NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Cơ sở lý luận của đề tài
2.1.1 Khái niệm kiểm tra, đánh giá, các loại phương pháp kiểm tra, đánh giá
Kiểm tra và đánh giá là yếu tố thiết yếu trong giáo dục, đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng dạy và học Để phát triển thế hệ tương lai, cần cải tiến nội dung, hình thức và phương pháp giáo dục Giáo viên và quản lý cần nhận thức rõ về các vấn đề cơ bản và sự phân loại giữa kiểm tra và đánh giá, trong đó đánh giá là một quá trình rộng lớn, còn kiểm tra chỉ là một phần trong quá trình đó Bài viết này sẽ điểm qua các khái niệm về kiểm tra, các hình thức và phương pháp, cùng với những lưu ý cần thiết trong quy trình đánh giá học sinh.
Kiểm tra, theo Từ điển Tiếng Việt, là quá trình xem xét thực tế để đánh giá và nhận xét Việc này cung cấp dữ liệu và thông tin cần thiết cho việc đánh giá học sinh Trong giáo dục, có nhiều hình thức kiểm tra được áp dụng như kiểm tra thường xuyên, kiểm tra định kỳ và kiểm tra tổng kết.
Kiểm tra thường xuyên đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh hoạt động dạy học của giáo viên và học sinh, giúp thúc đẩy học sinh nỗ lực học tập một cách liên tục và có hệ thống Qua việc quan sát lớp học và từng học sinh, cũng như trong quá trình học bài mới và ôn tập, kiểm tra thường xuyên tạo điều kiện vững chắc cho việc chuyển đổi phương pháp dạy học, đồng thời khuyến khích việc vận dụng tri thức vào thực tiễn.
Kiểm tra định kỳ là hoạt động quan trọng diễn ra sau khi học xong một số chương, phần hoặc học kỳ, giúp giáo viên và học sinh đánh giá kết quả học tập sau một khoảng thời gian nhất định Hoạt động này không chỉ đánh giá mức độ nắm bắt kiến thức, kỹ năng và kỹ xảo của học sinh mà còn giúp củng cố và mở rộng tri thức đã học Ngoài ra, kiểm tra định kỳ tạo cơ sở vững chắc cho học sinh trong việc tiếp tục khám phá các phần học mới.
Kiểm tra tổng kết được thực hiện vào cuối giáo trình, cuối môn học hoặc cuối năm học nhằm đánh giá kết quả học tập chung Hình thức này không chỉ củng cố và mở rộng kiến thức đã học từ đầu năm mà còn giúp học sinh chuẩn bị tốt cho việc chuyển sang môn học hoặc năm học mới.
Giáo viên cần đánh giá học sinh không chỉ dựa vào kết quả kiểm tra định kỳ và tổng kết, mà còn phải kết hợp với việc kiểm tra thường xuyên và theo dõi hàng ngày để có cái nhìn chính xác về trình độ thực sự của học sinh Khi tiến hành kiểm tra, cần tránh những lời nói nặng nề và trách phạt gây căng thẳng cho học sinh; thay vào đó, nên khuyến khích và động viên những tiến bộ, dù là nhỏ nhất Nếu phát hiện nguyên nhân của những sai sót, giáo viên cần có biện pháp hỗ trợ kịp thời để giúp học sinh cải thiện.
Các phương pháp kiểm tra bao gồm kiểm tra miệng, kiểm tra viết và kiểm tra thực hành, được thực hiện để đánh giá hiệu quả học tập.
Kiểm tra miệng là phương pháp hiệu quả được áp dụng trước, trong và sau khi học bài mới, cũng như trong các kỳ thi cuối học kỳ và cuối năm Phương pháp này giúp giáo viên nhận phản hồi nhanh chóng từ học sinh với trình độ khác nhau, đồng thời khuyến khích học sinh học tập thường xuyên và có hệ thống Nó cũng giúp học sinh rèn luyện kỹ năng biểu đạt bằng ngôn ngữ một cách nhanh chóng và rõ ràng Tuy nhiên, nếu giáo viên không khéo léo trong việc sử dụng, một số học sinh có thể trở nên thụ động trong quá trình kiểm tra, dẫn đến việc tiêu tốn nhiều thời gian.
Khi kiểm tra miệng, giáo viên cần tạo điều kiện cho tất cả học sinh trả lời đầy đủ câu hỏi, nắm vững kiến thức cơ bản và chuẩn bị nội dung phù hợp với trình độ học sinh Câu hỏi cần vừa sức, cho học sinh thời gian chuẩn bị trước khi trả lời Sự nhạy bén và hiểu biết về tính cách học sinh của giáo viên sẽ giúp đánh giá chính xác trình độ kiến thức và kỹ năng của các em Thái độ tích cực và cách ứng xử của giáo viên rất quan trọng, cần kiên nhẫn lắng nghe và gợi ý khi cần thiết, đồng thời khuyến khích cả lớp tham gia vào quá trình trả lời Đối với kiểm tra viết, giáo viên nên ra đề bài rõ ràng, phù hợp với trình độ học sinh và thời gian làm bài, đồng thời giáo dục tinh thần tự giác, nghiêm túc trong khi làm bài Cần tạo điều kiện để học sinh làm bài cẩn thận, chấm bài chính xác và có nhận xét cụ thể, khuyến khích học sinh tiến bộ và nhắc nhở kịp thời khi cần thiết.
