa chọn nghề nghiệp phù hợp.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1 Bộ Giáo dục và Đào tạo (2000), Trung tâm lao động hướng nghiệp, sinh hoạt hướng nghiệp trung học phổ thông
2 Nguyễn Hải Châu, Trần Trọng Hà, Lê Trần Tuấn, (2007), Những vấn đề chung về đổi mới giáo dục trung học phổ thông, Hoạt động giáo dục hướng nghiệp, NXB Giáo dục
3 Nguyễn Hải Châu, Đỗ Trọng Ngọc, Nguyễn Văn Khôi, (2007), Những vấn đề chung về đổi mới giáo dục trung học phổ thông, NXB Giáo dục
4 Chiến lược phát triển giáo dục 2001-2010, (2002), NXB giáo dục, Hà Nội
5 Phạm Tất Dong (chủ biên), Nguyễn Thế Trường, Trần Mai Thu, (2009)
Hoạt động giáo dục hướng nghiệp lớp 12, sách giáo viên, NXB Giáo dục
6 Phạm Tất Dong, (2000), sự lựa chọn cho tương lai (tư vấn hướng nghiệp), NXB Thanh niên, Hà Nội
7 Phạm Tất Dong, Phạm Huy Thụ,(1987) Giáo trình công tác hướng nghiệp trong trường phổ thông, Bộ Giáo dục, Hà Nội
8 Nguyễn Văn Hộ (1998), Cơ sở phát triển công tác hướng nghiệp trong nhà trường phổ thông, NXB Giáo dục, Hà Nội
9 Dương Thị Diệu Hoa, (2008), Khó khăn tâm lý và nhu cầu tham vấn của học sinh trung học phổ thông, Tạp chí Tâm lí học (số 2)
10 Luật giáo dục nghề nghiệp số 74/2014/QH13 ngày 27 tháng 11 năm 2014
11 Quyết định 126/CP ngày 19/3/1981 của Chính phủ “về công tác hướng nghiệp trong trường phổ thông và việc sử dụng học sinh các cấp phổ thông cơ sở và phổ thông trung học tốt nghiệp ra trường”;
12 Thông tư số 31-TT ngày 17/11/1981 của Chính phủ về hướng dẫn việc thực hiện nhiệm vụ công tác hướng nghiệp trong nhà trường phổ thông và việc sử dụng hợp lý học sinh các cấp phổ thông cơ sở và phổ thông trung học tốt nghiệp ra trường;
13 Thông tư số 48-BT ngày 27 tháng 4 năm 1982 của Bộ trưởng ký về hướng dẫn việc thực hiện nhiệm vụ công tác hướng nghiệp trong nhà trường phổ thông và việc sử dụng hợp lý học sinh phổ thông cơ sở và THPT tốt nghiệp ra trường;
14 Chỉ thị số 33/2003/CT-BGDĐT ngày 23 tháng 07 năm 2003 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về tăng cường giáo dục hướng nghiệp cho học sinh phổ thông;
15 Hướng dẫn số 3119/BGDĐT-GDCN ngày 17 tháng 6 năm 2014 hướng dẫn các trường trung học trên địa bàn phối hợp với các trường trung cấp chuyên nghiệp (TCCN) và các trường cao đẳng có đào tạo TCCN (gọi chung là cơ sở có đào tạo TCCN) để thực hiện giáo dục hướng nghiệp, đào tạo kỹ năng nghề nghiệp cho học sinh phổ thông;
16 Hướng dẫn 7475/BGDĐT-GDTrH ngày 15 tháng 8 năm 2008 Hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ GDTrH năm học 2008-2009 (có hướng dẫn tích hợp giữa HĐGDNGLL, HĐGDHN, môn Công nghệ);
17 Quyết định số 3010/QĐ-UBND.VX ngày 15 tháng 7 năm 2015 của UBND tỉnh Nghệ An về phê duyệt kế hoạch “ Phân luồng, hướng nghiệp, dạy nghề học sinh sau THCS và THPT trên địa bàn tỉnh Nghệ An đến năm 2020”;
1 Lý do chọn đề tài ……… 2
2 Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ……… 4
4.1 Các phương pháp nghiên cứu lý thuyết ……… 5
4.2 Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn ……… 5
4.3 Các phương pháp thống kê toán học ……… 6
5 Đóng góp của đề tài ……… 6
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HOẠT ĐỘNG HƯỚNG NGHIỆP VÀ ĐỊNH HƯỚNG NGHỀ CHO HỌC SINHH GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN ……… … 6
1.1 Quan điểm về hướng nghiệp và định hướng học nghề ……… ……… 6
1.2 Giáo dục hướng nghiệp và định hướng học nghề cho học sinh GDTX 7
1.2.3 Một vài nguyên nhân dẫn đến sai lầm khi chọn nghề ……… 13
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP VÀ ĐỊNH HƯỚNG HỌC NGHỀ CHO HỌC SINH TRUNG TÂM GIÁO DỤC NGHỀ NGHIỆP – GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN QUỲNH LƯU, TỈNH NGHỆ AN ……… ……….…… 15
2.2 Khái quát về địa bàn nghiên cứu ……… 15
2.2 Thực trạng GDHN và ĐHHN cho HS Trung tâm GDNN – GDTX Quỳnh Lưu ……… 17
2.2.1 Khảo sát tình hình thực tế trước khi thực hiện đề tài ……… 17 CHƯƠNG 3: CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG GIÁO
DỤC HƯỚNG NGHIỆP VÀ ĐỊNH HƯỚNG HỌC NGHỀ CHO HỌC
SINH TRUNG TÂM GIÁO DỤC NGHỀ NGHIỆP – GIÁO DỤC