Trong bài kiểm tra viết, có hai loại câu hỏi chính: thứ nhất là câu hỏi yêu cầu học sinh tái hiện kiến thức sự kiện một cách chính xác và hệ thống; thứ hai là câu hỏi yêu cầu năng lực nhận thức, đòi hỏi học sinh phải thông hiểu, phân tích, tổng hợp và vận dụng tri thức vào tình huống cụ thể Để đảm bảo hiệu quả trong quá trình kiểm tra, cần kết hợp cả hai loại câu hỏi này.
Kiểm tra thực hành là phương pháp đánh giá kỹ năng và khả năng ứng xử của học sinh trong các tình huống thực tế, cũng như hiểu biết về cuộc sống lao động Hoạt động này có thể diễn ra trong lớp học, giao bài về nhà, hoặc tại sân trường và các địa điểm xã hội khác Khi thực hiện kiểm tra, cần chú ý đến trình tự, độ chính xác và mức độ thành thạo của các thao tác, đồng thời kết hợp kiểm tra lý thuyết để củng cố cơ sở lý luận cho các hoạt động thực hành.
Đánh giá là quá trình nhận định giá trị của thành tích học tập và rèn luyện của học sinh, được thể hiện qua các kết quả kiểm tra Theo Từ điển Tiếng Việt, đo là xác định độ lớn của một đại lượng qua so sánh với đơn vị chuẩn, trong khi trong khoa học xã hội, đo chỉ sự so sánh với thước đo hoặc chuẩn mực và trình bày kết quả định lượng Nhận xét là việc đưa ra ý kiến đánh giá về một đối tượng nào đó Đánh giá bao gồm việc hình thành nhận định dựa trên phân tích thông tin, đối chiếu với mục tiêu đã đề ra để đưa ra quyết định cải thiện chất lượng công việc Đánh giá chẩn đoán diễn ra trước khi kết thúc một chương hoặc vấn đề quan trọng, giúp giáo viên nắm bắt kiến thức của học sinh để điều chỉnh phương pháp dạy học Đánh giá từng phần được thực hiện nhiều lần trong quá trình dạy học, cung cấp thông tin phản hồi để điều chỉnh cách dạy và học Cuối cùng, đánh giá tổng kết được thực hiện khi kết thúc môn học hoặc khóa học, thông qua các kỳ thi để đánh giá tổng quát kết quả học tập so với mục tiêu đề ra.
Ra quyết định là bước cuối cùng trong quá trình đánh giá Dựa trên các định hướng từ việc đánh giá, giáo viên sẽ đưa ra những biện pháp cụ thể nhằm hỗ trợ học sinh hoặc cả lớp khắc phục những thiếu sót.
Kiểm tra trong giáo dục bao gồm ba hình thức: kiểm tra thường xuyên, kiểm tra định kỳ và kiểm tra tổng kết, được thực hiện qua ba phương pháp chính là kiểm tra miệng, kiểm tra viết và kiểm tra thực hành Mỗi hình thức kiểm tra có thời điểm và mục đích riêng, đồng thời các phương pháp cũng có tác dụng và yêu cầu khác nhau Để đạt hiệu quả tốt nhất trong quá trình đánh giá, cần phân bổ và kết hợp các bài kiểm tra một cách hợp lý Việc đánh giá không chỉ dựa vào điểm số của các bài kiểm tra định kỳ và tổng kết, mà còn cần thường xuyên theo dõi và đánh giá từng phần để kịp thời điều chỉnh phương pháp dạy và học.
Tự kiểm tra và tự đánh giá là quá trình quan trọng trong giáo dục, giúp thu thập và xử lý thông tin về việc tiếp thu kiến thức, phát triển tư tưởng đạo đức, cũng như hình thành kỹ năng và kỹ xảo của người học Các nhà giáo dục nhấn mạnh rằng việc này cần được thực hiện để đảm bảo người học đạt được các mục tiêu và yêu cầu học tập đề ra.
Cơ sở thực tiễn của đề tài
2.2.1 Vai trò, ý nghĩa kiểm tra đánh giá trong dạy học, giáo dục
Trong bối cảnh giáo dục hiện nay, việc đổi mới phương pháp dạy học không chỉ tập trung vào nội dung mà còn phải chú trọng đến cách thức giảng dạy Đổi mới này là cần thiết để nâng cao chất lượng giáo dục, yêu cầu sự đồng bộ từ chương trình, phương pháp giảng dạy đến kiểm tra và đánh giá Kiểm tra và đánh giá đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng đào tạo, giúp điều chỉnh hoạt động dạy và học Nếu không chính xác, việc đánh giá có thể dẫn đến những nhận định sai lầm về chất lượng giáo dục, ảnh hưởng đến việc sử dụng nguồn nhân lực và chiến lược giáo dục Do đó, việc cải cách kiểm tra và đánh giá là nhu cầu cấp bách của ngành giáo dục và xã hội, góp phần tạo ra môi trường học tập tích cực, khuyến khích học sinh tự tin và sáng tạo.
Kiểm tra và đánh giá giúp học sinh nhận biết mức độ tiếp thu kiến thức và những thiếu sót cần khắc phục Quá trình này tạo điều kiện cho học sinh thực hiện các hoạt động trí tuệ như ghi nhớ, tái hiện và hệ thống hóa kiến thức, từ đó phát triển tư duy sáng tạo và khả năng linh hoạt trong việc áp dụng kiến thức vào thực tiễn Hơn nữa, kiểm tra và đánh giá còn nâng cao tinh thần trách nhiệm trong học tập, khuyến khích ý chí vươn lên đạt kết quả cao hơn, củng cố lòng tin vào khả năng bản thân, và cải thiện ý thức tự giác, đồng thời khắc phục tính chủ quan trong học tập.
Đánh giá hệ thống và thường xuyên cung cấp thông tin phản hồi kịp thời giúp người học điều chỉnh hoạt động học tập của mình Thông qua việc cung cấp phản hồi về quá trình học, người học có thể xác nhận kết quả học tập và từ đó phát triển năng lực tư duy cũng như năng lực hành động.
Đối với giáo viên, việc kiểm tra và đánh giá cung cấp thông tin quan trọng để điều chỉnh phương pháp dạy học Nó giúp giáo viên nhận biết trình độ chung của học sinh, xác định những em có tiến bộ và những em cần hỗ trợ kịp thời Kết quả đánh giá không chỉ cho phép giáo viên điều chỉnh phương pháp giảng dạy mà còn công khai năng lực và kết quả học tập của học sinh, tạo cơ hội cho các em phát triển kỹ năng tự đánh giá và nhận ra sự tiến bộ của bản thân Hơn nữa, đánh giá giúp giáo viên nhận diện điểm mạnh và điểm yếu của mình, từ đó nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy học Như vậy, đánh giá không chỉ giúp điều chỉnh hoạt động học của học sinh mà còn hỗ trợ giáo viên trong việc cải thiện phương pháp giảng dạy.
Kiểm tra và đánh giá trong giáo dục cung cấp thông tin quan trọng về thực trạng dạy và học, giúp cán bộ quản lý giáo dục đưa ra chỉ đạo kịp thời và điều chỉnh những lệch lạc Qua đó, họ có thể khuyến khích và hỗ trợ các sáng kiến hay, đảm bảo mục tiêu giáo dục được thực hiện hiệu quả Việc này cũng giúp nhà quản lý động viên và khuyến khích giáo viên và học sinh một cách kịp thời.
Kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh là công cụ quan trọng để xác định thành tích học tập và mức độ nắm vững kiến thức, kỹ năng của các em Việc đánh giá chính xác giúp giáo viên điều chỉnh phương pháp dạy học, khuyến khích học sinh xuất sắc phấn đấu và động viên những em yếu kém cải thiện Trong chương trình mới, giáo viên cần phát triển kỹ năng thiết kế công cụ đánh giá phù hợp với năng lực cần hình thành, sử dụng phần mềm hỗ trợ và nắm vững kiến thức về kiểm tra Đánh giá là quá trình hệ thống nhằm xác định mức độ đạt được các mục tiêu, vì vậy cần xác định rõ mục tiêu đánh giá và biểu hiện chúng bằng những yếu tố có thể quan sát được Giáo viên cần hiểu rõ hạn chế của từng công cụ đánh giá để sử dụng hiệu quả, nhớ rằng đánh giá chỉ là phương tiện để đạt được mục đích dạy học, không phải là mục tiêu Mục đích cuối cùng của đánh giá là đưa ra quyết định đúng đắn cho quá trình dạy học, gắn liền với việc chú ý đến nỗ lực học tập của học sinh trước khi đánh giá kết quả.
Nhà giáo không chỉ đơn thuần là người truyền đạt kiến thức mà còn là người khơi dậy ngọn lửa trong tâm hồn học sinh, biến giáo dục thành một nghệ thuật Để thực hiện điều này, sự sáng tạo trong kiểm tra và đánh giá kết quả học tập là rất quan trọng Các hình thức kiểm tra cần phải kích thích năng lực và cảm xúc thẩm mỹ của học sinh, dựa trên kiến thức, kỹ năng và kinh nghiệm thực tiễn mà các em đã tích lũy Bài viết này sẽ chia sẻ một số hiểu biết và trải nghiệm về các hình thức kiểm tra, đánh giá môn Giáo dục công dân, nhằm khơi dậy sự hứng thú và đam mê cho cả giáo viên và học sinh trong quá trình giáo dục, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học hiện nay.
Kiểm tra, đánh giá hiện nay là công cụ quan trọng để xác định năng lực và nhận thức của người học, từ đó điều chỉnh quá trình dạy và học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục Để đáp ứng yêu cầu mới trong giáo dục, việc kiểm tra đánh giá cần phát triển trí thông minh và sáng tạo cho học sinh, khuyến khích việc áp dụng kiến thức vào thực tiễn Giáo viên và học sinh cần chủ động trong việc đánh giá, sử dụng các phương pháp đa dạng và linh hoạt Đánh giá năng lực giúp giáo viên có thông tin về kết quả học tập của học sinh, từ đó điều chỉnh hoạt động giảng dạy và học tập Đặc thù môn GDCD với kiến thức trừu tượng và liên quan đến đời sống xã hội đòi hỏi sự đổi mới trong phương pháp kiểm tra đánh giá, làm nền tảng cho cải cách phương pháp dạy học ở trường THPT.
2.2.2 Quan điểm chỉ đạo của Bộ về kiểm tra đánh giá
Thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XI và Nghị quyết Trung ương số 29-NQ/TW, giáo dục phổ thông trên toàn quốc đang tiến hành đổi mới toàn diện các yếu tố như mục tiêu, nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức Bộ GDĐT đã ban hành Thông tư số 26/2020/TT-BGDĐT, sửa đổi Quy chế đánh giá học sinh THCS và THPT, thể hiện quan điểm đổi mới trong kiểm tra, đánh giá nhằm phát triển phẩm chất và năng lực học sinh Thông tư này là bước đệm quan trọng giúp giáo viên và cán bộ quản lý chuyển đổi sang phương pháp đánh giá mới, phù hợp với Chương trình GDPT mới Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng đã chỉ đạo các địa phương và cơ sở giáo dục tiếp tục đổi mới nội dung và phương pháp dạy học để phát triển năng lực học sinh.
Bộ Giáo dục đã trao quyền chủ động cho các cơ sở giáo dục và giáo viên trong việc kiểm tra, đánh giá thường xuyên và định kỳ, đảm bảo quy trình ra đề, coi thi, chấm và nhận xét học sinh được thực hiện nghiêm túc và đúng quy chế Mục tiêu là đánh giá đúng năng lực và sự tiến bộ của học sinh một cách khách quan, công bằng và trung thực Đặc biệt, việc đánh giá thường xuyên được chú trọng thông qua các hoạt động trên lớp, hồ sơ học tập, báo cáo kết quả thực hiện dự án, thí nghiệm, cũng như các bài thuyết trình và video clip liên quan đến nhiệm vụ học tập.
Giáo viên có thể thay thế các bài kiểm tra hiện hành bằng nhiều hình thức đánh giá khác nhau, bao gồm đánh giá trong quá trình dạy học, đánh giá tổng kết và tự đánh giá của học sinh Việc chấm bài kiểm tra cần có nhận xét, hướng dẫn và động viên học sinh Nếu kết quả kiểm tra không phản ánh đúng quá trình học tập, giáo viên cần tìm hiểu nguyên nhân và có thể cho học sinh kiểm tra lại Đề thi cuối học kỳ cần được xây dựng theo ma trận với các câu hỏi ở 4 mức độ yêu cầu: nhận biết, thông hiểu, vận dụng và vận dụng cao Cần kết hợp giữa các hình thức kiểm tra trắc nghiệm và tự luận, đồng thời nâng cao yêu cầu vận dụng kiến thức liên môn Thông tư 26 yêu cầu đánh giá bằng nhận xét cho tất cả các môn học, tạo điều kiện cho học sinh thể hiện bản thân nhiều lần và qua nhiều hình thức khác nhau Bộ GD-ĐT cũng đã tổ chức tập huấn cho giáo viên về đổi mới kiểm tra, đánh giá nhằm phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, đồng thời sẽ tiếp tục hướng dẫn để đa dạng hóa các hình thức kiểm tra trong chương trình giáo dục hiện hành và mới.
Thông tư 26 đã cập nhật quy định về kiểm tra và đánh giá học sinh, cho phép giáo viên thực hiện đánh giá trên máy tính Các hình thức đánh giá bao gồm kiểm tra trực tiếp và trực tuyến qua hỏi - đáp, viết ngắn, thuyết trình, và thực hành Kiểm tra định kỳ được tổ chức với nhiều hình thức đa dạng, bao gồm bài kiểm tra trên giấy hoặc máy tính với thời gian từ 45 đến 120 phút Việc cho phép kiểm tra viết trên máy tính nhằm tận dụng công nghệ thông tin trong giáo dục, giúp nâng cao năng lực tự học của học sinh Tuy nhiên, hoạt động này chỉ nên triển khai tại những trường có đủ điều kiện cơ sở vật chất và trang thiết bị, đồng thời cần linh hoạt trong việc áp dụng phương thức kiểm tra.
Thông tư 26 đã đưa ra quy định quan trọng về việc xây dựng đề kiểm tra giữa kỳ và cuối kỳ dựa trên ma trận, phù hợp với chuẩn kiến thức kỹ năng và mức độ cần đạt của môn học Phương pháp này giúp đánh giá chính xác hơn quá trình học tập của học sinh, đồng thời tạo sự công bằng giữa các lớp, trường và vùng miền Gần đây, Bộ GD-ĐT đã tổ chức tập huấn và hướng dẫn thống nhất về việc xây dựng và sử dụng ma trận cho các bài kiểm tra, đảm bảo rằng các tiêu chí đánh giá được áp dụng đồng nhất trên toàn quốc.
Thông tư 22/2021/TT-Bộ GDĐT quy định những thay đổi trong cách kiểm tra và đánh giá học sinh trung học theo Chương trình giáo dục phổ thông mới Thông tư này kế thừa nhiều nội dung cơ bản từ Thông tư 26 và sẽ được thực hiện theo tiến độ của chương trình giáo dục phổ thông mới, cụ thể áp dụng từ năm học 2021.
2022 với riêng lớp 6; năm 2022 - 2023 với lớp 7 và 10 ,các lớp còn lại vẫn áp dụng Thông tƣ
Trong chương trình học hiện tại, các môn học được đánh giá bằng nhận xét vẫn tiếp tục duy trì hình thức này, không có môn nào chuyển từ cho điểm sang nhận xét Hình thức đánh giá chỉ có hai mức: đạt và chưa đạt Theo quy định, môn học có 35 tiết/năm học sẽ có 2 điểm đánh giá thường xuyên; môn học từ 35 đến 70 tiết/năm học có 3 điểm đánh giá thường xuyên; và môn học trên 70 tiết/năm học có 4 điểm đánh giá thường xuyên Bộ giáo dục khuyến khích giáo viên đánh giá nhiều lần, nhưng số điểm để tính kết quả học tập phải theo quy định Giáo viên cần đảm bảo rằng học sinh được đánh giá thường xuyên và đúng mục tiêu, không chỉ tập trung vào một giai đoạn nào đó của học kỳ.
Giải pháp đổi mới kiểm tra, đánh giá môn GDCD
2.3.1 Định hướng kiểm tra, đánh giá môn GDCD
Trong môn GDCD, việc tăng cường các hình thức kiểm tra và đánh giá theo tình huống giúp học sinh phát huy trải nghiệm cá nhân và nâng cao hứng thú học tập Mục tiêu kiểm tra đánh giá là đánh giá toàn diện phẩm chất và năng lực của học sinh, tạo điều kiện cho sự phát triển kỹ năng và năng lực Các năng lực này được cụ thể hóa theo chuẩn chương trình với ba yêu cầu chính: kiến thức, kỹ năng và thái độ Để đánh giá năng lực, cần phân chia các kỹ năng thành nhiều mức độ từ nhận biết đến vận dụng cao Khi đổi mới phương pháp kiểm tra, giáo viên cần xem xét đặc điểm của học sinh, đảm bảo sự đổi mới phù hợp với năng lực và điều kiện thực tế của từng đối tượng, nhằm phân loại học sinh và khuyến khích sự khám phá, phát triển năng lực.
Cần cải cách kiểm tra và đánh giá môn Giáo dục công dân (GDCD) theo hướng chú trọng vào quá trình đánh giá thường xuyên và định kỳ Việc này không chỉ giúp xác định học sinh đã học được gì, mà còn quan trọng hơn là hiểu cách học sinh vận dụng kiến thức Đổi mới kiểm tra không có nghĩa là thay thế các hình thức đánh giá hiện tại bằng những phương pháp hoàn toàn mới, mà là áp dụng linh hoạt và đa dạng các hình thức như bài viết, thuyết trình, dự án, sơ đồ tư duy, và hùng biện Trong một số trường hợp, có thể kết hợp điểm trung bình của 2-3 hoạt động để tạo thành một cột điểm, đồng thời đa dạng hóa thời gian và quy mô bài kiểm tra để học sinh có thể linh hoạt thích ứng với từng tình huống, biết cách điều chỉnh và phát triển vấn đề cho phù hợp.
Đánh giá kết quả học tập môn GDCD của học sinh cần khuyến khích tính tích cực và chủ động, giúp học sinh tự đánh giá năng lực và thực hiện đánh giá đồng đẳng dựa trên các chỉ số mà giáo viên cung cấp Những hình thức đánh giá này tạo cơ hội cho học sinh tham gia trực tiếp vào quá trình, từ đó giúp các em tự tin, tự chủ và tích cực hơn trong việc học tập và đạt được các mục tiêu đề ra.
Kiểm tra và đánh giá cần hướng tới sự tiến bộ của học sinh, giúp các em nhận thức được vị trí của mình trên con đường đạt được mục tiêu học tập Hình thức kiểm tra không nên gây lo sợ hay mất tự tin cho học sinh Cần kịp thời tuyên dương những em có cách trình bày khoa học và sáng tạo, đồng thời tạo động lực cho học sinh tích cực bằng điểm thưởng Đối với những học sinh nhút nhát, giáo viên nên đặt câu hỏi dễ để khuyến khích sự tự tin và tạo cơ hội cho tất cả học sinh thể hiện Áp dụng nguyên tắc “Người mẹ một phút” giúp giáo viên có thể động viên học sinh qua việc chấm bài Niềm tin và sự động viên từ giáo viên là rất quan trọng để học sinh không mất tự tin và tiếp tục phát triển Cuối cùng, một hoạt động kiểm tra thành công phải kích hoạt và khám phá tiềm năng của tất cả học sinh, giúp mỗi em phát triển các năng lực cụ thể.
Cần mạnh dạn đưa các kỹ năng mềm vào tiêu chí đánh giá kết quả học tập môn GDCD của học sinh, coi đây là một nội dung đánh giá độc lập, quan trọng không kém gì kỹ năng viết Giáo viên cần chủ động đổi mới phương pháp giảng dạy, tạo cơ hội cho học sinh rèn luyện nhiều kỹ năng và khuyến khích sự năng động Việc áp dụng các kỹ thuật dạy học tích cực như “khăn trải bàn”, “bể cá”, “tia chớp” sẽ giúp giáo viên quan sát học sinh một cách toàn diện, từ đó đưa ra đánh giá phù hợp hơn Nếu không thay đổi phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực tư duy độc lập, việc đổi mới kiểm tra đánh giá sẽ không hiệu quả Do đó, cần thực hiện sự đổi mới kiểm tra đánh giá đồng bộ với đổi mới phương pháp và nội dung dạy học, đảm bảo tính nhất quán trong toàn bộ quá trình dạy học.
Việc kiểm tra và đánh giá kỹ năng nói, giao tiếp cần được chú trọng hơn trong giáo dục, bởi thực tế cho thấy nhiều học sinh chưa được rèn luyện đầy đủ các kỹ năng này Nhiều du học sinh Việt Nam thua kém bạn bè quốc tế chỉ vì thiếu tự tin trong giao tiếp và kỹ năng trình bày Do đó, giáo viên cần đổi mới thiết kế hoạt động học để mỗi học sinh đều có cơ hội thể hiện quan điểm cá nhân Các tiêu chí đánh giá cần rõ ràng, tránh hai khuynh hướng cực đoan và phải thống nhất về các khái niệm như đề mở, mức độ mở và tiêu chí so sánh bài làm Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong kiểm tra, đánh giá sẽ giúp tăng cường sự hứng thú cho học sinh.
Phương pháp kiểm tra và đánh giá trong giáo dục công dân (GDCD) hiện nay đã có sự chuyển biến rõ rệt từ việc chỉ dựa vào điểm số của các bài kiểm tra miệng và viết sang việc áp dụng nhiều hình thức đánh giá đa dạng hơn Sự khác biệt giữa hai phương pháp này nằm ở cách tiếp cận nội dung và năng lực học sinh, giúp phản ánh chính xác hơn khả năng và sự tiến bộ của học sinh trong quá trình học tập.
Để đánh giá phương pháp học tập và rèn luyện của học sinh, giáo viên cần quan sát thái độ và cảm xúc của các em trong giờ học Khi học sinh đọc, nghe giảng hoặc phát biểu, giáo viên nên chú ý đến gương mặt, ánh mắt và sự thể hiện của các em để đo lường mức độ hiểu biết Học sinh có thể trình bày kiến thức qua nhiều hình thức như nói, ghi bảng, mô tả hình ảnh, biểu đồ hoặc tóm tắt ý chính Ngoài ra, việc cho học sinh đóng vai và tham gia trò chơi cũng giúp cải thiện kỹ năng và sự hứng thú học tập Giáo viên cần kịp thời động viên và sửa chữa những thiếu sót để bồi dưỡng tình cảm và sự yêu thích học tập của học sinh.
Đánh giá học sinh thông qua các hoạt động trải nghiệm thực tế như tuân thủ pháp luật, tham gia phòng chống tệ nạn xã hội và thể hiện hành vi văn minh, thân thiện trong giao tiếp là rất quan trọng Việc sử dụng phương pháp thuyết phục không chỉ giúp học trò lĩnh hội giá trị nhân văn mà còn góp phần hình thành nhân cách và lối sống chuẩn mực cho các em.
Đánh giá tính chuyên cần của học sinh thông qua số buổi đi học đầy đủ, các giờ thảo luận, ngoại khóa và tham quan là rất quan trọng Việc này không chỉ giúp hình thành ý thức chấp hành kỷ luật mà còn tạo điều kiện cho học sinh nắm vững nội dung cơ bản của môn học và định hướng tự học Học sinh biết sắp xếp thời gian hợp lý để học tốt ở trường và hỗ trợ gia đình sẽ được đánh giá cao về sự sáng tạo và khả năng quản lý thời gian.
Đánh giá học sinh thông qua các hoạt động phong phú và sáng tạo của Đoàn và giáo viên chủ nhiệm lớp là rất quan trọng Việc nắm bắt kịp thời nhận xét về thái độ và hành vi của học sinh giúp khuyến khích các em tự liên hệ, tự kiểm tra và tự đánh giá Điều này không chỉ giúp rèn luyện đạo đức trong thực tiễn ở trường và ngoài xã hội mà còn khắc phục sự tách rời giữa nhận thức và hành động Qua đó, nâng cao ý thức rèn luyện kỹ năng tự đánh giá và đánh giá từ bên ngoài cho học sinh.
Thứ năm: Đánh giá qua hoạt động tổ chức tham gia tự làm thiết bị, đồ dùng học tập môn
GDCD của học sinh là một hoạt động quan trọng nhằm khuyến khích sự tham gia tích cực của các em trong quá trình học tập Việc kiểm tra và đánh giá cần dựa trên các năng lực thực tế và sáng tạo đã được xác định trước, không thay đổi Để đổi mới hiệu quả hoạt động kiểm tra, giáo viên cần tuân thủ chuẩn kiến thức, kỹ năng khi ra đề, tránh sử dụng nội dung không liên quan đến chương trình Quá trình này cần được thực hiện theo các bước cụ thể để đảm bảo tính chính xác và phù hợp.
Để tiến hành kiểm tra hiệu quả, bước đầu tiên là xác định mục tiêu kiểm tra, bao gồm yêu cầu về kiến thức, kỹ năng và thái độ mà học sinh cần đạt được Đặc biệt, cần chú trọng đến khả năng vận dụng tổng hợp những kiến thức, kỹ năng và thái độ này vào việc giải quyết các tình huống thực tế.
Bước 2: Xác định hình thức kiểm tra Đề kiểm tra thường kết hợp giữa trắc nghiệm khách quan và tự luận
Hình thức kiểm tra này không chỉ đánh giá kiến thức của học sinh trên diện rộng mà còn giúp rèn luyện kỹ năng viết và khả năng trình bày vấn đề một cách hiệu quả.
Bước 3: Thiết lập ma trận đề kiểm tra
Mạch dọc xác định các kiến thức, kỹ năng và thái độ cần đạt cho học sinh theo từng chủ đề, trong khi mạch ngang tập trung vào việc tăng cường câu hỏi vận dụng, giúp rèn luyện khả năng áp dụng tổng hợp kiến thức, kỹ năng và thái độ vào thực tiễn Cấu trúc đánh giá bao gồm: nhận biết 30%, thông hiểu 40% và vận dụng 30%.
Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm
2.4.1 Hiệu quả khi sử dụng bộ công cụ đánh giá phẩm chất năng lực học sinh trong dạy học dự án
Kết quả khảo sát ý kiến giáo viên về bộ công cụ đánh giá phẩm chất năng lực và sáng tạo của học sinh tại một số trường THPT huyện Diễn Châu thông qua dạy học dự án cho thấy sự cần thiết trong việc kiểm tra độ tin cậy và tính phù hợp của các tiêu chí đánh giá Nghiên cứu được thực hiện với 15 giáo viên trong năm học 2020-2021, nhằm đánh giá mức độ phù hợp của các tiêu chí và chất lượng đánh giá học sinh Kết quả cho thấy sự cần thiết phải cải thiện các công cụ đánh giá để nâng cao hiệu quả dạy học và phát triển năng lực học sinh.
Mức độ Rất phù hợp
Phù hợp Không phù hợp
Rất đồng ý Đồng ý Không đồng ý
Bảng 1 Các tiêu chí và mức độ đánh giá trong bảng kiểm dùng quan sát đánh giá học sinh
Những biểu hiện của phẩm chất năng lực ở học sinh có thể đánh giá đƣợc qua bài kiểm tra:
Một số biểu hiện của phẩm chất năng lực học sinh Đồng ý
1 Phân tích, xác định đƣợc mục tiêu, tình huống, nhiệm vụ học tập của dự án
2 Đề xuất đƣợc câu hỏi nghiên cứu và xác định các nội dung cụ thể cho đề tài dự án
3 Xác định, thu thập và xử lí thông tin, đảm bảo sự phù hợp cho việc thực hiện dự án
4 Đề xuất được phương án GQVĐ đặt ra trong dự án và lựa chọn được phương án phù hợp
5 Lập đƣợc kế hoạch thực hiện dự án 14 1
Để thực hiện kế hoạch dự án một cách hiệu quả, cần tuân thủ phương án đã chọn và đảm bảo tiến độ Sự nỗ lực cá nhân kết hợp với tinh thần hợp tác trong nhóm là yếu tố quan trọng quyết định thành công của dự án.
7 Xây dựng sản phẩm dự án, báo cáo kết quả thể hiện đƣợc nội dung hoạt động nghiên cứu, đầy đủ, khoa học, sáng tạo
8 Trình bày sản phẩm dự án rõ ràng, logic, khoa học và lôi cuốn
9 Sử dụng các tiêu chí trong đánh giá và tự đánh giá kết quả trong học theo dự án
10 Điều chỉnh trong quá trình thực hiện dự án và vận dụng vào giải quyết các tình huống hoạt động khác
Bảng 2 Các biểu hiện phẩm chất năng lực học sinh qua thực hiện dự án
Kết quả khảo sát cho thấy đa số giáo viên đồng tình với các tiêu chí trong bộ công cụ đánh giá và vai trò của bài kiểm tra trong việc đánh giá năng lực học sinh Điều này chứng tỏ rằng việc áp dụng các biện pháp hiệu quả cùng với bộ công cụ đánh giá tin cậy sẽ giúp đánh giá chính xác năng lực học sinh trong quá trình học tập.
2.4.2 Hiệu quả khi sử dụng sơ đồ tư duy đánh giá phẩm chất năng lực học sinh
Qua việc tiến hành thực nghiệm dạy môn GDCD với việc sử dụng SĐTD đánh giá phẩm chất năng lực kết quả cho thấy:
Mức độ tích cực trong học tập của học sinh đã tăng lên đáng kể sau khi thực nghiệm Qua việc quan sát hành động tham gia của học sinh trong các tiết học, chúng tôi đã thu được những kết quả rõ rệt, như thể hiện trong bảng 1 và biểu đồ 1.
Bảng 3 So sánh mức độ biểu hiện tính tích cực học tập của học sinh trước và trong khi thực nghiệm
Thời gian Sự tập trung chú ý
Sự hứng thú, tích cực
Sự hợp tác phối hợp
Mức độ biểu hiện tích cực của học sinh
Sự tập trung chú ý Sự hứng thú, tích cực Sự hợp tác hợp tác Mức độ trao đổi
Trước thực nghiệm Trong thực nghiệm
Biểu đồ 1 cho thấy sự so sánh tính tích cực học tập của học sinh trước và trong quá trình thực nghiệm Kết quả từ bảng tổng hợp quan sát cho thấy, các chỉ số thể hiện tính tích cực của học sinh trong thời gian thực nghiệm cao hơn so với trước đó Việc áp dụng sơ đồ tư duy (SĐTD) trong kiểm tra đánh giá đã thu hút học sinh, tạo ra hứng thú và sự tập trung vào bài học, cũng như vào các hoạt động thảo luận và nhận xét nhóm Hơn nữa, nhiệm vụ làm việc nhóm trong việc lập SĐTD đã thúc đẩy sự hợp tác và trao đổi ý kiến giữa các em, làm cho lớp học trở nên năng động và tích cực hơn Để đánh giá hiệu quả của phương pháp này, chúng tôi đã tiến hành khảo sát nhanh trên 84 học sinh của hai lớp thực nghiệm.
Bạn hãy đánh giá hiệu quả của việc sử dụng SĐTD trong kiểm tra đánh giá phẩm chất năng lực học sinh trong giảng dạy môn GDCD?
Với các mức độ: Rất hiệu quả (5); Hiệu quả (4); Bình thường (3); Không hiệu quả (2); Hoàn toàn không hiệu quả (1) Kết quả thu đƣợc nhƣ sau:
Bảng 4 Hiệu quả của việc sử dụng SĐTD kiểm tra đánh giá phẩm chất năng lực học sinh môn GDCD
TT Tiêu chí Mức độ hiệu quả - SL (%)
1 Sự tham gia tích cực của HS 25 (39,1) 29 (45,3) 10 (15,6) 0 0
2 Cách thức hoạt động của nhóm 20 (31,3) 25 (39,1) 15 (23,4) 4 (6,3) 0
3 Hệ thống kiến thức mà các học sinh nhận đƣợc
4 Kĩ năng giao tiếp, hợp tác 19 (29,7) 35 (54,7) 9 (14,1) 1 (1,6) 0
5 Kĩ năng trình bày vấn đề một cách thuyết phục
6 Kĩ năng nhận xét đánh giá và tự đánh giá kết quả của nhóm bạn và của nhóm mình
7 Khả năng sáng tạo của học sinh 17 (26,6) 37(57,8) 10 (15,6) 0 0
8 Người học được học sâu và học thoải mái 23 (35,9) 25(39,1) 14 (21,9) 2 (3,1) 0
Bảng 5:Đánh giá hiệu quả của phương pháp SĐTD sau thực nghiệm
TC1 TC2 TC3 TC4 TC5 TC6 TC7 TC8
Rất hiệu quả Hiệu quả Bình thườn Ít hiệu quả Không hiệu quả
Biểu đồ 2 Đánh giá hiệu quả của việc sử dụng SĐTD kiểm tra đánh giá phẩm chất năng lực môn Giáo dục công dân
Học sinh đánh giá cao hiệu quả của giải pháp dựa trên 8 tiêu chí, với phần lớn cho rằng giải pháp này rất hiệu quả Điều này khẳng định tính ưu việt của phương pháp, giúp học sinh học tích cực, hứng thú và sáng tạo, đồng thời phát triển kỹ năng làm việc nhóm và hệ thống hóa kiến thức Giải pháp này cũng nâng cao các kỹ năng giao tiếp, thuyết trình, hợp tác và tư duy phê phán thông qua việc đánh giá bài học Phân tích nội dung giải pháp và số liệu minh chứng cho thấy việc sử dụng SĐTD trong kiểm tra đánh giá phẩm chất, năng lực học sinh đã tích cực hóa hoạt động học tập và đổi mới kiểm tra đánh giá, đáp ứng yêu cầu phát triển xã hội Hơn nữa, giải pháp còn chỉ ra cách thiết kế SĐTD và quy trình dạy học kết hợp kỹ thuật SĐTD, áp dụng không chỉ trong môn GDCD mà còn cho các môn học khác tại trường THPT.
2.4.3 Hiệu quả khi ứng dụng phần mềm vào việc đổi mới kiểm tra đánh giá
Kết quả khảo sát ở 3 trường thu được như sau:
TT Các tiêu chí SL Tỷ lệ
1 Cảm nhận của thầy/cô đối với việc đổi mới kiểm tra đánh giá theo cách trên?(Chỉ chọn 1 đáp án) 12 100
2 Theo thầy/cô hiệu quả việc đổi mới kiểm tra đánh giá theo cách trên như thế nào? (Có thể chọn nhiều đáp án) 12 100
Học sinh huy động đƣợc hết phẩm chất năng lực 9 75
Giúp học sinh kiểm tra, củng cố kiến thức 12 100
Có thể vận dụng mọi lúc trong giờ học 7 58
Gây hứng thú, niềm tin, yêu thích môn hoc 12 100
Học sinh được thể hiện mình trước đám đông 10 3,3
Phát hiện phẩm chất, năng lực học sinh 11 91,7
Thể hiện năng lực thực tế và sáng tạo 3 25
Phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh 12 100
3 Cảm nhận của em sau khi được tự kiểm tra, tự đánh giá?(Chọn 1 đáp án) 157 100
4 Em đánh giá như thế nào khi được tự kiểm tra, tự đánh giá?(Có thể lựa chọn nhiều đáp án) 157 100
Học sinh tập trung hứng thú 147 93,6
Phát huy đƣợc tính tích cực chủ động sáng tạo học sinh 140 89,2 Được thể hiện mình trước đám đông, được làm chủ 112 71,3
5 Theo em giáo viên nên thực hiện đổi mới kiểm tra đánh giá trong học tập môn GDCD như thế nào?(Chọn 1 đáp án) 157 `100
Bảng 6 “Nhận thức của giáo viên và học sinh sau khi thực hiện đổi mới kiểm tra đánh giá môn GDCD ở các trường THPT”
Sau khi tiến hành dạy thể nghiệm, chúng tôi đã khảo sát ý kiến giáo viên và học sinh về hiệu quả của phần mềm kiểm tra đánh giá Kết quả cho thấy 91,7% giáo viên đánh giá phần mềm này là tuyệt vời, trong khi 87,9% học sinh bày tỏ sự yêu thích với môn GDCD 100% giáo viên cho rằng phần mềm giúp học sinh ôn tập, củng cố kiến thức, tạo hứng thú và không khí học tập sôi nổi, đồng thời phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh Đặc biệt, 93,6% học sinh cảm thấy giờ học trở nên sôi nổi và thú vị, 89,2% khẳng định giờ học giúp phát huy tính sáng tạo, và 80,1% học sinh mong muốn giáo viên sử dụng phần mềm Kahoot trong giảng dạy.
Kỳ thi THPT QG năm học 2020 - 2021 đã cho thấy sự cải thiện rõ rệt so với năm học 2019 - 2020, với số lượng học sinh dự thi môn GDCD tăng 60 em, tương đương 8,33% Mặc dù tỷ lệ học sinh đạt điểm trung bình giảm 8,5% trong năm 2020, nhưng tỷ lệ học sinh đạt loại giỏi lại tăng mạnh từ 48,5% lên 73,3% Đây là minh chứng cho sự nỗ lực đáng kể của giáo viên và học sinh, khẳng định hiệu quả của việc đổi mới kiểm tra đánh giá trong hoạt động dạy và học tại trường.
Bảng 7 Kết quả thi THPT QG môn GDCD
Bài học kinh nghiệm
Qua quá trình thực nghiệm đổi mới kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực, chúng tôi rút ra rằng giáo viên cần tinh tế, linh hoạt và không ngừng nỗ lực trong giảng dạy Để đạt hiệu quả, giáo viên nên lựa chọn những tình huống thực tiễn phù hợp với kiến thức, kỹ năng và kinh nghiệm của học sinh Hoạt động kiểm tra đánh giá hiệu quả đòi hỏi giáo viên đầu tư thời gian, công sức và đam mê nghề nghiệp, đồng thời cần tích cực tìm tòi, học hỏi để nâng cao hiệu quả giảng dạy.
